اسلوب اختصاص در عربی به این معناست که برای رفع ابهام از ضمیر غیرغائب، اسم معرفه‌ای را بعد از آن قرار بدهیم. به‌عنوان مثال در جمله «نَحْنُ أَبْنَاءَ الْوَطَنِ نُدَافِعُ عَنْ حُدُودِهِ.» برای رفع ابهام از ضمیر «نَحْنُ» از اسم معرفه «أَبْنَاءَ» استفاده شده است. چنانچه با بخش‌های بعدی این مطلب از مجله فرادرس همراه باشید، قواعد اسلوب اختصاص را به‌طور کامل و با مثال می‌آموزید. همچنین با اسم‌های معرفه در عربی و انواع ضمایر آشنا می‌شوید و در نهایت می‌توانید با پاسخ دادن به تمرین‌هایی که ارائه می‌کنیم، سطح یادگیری خود را ارزیابی کنید.
آنچه در این مطلب می‌آموزید:
-
با ساختار و کاربرد اسلوب اختصاص آشنا خواهید شد.
-
به انواع مختص و نوع معرفه بودن آن‌ها پی می‌برید.
-
انواع ضمایر عربی و کاربرد آن‌ها را یاد می‌گیرید.
-
اسم مختص و نوع اعراب آن برایتان روشن خواهد شد.
-
یاد می‌گیرید که چطور اسلوب اختصاص را در جمله تشخیص دهید.
-
می‌آموزید چطور انواع مختص را از یکدیگر تفکیک کنید.
اسلوب اختصاص در عربی
ضمیرها کلمه‌هایی هستند که به‌جای اسم‌های یا گروه‌های اسمی قرار میگیرند تا از تکرار آن‌ها جلوگیری کنند. گاهی ممکن است درک ضمیرها و دلالت آن‌ها برای مخاطبان دشوار باشد. در این حالت، با استفاده از اسلوب اختصاص می‌توانیم از ضمایر رفع ابهام کنیم. هرگاه بعد از ضمایر غیرغائب، از اسم‌های معرفه استفاده شود، اسلوب اختصاص شکل می‌گیرد. به اسمی که بعد از ضمیر می‌آید و از آن رفع ابهام می‌کند، «مُخْتَص» گفته می‌شود. این اسلوب را با دقت به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم، به‌خوبی می‌آموزید.
در جمله زیر، از ضمیر متکلم «نَحْنُ» استفاده شده است. برای اینکه مخاطب به‌خوبی منظور از کاربرد این ضمیر را درک کند، کلمه معرفه «مَعْشَرَ» بعد از آن آمده است. «مَعْشَرَ» معرفه به اضافه است و با حضور خود در جمله از ضمیر «نَحْنُ» رفع ابهام می‌کند.
نَحنُ مَعْشَرَ المُسلِمينَ مُقِرُّونَ بِوَحدانيَّةِ اللَّهِ تَعالى.
ما، جماعت مسلمانان، به وحدانیت خدای متعال اقرار می‌کنیم. (اقرارکننده به وحدانیت خدای متعال هستیم.)
در مورد اسلوب اختصاص، لازم است به نکته‌های تکمیلی زیر هم توجه داشته باشید:
- مختص معمولاً اسمی منصوب است که فعل آن از جمله حذف شده است.
- مختص در حقیقت، مفعول فعل محذوف خود به شمار می‌آید.
- فعل‌های حذف شده از جمله در واقع، «أخصّ» (اختصاص می‌دهم.) یا «أعني» (منظورم است.) هستند.
- در اسلوب اختصاص معمولاً از ضمایر متکلم (أَنا و نَحْنُ) استفاده می‌شود.
اسلوب اختصاص و قواعد آن یکی از موضوعاتی است که در فیلم آموزش قواعد زبان عربی نحو ۳ فرادرس تدریس شده است. برای مشاهده این فیلم آموزشی کافی است روی لینک زیر کلیک کنید.
حالت های اسم منصوب در اسلوب اختصاص
گفتیم که در ساختار اسلوب اختصاص، بعد از ضمیر، اسم منصوبی می‌آید که فعل آن حذف شده است. این اسم منصوب باید بهصورت معرفه به کار برود. این نوع از اسمها، متناسب با نوع معرفه بودنشان یه چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- اسم مختص معرفه بِأَل
- اسم مختص معرفه به اضافه
- اسم مختص علم
- اسم مختص «أَیّ» و «أَیَّة»
در بخش‌های بعدی، این موارد را با مثال بررسی می‌کنیم.
اسم مختص معرفه بِأَل
اگر در اسلوب اختصاص، اسمی که بعد از ضمیر می‌آید، حرف «ال» تعریف گرفته باشد، «اسم مختص معرفه بِأَل» خواهد بود. مثالی از این نوع مختص را در کادر زیر آورده‌ایم. در جمله زیر، ضمیر متکلم «أَنا» را مشاهده می‌کنید. برای رفع ابهام از این ضمیر، اسم معرفه بأَل «المُعَلِّمَ» بعد از آن آمده است.
