خلیج، تورفتگی کرانه‌های دریا است. این عارضه زمین‌شناسی، به دلیل پیشروی آب دریاها و اقیانوس‌ها در خشکی‌ها به وجود می‌آید. خلیج‌ها، اهمیت و کاربردهای فراوانی در زندگی انسان دارند. بنادر احداث شده در این نواحی، امکان حمل و نقل دریایی را فراهم می‌کنند. به علاوه، منابع طبیعی موجود در خلیج‌ها، باعث رونق تجارت، اقتصاد و گردشگری کشورهای مجاور می‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس می‌خواهیم ببینیم خلیج چیست و چه ویژگی‌هایی دارد.

در ادامه، ضمن تعریف خلیج، نحوه به وجود آمدن این عارضه زمین‌شناسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. سپس، به بیان تفاوت بین خلیج با دیگر عوارض جغرافیایی نظیر دریا، اقیانوس، خور، بندر و تنگه می‌پردازیم. در نهایت، ضمن معرفی برخی از خلیج‌های معروف جهان، در مورد ویژگی‌های خلیج فارس صحبت می‌کنیم.

تعریف خلیج چیست؟

شاخاب یا «خلیج» (Gulf)، بخشی از آب دریاها است که به سمت خشکی گسترش یافته است. بر اساس تعریف کتاب مطالعات اجتماعی ششم، به پیشروی آب دریاها در خشکی، خلیج می‌گویند.

اگر در کنار ساحل قدم بزنید، متوجه می‌شود که محل برخورد آب به خشکی، یک خط راست نیست. اغلب خط‌های ساحلی، دارای انحنا و پیچ و خم‌های فراوان هستند. برخی از این پیچ و خم‌ها، بسیار بزرگ و برخی دیگر، بسیار کوچک هستند. سواحل دارای تورفتگی‌های بسیار بزرگ، خلیج نام دارند. خلیج‌ها، مکان‌های مناسبی برای حمل و نقل دریایی محسوب می‌شوند.

خلیج چگونه به وجود می آید؟

بر اساس عقیده زمین‌شناسان، احتمال تشکیل خلیج بر اثر جابجایی پوسته زمین (لایه بالایی زمین) وجود دارد. حرکت پوسته زمین می‌تواند باعث ایجاد شکاف یا شکستگی صفحات تکتونیکی شود. در صورت پر شدن نواحی شکسته شده با آب اقیانوس‌های اطراف، خلیج به وجود می‌آید.

فرآیند زمین‌شناسی دیگری با عنوان فرورانش نیز به عنوان یکی از دلایل احتمالی تشکیل خلیج نام برده می‌شود. در این فرآیند، یک صفحه تکتونیکی به زیر صفحه مجاور خود می‌رود. اگر یکی از این صفحات، صفحه اقیانوسی باشد، احتمال به وجود آمدن خلیج وجود خواهد داشت.

نقش و کاربرد خلیج در زندگی انسان ها چیست؟

خلیج‌ها، یکی از مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین ساختارهای زمین‌شناسی هستند. دسترسی کشورها به نواحی خلیجی، مزیت بزرگی برای آن‌ها محسوب می‌شود. به طور کلی، از دلایل اهمیت خلیج در زندگی انسان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تجارت: از زمان‌های قدیم تا به امروز، خلیج‌ها، مبدا و مقصد مراودات تجاری بین کشورهای دور و نزدیک بوده‌اند. همین موضوع، زمینه‌ساز پیشرفت اقتصادی و ایجاد شبکه‌های تجاری گسترده در مناطق دارای خلیج شده است.
• توسعه اقتصاد: بسیاری از خلیج‌ها، از منابع طبیعی باارزش بهره می‌برند. آبزیان، نفت، گاز و مروارید، از جمله منابعی هستند که این مناطق را به مرکز بزرگی برای توسعه اقتصاد منطقه تبدیل کرده‌اند.
• رونق گردشگری: خلیج‌ها، مکان‌های بسیار خوبی برای تفریح و انجام ورزش‌های آبی هستند. این ویژگی، می‌تواند باعث رونق گردشگری شود. به علاوه، خلیج‌ها، نماد کشورهای مجاورشان هستند و می‌توانند بر روی توسعه فرهنگ منطقه نیز تاثیر بگذارند.

