در فارسی نهم، آرایه‌های تشبیه، تناسب، جان‌بخشی، تلمیح، کنایه و… وجود دارند. در این مطلب از مجله فرادرس، تمام آرایه های ادبی فارسی نهم را درس به درس بررسی می‌کنیم. یعنی شما با قرار دادن کتاب فارسی نهم در کنار خود و مطالعه این مطلب، آرایه های همه بخش‌های این کتاب را سطر به سطر و بیت به بیت یاد می‌گیرید. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار داده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود از این آرایه‌‌ها را بسنجید.

آرایه های ادبی فارسی نهم

در درس‌های فارسی نهم، آرایه‌های تشبیه، تناسب، مراعات نظیر، جان‌بخشی، تلمیح، تضاد، کنایه، جناس، تکرار و… وجود دارند. در این مطلب، طبق فصل‌ها و درس‌های کتاب پیش می‌رویم و از ابتدا تا انتهای هر بخش از هرکدام از درس‌های این کتاب را از نظر وجود آرایه‌های مختلف بررسی می‌کنیم. پیش از آن نیز، توضیحی کوتاه درباره هرکدام از این آرایه‌ها ارائه می‌دهیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نکات دستوری و آرایه های ادبی فارسی نهم، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

جدول آرایه های ادبی فارسی نهم

در جدول زیر، آرایه‌های موجود در فارسی نهم را همراه با توضیحی کوتاه آورده‌ایم. در همین جدول، یک مثال ساده از هرکدام از این آرایه‌ها نیز مشاهده می‌کنید تا آن‌ها را بهتر درک کنید.

آرایه های ادبی فارسی نهم در ستایش: به نام خداوند جان و خرد

در این بخش، آرایه های ادبی این شعر را به‌صورت بیت به بیت، معرفی می‌کنیم.

بیت اول

در این بیت، دو آرایه زیر وجود دارند.

• جان و خرد: هر دو مجاز از انسان.
• خرد و اندیشه: تناسب

بیت دوم

آرایه‌های این بیت را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• تکرار خداوند: آرایه تکرار
• روزی‌ده: تلمیح به «هو الرزاق»
• رهنمای: تلمیح به آیه «والله یهدی من یشاء»

بیت سوم

واژه‌های «کیوان و سپهر و ماه و ناهید و مهر» در این بیت، آرایه مراعات نظیر را ساخته‌اند.

بیت چهارم

کل این بیت، تلمیحی به آیه «لاتدرکه الابصار و هو یدرک الابصار» است.

بیت پنجم

در این بیت، دو آرایه فهرست زیر را مشاهده می‌کنیم.

• راه نیابد: کنایه از غیرممکن بودن.
• جایگاه: مجاز از مرتبه.

بیت ششم

کل مصراع دوم این بیت، کنایه از آمادگی برای خدمت است.

بیت هفتم

در این بیت، سه آرایه زیر وجود دارند.

• تکرار فعل «بود»: آرایه تکرار
• پیر و برنا: آرایه تضاد
• دل پیر برنا بود: پارادوکس

در تصویر زیر، مهم‌ترین آرایه های ادبی فارسی نهم را مشاهده می‌کنید.

آرایه های ادبی فصل اول فارسی نهم: زیبایی آفرینش

در این بخش، آرایه های ادبی درس‌های اول و دوم فارسی نهم را معرفی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه‌های ادبی درس اول، فیلم آموزش رایگان درس یکم از فارسی پایه نهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آرایه های ادبی درس اول فارسی نهم: آفرینش همه تنبیه خداوند دل است

در این بخش، آرایه‌های این شعر را به‌ترتیب بیت‌ها معرفی کرده‌ایم.

در اولین بیت این شعر، آرایه‌های زیر وجود دارند.

• لیل و نهار: تضاد
• بامداد و لیل و نهار: مراعات نظیر
• صحرا و بهار: تناسب
• نهار و بهار: جناس ناقص اختلافی.

در بیت دوم این شعر، دو آرایه زیر وجود دارند.