أَنا المُعَلِّمَ أَحْرِصُ عَلَى أَنْ أَكُونَ قُدْوَةً لِلطُّلّابِ.
منِ معلم تلاش می‌کنم که الگوی خوبی برای دانش‌آموزانم باشم.
اسم مختص معرفه به اضافه
در اسلوب اختصاص، اگر بعد از ضمیر، ترکیب اضافی آمده باشد، به‌طور‌ی‌که در آن، مضاف به سبب مضاف‌الیه معرفه شده باشد، به آن مضاف، «اسم مختص معرفه به اضافه» گفته می‌شود. در کادر زیر، مثالی از این نوع مختص را قرار داده‌ایم. در مثال زیر از ضمیر متکلم «نَحْنُ» استفاده شده است. گوینده یا نویسنده برای اینکه منظور خود را از کاربرد این ضمیر روشن کند، اسم معرفه به اضافه «أَهْلَ» را بعد از آن آورده است.
اسم «أَهْلَ» مضاف اسم «المَدِينَةِ» است و در کنار آن نوعی ترکیب اضافی را می‌سازد. در ترکیب «أَهْلَ المَدِينَةِ» مضاف‌الیه معرفه بِأَل است و مضاف نیز به سبب اضافه شدن به آن، بهصورت معرفه درآمده است.
نَحْنُ أَهْلَ المَدِينَةِ نُحافِظُ عَلَى نَظافَةِ الشَّوارِعِ.
ما، مردم شهر، به پاکیزه نگه‌داشتن خیابان‌ها اهمیت می‌دهیم. (از پاکیزگی خیابان‌ها محافظت می‌کنیم.)
اسم مختص علم
گاهی در اسلوب اختصاص، اسمی که بعد از ضمیر می‌آید، نوعی اسم خاص است. در این حالت، به آن «مختص عَلَم» گفته می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این نوع مختص به مثال زیر دقت کنید. در مثال زیر، ضمیر متکلم «أَنا» به کار رفته است. گوینده یا نویسنده برای رفع ابهام از این ضمیر، اسم «مَحْمُوداً» را بعد از آن آورده است. اگرچه با دیدن تنوین در انتهای این کلمه ممکن است تصویر کنید که «مَحْمُوداً» نوعی اسم نکره است اما اگر به معنای آن دقت کنید، متوجه می‌شوید که نام شخص خاصی است و نوعی اسم معرفه (عَلَم) به شمار می‌آید.
أَنا مَحْمُوداً أُدافِعُ عَنِ المَظْلُومِ.
من، محمود، از مظلومان دفاع می‌کنم.
اسم مختص «أَیّ» و «أَیَّة»
هرگاه در اسلوب اختصاص، بعد از ضمیر، «أَیُّها» و «أَیَّتُها» قرار بگیرد، کلمه‌های «أَیّ» و «أَیَّة» مختص آن محسوب می‌شوند. در این حالت، «ها» نقش حرف تنبیه را به عهده دارد. کلمه معرفه‌ای که بعد از «أَیُّها» و «أَیَّتُها» می‌آید، نقش بدل را به عهده دارد. برای روشن‌تر شدن این نکته، به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم دقت کنید. در جمله زیر، ضمیر متکلم «أَنَا» آمده است. برای رفع ابهام از این ضمیر و روشن‌تر کردن معنای آن، اسم «أَیّ» بعد از آن قرار گرفته است. سپس حرف تنبیه «ها» نیز به آن اضافه شده و اسم معرفه «المُهَنْدِسُونَ» بعد از آن‌ها قرار گرفته است.
أَنَا أَيُّهَا المُهَنْدِسُونَ شَدِيدٌ.
من، شما مهندس‌ها، سخت‌گیر هستم
نکته: «أَیّ» برای اسم‌های مذکر می‌آید اما «أَیَّة» برای اسم‌های مؤنث کاربرد دارد. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، در انتهای «أَیَّة» نشانه تأنیث «ة» آمده است اما «أَیّ» فاقد این نشانه است.
«أَیُّها» و «أَیَّتُها» در اسلوب منادا نیز کاربرد دارند. این اسلوب را می‌توانید با مراجعه به فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس بیاموزید.
اعراب اسلوب اختصاص
در بخش‌های قبلی به این نکته اشاره کردیم که مختص در اسلوب اختصاص، مفعول‌به فعل محذوف است و به همین علت معمولاً بهصورت منصوب می‌آید. در این بخش، اعراب مختص و انواع حالتهای نصب آن را با مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم، بهتر می‌آموزید. در مثال‌های زیر، «الطّالِبَ» و «الطّالِبینَ» بعد از ضمیرهای مخاطب آمده‌اند و از آن‌ها رفع ابهام می‌کنند. بنابراین، مختص جمله محسوب می‌شوند. هر دوی این کلمه‌ها منصوب شده‌اند اما یک تفاوت مهم دارند: «الطّالِبَ» با حرکت «ـَ» منصوب شده است اما «الطّالِبینَ» با «ین» آمده است.
