نشانه های فعل در عربی عبارتند از: «قَدْ»، «سَـ»، «سَوفَ»، «لَمْ»، «لَمّا»، «تَ، تِ، تُ، تْ» و… که در ابتدا یا انتهای فعل‌ها قرار می‌گیرند. در بخش‌های بعدی این مطلب از مجله فرادرس، ضمن معرفی سایر نشانه های فعل در عربی، ويژگی‌های هرکدام را با مثال بررسی میکنیم. همچنین به‌طور کلی انواع فعل‌های عربی را آموزش می‌دهیم. در نهایت، مثال‌ها و تمرین‌هایی را برای یادگیری بهتر این مبحث ارائه میکنیم.
آنچه در این مطلب می‌آموزید:
-
با مهم‌ترین نشانه‌های فعل‌های عربی آشنا می‌شوید.
-
خواهید توانست فعل‌ها را به‌راحتی از سایر اجزای جمله تشخیص دهید.
-
نکته‌های مهمی را در مورد برخی حروف کاربردی عربی می‌آموزید.
-
به ساختار انواع فعل‌های عربی پی می‌برید.
-
با ضمایر بارز و نقش آن‌ها در تشخیص فعل‌های آشنا می‌شوید.
-
با مثال‌ها و تمرین‌های متنوع، نشانه‌های فعل‌های عربی را مرور می‌کنید.
نشانه های فعل در عربی
نشانه های فعل در عربی شامل این موارد هستند:
- حرف «قَدْ»
- حروف «سَـ» و «سَوْفَ»
- حروف «لَمْ» و «لَمّا»
- حرف «ت»
- حرف نون تأکید
- ضمایر بارز
- صرف شدن
- امر و نهی شدن
- بیان خبر
در ادامه، هریک از این نشانه‌ها را با مثال و با جزئیات بیشتری آموزش می‌دهیم. برای آشنایی بیشتر با فعل‌های عربی و در نتیجه تشخیص راحت‌تر آن‌ها توصیه میکنیم از فیلم آموزش عربی پایه دهم فرادرس کمک بگیرید. برای سهولت در دسترسی به این فیلم آموزشی، لینک آن را در ادامه آوردهایم.
حرف «قَدْ»
حرف غیرعامل «قَدْ» بر سر فعل‌های ماضی و مضارع می‌آید. بنابراین، هرگاه این حرف را مشاهده کردید، مطمئن باشید که کلمه بعد آن فعل است. البته توجه داشته باشید که این حرف غیرعامل است و تغییری در ساختار فعل بعد از خود به وجود نمی‌آورد. مثالی از کاربرد این حرف را در کادر زیر آوردهایم. در مثال زیر، با دقت به حرف «قَدْ» متوجه می‌شویم که کلمه بعد از آن، یعنی «ذَهَبَ» نوعی فعل است.
قَدْ ذَهَبَ المُعَلِّمُ إِلی الصَّفِ.
معلم به کلاس رفته است.
«قد» در عربی انواع مختلفی دارد. در بخش بعدی، انواع این حرف و کاربردهای آن را بررسی میکنیم.
انواع قد در عربی
در جدول زیر، انواع قد را بر اساس محل قرار گرفتن آن‌ها نشان داده‌ایم. همچنین کاربرد هریک را با مثال مشخص کرده‌ایم.
| جایگاه قد در جمله | کاربرد و معنا | مثال |
| قَبل از فعل‌های ماضی | تحقیق (قطعیت وقوع فعل) | قَدْ رَجَعَ: برگشته است. |
| قبل از فعل‌های مضارع | تشکیک (تردید در وقوع فعل) | قَدْ یَرْجَعُ: شاید برگردد، گاهی برمی‌گردد. |
| تقلیل (قلت وقوع فعل) |
حروف «سَـ» و «سَوْفَ»
این حروف قبل از فعل‌های مضارع می‌آیند و آن‌ها را بهصورت فعل آینده یا مستقبل درمی‌آورند. البته تغییری در ساختار کلی فعل به وجود نمی‌آورد. در کادر زیر، مثالی از کاربرد این نشانه های فعل در عربی را آوردهایم.
سَوفَ یُسافِرُ إِلَی شاطئِ البَحْرِ. (به ساحل دریا خواهد رفت.)
سَتُمْطِرُ السَّماءُ. (به‌زودی آسمان می‌بارد.)
فرق س و سوف چیست؟
می‌دانیم که «سَـ» و «سَوْفَ» هر دو در ساختار فعل‌های مستقبل به کار می‌روند. با این حال، تفاوت مهمی با هم دارند. «سَـ» در ابتدای فعل، نشان‌دهنده رخدادی است که در آینده‌ای نزدیک رخ می‌دهد اما «سَوْفَ» قبل از فعل‌هایی می‌آید که بر رخدادهایی در آینده دور دلالت دارند. در جدول زیر، همین نکته را با مثال نشان داده‌ایم.
| انواع حروف مستقبل | کاربرد | مثال |
| «سَـ» | دلالت بر آینده نزدیک | سَیَذْهَبُ: به‌زودی خواهد رفت. |
| «سَوْفَ» | دلالت بر آینده دور | سَوْفَ یَذًهَبُ: خواهد رفت. |
حروف «لَمْ» و «لَمّا»
این حروف از ادوات جازمه به شمار می‌آیند که قبل از فعل‌های مضارع قرار می‌گیرند و آن‌ها را مجزوم می‌کنند. بنابراین، به‌عنوان حروف عامل شناخته می‌شوند. هرگاه این حروف قبل از کلمهای قرار بگیرند، آن کلمه حتماً از نوع فعل است. در کادر زیر، این نکته را با مثال نشان داده‌ایم. همان‌طور که در مثال‌های زیر مشاهده می‌کنید، «لَمْ» و «لَمّا» قبل از فعل «یَکْتُب» قرار گرفته‌اند و آن را مجزوم کرده‌اند.
لَمّا یَکْتُبْ: هنوز ننوشته است.
لَمْ یَکْتُبْ: ننوشت.
کاربرد و معنای «لَمْ» و «لَمّا»
در بخش قبل، با کاربرد این حروف به‌عنوان نشانه های فعل در عربی آشنا شدید. در این بخش، روش ترجمه آن‌ها را می‌آموزید. کافی است به جدولی که در ادامه آوردهایم، دقت کنید.
| روش ترجمه | مثال |
| لَمْ + فعل: ماضی ساده منفی | لَمْ یَدْرُسْ (درس نخواند.) |
| لَمّا + فعل: هنوز + ماضی نقلی منفی | لَمّا یَدْرُسْ (هنوز درس نخوانده است.) |
انواع حروف جازمه در عربی
اکنون که با نقش دو مورد از حروف جازمه در تشخیص فعل آشنا شدید، چه بهتر که به‌طور کلی با ادوات جازمه و کاربرد آن‌ها نیز آشنا شوید. ادات جزم کلمه‌هایی هستند که قبل از فعل‌های مضارع قرار می‌گیرند و آن‌ها را مجزوم می‌کنند. یعنی یا حرف آخر فعل را بهصورت «ـْ» درمی‌آورند یا «ن» را از انتهای آن حذف می‌کنند، به‌جز در صیغه‌های جمع مؤنث. در جدول زیر، سایر حروف جازمه عربی را با مثال نشان داده‌ایم.