• تکرار «دل» و «ندارد»: آرایه تکرار
• خداوند و خداوند: جناس همسان (اولی: صاحب / دومی: آفریدگار)

آرایه‌های بیت سوم را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• تکرار «نقش»: آرایه تکرار
• در و دیوار وجود: استعاره (تشبیه وجود به خانه دارای در و دیوار)
• مصراع دوم: تشبیه (مشبه: هر که فکر نکند. / مشبه‌به: نقشی بر دیوار)

در بیت چهارم این سؤال، آرایه‌های زیر وجود دارند.

• کوه و دریا و درختان: مراعات نظیر
• در تسبیحند: تسبیح مجاز از عبادت است.
• در تسبیح بودن کوه و دریا و درختان: جان‌بخشی
• کل بیت: تلمیح به آیه «یسبح لله ما فی‌السماوات و الارض»

برای درک آرایه‌های ادبی بیت پنجم این شعر، کافی است فهرست زیر را مشاهده کنید.

• مرغان سحر می‌گویند: جان‌بخشی
• خفته و خواب: تناسب
• خواب جهالت: اضافه تشبیهی (مشبه: جهالت / مشبه‌به: خواب)

صنایع ادبی بیت ششم را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• بنفشه و نرگس: تناسب
• خوابی و بیدار: تضاد
• هر دو مصراع: جان‌بخشی

در بیت هفتم این شعر، آرایه‌های فهرست زیر وجود دارند.

• «که» اول و «که» مصراع دوم: تکرار
• دو «که» در مصراع اول: جناس همسان (اولی: چه‌کسی / دومی: حرف اضافه)
• میوه و گل: تناسب
• گل و خار: تضاد
• گل و برگ: تناسب

برای یادگیری آرایه‌های بیت هشتم این شعر، فهرست زیر را مطالعه کنید.

• حیران شدن عقل: جان‌بخشی
• خوشه زرین عنب: اضافه تشبیهی (مشبه: خوشه عنب (انگور) / مشبه‌به: زرین (طلا))
• عقل و فهم: تناسب
• عاجز شدن فهم.: جان‌بخشی
• حقه یاقوت انار: اضافه تشبیهی (مشبه: حقه انار (دانه انار) / مشبه‌به: یاقوت)
• حقه و خوشه: تناسب
• عنب و انار: تناسب
• زر و یاقوت: تناسب

صنایع ادبی بیت نهم را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• ماه و خورشید: تناسب و تضاد
• لیل و نهار: تضاد و تناسب

در فهرست زیر، آرایه‌های بیت دهم این شعر را آورده‌ایم.

• کرم و رحمت: تناسب
• یکی و هزار: تضاد

همه صنایع ادبی موجود در بیت یازدهم را در فهرست زیر مشاهده کنید.

• ز عدد بیرون است: کنایه از غیرقابل اندازه‌گیری.
• تکرار «شکر»: آرایه تکرار

بیت دوازدهم این شعر را در فهرست زیر از نظر آرایه‌های ادبی آن بررسی کرده‌ایم.

• راست‌روان: کنایه از انسان پاک.
• گوی سعادت: اضافه تشبیهی (مشبه: سعادت/ مشبه‌به: گوی)
• راستی کن: کنایه از انجام عمل صالح.
• به منزل نرسد: کنایه از به سرانجام نرسیدن.
• کج‌رفتار: کنایه از انسان‌های بدکار.
• راستی و کج: تضاد

دانش ادبی درس اول: تشبیه و جان بخشی و مراعات نظیر

حال که آرایه های ادبی فارسی نهم را در درس اول این کتاب معرفی کردیم، به بررسی قسمت دانش ادبی این درس، می‌پردازیم. در دانش ادبی این درس، آرایه‌های تشبیه، جان‌بخشی و مراعات نظیر را مرور می‌کنیم. در ادامه، دو بیت نمونه‌ای که در این بخش است را از نظر وجود این آرایه‌ها بررسی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه تشبیه و چگونگی تشخیص آن، فیلم آموزش رایگان چگونگی پیدا کردن تشبیه در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

تشبیه

آرایه ادبی تشبیه، مانند کردن چیزی به چیزی دیگر است که نوعی شباهت بین‌ آن‌ها وجود داشته باشد. شاعر در بیت زیر، خوشه عنب (انگور) را به زر (طلا) و حقه (دانه) انار را به یاقوت (سنگ سرخ گران‌بها) تشبیه کرده است.