مثال اول: أَنتَ الطّالِبَ مُجتَهِدٌ.
مثال دوم: أَنتْما الطّالِبینَ مُجتَهِدونَ.
یادگیری اسلوب های عربی با فیلم های آموزشی فرادرس
در زبان عربی از اسلوب‌های متنوعی استفاده می‌شود که به‌کارگیری هرکدام از آن‌ها مستلزم رعایت قواعد ویژه‌ای است. در میان اسلوب‌های رایج زبان عربی می‌توان به «اسلوب استثناء»، «اسلوب نداء» و… اشاره کرد. در این مطلب، با اسلوب اختصاص و قواعد آن آشنا شدید. چنانچه بخواهید سایر اسلوب‌های زبان عربی را نیز یاد بگیرید و به قواعد آن‌ها پی ببرید، مشاهده فیلم‌های آموزشی در فرادرس حتماً برایتان سودمند خواهد بود.
البته قواعد عربی را به‌طور جامع و با مثال‌های فراوان در مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس نیز تدریس کرده‌ایم. در این مجموعه‌های آموزشی، روش ترجمه متون عربی نیز بررسی شده است.
مثال اسلوب اختصاص در عربی
در بخش‌هاب قبلی، قواعد اسلوب اختصاص در عربی را یاد گرفتید و به مهم‌ترین نکته‌های آن پی بردید. در ادامه، مثال‌هایی از این اسلوب را بررسی خواهید کرد تا به‌طور کامل بر این مبحث مسلط شوید. برای دسترسی به مثال‌های بیشتر توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش قواعد عربی نحو ۳ فرادرس مراجعه کنید. لینک دسترسی به این آموزشی را در ادامه آورده‌ایم.
مثال اول
در مثال زیر از اسلوب اختصاص استفاده شده است. «المُسْلِمِينَ» نوعی اسم معرفه به «أَل» و این اسلوب را در مثال زیر به وجود آورده است. این کلمه از ضمیر «نَحْنُ» که قبل از آن آمده است، رفع ابهام می‌کند. مشاهده می‌کنید که مختص بهصورت منصوب و همراه با نشانه «ین» آمده است.
نَحْنُ المُسْلِمِينَ مُتَعَاوِنُونَ.
ما مسلمانان به هم یاری می‌رسانیم. (ما مسلمانان همکاری‌کننده هستیم.)
مثال دوم اسلوب اختصاص در عربی
در کادر زیر، مثالی از اسلوب اختصاص را مشاهده می‌کنید. «المُسْلِمَ» مختص آن است که بهصورت اسم «معرفه بِأَل» آمده است. ابن کلمه برای رفع ابهام از ضمیر «أَنا» که قبل از آن قرار دارد، به کار رفته است. در این مثال، مختص با علامت نصب «ـَ» آمده است.
أَنا المُسْلِمَ أَمْشِي عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّي.
منِ مسلمان در نوری از جانب پروردگارم حرکت می‌کنم.
مثال سوم
با دقت به مثال زیر، اسلوب اختصاص را بهتر می‌آموزید. «المُعَلِّمَ» در این مثال، نقش مختص را به عهده دارد و بهصورت «معرفه بِأَل» آمده است. این اسم معرفه برای رفع ابهام از ضمیر «أنا» که قبل از آن قرار دارد، آمده است. مختص این مثال با استفاده از حرکت «ـَ» بهصورت منصوب درآمده است.
أنا المُعَلِّمَ أَرْعى حُقوقَ الطُّلّابِ، وَ أُقَيِّمُ مَهاراتِهِم، وَ قُدُراتِهِم.
منِ معلم، حقوق دانش‌آموزان را رعایت می‌کنم و مهارت‌ها و توانایی‌های آن‌ها را ارزیابی می‌کنم.
مثال چهارم
در ادامه، مثالی از اسلوب اختصاص را مشاهده می‌کنید. مختص این جمله کلمه «أَيُّ» این که برای رفع ابهام از ضمیر «أَنْتَ» آمده است. «ها» در انتهای این کلمه نشان تنبیه است و «الشُّجَاعُ» نیز نقش بدل آن را به عهده دارد.
أَنْتَ أَيُّهَا الشُّجَاعُ انْتَصَرْتَ عَلَى العَدُوِّ.
تویِ شجاع، بر دشمنان غلبه کردی.
