شایانیوز– فرش ایرانی، با تاریخ چند هزار ساله و نقش‌های پیچیده و نمادین خود، همواره به‌ عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی و هنری ایران شناخته شده است. قالی‌هایی که با دقت و مهارت بی‌نظیر بافندگان ایرانی بافته می‌شوند، نه تنها بازتاب‌ دهنده هنر، هویت و خلاقیت ایرانیان‌اند، بلکه در بازارهای جهانی نیز به‌ عنوان کالایی لوکس و ارزشمند مطرح شده‌اند. 

قالی‌های اصیل و بی‌همتای ایرانی که با استفاده از نخ‌های مرغوب و رنگ‌های طبیعی بافته می‌شوند و هر یک حامل داستان‌ها و تاریخچه‌های فرهنگی منحصر به فردی هستند، در بازار جهانی به کالایی پر تقاضا تبدیل شده‌اند؛ اما تناقض تلخ اینجاست که سود اقتصادی واقعی به جای بافنده، به جیب دلالان و تاجران و گاه قاچاقچیان داخلی و خارجی سرازیر می‌شود، کسانی که با کنترل بازار صادرات، تعیین قیمت‌ها و نقش واسطه‌ای، بخش عمده ثروت حاصل از این هنر را در اختیار دارند.

چرا بافنده مستقیماً نمی‌تواند فرش خود را بفروشد و دلال، محور بازار است؟

یکی از مهم‌ترین معضلات صنعت فرش ایران این است که بافنده به ندرت توانایی فروش مستقیم فرش خود به بازارهای داخلی یا خارجی را دارد. چند عامل عمده باعث این محدودیت می‌شود:

نبود زیرساخت‌های مناسب فروش و بازاریابی

بسیاری از بافندگان در روستاها و مناطق عشایری زندگی می‌کنند و دسترسی به بازارهای بزرگ و مراکز صادراتی ندارند و فاقد اطلاعات کافی درباره قیمت‌های روز و بازارهای جهانی هستند.

هزینه‌های بالای صادرات و پیچیدگی‌های بروکراسی گمرکی 

حتی اگر بافنده بخواهد فرش خود را مستقیم صادر کند، با هزینه‌های بالای حمل، بیمه، مالیات و تشریفات گمرکی مواجه است که برای فردی با سرمایه محدود، شدنی نیست.

نقدینگی کم و نیاز فوری به پول

بافندگان به دلایل شرایط معیشتی سخت برای تأمین زندگی روزمره مجبورند فرش خود را سریعاً بفروشند و توان انتظار برای یافتن مشتری مناسب یا بازار صادراتی را ندارند. اما این قیمت‌ها، حتی نزدیک به اندازه زحمت چند ماهه یا چند ساله آن‌ها نیست.

این وضعیت، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر اجتماعی و روانشناختی، باعث کاهش انگیزه تولیدکنندگان و صدمه وارد شدن به ساختار این هنر ارزشمند می‌شود.

دولت در این میان نقش دوگانه‌ای ایفا می‌کند. از یک سو، تلاش‌هایی برای ساماندهی صنعت فرش و ایجاد تسهیلات صادراتی انجام شده، اما از سوی دیگر، نظارت و حمایت کافی از بافندگان وجود ندارد. قیمت‌گذاری فرش دستبافت اغلب به گونه‌ای است که توان اقتصادی بافندگان را نادیده می‌گیرد و بازارهای صادراتی نیز با قوانین سختگیرانه، بروکراسی پیچیده و محدودیت‌های دسترسی مواجه‌اند. این وضعیت موجب شده که برخی تولیدکنندگان، برای دسترسی به درآمد فوری، مجبور شوند فرش‌های خود را به دلالان بفروشند یا حتی به بازارهای قاچاق و غیر رسمی متوسل شوند؛ شرایطی که نه تنها به کاهش درآمد بافندگان منجر می‌شود، بلکه هنر فاخر ایرانی را نیز از مسیر مستقیم و شفاف عرضه در بازار جهانی دور می‌کند.

راهکارهای اصلاح سازوکار صنعت فرش و بازگرداندن سهم واقعی به بافنده

برای حل مشکلات اساسی صنعت فرش، لازم است هم‌افزایی صورت گیرد و دولت، نهادهای مرتبط و بخش خصوصی به صورت همزمان اقدام کنند و زنجیره تولید، توزیع و صادرات فرش را شفاف و منصفانه نمایند. اما چگونه؟

ایجاد دسترسی مستقیم بافنده به بازارهای داخلی و خارجی

این نخستین و مهم‌ترین گام است. برای این کار می‌توان از طریق سامانه‌های فروش آنلاین، نمایشگاه‌های بین‌المللی اختصاصی فرش ایرانی و مراکز خرید و فروش قانونی در شهرها و بنادر کشور کاری کرد تا بافنده بدون واسطه، فرش خود را عرضه کرده و قیمت واقعی آن را دریافت کند.

کاهش پیچیدگی‌های صادراتی و تسهیل فرآیند گمرک و بیمه

بسیاری از بافندگان و تولیدکنندگان خرد، توان پرداخت هزینه‌های سنگین صادرات از قبیل حمل، بیمه و مالیات را ندارند و این مانع ورود مستقیم آنان به بازارهای جهانی می‌شود. دولت می‌تواند با ارائه وام‌های کم ‌بهره، مشاوره‌های تخصصی صادراتی و حذف یا کاهش موانع بروکراتیک، زمینه فروش مستقیم و منصفانه فرش به بازارهای خارجی را فراهم کند.

حمایت مالی و حقوقی از بافندگان

تضمین حداقل قیمت خرید فرش از سوی دولت، بیمه‌ درآمد و ایجاد اتحادیه‌ها و تعاونی‌های قدرتمند بافندگان می‌تواند از سوءاستفاده دلالان جلوگیری کند و انگیزه تولیدکنندگان را افزایش دهد. همچنین، آموزش‌های بازاریابی، طراحی و شناخت بازارهای بین‌المللی به بافندگان کمک می‌کند که محصولات خود را بهتر ارزش‌گذاری کنند و وارد رقابت جهانی شوند.

کنترل و کاهش واسطه‌گری و قاچاق فرش

دولت و نهادهای مرتبط می‌توانند با شفاف‌سازی قیمت‌ها، ثبت قانونی همه معاملات و افزایش نظارت بر بازار داخلی و صادرات، از فعالیت دلالان سودجو و قاچاق جلوگیری کنند. این اقدام نه تنها درآمد بافنده را افزایش می‌دهد، بلکه از ایجاد بازار سیاه جلوگیری می‌کند و به جایگاه فرش ایرانی در بازار جهانی اعتبار بیشتری می‌بخشد.

در نهایت، ایجاد سیاست‌های تشویقی برای صادرات مستقیم و برندینگ فرش ایرانی می‌تواند نقش مهمی در تقویت جایگاه جهانی و اقتصادی فرش ایفا کند. با معرفی هر منطقه و هر بافنده به عنوان برند مستقل، ارزش هنری و اقتصادی فرش حفظ شده و سود واقعی آن به تولید کننده زحمت‌کش آن بازمی‌گردد. این اقدامات، هم صنعت فرش را پایدار می‌کند و هم هنر فاخر ایرانی را از دست دلالان و واسطه‌ها نجات می‌دهد، تا هم بافنده و هم کشور از ثروت فرهنگی و اقتصادی این میراث ملی بهره‌مند شوند.