در مجموع، خلیج، یکی از عوارض مهم جغرافیایی محسوب می‌شود که نقش قابل‌توجهی در بهبود کیفیت انسان‌ها دارد. در مطلب «فلات چیست؟ — به زبان ساده»، راجع به یکی از مهم‌ترین عوارض زمین‌شناسی صحبت کردیم. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، به بررسی تفاوت خلیج با عوارض زمین‌شناسی مشابه خواهیم پرداخت.

چگونه در رابطه با خلیج و دیگر عوارض جغرافیایی یاد بگیریم؟

کشور ما، به یکی از معروف‌ترین خلیج‌های دنیا، یعنی خلیج فارس دسترسی دارد. به همین دلیل، چه دانش‌آموز یا دانشجو باشید و چه یک فرد علاقه‌مند به جغرافیا و زمین‌شناسی، مطالعه در مورد خلیج و اثرات آن بر روی زندگی انسان‌ها می‌تواند جذابیت‌های ویژه‌ای برایتان داشته داشته باشد. دانش‌آموزان پایه ششم، برای اولین بار تعریف خلیج را در کتاب مطالعات اجتماعی یاد می‌گیرند. در پایه‌های بعدی و مخصوصا پایه دهم، بیشتر به خلیج، خور و دیگر عوارض زمین‌‌شناسی مرتبط با آن‌ها پرداخته می‌شود. فرادرس، فیلم‌های آموزشی متعددی را در زمینه مباحث مرتبط با دروس مطالعات اجتماعی، جغرافیا و زمین‌شناسی تهیه کرده است. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است:

تفاوت خلیج با دیگر عوارض جغرافیایی چیست؟

در این بخش، تعریف خلیج با دیگر عوارض جغرافیایی آبی نظیر دریا، اقیانوس، خور و بندر را مقایسه می‌کنیم.

تفاوت خلیج با دریا و اقیانوس چیست؟

دریا و اقیانوس، بدنه‌های بزرگ آبی هستند که سطح کره زمین را می‌پوشانند. البته دریاها، عمق و گسترش کمتری نسبت به اقیانوس‌ها دارند. با این وجود، هر دوی آن‌ها، از اطراف به دیگر آب‌های آزاد متصل می‌شوند.

گسترش آب دریاها و اقیانوس‌ها به خشکی، خلیج‌ها را به وجود می‌آورد. در بخش‌های قبل، گفتیم که خلیج، حاصل پیشروی آب دریا به سمت خشکی است. این پیشروی، باعث به وجود آمدن عارضه‌ای مانند یک تورفتگی آبی در خشکی می‌شود.

تفاوت خلیج و خور چیست؟

«خور» (Bay)، بریدگی‌ عمیقی است که در کناره‌های خلیج به وجود می‌آید. خورها، به عنوان خلیج‌های کوچک در سواحل خلیج اصلی در نظر گرفته می‌شوند. این بریدگی‌ها، به منظور ایجاد بندر و پهلو گرفتن کشتی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تفاوت خلیج و بندر چیست؟

«بندر» (Port)، محلی در کرانه اقیانوس، دریا، دریاچه یا رودهای بزرگ است که امکان ارتباط وسایل نقلیه آبی با خشکی را فراهم می‌کند. این مکان‌ها، مانند ترمینال هستند. به عنوان مثال، اگر قصد سفر با کشتی را داشته باشید، باید به بندر بروید. اغلب خلیج‌های مهم دنیا، دارای بنادر متعدد هستند. بخشی از مراودات تجاری کشورهای دارای خطوط ساحلی، معمولا از طریق بندر و حمل و نقل دریایی صورت می‌گیرد.

تفاوت خلیج و تنگه چیست؟

«تنگه» (Strait)، آبراهه باریکی است که دو توده آبی بزرگ را به هم وصل می‌کند. برخی از خلیج‌‌ها، از طریق تنگه به آب‌های آزاد متصل می‌شوند. به عنوان مثال، مسیر دسترسی خلیج فارس به آب‌های آزاد، آبراهه باریکی به نام تنگه هرمز است. بنابراین، تمام کشتی‌های تجاری و مسافربری، برای ورود به سواحل خلیج فارس، ابتدا باید از تنگه هرمز عبور کنند. ایران، کنترل این تنگه را برعهده دارد.