مثال پنجم اسلوب اختصاص در عربی
در کادر زیر، مثالی را برای یادگیری بهتر اسلوب اختصاص قرار داده‌ایم. «جَمَاعَةَ» در مثال زیر نوعی اسم «معرفه به اضافه» است که نقش مختص این جمله را به عهده دارد. این اسم برای رفع ابهام از ضمیر «نَحْنُ» که قبل از آن قرار دارد، آمده است. مختص این جمله با گرفتن حرکت «ـَ» بهصورت منصوب درآمده است.
نَحْنُ جَمَاعَةَ الفُقَرَاءِ نَنَامُ وَ قَدْ أَنْهَكَنَا الجُوعُ.
ما، جماعت فقرا، در حالی می‌خوابیم که گرسنگی ضعیفمان کرده است.
مثال ششم
جمله زیر مثال خوبی است که کاربرد اسلوب اختصاص را در عربی نشان می‌دهد. «طُلَّابَ» مختص جمله زیر است که نوعی اسم «معرفه به اضافه» به شمار می‌آید. کاربرد این اسم معرفه آن است که از ضمیر متصل قبل از خود (نا) رفع ابهام کند. مختص این مثال با وجود حرکت «ـَ» بهصورت منصوب درآمده است.
إِنَّنَا طُلَّابَ الجَامِعَاتِ نَتَخَرَّجُ عَلَى أَمَلِ الحُصُولِ عَلَى وَظَائِفَ تُنَاسِبُ التَّخَصُّصَاتِ الَّتِي دَرَسْنَاهَا.
ما، دانشجویان دانشگاه‌ها، با امید به پیدا کردن شغل‌هایی که به رشته ما مرتبط باشد، فارغ‌التحصیل می‌شویم.
مثال هفتم
مثال زیر، کاربرد اسلوب اختصاص را به‌خوبی نشان می‌دهد. «أَيُّ» مختص جمله زیر است که از ضمیر «كُمْ» رفع ابهام می‌کند. «ها» حرف تنبیه است و «المُتَطَوِّعِين» نیز به‌عنوان بدل آمده است.
لَكُمْ أَيُّهَا المُتَطَوِّعِين فِي العَمَلِ الخَيْرِيِّ تُرْفَعُ القُبَّعَاتُ.
برای شما، از داوطلبان کار خیر، کلا‌ه‌ها (از سر) برداشته می‌شوند.
مثال هشتم اسلوب اختصاص در عربی
در ادامه، مثالی از اسلوب اختصاص را ارائه کرده‌ایم. «أَيَّةُ» مختص جمله زیر محسوب می‌شود. این کلمه از ضمیر متصل «نا» که قبل از آن آمده است، رفع ابهام می‌کند. در این جمله، «ها» نقش حرف تنبیه را به عهده دارد و «الأَخَوَاتُ» نیز به‌عنوان بدل آمده است.
عَلَيْنَا أَيَّتُهَا الأَخَوَاتُ تَقُومُ المُهِمَّاتُ، وَ تُبْنَى العَلِيَّاتُ.
بر ماست، ای خواهران، که وظایف مهم را انجام دهیم و بناهای بلند را برپا کنیم.
مثال نهم
اسلوب اختصاص و اجزای آن را با دقت به مثال زیر بهتر یاد می‌گیرید. کاربرد ضمیر «أَنا» را در مثال زیر مشاهده می‌کنید. گوینده یا نویسنده برای رفع ابهام از این ضمیر، اسم معرفه به اضافه «مَسؤولَ» را پس از آن آورده است. این کلمه با حرکت «ـَ» بهصورت منصوب درآمده است.
أَنا مَسؤولَ المَشروعِ أُتابِعُ مَهامي عَن بُعدٍ خارِجَ البِلادِ.
من، مسئول پروژه، وظایفم را از راه دور و خارج از کشور دنبال می‌کنم.
مثال دهم اسلوب اختصاص در عربی
در کادر زیر، مثالی دیگری را از اسلوب اختصاص مشاهده می‌کنید. «أَنا» ضمیر این جمله است که برای رفع خطا از آن، اسم علم «خالِدًا» بعد از این ضمیر قرار گرفته است. این اسم با حرکت «ـً» منصوب شده است.
أَنا خالِدًا أَنصُرُ المَظلومَ عَلَى ظالِمِهِ.
من، خالد، ظالم را علیه مظلوم یاری می‌کنم.
مثال یازدهم
در جمله زیر از ضمیر متکلم «نَحنُ» استفاده شده است. ازآنجایی‌که ممکن است مصداق این ضمیر برای شنونده یا خواننده مبهم باشد، اسم «الفَنّانينَ» بعد از آن قرار گرفته است تا از این کلمه رفع ابهام کند. «الفَنّانينَ» نوعی اسم معرفه بأَل است که منصوب شده و با علامت «ین» آمده است.
نَحنُ الفَنّانينَ مُبدِعونَ.
ما، هنرمندان، خلاق هستیم.