| انواع حروف جازمه در عربی | مثال |
| لای نهی | لا تَجْلِسْ (ننشین.) |
| لام امر (ل‍ـ) | لِتَجْلسْ (باید بنشینی.) |
| إِنْ | إِنْ تَجْتَهِد تَنْجَحْ. (اگر تلاش کنی، موفق می‌شوی.) |
| مَنْ | مَنْ یَجْتَهِدْ یَنْجَحْ. (هرکس تلاش کند، موفق می‌شود.) |
| ما | ما تَزْرَعْ في الدُّنیا، تِحْصِدْ في الْآخِرَة. (هرچه در دنیا بکاری، در آخرت برداشت می‌کنی.) |
حرف «ت»
یکی از نشانه های فعل در عربی، «ت» است. به عبارت دیگر، در انتهای فعل‌های ماضی از حروف «تْ»، «تَ»، «تُ» و «تِ» استفاده می‌شود. بنابراین، اگر با کلمهای مواجه شدید که انتهای آن از این حروف استفاده شده بود، مطمئن باشید که کلمه مورد نظر فعل ماضی است. در جدول زیر، مثال‌هایی از این نوع فعل‌ها را آوردهایم و صیغه و نشانه فعل بودن آن‌ها را نیز مشخص کرده‌ایم.
| صیغه فعل | مثال |
| مفرد مؤنث غائب | سِمِعَتْ (آن زن شنید.) |
| مفرد مذکر مخاطب | سِمِعَتَ (تو شنیدی.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | سِمِعَتِ (تو شنیدی.) |
| متکلم وحده | سِمِعَتُ (من شنیدم.) |
حرف نون تأکید
در زبان عربی، روش‌های مختلفی برای تأکید بر کلام وجود دارد. یکی از رایج‌ترین این روش‌ها استفاده از نون تأکید است. این حرف در انتهای فعل‌های مضارع، امر و نهی قرار میگیرد و بر وقوع فعل تأکید می‌کند. هرگاه با کلمهای مواجه شدید که انتهای آن حرف «ن» قرار داشت، به‌طوری که یکی از حروف اصلی فعل یا نشانه مضارع نبود، قطعاً آن حرف نون تأکید است و کلمه متصل شده به آن نیز نوعی فعل محسوب می‌شود. برای درک بهتر این مورد از نشانه های فعل در عربی، مثال زیر را با هم بررسی میکنیم.
در مثال زیر، حرف «نَّ» در انتهای «یَکْتَبَنَّ» قرار گرفته است. این حرف علامت تأکید است و یکی از نشانه‌های فعل به شمار می‌رود. با توجه به این حرف پی می‌بریم که «یَکْتَبَ» نقش فعل را در جمله زیر به عهده دارد.
لَیَکْتَبَنَّ الطّالِبُ واجِباتِهِ.
قطعاً دانش‌آمور تکالیفش را می‌نویسد.
انواع نون تأکید در عربی
نون تأکید به دو دسته تقسیم می‌شود. در جدول زیر، انواع آن را با مثال نشان داده‌ایم.
| انواع نون تأکید | مثال |
| نون تأکید خفیفه (نْ) | لَیَکْتُبَنْ |
| نون تأکید ثقیله (نَّ) | لَیَکْتُبَنَّ |
نکته: هرگاه فعل دارای نون تأکید باشد، معمولاً در ابتدای آن نیز حرف «ل‍ـ» قرار میگیرد. البته توجه داشته باشید که «ل‍ـ» در عربی انواع گوناگونی دارد و نمی‌توانیم آن را لزوماً نشانه فعل در عربی بدانیم.
ضمایر بارز
به ضمیرهایی که در جمله ظاهر و آشکار هستند، «ضمایر بارز» گفته می‌شود. ضمایر بارز خود به دو دسته متصل و منفصل تقسیم می‌شوند. هرگاه ضمایر بارز متصل مرفوعی در انتهای کلمهای قرار بگیرند، به این نتیجه می‌رسیم که کلمه مورد نظر از نوع فعل است و ضمیر بارز نیز نقش فاعل آن را به عهده دارد. برای آشنایی بیشتر با این نوع از نشانه های فعل در عربی، به مثالی که در کادر زیر آوردهایم، توجه کنید. در مثال زیر، «ا» در انتهای «یَذْهَبانِ» ضمیر بارز و فاعل جمله است. کلمه «یَذْهَبانِ» نیز فعل جمله محسوب می‌شود. توجه داشته باشید که در این ساختار این فعل، «ن» نشانه مرفوع بودن فعل به شمار می‌آید و نباید آن را با ضمایر بارز اشتباه گرفت.
یَذْهَبانِ إِلَی الْمَطارِ.
آن دو نفر به فرودگاه می‌روند.
ضمایر بارز در عربی
گفتیم که ضمایر بارز در جمله آشکار هستند و به‌راحتی می‌توانید آن‌ها را از سایر اجزای جمله تشخیص بدهید. ضمایر بارز خود به دو دسته «منفصل» و «متصل» تقسیم می‌شوند. از سوی دیگر، ضمایر متصل نیز در دو گروه «متصل مرفوعی» و «متصل منصوبی و مجروری» قرار می‌گیرند. در جدول زیر، انواع ضمایر بارز را مشخص کرده‌ایم.
| ضمایر بارز منفصل | ضمایر بارز متصل | ||
| ضمایر منفصل مرفوعی | ضمایر منفصل منصوبی | ضمایر متصل مرفوعی | ضمایر متصل منصوبی و مجروری |
| هُوَ | إیّاه | – / – | هُ |
| هي | إیّاها | – / – | ها |
| هُما | إیّاهُما | ا / ا | هُما |
| هُم | إیَّاهُم | و / و | هُم |
| هُنَّ | إیّاهُنَّ | نَ . نَ | هُنَّ |
| أَنتَ | إیّاکَ | تَ / – | کَ |
| أَنتِ | إیّاکِ | تِ / ي | کِ |
| أَنتُما | إیّاکُما | تُما / ا | کُما |
| أَنتُم | إیّاکُم | تُمْ / و | کُم |
| أَنتْنَّ | إیّاکُنَّ | تُنَّ / نَ | کُنَّ |
| أَنا | إیّايَّ | تُ | ئ |
| نَحْنُ | إیّانا | نَا | نا |
برای یادگیری بهتری انواع ضمایر بارز حتماً به نکته‌های زیر دقت داشته باشید:
- ضمایر منفصل مرفوعی معمولاً به‌عنوان مبتدای جمله می‌آیند.
- ضمایر منفصل منصوبی غالباً نقش مفعول جمله را به عهده دارند.
- ضمایر متصل مرفوعی معمولاً در جایگاه فاعل یا نائب فاعل جمله قرار می‌گیرند.
- ضمایر متصل منصوبی به فعل‌ها متصل می‌شوند و به‌عنوان مفعول به کار می‌روند.
- ضمایر متصل مجروری به اسم‌ها یا حروف متصل می‌شوند و به‌عنوان مضاف‌الیه یا مجرور به حروف جرّ می‌آیند.
- اعراب تمامی ضمایر از نوع محلی است.
