1

هر روز با انتخاب‌هایی روبه‌رو می‌شویم. برخی از این تصمیمات بزرگ، برخی کوچک هستند. ما گزینه‌ها را سبک‌سنگین می‌کنیم، نتایج را تصور می‌کنیم و آنچه به نظر درست می‌آید را انتخاب می‌کنیم. اما وقتی تحت فشار هستیم چه اتفاقی می‌افتد؟ زمانی که ذهن ما درگیر استرس می‌شود، روند معمول تصمیم‌گیری تغییر می‌کند.

ممکن است ریسک‌هایی بپذیریم که در شرایط عادی هرگز سراغ آن‌ها نمی‌رفتیم. دانشمندان سال‌هاست که واکنش مغز به استرس را مطالعه می‌کنند. اکنون، یک مطالعه جدید از دانشگاه آرکانزاس بینش عمیق‌تری در این زمینه ارائه می‌دهد.

استرس چگونه تمایل طبیعی ما به اجتناب از ضرر را تغییر می‌دهد؟

مفهوم کلیدی: «اجتناب از ضرر»

تحقیقات توضیح می‌دهد که استرس چگونه غریزه طبیعی ما برای اجتناب از ضرر را تغییر می‌دهد. مفهوم کلیدی اینجا «اجتناب از ضرر» است؛ یعنی یک تعصب عمیق در انسان که باعث می‌شود بیشتر از آنکه از به دست آوردن خوشحال شویم، از دست دادن ما را آزار دهد. زمانی که استرس وارد می‌شود، این حساسیت کاهش می‌یابد.

افراد شروع به گرفتن تصمیمات پرریسک‌تر، به‌ویژه در حوزه مالی می‌کنند. درک اینکه چرا این اتفاق می‌افتد می‌تواند به ما کمک کند حتی در شرایط سخت هم تصمیمات بهتری بگیریم.

استرس ترس از ضرر را کاهش می‌دهد

تصور کنید یک اسکناس صد دلاری در خیابان پیدا کرده‌اید؛ احساس خوش‌شانسی می‌کنید. حالا تصور کنید همین مقدار پول را گم می‌کنید؛ در اکثر افراد، ناراحتی از دست دادن بسیار قوی‌تر از شادی به دست آوردن است. این همان اجتناب از ضرر است.

اجتناب از ضرر یک میانبر ذهنی طبیعی است که به ما کمک می‌کند از خطر دور بمانیم و آنچه داریم را حفظ کنیم. اما مطالعه دانشگاه آرکانزاس نشان می‌دهد استرس می‌تواند این تعادل را بر هم بزند.

وقتی افراد دچار استرس می‌شوند، دیگر آن ترس همیشگی از ضرر را ندارند. این کاهش حساسیت باعث می‌شود تصمیمات مالی جسورانه‌تری بگیرند که احتمال دارد بعداً از آن‌ها پشیمان شوند.

گرانت شیلدز، نویسنده اصلی این مطالعه، درباره این موضوع گفت: «در زندگی شخصی خودم، وقتی استرس دارم تصمیم‌هایی را که احتمال ضرر دارند، به تعویق می‌اندازم.»

این جمله نشان‌دهنده تردیدی است که اکثر ما به‌طور طبیعی در شرایط پرخطر احساس می‌کنیم. اما این مطالعه نشان می‌دهد که واکنش همه افراد به استرس یکسان نیست؛ به‌ویژه زمانی که تفاوت‌های جنسیتی در نظر گرفته شود.

تفاوت‌های جنسیتی در واکنش به استرس

الگوهای متفاوت مردان و زنان

یکی از جالب‌ترین یافته‌های این تحقیق این است که استرس روی همه افراد به یک شکل اثر نمی‌گذارد. به‌طور خاص، الگوهای متفاوتی میان زنان و مردان در واکنش به شرایط پرفشار مشاهده شده است.

پژوهشگران دریافتند که مردان زمانی که استرس دارند، بیشتر از زنان، راهبردهای تصمیم‌گیری خود را تغییر می‌دهند. در مقابل، زنان در شرایط استرس توانایی بهتری برای پیش‌بینی نتیجه تصمیمات خود دارند.

این یعنی زنان حتی در شرایط استرس هم معمولاً بهتر می‌توانند پیامدهای احتمالی تصمیمات را تخمین بزنند. مردان شاید دقت پیش‌بینی کمتری داشته باشند، اما درک بهتری از پیامدهای نهایی تصمیم خواهند داشت.

این تفاوت‌های ظریف، درک ما از رفتار انسان را پیچیده‌تر می‌کند و نشان می‌دهد که ساختار بیولوژیکی ما می‌تواند نقش مهمی در مدیریت ریسک هنگام مواجهه با استرس ایفا کند.