مثال دوازدهم
در ادامه، مثالی از اسلوب اختصاص را قرار داده‌ایم. در این جمله، ضمیر متکلم «أَنا» به کار رفته است. برای رفع ابهام از این ضمیر نیز کلمه «الطّالِبَ» آمده است. «الطّالِبَ» به‌عنوان مختص این جمله نوعی اسم معرفه بأَل است که با حرکت «ـَ» آمده و منصوب شده است.
أَنا الطّالِبَ أُذاكِرُ بِجِدٍّ.
منِ دانش‌آموز با پشتکار درس می‌خوانم.
مثال سیزدهم اسلوب اختصاص در عربی
«أَنتَ» نوعی ضمیر مخاطب است که کاربرد آن را در مثال زیر مشاهده می‌کنید. برای رفع ابهام از این ضمیر، کلمه «أَيُّ» آمده است. این کلمه مختص جمله زیز محسوب می‌شود. «ها» در انتهای «أَيُّهَا» نوعی حرف تنبیه است و «العامِلُ» نقش بدل را به عهده دارد.
أَنتَ أَيُّهَا العامِلُ اجتَهِدْ.
تو، ای کارگر، تلاش کن.
در این جمله از اسلوب ندا نیز استفاده شده است. این اسلوب و قواعد آن را در مطلب «ندا و منادا» ز مجله فرادرس با مثال و تمرین آموزش داده‌ایم.
مثال چهاردهم
مبتدای جمله زیر از نوع ضمیر مخاطب (أَنتُمُ) است. برای رفع ابهام از این ضمیر، کلمه «الشَّبابَ» بعد از آن قرار گرفته است. «الشَّبابَ» نوعی اسم معرفه بأَل و منصوب است که نقش مختص جمله را به عهده دارد و با استفاده از حرکت «ـَ» بهصورت منصوب درآمده است.
أَنتُمُ الشَّبابَ تَدْعُونَ لِلسَّلامِ.
شما، جوانان، به صلح دعوت می‌کنید.
مثال پانزدهم
در کادر زیر، مثال دیگری از اسلوب اختصاص را مشاهده می‌کنید. «أَنتُنَّ» در این جمله، ضمیری است که ممکن است معنا و دلالت آن برای مخاطب مبهم باشد. اسم «أَيَّة» بعد از این ضمیر آمده است تا از آن رفع ابهام کند. «ها» حرف تنبیه و «الأُمَّهاتُ» بدل این جمله محسوب می‌شود.
أَنتُنَّ أَيَّتُهَا الأُمَّهاتُ مَصنَعُ الرِّجالِ.
شما، ای مادران، پرورش‌دهندگان مردان هستید.
انواع ضمایر در عربی
می‌دانیم که اصولاً اسلوب اختصاص برای رفع ابهام از برخی ضمایر به کار می‌رود. بنابراین، برای یادگیری بهتر این اسلوب باید انواع ضمایر عربی را بشناسیم و با کاربرد آن‌ها آشنا شویم. ضمایر عربی در یک دسته‌بندی کلی به دو گروه زیر نقسیم می‌شوند:
- ضمایر منفصل: بهصورت جداگانه و به‌تنهایی به کار می‌روند. (مانند: هُما)
- ضمایر متصل: به کلمه قبل از خود متصل می‌شوند و هرگز به‌تنهایی به کار نمی‌روند. (ـه)
هرکدام از ضمایر متصل و منفصل خود به دو دسته تقسیم می‌شوند که در بخش‌های بعد، آن‌ها را به‌طور خلاصه آموزش می‌دهیم. البته انواع ضمایر عربی و کاربرد آن ها را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس نیز بیاموزید. برای دسترسی به این فیم آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید.
ضمایر منفصل در عربی
ضمایر به دو دسته «مرفوعی» و «منصوبی» تقسیم می‌شوند. این ضمایر را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| صیغه | ضمایر منفصل مرفوعی | ضمایر منفصل منصوبی |
| مفرد مذکر غائب | هُوَ | إیّاه |
| مثنی مذکر غائب | هُما | إیّاهُما |
| جمع مذکر غائب | هُم | إیّاهُم |
| مفرد مؤنث غائب | هي | إیّاها |
| مثنی مؤنث غائب | هُما | إیّاهُما |
| جمع مؤنث غائب | هُنَّ | إیّاهُنَّ |
| مفرد مذکر مخاطب | أَنتَ | إیّاکَ |
| مثنی مذکر مخاطب | أَنتُما | إیّاکُما |
| جمع مذکر مخاطب | أَنتُم | إیّاکُم |
| مفرد مؤ»ث مخاطب | أَنتِ | إیّاکِ |
| مثنی مؤنث مخاطب | أَنتُما | إیّاکُما |
| جمع مؤنث مخاطب | أنتُنَّ | إیّاکُنَّ |
| متکلم وحده | أَنا | إیّایَ |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ | إیّانا |
در مورد ضمایر منفصل در عربی، حتماً به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:
- در مبحث اسلوب اختصاص، فقط ضمایر غیرغائب (مخاطب و متکلم) اهمیت دارند.