صرف شدن
در زبان عربی، اجزای کلام به سه دسته «اسم»، «حرف» و «فعل» تقسیم می‌شوند. در این میان، فقط اسم‌ها و فعل‌ها قابلیت صرف شدن دارند. البته اسم‌ها فقط متناسب با شخص و شمارهای مختلف صرف می‌شوند و فاقد ویژگی «زمان» هستند. درحالی‌که فعل‌ها علاوهبر شخص و شمار، متناسب با زمان‌های مختلف نیز حالت‌‌های گوناگونی به خود می‌گیرند. با توجه به این نکتهها نتیجه می‌گیریم که اگر کلمهای صرف شده باشد، به‌طوری که بر زمان خاصی دلالت کند، آن کلمه حتماً فعل است. برای اینکه نحوه صرف فعل‌ها را بهتر یاد بگیرید، به مثالی که در جدول زیر آوردهایم، توجه کنید.
| صیغه فعل | صرف فعل ماضی | صرف فعل مضارع |
| مفرد مذکر غایب | نَجَحَ | يَنْجَحُ |
| مثنی مذکر غایب | نَجَحَا | يَنْجَحَانِ |
| جمع مذکر غایب | نَجَحُوا | يَنْجَحُونَ |
| مفرد مؤنث غایب | نَجَحَتْ | تَنْجَحُ |
| مثنی مؤنث غایب | نَجَحَتَا | تَنْجَحَانِ |
| جمع مؤنث غایب | نَجَحْنَ | يَنْجَحْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب | نَجَحْتَ | تَنْجَحُ |
| مثنی مذکر مخاطب | نَجَحْتُمَا | تَنْجَحَانِ |
| جمع مذکر مخاطب | نَجَحْتُمْ | تَنْجَحُونَ |
| مفرد مؤنث مخاطب | نَجَحْتِ | تَنْجَحِينَ |
| مثنی مؤنث مخاطب | نَجَحْتُمَا | تَنْجَحَانِ |
| جمع مؤنث مخاطب | نَجَحْتُنَّ | تَنْجَحُ |
| متکلم وحده | نَجَحْتُ | أَنْجَحُ |
| متکلم مع‌الغیر | نَجَحْنَا | نَنْجَحُ |
برای اینکه روش صرف فعل‌ها را بهتر بیاموزید و تفاوت آن را با نحوه صرف اسم‌ها یاد بگیرید، نکته‌های زیر را با دقت مطالعه کنید:
- اسم‌ها از نظر شمار به سه دسته «مفرد»، «مثنی» و «جمع» تقسیم می‌شوند. اسم‌های جمع نیز خود دارای دو دسته «جمع سالم» و «جمع مکسر» هستند.
- فعل‌ها نیز از نظر شمار به سه دسته «مفرد»، «مثنی» و «جمع» تقسیم می‌شوند اما ساختار آن‌ها با اسم‌ها تفاوت دارد.
- اسم‌های مفرد نشانه خاصی ندارند. اسم‌های مثنی با علامت‌های «ان» و «ین» می‌آیند. اسم‌های جمع سالم با «ون»، «ین» و «ات» ساخته می‌شوند اما برای ساخت اسم‌های جمع مکسر، ساختار کلمه به‌کلی تغییر می‌کند.
- برای صرف فعل‌ها، از نشانه‌های دیگری استفاده می‌شود که عبارتند از: تْ، ا، تُما، تُم، ئ و… . البته به این فهرست باید «نون ساکن»، «نون عوض رفع» و انواع حروف مضارعه را نیز اضافه کنیم.
امر و نهی شدن
از میان تمامی اجزای جمله، فقط فعل‌ها هستند که به صورت امر و نهی درمی‌آیند. بنابراین، اگر کلمهای در جمله به کار برود که بر معنای امر یا نهی دلالت داشته باشد، قطعاً آن کلمه فعل جمله است. در این مورد، به مثال کادر زیر توجه کنید. در این مثال «اِجْلِسْ» بر معنای امر دلالت دارد و نوعی فعل امر به شمار می‌رود. از سوی دیگر، «لا تُحْدِثْ» به معنای نهی است و نوعی فعل نهی محسوب می‌شود.
اِجْلِسْ و لا تُحْدِثْ ضَوْضاءَ.
بنشین و سروصدا نکن!
برای اینکه بتوانید فعل‌های امر و نهی را به‌راحتی تشحیص بدهید، در بخش‌های بعدی ساختار این فعل‌ها را با مثال بررسی میکنیم.
ساختار فعل امر
برای ساخت فعل امر باید مراحل زیر را طی کنید:
- ابتدا باید فعل مورد نظر را به حالت مضارع دربیاورید. زیرا فعل‌های امر فقط از فعل‌های مضارع ساخته می‌شوند.
- فعل مورد نظر باید در صیغه مخاطب صرف شده باشد. زیرا فعل‌های امر حاضر همگی از فعل‌های مخاطب به دست می‌آیند.
- سپس حرف مضارعه «ت، ی، ن، ا» را از ابتدای فعل حذف کنید.
- به‌جای حرف مضارعه، همزه (أ / ا) را قرار بدهید.
- حرکت همزه باید متناسب با دومین حرف اصلی فعل (عین الفعل) باشد. اگر حرکت عین‌الفعل فتحه با کسره بود، همزه حرکت کسره میگیرد اما اگر حرکت عین‌الفعل ضمه بود، همزه با حرکت ضمه می‌آید.
- اگر انتهای فعل «ن» مضارعه قرار داشته باشد، این حرف از انتهای فعل حذف می‌شود.
- توجه داشته باشید که «ن» از انتهای فعل‌های صیغه جمع مؤنث مخاطب حذف نمی‌شود.
- اگر فعل مورد نظر از صیغه جمع مخاطب مذکر باشد، بعد از حذف «ن»، حرف «ا» به‌جای آن قرار میگیرد.
- چنانچه انتهای فعل، حرف «ن» مضارعه قرار نداشته باشد، حرف آخر فعل مجزوم می‌شود و حرکت «ـْ» میگیرد.
با دقت به مثالی که در جدول زیر آوردهایم، روش صرف فعل‌های امر را به‌خوبی می‌آموزید.
| صیغه فعل | مثال صرف فعل امر |
| مفرد مذکر مخاطب | اِجْلِسْ |
| مثنی مذکر مخاطب | اِجْلِسَا |
| جمع مذکر مخاطب | اِجْلِسُوا |
| مفرد مؤنث مخاطب | اِجْلِسِي |
| مثنی مؤنث مخاطب | اِجْلِسَا |
| جمع مؤنث مخاطب | اِجْلِسْنَ |
ساختار فعل نهی
برای یازداشتن دیگران از انجام کاری، فعل‌های نهی را به کار می‌بریم. برای صرف فعل‌های نهی لازم است مراحل زیر را طی کنید:
- فعل‌های نهی از فعل‌های مضارع ساخته می‌شوند. بنابراین، قبل از صرف آن‌ها حتماً به این نکته توجه کنید که فعل مورد نظر از نوع مضارع باشد.
- فعل‌های نهی از فعل‌های صیغه مخاطب ساخته می‌شوند. به همین علت، فعلی که می‌خواهید آن را بهصورت نهی دربیاورید باید در صیغه مخاطب صرف شده باشد.
- برای ساخت فعل نهی باید قبل از آن حرف «لا» را قرار بدهید.
- اگر انتهای فعل «ن» مضارعه قرار دارد، لازم است آن را حذف کنید.
