شایانیوز– در روزهای اخیر، اظهارنظر جنجالی مسعود پزشکیان درباره مصرف برق در کشور بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی داشته است. او گفته است: «مصرف برق ایران از 6 برابر مصرف برق جهان است!»

این جمله بسیاری را شگفت‌زده کرد. آیا واقعاً مردم ایران چنین مصرفی دارند؟ آیا این گفته مبنای آماری دارد یا تنها یک تعبیر اغراق‌آمیز از واقعیت است؟ برای روشن شدن ابعاد موضوع لازم است به بررسی دقیق‌تر و تحلیل داده‌های معتبر بین‌المللی بپردازیم.

مقصر مردم‌اند؟

مصرف انرژی و به‌ ویژه برق یکی از شاخص‌های مهم توسعه اقتصادی و کیفیت زندگی در هر کشور است. در ایران، موضوع مصرف برق به دلیل شرایط خاص اقتصادی، صنعتی و جغرافیایی همواره مورد توجه بوده است.

اما بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که مصرف برق در ایران نه تنها شش برابر میانگین جهانی نیست، بلکه در بسیاری از موارد کمتر از کشورهای توسعه‌یافته است.

تعاریف و چارچوب تحلیل

مصرف مطلق برق (Total Electricity Consumption): مقدار کل انرژی برق مصرف شده در یک کشور طی یک دوره زمانی مشخص (معمولاً سالانه).

سرانه مصرف برق (Electricity Consumption Per Capita): مقدار برق مصرفی به ازای هر نفر از جمعیت کشور، که امکان مقایسه مصرف بین کشورها با جمعیت‌های مختلف را فراهم می‌کند.

شدت انرژی (Energy Intensity): مقدار انرژی مصرفی برای تولید یک واحد محصول ناخالص داخلی (GDP)، شاخصی از بهره‌وری انرژی است.

داده‌های آماری و وضعیت واقعی مصرف برق در ایران

مصرف برق مطلق و جهانی

بر اساس داده‌های نهایی منتشر شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) و بانک جهانی برای سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲:

مصرف کل برق ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۵۰ میلیارد کیلووات‌ساعت (kWh) برآورد شده است.

این مقدار تقریباً ۱.۳٪ از مصرف کل برق جهانی است، که بالغ بر ۲۷ هزار میلیارد کیلووات‌ساعت است.

مصرف برق برخی کشورها برای مقایسه:

چین: بیش از ۸۵۰۰ میلیارد کیلووات‌ساعت

ایالات متحده: بیش از ۴۰۰۰ میلیارد کیلووات‌ساعت

آلمان: حدود ۶۰۰ میلیارد کیلووات‌ساعت

بنابراین، ایران در رتبه مصرف برق جهان، به هیچ عنوان بالاتر از مصرف کل جهان نیست.

سرانه مصرف برق در ایران

سرانه مصرف برق ایران در سال‌های اخیر در محدوده ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ کیلووات‌ساعت در سال به ازای هر نفر بوده است.

برای مقایسه، سرانه مصرف برق کشورهای توسعه یافته به مراتب بیشتر است؛ مثلاً سرانه مصرف ایالات متحده حدود ۱۲,۰۰۰ کیلووات‌ساعت و آلمان حدود ۶,۰۰۰ کیلووات‌ساعت است

سرانه مصرف برق ایران کمی بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۳۲۰۰ کیلووات‌ساعت) است، اما این فاصله از کشورهای توسعه یافته بسیار زیاد است.

آمار سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴

لازم به تأکید است که آمارهای دقیق و رسمی سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ هنوز به‌طور کامل و نهایی منتشر نشده‌اند.

نکته جالب توجه این است که حتی داده‌های موجود از منابع غیر رسمی و گزارش‌های اولیه نیز حاکی از ثبات یا افزایش نسبی مصرف برق در ایران است، اما تغییرات فاحشی نسبت به سال‌های قبل گزارش نشده است.

بنابراین، هرگونه ادعا مبتنی بر داده‌های ۲۰۲۴ باید با احتیاط و پس از انتشار گزارش‌های رسمی تائید شود.

نقد ادعای پزشکیان

با توجه به داده‌های مذکور، اظهارنظر مسعود پزشکیان مبنب بر این که مصرف برق ایران از میانگین مصرف برق جهان بالاتر است، از هر دو منظر صحیح نیست. بنا به مصرف مطلق، نادرست است زیرا مصرف کل برق ایران کمتر از ۲٪ مصرف جهانی است. بنابه سرانه مصرف نیز چنین ادعایی مطرح نیست زیرا که سرانه مصرف برق ایران نه تنها بالاترین نیست بلکه در حد متوسط جهانی است.