- ضمایر متصل مرفوعی معمولاً به‌عنوان مبتدا، فاعل و نائب فاعل جمله می‌آیند.
- ضمایر منفصل منصوبی غالباً نقش مفعول جمله را به عهده دارند.
ضمایر متصل در عربی
دسته‌بندی انواع ضمایر متصل را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| صیغه | ضمایر متصل مرفوعی (مثال) | ضمایر متصل منصوبی و مجروری (مثال) |
| مفرد مذکر غائب | ـ (كَتَبَ / يَكْتُبُ) | ه / ـه (کِتابه) |
| مثنی مذکر غائب | ا (كَتَبَا / يَكْتُبَانِ) | هُما (کِتابهما) |
| جمع مذکر غائب | و (كَتَبُوا / يَكْتُبُونَ) | هُم (کِتابهم) |
| مفرد مؤنث غائب | ـ (كَتَبَتْ / تَكْتُبُ) | ها (کِتابها) |
| مثنی مؤنث غائب | ا (كَتَبَتَا / تَكْتُبَانِ) | هُما (کِتابهما) |
| جمع مؤنث غائب | نَ (كَتَبْنَ / يَكْتُبْنَ) | هُنَّ (کِتابهنَّ) |
| مفرد مذکر مخاطب | تَ (كَتَبْتَ / تَكْتُبُ) | کَ (کِتابکَ) |
| مثنی مذکر مخاطب | تما / ا (كَتَبْتُمَا / تَكْتُبَانِ) | کُما (کِتابکُما) |
| جمع مذکر مخاطب | تم / و (كَتَبْتُمْ / تَكْتُبُونَ) | کُم (کِتابکُم) |
| مفرد مؤنث مخاطب | تِ / ی (كَتَبْتِ / تَكْتُبِينَ) | کِ (کِتابکِ) |
| مثنی مؤنث مخاطب | تما (كَتَبْتُمَا / تَكْتُبَانِ) | کُما (کِتابکُما) |
| جمع مؤنث مخاطب | تُنَّ / نَ (كَتَبْتُنَّ / تَكْتُبْنَ) | کُنَّ (کِتابکُنَّ) |
| متکلم وحده | تُ (كَتَبْتُ) | یَ (کِتابیَ) |
| متکلم مع‌الغیر | نا (كَتَبْنَا) | نا (کِتابنا) |
برای اینکه انواع ضمایر متصل عربی را خوب یاد بگیرید، بهتر است نکته‌های زیر را هم مد نظر داشته باشید:
- ضمایر متصل مرفوعی به‌انتهای فعل‌ها متصل می‌شوند و به‌عنوان فاعل و نائب فاعل جمله به کار می‌روند.
- ضمایر متصل منصوبی به انتهای فعل‌ها متصل می‌شوند و نقش مفعول جمله را به عهده میگیرند.
- ضمایر متصل مجروری در انتهای اسمها و حروف قرار میگیرند. در حالت اول، مضاف‌الیه هستند و در حالت دوم، مجرور به حرف جرّ خواهند بود.
انواع اسم های معرفه در عربی
در اسلوب اختصاص، کلمه‌ای که از ضمیر، رفعِ ابهام می‌کند، نوعی اسم معرفه است. اسم‌های معرفه انواع گوناگونی دارند. برای اینکه بتوانید آن‌ها را به‌راحتی تشخیص بدهید و در نتیجه به وجود اسلوب اختصاص در جمله پی ببرید، لازم است تمامی انواع اسم‌های معرفه را بشناسید. در ادامه، این نوع از اسمها را با مثال آموزش می‌دهیم. به‌طور کلی، اسم‌های معرفه در عربی عبارتند از:
- اسم‌های علم
- انواع ضمایر
- اسم اشاره
- اسم‌های معرفه به «ال»
- اسم‌های معرفه به اضافه
با مطالعه بخش‌های بعدی، هرکدام از موارد فهرست بالا را به‌طور کامل می‌آموزید. در فیلم آموزش صرف ۱ فرادرس نیز اسم‌های معرفه، انواع و قواعد آن‌ها تدریس شده است. برای دسترسی به این آموزش کاربردی و جامع روی لینک زیر کلیک کنید.
اسم های علم
در زبان عربی، به اسم‌های خاص، «اسم عَلَم» گفته می‌شود. این نوع از اسمها بر افراد، اشیاء، کشورها و… خاصی دلالت دارند که گوینده یا خواننده به محض خواندن یا شنیدن اسم علم به آن‌ها پی می‌برد. در کادر زیر، مثالی از اسم‌های علم عربی را آورده‌ایم. در مثال زیر، «تُرْكِيّا» نام یک کشور است و نوعی اسم علم به شمار می‌آید.
سافَرْتُ إِلى تُرْكِيّا.
به ترکیه سفر کردم.