- دقت داشته باشید که حرف «ن» از انتهای فعل‌های جمع مؤنث مخاطب حذف نمی‌شود.
- اگر فعل مورد نظر در صیغه جمع مذکر مخاطب صرف شده باشد، بعد از حذف «ن» باید حرف «ا» را به‌جای آن قرار بدهید.
- در‌صورتی‌که انتهای فعل حرف «ن» نیامده باشد، حرف آخر فعل را مجزوم کرده و حرکت «ـْ» را روی آخرین حرف قرار می‌دهیم.
برای آشنایی بیشتر با روش صرف فعل نهی و ساختار آن، به مثالی که در جدول زیر آوردهایم، دقت کنید.
| صیغه فعل | مثال صرف فعل نهی |
| مفرد مذکر مخاطب | لا تَجْلِسْ |
| مثنی مذکر مخاطب | لا تَجْلِسَا |
| جمع مذکر مخاطب | لا تَجْلِسُوا |
| مفرد مؤنث مخاطب | لا تَجْلِسِي |
| مثنی مؤنث مخاطب | لا تَجْلِسَا |
| جمع مؤنث مخاطب | لا تَجْلِسْنَ |
بیان خبر
در بسیاری از موارد، فعل‌ها خبر و نکته‌ای را در مورد بخش دیگری از جمله بیان می‌کنند. به عبارت دیگر، اگر فعل‌ها نقش خبر جمله را به عهده داشته باشند، نکته و خبری را در مورد مبتدای جمله نشان می‌دهند. به همین علت، اگر در جمله اسمیه‌ای، کلمهای آمده باشد که خبر یا نکته‌ای را در مورد مبتدا نشان بدهد، ممکن است فعل جمله باشد. البته به این شرط که سایر نشانه‌های فعل را نیز داشته باشد. در کادر زیر، مثالی را برای این حالت ارائه کرده‌ایم.
در این مثال، «یَلْعَبُ» نکته و خبری را در مورد مبتدای جمله، یعنی «اَلطِّفلُ» بیان می‌کند. بنابراین، نقش خبر جمله را به عهده دارد و نوعی فعل به شمار می‌آید.
اَلطِّفلُ یَلْعَبُ.
کودک بازی می‌کند.
تشخیص فعل در عربی
در بخش‌های قبلی، هم نشانه های فعل در عربی را بررسی کردیم و هم مثال‌هایی را برای هرکدام آوردیم. در این بخش، روش‌های کاربردی و تکنیک‌های تشخیص فعل‌ها را بررسی میکنیم تا بتوانید به‌آسانی انواع فعل‌ها را در جمله‌های عربی شناسایی کنید. برای تشخیص فعل در عربی، حتماً به نکتهها و تکنیک‌های زیر توجه کنید:
- ابتدا به نشانه‌های قبل از کلمه دقت کنید. اگر قبل از آن حروف «قَدْ»، «لَمْ» و «لَمّا» قرار گرفته باشد، کلمه مورد نظر فعل است.
- سپس به نشانه‌های بعد از کلمه توجه کنید. «تَ»، «تِ»، «تُ»، «تْ»، تمامی ضمایر بارز و نون تأکید نشانهای فعل هستند و مشخص می‌کنند که کلمه قبل از آن‌ها فعل است.
- به ساختار و معنای کلمه دقت کنید. اگر ساختار آن شبیه به فعل‌های امر و نهی است و معنای آن نیز بر درخواست انجام عمل یا بازداشتن از انجام عمل دلالت دارد، آن کلمه فعل است.
- اگر کلمه مورد نظر صرف شده است و به شخص، شمار و زمان خاصی اشاره دارد، قطعاً فعل جمله است.
- در‌صورتی‌که آن کلمه نکته یا خبری را در مورد مبتدای جمله بیان می‌کند، فعل است و به‌عنوان خبر جمله آمده است.
یادگیری انواع فعل های عربی با فیلم های آموزشی فرادرس
در زبان عربی، فعل‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند. علاوهبر اینکه مهم‌ترین بخش معنای جمله را نشان می‌دهند، زمان وقوع رخدادها را نیز مشخص می‌کنند و فاعل را نیز تاحدودی نشان می‌دهند. به علت اهمیت بالای فعل‌ها، چه در کتاب‌های درسی و چه در کتاب‌های صرف و نحو عربی، بخش گسترده‌ای به آموزش فعل‌ها اختصاص داده شده است. اگر به‌عنوان دانش‌آموز دوره متوسطه در حال تحصیل هستید یا می‌خواهید زبان عربی را به صورت تخصصی یاد بگیرید، پیشنهاد میکنیم به فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید:
برای ساخت جمله‌های عربی، علاوهبر فعل‌ها از اجزای دیگری نیز استفاده می‌شود. اگر می‌خواهید با اجزای دیگر جمله در عربی آشنا شوید و قواعد آن‌ها را نیز بیاموزید، توصیه میکنیم از مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید. با مراجعه به این مجموعه‌های آموزشی، روش ترجمه زبان عربی را هم به‌خوبی می‌آموزید. لینک دسترسی به این مجموعه‌های جامع و کاربردی را در ادامه آوردهایم.
مثال نشانه های فعل در عربی
در بخش‌های قبل، یاد گرفتید که انواع نشانه های فعل در عربی چه هستند و چطور می‌توان آن‌ها را در جمله تشخیص داد. در این بخش، با دقت به تمرین‌هایی که ارائه کرده‌ایم، این فرصت را خواهید داشت که آموخته‌های خود را مرور کنید و این مبحث را به‌طور کامل یاد بگیرید. به مخاطبانی که می‌خواهند فعل‌های عربی و ساختار آن‌ها را با مثال‌های بیشتری یاد بگیرند، پیشنهاد میکنیم از طریق لینک زیر، فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس را تهیه کرده و آن را به‌دقت مشاهده کنند.
مثال اول
در مثال زیر، وجود «سَوْفَ» نشانهای است که مشخص می‌کند «أَذْهَبُ» نقش فعل جمله را به عهده دارد.
سَوْفَ أَذْهَبُ إلَی الْمَکْتَبَةِ غَدًا.
فردا به کتابخانه خواهم رفت.
مثال دوم
در این مثال، «أَکْتَبُ» به‌عنوان فعل جمله آمده است. این نکته را با توجه به نشانه «سَـ» در ابتدای این کلمه متوجه می‌شویم.
سَأَکْتَبُ رِسالَةً بَعْدَ قَلیلاً.
کمی بعد، نامه‌ای را خواهم نوشت.
مثال سوم نشانه های فعل در عربی
با دقت به مثال زیر متوجه می‌شویم که قبل کلمه «نَجَحَ» از حرف «قَدْ» استفاده شده است. وجود این حرف نشان می‌دهد که «نَجَحَ» نقش فعل جمله را به عهده دارد.
قَدْ نَجَحَ أَخي في الْمُباراةِ.
برادرم در مسابقه پیروز شده است.
مثال چهارم
یکی از نشانه های فعل در عربی «لَمْ» است. در مثال زیر، کاربرد این نشانه را در ابتدای فعل نشان داده‌ایم.
لَمْ یَسْتَوْغِبِ الطّالِبُ الدَّرْسَ جَیِّدًا.
دانش‌آموز درس را خوب درک نکرد.