چنانچه منظور او، مسائلی مانند بهره‌وری پایین، اتلاف زیاد انرژی و یا ناهنجاری در الگوی مصرف برق در ایران باشد، شاید بتوان گفت چنین صحبتی تا حدی صحیح است و اینها واقعیت‌هایی قابل توجه هستند؛ که البته این موارد نیز به دلیل ناکارآمدی مسئولان و متولیان انرژی به وجود آمده‌اند.

چالش‌ها و چشم‌اندازها

نرخ مصرف برق، تابعی است از عوامل مختلف از قبیل:

اتلاف انرژی

ایران حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد برق تولیدی خود را به دلیل ضعف در شبکه انتقال و توزیع از دست می‌دهد، رقمی که چندین برابر کشورهای توسعه یافته است.

شدت انرژی بالا

بهره‌وری انرژی در ایران پایین است و برای تولید یک واحد GDP انرژی بسیار بیشتری نسبت به استاندارد جهانی مصرف می‌شود.

نیاز به اصلاح الگوی مصرف

مصرف برق بخش خانگی، صنعتی و کشاورزی نیازمند اصلاحات بنیادی است.

تحول انرژی‌های نو

حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک در ایران هنوز در مراحل ابتدایی است.

عوامل فرعی دیگری نیز در میزان مصرف نقش دارند، از جمله:

قیمت پایین برق: یارانه‌های گسترده باعث شده‌اند که قیمت برق در ایران بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی باشد، که این امر مصرف بی‌رویه را تشدید می‌نماید. اصلاح نظام یارانه‌ای  و تعیین قیمت واقعی برق می‌تواند مصرف‌کنندگان را به صرفه‌جویی تشویق کند.

عدم استفاده از تجهیزات کم‌مصرف: بسیاری از خانوارها از لوازم برقی با بهره‌وری پایین استفاده می‌کنند. ترویج استفاده از لوازم کم‌مصرف و ارائه تسهیلات برای خرید لوازم برقی با بهره‌وری بالا می‌تواند مصرف را کاهش دهد.

ساختمان‌های غیر بهینه: عدم عایق‌بندی مناسب ساختمان‌ها منجر به افزایش مصرف انرژی برای گرمایش و سرمایش می‌شود. بهینه‌سازی ساختمان‌ها و اجرای استانداردهای عایق‌بندی و بهره‌وری انرژی در ساخت‌وسازها ضروری است.

اطلاعات مستند یا ادعاهای رسانه‌ای؟

با استناد به داده‌های معتبر و تحلیل منطقی، می‌توان گفت:

ادعای بیشتر بودن میزان مصرف برق ایران از میانگین جهانی فاقد پشتوانه آماری است و نمی‌تواند مبنای سیاست‌گذاری قرار گیرد. برای اصلاح و بهبود امور، لازم است سیاست‌ها بر مبنای داده‌های دقیق، شفاف و مستند طراحی و اجرا شوند. گرچه بسیاری از مسئولان، این استدلال را مطرح می‌کنند که چون برخی از کشورهای اروپایی علاوه بر مصارف معمول، برای گرمایش و پخت و پز نیز از برق استفاده می‌کنند و ایرانی‌ها از گاز. لذا برای یافتن نرخ مصرف واقعی برق در ایران باید مصرف گاز و برق را با یکدیگر تجمیع کرد!

نیاز به نگاه واقع‌بینانه

همانطور که گفته شد بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که ادعاهای مطرح‌شده درباره مصرف برق در ایران اغلب با واقعیت‌های آماری همخوانی ندارند. مضاف بر اینکه در قرن بیست و یک که جهان با موج پر سرعت رشد و پیشرفت فزاینده رو به روست و تحولات سبک زندگی، هر روز گوشه‌ای از زیست ما را دستخوش تغییر می‌کنند، آقای پزشکیان بهتر نیست به ارتقای امکانات و رفاه بیندیشیم و در عین ترویج الگوی مصرف بهینه و کاهش اتلاف انرژی، نیاز بشر امروز به راحتی و سهولت بیشتر در ارکان زندگی روزمره را بپذیریم؟

شاید مصرف برق در ایران نسبت به برخی کشورها (میانگین جهانی) بالا باشد، اما این تفاوت‌ها به عوامل متعددی از جمله ساختار اقتصادی، اقلیم و سیاست‌های انرژی مربوط می‌شود. بنابراین، به جای تمرکز بر مقایسه‌های نادرست، باید بر اصلاح ساختارها و ترویج فرهنگ مصرف بهینه تمرکز کنیم.