1

قدم‌زدن در یک ساحل آشنا و برخورد با بقایای دوران دایناسورها بیشتر به یک داستان خیالی شباهت دارد، اما دقیقاً چنین اتفاقی در سواحل غربی انگلستان رخ داد.

در بخشی از خط ساحلی زیر صخره‌های در حال فرسایش سامرست، استخوانی کشف شد که آن‌قدر بزرگ بود که تمامی دانسته‌های پیشین ما درباره خزندگان دریایی ماقبل تاریخ را به چالش کشید.

این فسیل — آرواره پایینی به طول بیش از ۲ متر — متعلق به موجودی بود که ابعادی فراتر از هر موجود زنده امروزی داشت. قدمت این کشف به حدود ۲۰۲ میلیون سال پیش بازمی‌گردد و آن را در واپسین فصل پرتلاطم دوره تریاس قرار می‌دهد.

در آن زمان، بخش زیادی از بریتانیای کنونی زیر دریایی گرم و کم‌عمق قرار داشت که غول‌های گوشت‌خوار در آن پرسه می‌زدند. حکمرانی آن‌ها با یک انقراض دسته‌جمعی پایان یافت و تنها استخوان‌هایی پراکنده از آن دوران باقی ماند — تا به امروز.

روبی و ایکتیوتایتان سورننسیس

آغاز ماجرا در یک روز عادی

در اواخر ماه مه سال ۲۰۲۰، روبی رینولدز ۱۱ ساله همراه با پدرش جاستین به گِل‌زارهای بلو اَنکر رفتند تا به دنبال فسیل بگردند.

جاستین قطعه‌ای استخوانی به طول حدود ۱۰ سانتی‌متر را پیدا کرد که به گفته خودش «بزرگ‌ترین قطعه استخوانی بود که تا آن زمان یافته بودم». روبی کمی جلوتر رفت و تکه‌ای بزرگ‌تر از آن کشف کرد. او گفت: «اون‌جا همین‌طور افتاده بود. واقعاً خوشحال شدم.»

این کشف کوچک، به‌زودی توجه بسیاری را به خود جلب کرد.

توجه دانشمندان و ارتباط با یافته‌های قبلی

خبر به دین لاماکس، دیرینه‌شناس دانشگاه‌های بریستول و منچستر، رسید. او شباهتی میان این استخوان و نمونه‌ای که در سال ۲۰۱۶ توسط جمع‌آوری‌کننده محلی، پل د لا سال، در سامرست کشف شده بود، یافت.

آن نمونه قبلی نیز بخشی از آرواره (سورانگولار) بود که از چند قطعه تشکیل شده و لاماکس گفته بود «مثل یک پازل ماقبل تاریخ به‌خوبی در کنار هم جا می‌افتادند».

کشف جدید روبی در نهایت به نام Ichthyotitan severnensis نام‌گذاری شد؛ یعنی «مارماهی‌سوسمار غول‌پیکر از رود سِوِرن».

هیولایی به‌نام Ichthyotitan severnensis

ویژگی‌های فسیل تازه

لبه‌های فرسوده نخستین استخوان نشان‌دهنده آن بود که این موجود بسیار بزرگ و غیرعادی بوده است. لاماکس و همکارانش مقاله‌ای محتاطانه منتشر کردند، اما نتوانستند هویت دقیق این موجود را مشخص کنند.

با ارسال ایمیلی از طرف روبی و جاستین، حاوی عکس‌هایی از قطعات جدید، همه چیز تغییر کرد:
«سلام دکتر لاماکس — فکر می‌کنیم یکی دیگه از استخوان‌های آرواره اون ایکتیوسورهای غول‌پیکرتون رو پیدا کردیم.»

تیم تحقیقاتی به‌سرعت به سامرست رفت.

تطبیق آرواره‌ها

مقایسه میان دو آرواره‌ی کشف‌شده در سامرست شباهت‌هایی چشمگیر را آشکار کرد. هر دو در لایه‌های سنگی مشابه یافت شده بودند و بافت استخوانی درونی خاصی داشتند. این شواهد منجر به معرفی گونه‌ای جدید شد.

در مقاله‌ای در مجله PLOS ONE، تیم تحقیقاتی پیشنهاد داد که طول کامل این موجود حدود ۲۵ متر بوده — به‌گفته لاماکس «واقعاً عظیم، به اندازه یک نهنگ آبی».