مثال پنجم
در جمله زیر از فعل «یَدْنُ» استفاده شده است. برای اینکه فعل بودن آن را به‌راحتی تشخیص بدهیم، کافی است به نشانه «لَمّا» دقت کنیم.
لَمّا یَدْنُ القِطارُ مِنَ المَحَطَّةِ.
قطار هنوز به ایستگاه نزدیک نشده است.
مثال ششم
در مثال زیر، نشانه «تَ» به کار رفته است. این حرف با قرار گرفتن در انتهای «کَتَبْتَ» نشان می‌دهد که این کلمه به‌عنوان فعل جمله آمده است.
کَتَبْتَ الرِّسالَةَ بِإِحْسانِ.
نامه را با مهارت نوشتی.
مثال هفتم نشانه های فعل در عربی
در میان کلمه‌های جمله زیر، فقط «تَسْتَمِعُ» است که می‌تواند در انواع صیغه‌های ماضی، مضارع و آینده صرف شود. به همین علت، نتیجه می‌گیریم که فعل جمله به شمار می‌آید.
تَسْتَمِعُ الصَّوْتَ بِوُضوحِ.
صدا را واضح می‌شنوی.
مثال هشتم
اگر به جمله زیر دقت کنید، متوجه می‌شوید که انتهای «سَبَحوا» از ضمیر بارز «و» استفاده شده است. وجود این ضمیر نشان می‌دهد که کلمه «سَبَحوا» در واقع فعل جمله محسوب می‌شود.
سَبَحوا في الْبَحْرِ بَعْدَ الظُّهْر.
آن‌ها بعد از ظهر در دریا شنا کردند.
مثال نهم
می‌دانیم که فقط فعل‌ها می‌توانند بهصورت امری به کار بروند. بنابراین، اگر در جمله، کلمهای وجود داشته باشد که بر معنای امر دلالت کند، می‌توانیم با اطمینان بگوییم که آن کلمه فعل جمله است. در مثال زیر، کلمه «اِفْتَحِ» چنین حالتی دارد.
اِفْتَحِ النّافِذَةَ لِتَدْخُلَ الْهَواءَ النَّقي إِلَی الْغُرْفََة.
پنجره را باز کن تا هوای پاک وارد اتاق شود.
مثال دهم نشانه های فعل در عربی
چنانچه کلمهای نشان‌دهنده معنای نهی باشد، نوعی فعل محسوب می‌شود. در جمله زیر، «لا تَفْتَحوا» این حالت را دارد. بنابراین، فعل جمله به شمار می‌آید.
لا تَفْتَحوا کُتُبَکُم في الامتِحانِ.
کتاب‌هایتان را در امتحان باز نکنید.
مثال یازدهم
حرف «نَّ» در انتهای کلمه «قَرَأَ» برای تأکید آمده است. این حرف «نون تأکید» نامیده می‌شود و وجود آن در انتهای کلمه نشان می‌دهد که کلمه مورد نظر نوعی فعل است. با دقت به مثال زیر این نکته را بهتر می‌آموزید.
قَرَأَنَّ الطُّلابُ الکِتابَ بإِهْتِمام.
دانش‌آموزان بی‌شک کتاب را با دقت خواندند.
مثال دوازدهم
در مثال زیر، از نشانه «قَدْ» استفاده شده است. با دقت به این مورد از نشانه های فعل در عربی می‌توانیم به وجود فعل «زُرْتَ» در این جمله پی ببریم.
قَدْ زُرْتَ الْمَدینَةِ قَبْلاً.
قبلاً شهر را دیده‌ام.
مثال سیزدهم نشانه های فعل در عربی
در ادامه، مثال دیگری از نشانه های فعل در عربی را ارائه کرده‌ایم. کلمه «یُحَضِّرُ» خبری را در مورد «الطّالِبُ» بیان می‌کند. با توجه به همین نکته، نتیجه می‌گیریم که «یُحَضِّرُ» فعل جمله به شمار می‌آيد.
الطّالِبُ یُحَضِّرُ الْواجَباتِ بَعْدَ الْمَدْرَسَةِ.
دانش‌آموز بعد از مدرسه، تکالیف را آماده می‌کند.
مثال چهاردهم
«لَمْ» از حروف جازمه عربی است که قبل از فعل‌ها قرار میگیرد و آن‌ها را بهصورت مجزوم درمی‌آورد. بنابراین، کلمهای که بعد از این حرف قرار بگیرد، نقش فعل را به عهده دارد. در مثال زیر، «یُغْلَقِ» به همین علت، فعل جمله محسوب می‌شود.
لَمْ یُغْلَقِ الطَّریقَ.
جاده بسته نشد.
مثال پانزدهم
در میان کلمه‌های جمله زیر، «لَمّا» یکی از نشانه‌های فعل محسوب می‌شود. وجود این نشانه قبل از کلمه «یَرْجَع» مشخص می‌کند که این کلمه فعل جمله به شمار می‌رود.
لَمّا یَرْجَع صَدیقي.
دوستم هنوز برنگشته است.
بررسی انواع فعل در عربی
برای اینکه بتوانیم نشانه های فعل در عربی را به‌خوبی تشخیص بدهیم، لازم است انواع فعل‌های عربی و ساختار آن‌ها را به‌طور کامل بشناسیم. به همین منظور، این بخش را به معرفی فعل‌های عربی و بررسی ساختار آن‌ها اختصاص می‌دهیم. انواع فعل‌های عربی عبارتند از:
- فعل‌های ماضی
- فعل‌های مضارع
- فعل‌های مستقبل
در ادامه، هریک از این موارد را با مثال بررسی میکنیم و اجزای سازنده آن‌ها را نشان می‌دهیم. البته لازم است به این نکته هم اشاره کنیم که نقسیم‌بندی بالا بر اساس «زمان دستوری» فعل‌ها است. فعل‌ها را با توجه به معیارهای دیگری مانند شخص، شمار و… نیز می‌توان دسته‌بندی کرد. چنانچه می‌خواهید فعل‌های عربی، به‌ويژه فعل‌های ماضی را بهتر یاد بگیرید و ساختار آن‌ها را به‌خوبی درک کنید، می‌توانید به فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس مراجعه کنید. لینک دسترسی به این فیلم آموزشی را در ادامه آوردهایم.
فعل های ماضی در عربی
فعل‌های ماضی بر رخدادهایی اشاره دارند که در زمان گذشته اتفاق افتاده‌اند. انواع فعل‌های ماضی به ۵ دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- فعل های ماضی مطلق
- فعل های ماضی نقلی
- فعل های ماضی بعید
- فعل های ماضی استمراری
- فعل های ماضی التزامی
در بخش‌های بعدی این مطلب، ساختار هریک از این فعل‌ها را با مثال نشان می‌دهیم. در مطلب زیر از مجله فرادرس نیز انواع فعل‌های ماضی با مثال و تمرین آموزش داده شده‌اند و روش ترجمه آن‌ها بررسی شده است.