تفاوت خلیج و دلتا چیست؟

«دلتا» (Delta)، سرزمینی است که از انباشته شدن آبرفت در دهانه یا مصب رود (محل ورود آب رود به دریا یا دیگر پهنه‌های آبی) به وجود می‌آید. به عبارت دیگر، دلتا، پیشروی خشکی به درون دریا یا دیگر پهنه‌های آبی است. این پیشروی، باعث به وجود آمدن یک سرزمین مثلثی با چندین جریان انشعابی می‌شود. در طرف مقابل، خلیج، پیشروی دریا به سمت خشکی است که یک تورفتگی را درون خشکی به وجود می‌آورد. امکان تشکیل دلتا در خلیج وجود دارد. به عنوان مثال، تصویر زیر، دلتای رود کلرادو در خلیج مکزیک را نمایش می‌دهد.

برخی از معروف ترین خلیج های دنیا چه هستند؟

برخی از مهم‌ترین و معروف‌ترین خلیج‌های دنیا عبارت هستند از:

• «خلیج مکزیک» (Gulf of Mexico)
• «خلیج کارپنتاریا» (Gulf of Carpentaria)
• «خلیج عمان» (Gulf of Oman)
• «خلیج عدن» (Gulf of Aden)
• «خلیج فارس» (Persian Gulf)

در ادامه، به معرفی کوتاه هر یک از این خلیج‌های مهم می‌پردازیم.

خلیج مکزیک

خلیج مکزیک، بزرگ‌ترین خلیج دنیا است. این خلیج با کشورهای آمریکا، مکزیک و کوبا مرز ساحلی دارد. مرزهای ساحلی خلیج مکزیک به حدود پنج هزار کیلومتر می‌رسد.

خلیج کارپنتاریا

خلیج کارپنتاریا، از یک سمت به دریای آرافورا و سه سمت به خشکی‌های استرالیا وصل می‌شود. سمت آزاد این خلیج به گینه‌نو راه دارد.

خلیج عمان

خلیج عمان یا دریای عمان، دریای عرب را به تنگه هرمز و خلیج فارس وصل می‌کند. این خلیج، از شمال با کشورهای ایران و پاکستان و از جنوب با کشورهای عمان و امارات مرز ساحلی دارد.

خلیج عدن

خلیج عدن در دریای عرب و بین یمن و سومالی واقع شده است. این خلیج، از شمال غربی توسط تنگه باب‌المندب به دریای سرخ وصل می‌شود. این مسیر آبی، بخشی از کانال سوئز، یکی از مهم‌ترین شریان‌های تجاری دنیا است که دریای مدیترانه را به دریای عرب در اقیانوس هند متصل می‌کند.

خلیج فارس

خلیج فارس، در آسیای غربی و بین ایران و شبه‌جزیره عربستان واقع شده است. این خلیج، ادامه اقیانوس هند و خلیج عمان محسوب می‌شود. خلیج فارس با چندین کشور مرز ساحلی دارد. این خلیج، به خاطر داشتن منابع عظیم نفت و گاز معروف است. در آخرین بخش این مطلب از مجله فرادرس، به معرفی کامل ویژگی‌های خلیج فارس می‌پردازیم.

خلیج فارس کجاست و چه ویژگی هایی دارد؟

خلیج فارس، یکی از نمادهای اصلی کشور ایران و از مناطق استراتژیک اقتصادی و سیاسی خاورمیانه است. این خلیج بزرگ، منابع طبیعی بسیاری از جمله ذخایر عظیم نفت و گاز را دربرمی‌گیرد. انتقال نفت تولید شده توسط ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس، از طریق تنگه هرمز انجام می‌شود.

ساحل خلیج فارس در ایران، از دهانه اروند رود در استان خوزستان تا بندرعباس در استان هرمزگان امتداد یافته است. در ادامه، به برخی از سوالات پرتکرار در رابطه با خلیج فارس پاسخ می‌دهیم.