جان بخشی و مراعات نظیر

منظور از جان‌بخشی یا تشخیص، دادن ویژگی‌های جاندارن به غیرجانداران است. مراعات نظیر و تناسب نیز قرار دادن واژه‌های مرتبط به هم در یک جمله یا یک بیت هستند. در بیت زیر بین واژه‌های «کوه و دریا و درختان» مراعات نظیر وجود دارد. همچنین در حال تسبیح و عبادت بودن این غیرجانداران نیز، آرایه جان‌بخشی را ساخته است.

آرایه‌های حکایت سفر در درس اول

در این حکایت، صنایع ادبی زیر را مشاهده می‌کنید.

• می‌دانید این آسیاب چه می‌گوید: جان‌بخشی
• گِرد و می‌گردم: تناسب
• می‌گردم و سفر: تناسب

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی نهم را از ستایش تا انتهای درس اول بررسی کردیم و در ادامه، صنایع ادبی درس سوم به بعد را معرفی می‌کنیم.

آرایه های ادبی درس دوم فارسی نهم با نام «عجایب صنع حق‌تعالی»

در این بخش، آرایه‌های ادبی متن درس دوم فارسی نهم و شعرخوانی آن را به‌طور کامل معرفی می‌کنیم.

در فهرست زیر، آرایه‌های صفحه اول این درس را آورده‌ایم.

• آسمان و آفتاب و ماه و ستارگان و زمین: مراعات نظیر
• کوه‌ها و بیابان‌ها و نهرها: مراعات نظیر
• جواهر و معادن: تناسب
• برّ و بحر: تضاد
• آسمان و زمین: تضاد
• میغ و باران و برف و تگرگ و رعد و برق و قوس قزح و هوا: مراعات نظیر
• و این همه، آیات حق‌تعالی است: تشبیه (مشبه: همه این‌ها / مشبه‌به: نشانه‌های خدا)

آرایه‌های موجود در صفحه دوم این درس را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• سخت و لطیف: تضاد
• زمین چگونه زنده می‌شود: جان‌بخشی
• و چون دیبای هفت‌رنگ گردد: تشبیه (مشبه: زمین / مشبه‌به: دیبای هفت‌رنگ)

برای یادگیری آرایه‌های ادبی سومین صفحه از این درس، کافی است فهرست زیر را مطالعه کنید.

• هوا و زمین: تضاد
• مرغان و حشرات: تناسب
• شکل و صورت: تناسب
• تکرار واژه «چون» و «خویش»: آرایه تکرار
• نقش و گچ: تناسب
• و این عالم، خانه خداست: تشبیه (مشبه: این عالم / مشبه‌به: خانه خدا)
• و فرش وی زمین است: تشبیه (مشبه: فرش وی / مشبه‌به: زمین)
• و چراغ وی ماه است: تشبیه (مشبه: چراغ وی / مشبه‌به: ماه)
• شعله وی، آفتاب: تشبیه (مشبه: شعله وی / مشبه‌به: آفتاب)
• و قندیل‌های وی، ستارگان: تشبیه (مشبه: قندیل‌های وی / مشبه‌به: ستارگان)
• بزرگ و مختصر: تضاد
• چشم تو بس مختصر: کنایه از نگاه دقیق و درست نداشتن.
• خانه و فرش و سقف و ستون  و چراغ: مراعات نظیر
• زمین و ماه و آفتاب و قندیل و ستارگان: مراعات نظیر
• و مثل تو چون مورچه‌ای است: تشبیه (مشبه: تو / مشبه‌به: مورچه)
• جمال صورت قصر: اضافه استعاری (تشبیه قصر به انسان دارای صورت)
• بستان معرفت: اضافه تشبیهی (مشبه: معرفت / مشبه‌به: بستان)
• چشم باز کن: کنایه از دقت کردن.
• مدهوش و متحیر: تناسب

شعرخوانی پرواز

در فهرست زیر، آرایه‌های بیت اول این شعر را آورده‌ایم.