فعل های ماضی مطلق
فعل‌های ماضی مطلق نشان‌دهنده رویدادهایی هستند که در گذشته داده‌اند و به پایان رسیده‌اند. در میان انواع فعل‌های ماضی، افعال ماضی مطلق، ساده‌ترین ساختار را دارند. در جدول زیر، اجزای تشکیل‌دهنده این فعل‌ها را با مثال بررسی کرده‌ایم و ساختار آن‌ها را در هر صیغه نشان داده‌ایم.
| صیغه فعل | ساختار | مثال |
| مفرد مذکر غایب | ریشه فعل | رَجَعَ (آن مرد برگشت.) |
| مثنی مذکر غایب | ریشه فعل + ا | رَجَعَا (آن دو مرد برگشتند.) |
| جمع مذکر غایب | ریشه فعل + وا | رَجَعُوا (آن چند مرد برگشتند.) |
| مفرد مؤنث غایب | ریشه فعل + تْ | رَجَعَتْ (آن زن برگشت.) |
| مثنی مؤنث غایب | ریشه فعل + تا | رَجَعَتَا (آن دو زن برگشتند.) |
| جمع مؤنث غایب | ریشه فعل + نَ | رَجَعْنَ (آن چند زن برگشتند.) |
| مفرد مذکر مخاطب | ریشه فعل + تَ | رَجَعْتَ (تو برگشتی.) |
| مثنی مذکر مخاطب | ریشه فعل + تُمَا | رَجَعْتُمَا (شما دو مرد برگشتید.) |
| جمع مذکر مخاطب | ریشه فعل + تُمْ | رَجَعْتُمْ (شما چند مرد برگشتید.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | ریشه فعل + تِ | رَجَعْتِ (تو برگشتی.) |
| مثنی مؤنث مخاطب | ریشه فعل + تُمَا | رَجَعْتُمَا (شما دو زن برگشتید.) |
| جمع مؤنث مخاطب | ریشه فعل + تُنَّ | رَجَعْتُنَّ (شما چند زن برگشتید.) |
| متکلم وحده | ریشه فعل + تُ | رَجَعْتُ (من برگشتم.) |
| متکلم مع‌الغیر | ریشه فعل + نا | رَجَعْنَا (ما برگشتیم.) |
نکته: در برخی مواقع می‌توانیم فعل‌های ماضی مطلق یا ساده را بهصورت ماضی نقلی ترجمه کنیم.
فعل های ماضی نقلی
برای اشاره کردن به رخدادهایی که در گذشته اتفاق افتاده‌اند اما آثار آن‌ها تا زمان کنونی هم ادامه پیدا کرده است، از فعل‌های ماضی نقلی استفاده میکنیم. ساختار این فعل‌ها را می‌توانید با دقت به کادر زیر بیاموزید.
قَدْ + ماضی ساده
در جدول زیر، برای هر صیغه، مثالی را نیز ارائه کرده‌ایم. علاوهبر این، روش ترجمه آن‌ها را نیز نشان داده‌ایم.
| صیغه فعل | مثال |
| مفرد مذکر غایب | قَدْ جَعَلَ (آن مرد قرار داده است.) |
| مثنی مذکر غایب | قَدْ جَعَلَا (آن دو مرد قرار داده‌اند.) |
| جمع مذکر غایب | قَدْ جَعَلُوا (آن چند مرد قرار داده‌اند.) |
| مفرد مؤنث غایب | قَدْ جَعَلَتْ (آن زن قرار داده است.) |
| مثنی مؤنث غایب | قَدْ جَعَلَتَا (آن دو زن قرار داده‌اند.) |
| جمع مؤنث غایب | قَدْ جَعَلْنَ (آن چند زن قرار داده‌اند.) |
| مفرد مذکر مخاطب | قَدْ جَعَلْتَ (تو قرار داده‌ای.) |
| مثنی مذکر مخاطب | قَدْ جَعَلْتُمَا (شما دو مرد قرار داده‌اید.) |
| جمع مذکر مخاطب | قَدْ جَعَلْتُمْ (شما چند مرد قرار داده‌اید.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | قَدْ جَعَلْتِ (تو قرار داده‌ای.) |
| مثنی مؤنث مخاطب | قَدْ جَعَلْتُمَا (شما دو زن قرار داده‌اید.) |
| جمع مؤنث مخاطب | قَدْ جَعَلْتُنَّ (شما چند زن قرار داده‌اید.) |
| متکلم وحده | قَدْ جَعَلْتُ (من قرار داده‌ام.) |
| متکلم مع‌الغیر | قَدْ جَعَلْنَا (ما قرار داده‌ایم.) |
فعل های ماضی بعید
هرگاه کاری قبل از کار دیگری انجام شده باشد، برای اشاره به کار اول از فعل‌های ماضی بعید استفاده میکنیم. این فعل‌ها از ساختار ویژه‌ای برخوردارند که آن را در کادر زیر نشان داده‌ایم.
صورت ماضی از فعل «کانَ» + فعل ماضی ساده
در جدول زیر، برای هریک از صیغه‌های ماضی بعید مثالی را نیز ارائه کرده‌ایم و روش ترجمه آن‌ها را نیز نشان داده‌ایم.
| صیغه فعل | مثال |
| مفرد مذکر غایب | كَانَ سَمِعَ (آن مرد شنیده بود.) |
| مثنی مذکر غایب | كَانَا سَمِعَا (آن دو مرد شنیده بودند.) |
| جمع مذکر غایب | کانُوا سَمِعُوا (آن چند مرد شنیده بودند.) |
| مفرد مؤنث غایب | كَانَتْ سَمِعَتْ (آن زن شنیده بود.) |
| مثنی مؤنث غایب | كَانَتا سَمِعَتَا (آن دو زن شنیده بودند.) |
| جمع مؤنث غایب | كُنَّ سَمِعْنَ (آن چند زن شنیده بودند.) |
| مفرد مذکر مخاطب | كُنْتَ سَمِعْتَ (تو شنیده بودی.) |
| مثنی مذکر مخاطب | كُنْتُمَا سَمِعْتُمَا (شما دو مرد شنیده بودید.) |
| جمع مذکر مخاطب | كُنْتُمْ سَمِعْتُمْ (شما چند مرد شنیده بودید.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | كُنْتِ سَمِعْتِ (تو شنیده بودی.) |
| مثنی مؤنث مخاطب | كُنْتُمَا سَمِعْتُمَا (شما دو زن شنیده بودید.) |
| جمع مؤنث مخاطب | كُنْتُنَّ سَمِعْتُنَّ (شما چند زن شنیده بودید.) |
| متکلم وحده | كُنْتُ سَمِعْتُ (من شنیده بودم.) |
| متکلم مع‌الغیر | كُنَّا سَمِعْنَا (ما شنیده بودیم.) |
نکته: در ساختار فعل‌های ماضی بعید از «کان» استفاده می‌شود. این فعل نوعی فعل ناقصه است و به‌تنهایی نشانه وجود فعل به حساب نمی‌آید. به عبارت دیگر، نمی‌توان گفت که هر کلمهای بعد از «کان» آمده باشد، نوعی فعل محسوب می‌شود.
فعل های ماضی استمراری
با استفاده از فعل‌های ماضی استمراری به کارهایی اشاره میکنیم که در زمان گذشته و به‌طور پیوسته و مستمر انجام شده‌اند. در کادر زیر ساختار این نوع از فعل‌ها را مشخص کرده‌ایم.