شبیه‌سازی فشار مالی

طراحی یک آزمایش برای سنجش رفتار تحت استرس

برای بررسی این رفتارها، محققان آزمایشی با حضور ۱۴۷ شرکت‌کننده طراحی کردند. هر فرد در یک موقعیت استرس‌زا قرار گرفت و سپس از او خواسته شد که یک سری تصمیمات مالی بگیرد.

این سناریوها فرضی بودند اما سعی شده بود تا حد امکان واقع‌گرایانه طراحی شوند. هدف این بود که نوع استرسی که مردم در زندگی واقعی تجربه می‌کنند شبیه‌سازی شود و تأثیر آن بر روند تصمیم‌گیری سنجیده شود.

زک گری، دانشجوی دکتری روانشناسی، و تری مالون، اقتصاددان سابق دانشگاه آرکانزاس که اکنون در دانشگاه پردو فعالیت می‌کند، در کنار شیلدز این تحقیق را هدایت کردند.

شیلدز توضیح داد: «ریسک مالی به‌راحتی قابل ارزیابی است، چون مردم معمولاً می‌دانند که با پول خود چه می‌خواهند بکنند.»

همین موضوع باعث شد محققان بتوانند تغییرات رفتاری افراد تحت استرس را به‌دقت بررسی کنند. مسئله یادگیری مهارت جدید یا حل معمای پیچیده نبود، بلکه هدف این بود که ببینند وقتی ذهن تحت فشار است، اولویت‌های افراد چگونه تغییر می‌کند.

مغز چگونه ریسک را محاسبه می‌کند؟

استفاده از مدل نظریه چشم‌انداز تجمعی

برای تحلیل نتایج، پژوهشگران از مدلی به نام نظریه چشم‌انداز تجمعی (Cumulative Prospect Theory) استفاده کردند.

این مدل، روند تصمیم‌گیری را به چهار بخش تقسیم می‌کند: اجتناب از ضرر، اجتناب از ریسک، تصادفی بودن در انتخاب‌ها، و تحریف احتمال. این نظریه کمک می‌کند بفهمیم چرا انسان‌ها در مواجهه با عدم قطعیت، گاهی رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی دارند.

در این میان، تحریف احتمال بسیار قابل‌توجه است. این پدیده توضیح می‌دهد چرا افراد بلیت بخت‌آزمایی می‌خرند؛ آن‌ها روی احتمال ناچیز برنده شدن تمرکز می‌کنند، نه روی احتمال بسیار زیاد شکست. تحت استرس، این تحریف شدیدتر می‌شود.

افراد در این شرایط به احتمال وقوع نتایج غیرمحتمل بیشتر از واقعیت باور پیدا می‌کنند. این می‌تواند منجر به تصمیمات مالی نادرست، مثل سرمایه‌گذاری‌های پرریسک یا خرج‌های غیرضروری شود.

شیلدز گفت: «تحقیقات من با هدف درک این فرآیندهای جزئی که در محاسبه ریسک دخیل هستند انجام شد.»

با تمرکز بر هر بخش از این مدل تصمیم‌گیری، تیم تحقیقاتی توانست مشخص کند کدام تغییرات بیشترین اهمیت را دارند. نتیجه این بود که اجتناب از ضرر، که معمولاً نقش مهمی در هدایت تصمیمات دارد، بیشترین ضعف را تحت استرس نشان می‌دهد.

ریشه‌های تکاملی ریسک‌پذیری در استرس

چرا استرس ما را به سمت ریسک هدایت می‌کند؟

در دنیای امروز، انتخاب‌های پرریسک می‌توانند پیامدهای جدی داشته باشند. با این حال، استرس به نظر می‌رسد ما را به سمت همین انتخاب‌های خطرناک سوق می‌دهد. از قمار گرفته تا خرج‌های هیجانی، آثار آن به‌راحتی دیده می‌شود. اما چرا تکامل ما را این‌گونه شکل داده است؟

شیلدز می‌گوید: «اگر شما موجودی هستید که در حال شکار شدن هستید، منطقی است که کارهایی انجام دهید که در شرایط عادی انجام نمی‌دادید. شاید در چنین موقعیتی، تصمیم‌گیری پرریسک بهتر از ماندن در جای خود باشد.»

این منطق بقا شاید هنوز در وجود ما زنده باشد، حتی اگر تهدیدهای امروزی ما به جای شکارچی‌ها، قبوض، ضرب‌الاجل‌ها یا فشارهای اجتماعی باشد.

شناخت ریشه‌های رفتارهای پرریسک به ما کمک می‌کند آن‌ها را بهتر مدیریت کنیم. استرس شاید زمانی برای بقا مفید بوده است، اما امروز ممکن است ما را دچار مشکلات مالی کند. آگاهی از اینکه ذهن ما تحت فشار چگونه تغییر می‌کند، اولین قدم برای گرفتن تصمیمات هوشمندانه‌تر حتی در شرایط سخت است.

این مطالعه در مجله Psychoneuroendocrinology منتشر شده است.