نام قدیمی خلیج فارس چیست؟

خلیج فارس، با عنوان دریای پارس نیز شناخته می‌شود. این دو نام، قدیمی‌ترین نام‌های این خلیج در متون باستانی است. یونانیان باستان، از عنوان «پرسیکوس سینوس» یا «سینوس پرسیکوس» برای اشاره به خلیج فارس اشاره کرده‌اند. این عنوان، معادل یونانی و تحت‌الفظی خلیج فارس است.

سهم ایران از خلیج فارس چقدر است؟

حدود ۱۵۰۰ کیلومتر از مرزهای ساحلی خلیج فارس، متعلق به ایران است. بر اساس قوانین سازمان ملل متحد، ایران می‌تواند حدود 98 هزار کیلومتر مربع از مساحت خلیج فارس را برای مقاصد اقتصادی خود مورد استفاده قرار دهد.

اهمیت خلیج فارس برای ایران چیست؟

خلیج فارس، یکی از مهم‌ترین شاهراه‌های اقتصادی ایران محسوب می‌شود. این خلیج، منابع عظیمی از نفت و گاز را در بستر خود جای داده است. وجود انواع ماهی و میگو، وجود مروارید و اتصال به دریای عمان، از دیگر دلایل اهمیت خلیج فارس به شمار می‌روند.

دریای عمان چه تفاوتی با خلیج فارس دارد؟

از مهم‌ترین تفاوت‌های بین دریای عمان و خلیج فارس می‌توان به شوری بیشتر آب خلیج فارس، عدم وجود جزیره در دریای عمان، عمق کمتر خلیج فارس و دسترسی مستقیم دریای عمان به اقیانوس اشاره کرد.

خلیج فارس در کدام استان قرار دارد؟

خلیج فارس با استان‌های خوزستان، بوشهر و هرمزگان مرز ساحلی دارد.

خلیج فارس چند کیلومتر است؟

گسترش طولی خلیج فارس، در حدود ۹۰۰ کیلومتر است. عرض متوسط این خلیج، به ۲۵۰ کیلومتر می‌رسد. کمترین عرض خلیج فارس، حدود ۵۶ کیلومتر است که در تنگه هرمز قرار دارد.

عمق خلیج فارس چقدر است؟

عمق متوسط خلیج فارس، حدود ۵۰ متر است. حداکثر عمق این خلیج به حدود ۹۰ متر می‌رسد. تنگه هرمز، خلیج فارس را به دریای عمان وصل می‌کند. حداکثر عمق خلیج فارس در این تنگه به ۲۰۰ متر می‌رسد. بنابراین، برخلاف عمق کلی خلیج فارس که نسبتا کم است، عمق تنگه هرمز نسبتا زیاد است.

خلیج فارس چند جزیره دارد؟

در حدود ۹۰ جزیره کوچک و بزرگ در خلیج فارس وجود دارد. از این میان، ۳۴ جزیره، متعلق به ایران است. از مهم‌ترین جزایر ایران در خلیج فارس می‌توان به خارک، کیش، قشم، فرور، تنب بزرگ، تنب کوچک، لاوان، هنگام، لارک و هرمز اشاره کرد.

بزرگترین جزیره خلیج فارس چیست؟

قشم، بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس است.

خلیج فارس چند بندر دارد؟

خلیج فارس، بنادر متعددی دارد. بندرعباس، بوشهر، بندر لنگه، کیش، خرمشهر، بندر ماهشهر، بندر دیر، بندر کنگان، بند گناوه، بندر دیلم و بندر خرمشهر، از بنادر مهم ایران در خلیج فارس هستند.

چند کشور با خلیج فارس مرز آبی دارند؟

در مجموع، هشت کشور در اطراف خلیج فارس قرار دارند. ایران، عربستان، عمان، قطر، امارات، کویت، عراق و بحرین، از کشورهای دارای مرز آبی با خلیج فارس هستند.

روز خلیج فارس چه روزی است؟

۱۰ اردیبهشت، روز خلیج فارس نام دارد. این روز ملی، سالروز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز و خلیج فارس است.