صورت‌های ماضی فعل «کانَ» + فعل مضارع
در جدول زیر، مثالی را برای هریک از صیغه‌های فعل‌های ماضی استمراری آوردهایم. همچنین روش ترجمه آن‌ها را نیز در پرانتز مشخص کرده‌ایم.
| صیغه فعل | مثال |
| مفرد مذکر غایب | كَانَ يُدَرِّسُ (آن مرد درس می‌داد.) |
| مثنی مذکر غایب | كَانَا يُدَرِّسَانِ (آن دو مرد درس می‌دادند.) |
| جمع مذکر غایب | کانُوا يُدَرِّسُونَ (آن چند مرد درس می‌دادند.) |
| مفرد مؤنث غایب | كَانَتْ تُدَرِّسُ (آن زن درس می‌داد.) |
| مثنی مؤنث غایب | كَانَتا تُدَرِّسَانِ (آن دو زن درس می‌دادند.) |
| جمع مؤنث غایب | كُنَّ يُدَرِّسْنَ (آن چند زن درس می‌دادند.) |
| مفرد مذکر مخاطب | كُنْتَ تُدَرِّسُ (تو درس می‌دادی.) |
| مثنی مذکر مخاطب | كُنْتُمَا تُدَرِّسَانِ (شما دو مرد درس می‌دادید.) |
| جمع مذکر مخاطب | كُنْتُمْ تُدَرِّسُونَ (شما چند مرد درس می‌دادید.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | كُنْتِ تُدَرِّسِينَ (تو درس می‌دادی.) |
| مثنی مؤنث مخاطب | كُنْتُمَا تُدَرِّسَانِ (شما دو زن درس می‌دادید.) |
| جمع مؤنث مخاطب | كُنْتُنَّ تُدَرِّسْنَ (شما چند زن درس می‌دادید.) |
| متکلم وحده | كُنْتُ أُدَرِّسُ (من درس می‌دادم.) |
| متکلم مع‌الغیر | كُنَّا نُدَرِّسُ (ما درس می‌دادیم.) |
فعل های ماضی التزامی
در زبان عربی، گاهی ممکن است بخواهیم تردید در وقوع فعلی را نشان بدهیم یا آرزوی وقوع آن را بیان کنیم. در این حالت، فعل‌های مضارع التزامی را به کار می‌بریم. در کادر زیر، انواع ساختارهای این نوع از فعل‌های ماضی را مشاهده می‌کنید.
لَیْتَ / لَعَلَّ + فعل مضارع
صورت ماضی فعل «کانَ» + قَدْ + فعل ماضی ساده
همچنین در جدول زیر با یک مورد از مثال‌های آن نیز آشنا می‌شوید.
| صیغه فعل | مثال |
| مفرد مذکر غایب | لَعَلَّ يَذْهَبُ (شاید آن مرد رفته باشد.) |
| مثنی مذکر غایب | لَعَلَّ يَذْهَبَانِ (شاید آن دو مرد رفته باشند.) |
| جمع مذکر غایب | لَعَلَّ يَذْهَبُونَ (شاید آن چند مرد رفته باشند.) |
| مفرد مؤنث غایب | لَعَلَّ تَذْهَبُ (شاید آن زن رفته باشد.) |
| مثنی مؤنث غایب | لَعَلَّ تَذْهَبَانِ (شاید آن دو زن رفته باشند.) |
| جمع مؤنث غایب | لَعَلَّ يَذْهَبْنَ (شاید آن چند زن رفته باشند.) |
| مفرد مذکر مخاطب | لَعَلَّ تَذْهَبُ (شاید تو رفته باشی.) |
| مثنی مذکر مخاطب | لَعَلَّ تَذْهَبَانِ (شاید شما دو مرد رفته باشید.) |
| جمع مذکر مخاطب | لَعَلَّ تَذْهَبُونَ (شاید شما چند مرد رفته باشید.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | لَعَلَّ تَذْهَبِينَ (شاید تو رفتی باشی.) |
| مثنی مؤنث مخاطب | لَعَلَّ تَذْهَبَانِ (شاید شما دو زن رفته باشید.) |
| جمع مؤنث مخاطب | لَعَلَّ تَذْهَبْنَ (شاید شما چند زن رفته باشید.) |
| متکلم وحده | لَعَلَّ أَذْهَبُ (شاید من رفته باشم.) |
| متکلم مع‌الغیر | لَعَلَّ نَذْهَبُ (شاید ما رفته باشیم.) |
فعل های مضارع در عربی
انواع فعل‌های مضارع بر رخدادهایی دلالت دارند که در زمان حال اتفاق می‌افتند. این فعل‌ها را می‌توان در دو دسته زیر قرار داد:
- فعل های مضارع اخباری
- فعل های مضارع التزامی
در بخش‌های بعدی، انواع فعل‌های مضارع و ساختار آن‌ها را آموزش می‌دهیم. البته اگر می‌خواهید این مبحث را با جزئیات و نکته‌های تکمیلی بیشتر یاد بگیرید، توصیه میکنیم به فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس که لینک آن در ادامه آمده است، مراجعه کنید. در این فیلم آموزشی، ساختار و روش صرف فعل‌های مضارع عربی به‌خوبی بررسی شده است.
فعل های مضارع اخباری
فعل‌های مضارع اخباری بر رخدادهایی دلالت دارند که در زمان کنونی رخ می‌دهند. توجه داشته باشید که فعل‌های مضارع اخباری بدون حروف ناصبه و جازمه به کار می‌روند. در کادر زیر، ساختار این فعل‌ها را نشان داده‌ایم.
حرف مضارعه (ی‍ـ ، ت‍ـ ، ن‍ـ ، ا) + ریشه فعل + (ضمیر بارز) + (نون مضارعه)
در ادامه، مثالی را برای هریک از صیغه‌های این نوع فعل آوردهایم.
| صیغه فعل | مثال |
| مفرد مذکر غایب | يُسَافِرُ (آن مرد مسافرت می‌کند.) |
| مثنی مذکر غایب | يُسَافِرَانِ (آن دو مرد مسافرت می‌کنند.) |
| جمع مذکر غایب | يُسَافِرُونَ (آن چند مرد مسافرت می‌کنند.) |
| مفرد مؤنث غایب | تُسَافِرُ (آن زن مسافرت می‌کند.) |
| مثنی مؤنث غایب | تُسَافِرَانِ (آن دو زن مسافرت می‌کنند.) |
| جمع مؤنث غایب | يُسَافِرْنَ (آن چند زن مسافرت می‌کنند.) |
| مفرد مذکر مخاطب | تُسَافِرُ (تو مسافرت می‌کنی.) |
| مثنی مذکر مخاطب | تُسَافِرَانِ (شما دو مرد مسافرت می‌کنید.) |
| جمع مذکر مخاطب | تُسَافِرُونَ (شما چند مرد مسافرت می‌کنید.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | تُسَافِرِينَ (تو مسافرت می‌کنی.) |
| مثنی مؤنث مخاطب | تُسَافِرَانِ (شما دو زن مسافرت می‌کنید.) |
| جمع مؤنث مخاطب | تُسَافِرْنَ (شما چند زن مسافرت می‌کنید.) |
| متکلم وحده | أُسَافِرُ (من مسافرت می‌کنم.) |
| متکلم مع‌الغیر | نُسَافِرُ (ما مسافرت میکنیم.) |
فعل های مضارع التزامی
در عربی، فعل‌های مضارع التزامی، وقوع فعل‌های زمان حال را با تردید و شک نشان می‌دهند یا آرزوی وقوع آن‌ها را بیان می‌کنند. در جدول زیر، مثالی از این نوع فعل‌ها را آوردهایم و معنای آن‌ها را نیز مشخص کرده‌ایم. در این جدول، «أَن» نوعی ادات نصب است که علاوهبر تغییر معنای فعل بعد از خود، اعراب آن را نیز بهصورت منصوب درآورده است.