انواع ضمایر
تمامی ضمایر عربی، اعم از منفصل و متصل، از نوع اسم‌های معرفه هستند. در کادر زیر، مثالی از این نوع اسم‌های معرفه را قرار داده‌ایم. «هُوَ» در این مثال، نوعی ضمیر منفصل مرفوعی است و اسم معرفه به شمار می‌آید.
هُوَ القاتِلُ.
او قاتل است.
اسم های اشاره
برای اشاره به افراد، اشیاء یا پدیده‌های دور و نزدیک از اسم‌های اشاره استفاده می‌شود. رایج‌ترین اسم‌های اشاره عربی را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید. در فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس نیز اسم‌های اشاره و کاربرد آن‌ها به‌خوبی تدریس شده است.
- هٰذا
- هٰذِهِ
- هٰذانِ
- هاتانِ
- هٰؤُلاءِ
- هُنا
- هُنالِكَ
- ذٰلِكَ
- تِلكَ
- أُولٰئِكَ
مثالی از این نوع اسم‌های معرفه را در کادر زیر مشاهده می‌کنید. در مثال زیر، از اسم اشاره «هذا» استفاده شده است. این ضمیر، اسم معرفه این جمله به شمار می‌آید.
كَتَبَ هٰذا الشّاعِرُ قَصيدَةً جَميلَةً.
این شاعر، شعری زیبا سرود.
اسم های معرفه به «ال»
یکی از کاربردهای «ال» در زبان عربی این است که در ابتدای اسمها قرار بگیرد و معرفه بودن آن‌ها را نشان بدهد. در واقع، یکی از رایج‌ترین نشانه‌های اسم‌های معرفه است. اسمی که حرف تعریف «ال» بر سر آن قرار گرفته باشد، اسم «معرفه بِأَل» نامیده می‌شود. با دقت به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم، با این نوع از اسم‌های معرفه بیشتر آشنا خواهید شد. هم «الوَلَدِ» و هم «القُرآنِ» اسم‌های معرفه مثال زیر هستند که حرف تعریف «ال‍ـ» دارند. بنابراین، اسم معرفه بِأَل به شمار می‌آیند.
حِفْظَ الوَلَدِ سُورَةٌ مِنَ القُرآنِ.
آنچه کودک حفظ کرده است، سوره‌ای از قرآن است.
اسم های معرفه به اضافه
حتماً با ترکیب‌های اضافی و اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها آشنا هستید. هر ترکیب اضافی از دو بخش «مضاف» و «مضاف‌الیه» تشکیل می‌شود. اگر در ترکیب اضافی، مضاف‌الیه معرفه باشد، مضاف آن هم حتماً معرفه خواهد بود. اسم‌های مضافی که به واسطه مضاف‌الیه خود معرفه شده‌اند، «معرفه به اضافه» نامیده می‌شوند. در کادر زیر، مثالی از این نوع اسم‌های معرفه را مشاهده می‌کنید.
در مثال زیر، از ترکیب اضافی «جَريدَةِ الرَّأي» استفاده شده است. «جَريدَةِ» نقش مضاف را به عهده دارد و «الرَّأي» نیز به‌عنوان مضاف‌الیه آمده است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، مضاف‌الیه این ترکیب از نوع اسم‌های معرفه بِأَل است. اسم «جَريدَةِ» نیز به واسطه اضافه شدن به آن، معرفه شده است.
قَرَأْتُ خَبَرًا في جَريدَةِ الرَّأي.
خبری را در روزنامه الرأی خواندم.
اسم های موصول
اسم موصول کلمه‌ای است که اسمها و جمله‌ها را به هم متصل می‌کند. آنچه بعد از اسم موصول می‌آید، «صله موصول» نامیده می‌شود. موصول‌های رایج در زبان عربی عبارتند از:
- الَّذي
- الَّتي
- اللَّذانِ
- اللَّتانِ
- الَّذينَ
- اللَّاتي
- اللَّائي
- مَن
- ما
مثالی از کاربرد این نوع اسم‌های معرفه را در کادر زیر مشاهده می‌کنید. در این مثال، اسم موصول «الَّذي» برای متصل کردن «التِّلْميذُ» و «اجْتَهَدَ» آمده است و اسم معرفه جمله زیر به شمار می‌آید.
نَجَحَ التِّلْميذُ الَّذي اجْتَهَدَ.
دانش‌آموزی که تلاش کرد، موفق شد.
تمرین اسلوب اختصاص در عربی
می‌دانیم که اسلوب اختصاص در عربی، حالتهای مختلفی دارد. برای اینکه حالتهای گوناگون آن را به‌خوبی یاد بگیرید و مهارت لازم را در تشخیص آن‌ها کسب کنید، در این بخش، تمرین‌هایی را بهصورت چهارگزینه‌ای در اختیارتان قرار می‌دهیم. برای جواب دادن به هر تمرین، لازم است یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید.