بررسی رشد و ساختار ایکتیوتایتان

ویژگی‌های جسمانی

این خزنده دریایی احتمالاً بدنی سبک‌تر و آیرودینامیک‌تر برای شنا در اقیانوس‌های باز داشته است. آرواره‌اش به‌تنهایی چند متر از قد یک انسان بالغ بزرگ‌تر است.

بر اساس نسبت‌های نزدیکانش مثل شونیزاروس، طول جمجمه ممکن است به بیش از ۳ متر برسد و باله‌هایی پارو‌شکل به پهنای یک کاناپه داشته باشد.

محیط زندگی و غذای فراوان

رشد به این ابعاد نیازمند محیطی با غذای فراوان و نبود شکارچیان بزرگ‌تر است. در آن زمان، اقیانوس‌ها پر از سفالوپودهای شبیه به ماهی مرکب بودند که شکار عالی برای این شکارچیان غول‌پیکر به شمار می‌رفتند.

تحقیقات ایزوتوپی روی استخوان‌های دیگر ایکتیوسورها نشان می‌دهد که آن‌ها احتمالاً خون‌گرم بوده‌اند. این ویژگی، همراه با زاد و ولد زنده و بدن‌های کشیده، به آن‌ها اجازه داد نقش نهنگ‌ها را میلیون‌ها سال قبل از پیدایش پستانداران ایفا کنند.

تریاس، دوره‌ای فراموش‌شده اما شگفت‌انگیز

دنیایی ناشناخته از گذشته

دوره تریاس کمتر از دوره ژوراسیک شناخته‌شده است، اما زیست‌مکانیک‌دان، کلسی استیل‌سون، آن را «دورانی بسیار عجیب» می‌نامد. قاره‌ها تازه با هم ادغام شده بودند، آب‌وهوا نوسان شدیدی داشت و دایناسورها و پستانداران اولیه تازه ظاهر شده بودند.

استیل‌سون می‌گوید: «چیزهایی در گذشته وجود داشته‌اند که حتی نمی‌توانیم تصورش را بکنیم. ولی این کشفیات، سرنخ‌هایی کوچک از تصویر بزرگ‌تر تکامل زمین به ما می‌دهند.»

از عظمت تا ناپدیدی

پایان ایکتیوسورها

پس از انقراض پایان تریاس، دیگر هیچ خزنده دریایی به آن اندازه نرسید. ایکتیوسورهای دوره‌های بعدی (ژوراسیک و کرتاسه) کوچک‌تر شدند؛ شاید به‌دلیل تغییر در اقیانوس‌ها یا رقابت با شکارچیان جدیدی مانند پلیوسورها و موزاسورها.

جایگزینی با نهنگ‌ها

حدود ۹۴ میلیون سال پیش، ایکتیوسورها ناپدید شدند و جایگاه بالای زنجیره غذایی خالی ماند. این خلأ تا حدود ۵۰ میلیون سال پیش باقی ماند تا پستانداران سم‌دار به دریا بازگشتند و نهنگ‌ها مسیر رشد خود را آغاز کردند.

این داستان تکراری — شکارچیان غول‌پیکر ماهی‌مانند با منشأ زمینی — نشان می‌دهد که راه‌حل‌های تکاملی مشابه در شرایط محیطی مشابه بارها تکرار می‌شوند.

آینده‌ای پر از امید برای اکتشافات جدید

صخره‌های سامرست هر زمستان کمی بیشتر فرسایش پیدا می‌کنند. طوفان‌ها لایه‌های گل‌سنگ باستانی را می‌شکافند و فسیل‌های جدیدی را آشکار می‌سازند.

لاماکس می‌گوید: «این تحقیقات تقریباً هشت سال ادامه داشته. واقعاً شگفت‌انگیز است که ایکتیوسورهایی به اندازه نهنگ آبی در آب‌های اطراف آنچه امروز بریتانیاست شنا می‌کرده‌اند.»

او ادامه می‌دهد: «این آرواره‌ها شواهد وسوسه‌کننده‌ای هستند که شاید روزی یک جمجمه کامل یا اسکلت یکی از این غول‌ها پیدا شود. هیچ‌کس نمی‌داند.»

امروزه روبی و جاستین با نگاهی دقیق‌تر سواحل را می‌کاوند. کشف آن‌ها یادآور این نکته است که پیشرفت‌های علمی گاهی درست در برابر چشمان ما پنهان مانده‌اند، منتظر چشمانی کنجکاو و اندکی پشتکار.