| صیغه فعل | مثال |
| مفرد مذکر غایب | أَنْ يَذْهَبَ (که آن مرد برود.) |
| مثنی مذکر غایب | أَنْ يَذْهَبَا (که آن دو مرد بروند.) |
| جمع مذکر غایب | أَنْ يَذْهَبُوا (که آن چند مرد بروند.) |
| مفرد مؤنث غایب | أَنْ تَذْهَبَ (که آن زن برود.) |
| مثنی مؤنث غایب | أَنْ تَذْهَبَا (که آن دو زن بروند.) |
| جمع مؤنث غایب | أَنْ يَذْهَبْنَ (که آن چند زن بروند.) |
| مفرد مذکر مخاطب | أَنْ تَذْهَبَ (که تو بروی.) |
| مثنی مذکر مخاطب | أَنْ تَذْهَبَا (که شما دو مرد بروید.) |
| جمع مذکر مخاطب | أَنْ تَذْهَبُوا (که شما چند مرد بروید.) |
| مفرد مؤنث مخاطب | أَنْ تَذْهَبِي (که تو بروی.) |
| مثنی مؤنث مخاطب | أَنْ تَذْهَبَا (که شما دو زن بروید.) |
| جمع مؤنث مخاطب | أَنْ تَذْهَبْنَ (که شما چند زن بروید.) |
| متکلم وحده | أَنْ ذْهَبَ (که من بروم.) |
| متکلم مع‌الغیر | أَنْ نَذْهَبَ (که ما برویم.) |
فعل های مستقبل در عربی
فعل‌های مستقبل یا آینده بر رخدادهایی دلالت می‌کنند که در زمان آینده رخ خواهند داد. ساختار اصلی فعل‌های مستقبل را در کادر زیر نشان داده‌ایم. توجه داشته باشید که حروف «سَـ» و «سَوْفَ» تغییری در اعراب فعل به وجود نمی‌آورند.
سَـ / سَوْفَ + فعل مضارع
در کادر زیر نیز مثال‌هایی از کاربرد این فعل‌ها را مشاهده می‌کنید. همچنین با روش ترجمه آن‌ها آشنا می‌شوید.
سَیَرْجَعُ (به‌زودی برمی‌گردد.)
سَوْفَ یَذْهَبُ (خواهد رفت.)
تمرین نشانه های فعل در عربی
حتماً با مطالعه بخش‌های قبلی به این نکته پی برده‌اید که فعل‌ها نشانه‌های گوناگونی دارند و برای اینکه بتوانید نشانه های فعل در عربی را به‌راحتی تشخیص بدهید، باید این مبحث را بارها مرور کنید. با توجه به این نکته، در بخش پایانی این مطلب، ۱۵ تمرین چهارگزینه‌ای را ارائه میکنیم. برای جواب دادن به هر سؤال، یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از پاسخ دادن به سؤال‌ها می‌توانید با کلیک روی گزینه «مشاهده گزینه صحیح»، جواب درست آن را مشاهده کنید. پس از جواب دادن به تمامی سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این بخش نشان داده می‌شود.
۱- نشانه فعل را در جمله زیر مشخص کنید.
سَتَطْلَعُ الشَّمسُ مِنْ خِلالِ السَحابِ الکَثیفِ في الصَّباحِ الْیَوْمِ.
۲- در جمله زیر، با توجه به کدام نشانه می‌توانیم فعل را تشخیص بدهیم؟
لَمْ یَدْهَبَ الرَّجُلُ إِلَی الْعَمَلِ الْیَوْمِ لِأَنَّهُ مَریضٌ.
۳- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
قَدْ تَحَقَّقَ النَّجاحُ بِفَضُلِ اِجْتِهادِ.
«قَدْ» حرف عامل نصب است.
«تَحَقَّقَ» خبری را در مورد مبتدای جمله بیان می‌کند.
«اِجْتِهادِ» نقش فعل جمله را به عهده دارد.
«تَحَقَّقَ» به‌عنوان فعل جمله آمده است.
۴- همه گزینه‌های زیر در مورد نشانه‌های فعل درست هستند، به‌جز…
برخی از نشانه‌های فعل ادات جازمه هستند.
با توجه به ضمایر بارز می‌توانیم فعل‌ها را در جمله تشخیص بدهیم.
تعدادی از نشانه‌های فعل فقط با افعال مستقبل می‌آیند.
تمامی نشانه‌هایی که قبل از فعل‌ها می‌آیند، اعراب فعل‌ها را تغییر می‌دهند.
«قَدْ» یکی از نشانه‌های فعل است که تأثیری بر اعراب فعل پس از خود ندارد.
۵- نوع فعل را در جمله زیر مشخص کنید.
کانَ قَرَأَ الْکِتابَ قَبْلَ السَّفَر.
ماضی استمراری
۶- کدامیک از نشانه‌های زیر مربوط به فعل‌های ماضی است؟
۷- کدام نشانه برای تشخیص فعل‌های مضارع کاربرد دارد؟
۸- با توجه به کدام نشانه می‌توانیم فعل‌های آینده را تشخیص بدهیم؟
۹- نشانه فعل در جمله زیر چیست؟
اَلْوَلَدانِ رَکَضا إِلَی الْمَدْرَسَةِ.
۱۰- فعل‌های ماضی نقلی عربی معمولاً با کدام نشانه به کار می‌روند؟
۱۱- در ساختار فعل‌های کدام صیغه از نشانه «ت» استفاده نمی‌شود؟
مفرد مذکر مخاطب
مفرد مؤنث مخاطب
مفرد مذکر غائب
۱۲- کدام گزینه در مورد انواع فعل‌های عربی صحیح است؟
«کان» در ساختار فعل‌های ماضی استمراری می‌آید.
از ترکیب «کان» با فعل ماضی، فعل‌های ماضی نقلی ساخته می‌شوند.
«لَمّا» قبل از هر فعلی قرار بگیرد، آن را بهصورت مضارع التزامی درمی‌آورد.
یا قرار گرفتن «قَدْ» قبل از فعل‌های مضارع، فعل‌های مضارع اخباری ساخته می‌شوند.
۱۳- نشانه فعل «یَسْمَعونَ» را مشخص کنید.
۱۴- کدام گزینه یکی از نشانه‌های فعل و عامل جزم آن است؟
۱۵- نشانه کدامیک از انواع فعل‌های زیر «ادات جزم» است؟
لِمَ یَرْجَعُ
لَعَلَ یَرْجَعُ
لَمّا یَرْجَعْ
جمع بندی
در مطلب پیش رو نشان دادیم که نشانه های فعل در عربی شامل چه مواردی هستند. همچنین ساختار انواع فعل‌های عربی را بررسی کردیم و در نهایت، تکنیک‌هایی را برای تشخیص فعل در عربی آموزش دادیم. تمرین‌های متنوع و سؤالات چهارگزینه‌ای بخش‌های دیگر این مطلب را تشکیل می‌دهند.
source