بعد از جواب دادن به هر سؤال می‌توانید با کلیک روی «مشاهده گزینه صحیح» جواب درست آن را مشاهده کنید. پاسخ تشریحی هر سؤال نیز با کلیک روی گزینه «پاسخ تشریحی» قابل مشاهده خواهد بود. همچنین بعد از اینکه به تمامی سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد که با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده خواهد شد.
۱- در کدام گزینه از اسلوب اختصاص استفاده شده است؟
دَرَسْتُ كِتابَ النَّحوِ في يَومَيْنِ.
نَحنُ الجُنودَ نُدافِعُ عَنِ الوَطَنِ.
يا هِندُ، اُكْتُبي الدَّرسَ.
عَلَّمَنا الحَكيمُ الحِكمَةَ.
در جمله «نَحنُ الجُنودَ نُدافِعُ عَنِ الوَطَنِ.»، ضمیر «نَحْنُ» نوعی ضمیر متکلم است که برای رفع ابهام از آن، اسم معرفه «الجُنودَ» آمده است. «الجُنودَ» اسم منصوب و مفعول فعل محذوف به شمار می‌آید.
۲- در جمله زیر، کدام کلمه نقش مختص را به عهده دارد؟
«نَحنُ طُلّابَ العِلمِ نَخدِمُ الوَطَنَ.»
در جمله «نَحنُ طُلّابَ العِلمِ نَخدِمُ الوَطَنَ.»، «طُلّابَ» اسم معرفه به اضافه‌ای است که بعد از ضمیر متکلم «نَحنُ» آمده و از آن رفع ابهام می‌کند. بنابراین، مختص این جمله محسوب می‌شود. نقش سایر گزینه‌ها را در ادامه مشخص کرده‌ایم:
- گزینه دوم: العِلمِ (مضاف‌الیه)
- گزینه سوم: نَخدِمُ (فعل مضارع)
- گزینه چهارم: الوَطَنَ (مفعول‌به)
۳- نوع مختص را در جمله زیر مشخص کنید.
«أَنا مُحَمَّدًا أُحِبُّ وَطَني.»
معرفه به اضافه
در جمله «أَنا مُحَمَّدًا أُحِبُّ وَطَني.»، کلمه «مُحَمَّدًا» نقش مختص را به عهده دارد که نوعی اسم علم محسوب می‌شود.
۴- کدام گزینه در مورد اسلوب اختصاص نادرست است؟
در این اسلوب از ضمیرهای متکلم و مخاطب استفاده می‌شود.
مختص در اسلوب اختصاص باید یکی از انواع اسم‌های معرفه باشد.
مختص همیشه باید با حرکت «ـَ» منصوب شده باشد.
اسم‌های علم و اسم‌های معرفه به اضافه می‌توانند به‌عنوان مختص در اسلوب اختصاص بیایند.
مختص معمولاً بهصورت منصوب می‌آید. نصب آن ممکن است با حرکت «ـَ» یا «ین» باشد.
۵- اعراب «الحُرّ» را در جمله زیر مشخص کنید.
«أَنا الحُرّ لا أَقبَلُ الذُّلَّ.»
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶- کدام گزینه در مورد جمله زیر نادرست است؟
«أَنتُنَّ أَيَّتُهَا الطَّبيباتُ ماهِراتٌ.»
در این جمله از حرف تنبیه استفاده شده است.
کلمه «الطَّبيباتُ» در این جمله، نقش بدل را به عهده دارد.
در این جمله اسلوب ندا به کار رفته است.
«أَيَّتُهَا» به‌عنوان مختص این جمله آمده است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷- مختص را در جمله زیر نشان دهید و نوع آن را مشخص کنید.
«أَنتُم قُضاةُ المَدينَةِ مَحبوبونَ.»
قُضاةُ: معرفه به اضافه
المَدينَةِ: معرفه بأَل
مَحبوبونَ: اسم علم
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸- در جمله زیر، کدام کلمه به‌عنوان مختص آمده است؟
«نَحنُ العَرَبَ نُكرِمُ الضَّيفَ.»
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹- نوع مختص جمله زیر را مشخص کنید.
«نَحنُ القُضاةَ نَحكُمُ بِالحَقِّ.»
معرفه به اضافه
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰- مفعول فعل محذوف در جمله زیر چیست؟
«نَحنُ شَبَابَ الأُمَّةِ نَرعاهَا.»
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، اسلوب اختصاص در عربی را بررسی کردیم و قواعد آن را با مثال نشان دادیم. همچنین انواع مختص را در ساختار اسلوب اختصار بررسی کردیم. در مرحله بعد، حالتهای مختلف آن را توضیح دادیم. سپس انواع اسم‌های معرفه و ضمایر عربی را آموزش دادیم. در نهایت، تمرین‌هایی را برای تسلط بیشتر بر این موضوع ارائه کردیم.
source