• پیله و تنی و کرم: مراعات نظیر
• کرم و مرغ: تناسب
• مرغ پرسید: جان‌بخشی

آرایه‌های بیت دوم این شعر را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• منزوی و خلوت: تناسب
• محبس تن: اضافه تشبیهی (مشبه: تن / مشبه‌به: اضافه تشبیهی)

در بیت سوم این شعر، پاسخ دادن کرم، آرایه جان‌بخشی را ایجاد کرده است.

پروانه در بیت چهارم، نماد انسان‌های رشد کرده است.

آرایه‌های بیت پنجم را در فهرست زیر مشاهده کنید.

• حبس و خلوت: تناسب
• پر و پریدن: تناسب
• پر برآورم: کنایه از رشد کردن.

آرایه هایی ادبی فارسی نهم در فصل دوم: شکفتن

در این بخش، آرایه های ادبی فارسی نهم را از ابتدای درس سوم تا انتهای درس چهارم، بررسی و معرفی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه‌ها و دیگر نکات این فصل، فیلم آموزش رایگان فصل دوم فارسی نهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

درس سوم

این درس از دو بخش تشکیل شده است و در همینجا صنایع ادبی هر دو را خواهیم شناخت.

بخش اول: مثل آیینه

در فهرست زیر، کل آرایه‌های ادبی موجود در این بخش از درس سوم را آورده‌ایم.

• نوجوانی، تولد دوباره انسان است: تشبیه (مشبه: نوجوانی / مشبه‌به: تولد دوباره)
• پرتب‌وتاب: کنایه از پرشور و پر از هیجان.
• دو چشم دیگر که نوجوان را ببیند: دو چشم مجاز از یک انسان است.
• دوستی و پیوند: تناسب
• دیگران، زبان نقد او و پنجره‌هایی هستند: تشبیه (مشبه: دیگر آدم‌ها / مشبه‌به: زبان نقد نوجوان و پنجره‌هایی برای نوجوان)
• زبان نقد: اضافه استعاری (تشبیه نقد به انسان دارای زبان)
• دیدگان پرسشگر وی: استعاره و جان‌بخشی / دیدگان: مجاز از کل وجود او.
• راه نیک‌بختی: اضافه تشبیهی (مشبه: نیک‌بختی / مشبه‌به: راه)
• شکوفایی: کنایه از رشد و پیشرفت.
• آن‌ها مثل آیینه: تشبیه (مشبه: آن‌ها / مشبه‌به: آیینه)
• پیش چشم می‌آوردند: کنایه از مشخص کردن.
• خوبی‌ها و عیب‌ها: تضاد
• شکستن آینه: استعاره از مقابله با انسان‌های ناقد. (زیرا در اینجا، آیینه استعاره از دیگران است.)
• خود شکن: خودت را اصلاح کن.

بخش دوم: کار و شایستگی

در بیت دوم این شعر، آرایه‌های فهرست زیر وجود دارند.

• بفروختی و خرید: تضاد
• متاع جوانی: اضافه تشبیهی (مشبه: جوانی / مشبه‌به: متاع و کالا)
• به بازار نیست: کنایه از غیرقابل خرید بودن.

در بیت سوم، واژه «بار» تکرار شده است.

بیت چهارم این شعر، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنیم.

• مپیچ از ره راست: کنایه از گمراه نشدن در زندگی.
• راست و کج: تضاد
• در و دیوار: تناسب
• کل مصراع دوم: ارسال المثل / کنایه از اینکه وقتی چیز بهتری وجود دارد، به چیزهای دیگر نیازی نداریم.

در بیت ششم این بیت، آرایه‌های زیر وجود دارند.

• کل مصراع اول: کنایه از اینکه وجود خودت را دقیق بررسی کن.
• چشم و بصیرت و درنگر: مراعات نظیر
• مصراع دوم: تشبیه (مشبه: وجود انسان / مشبه‌به: آیینه)

آرایه‌های فهرست زیر را در بیت هفتم این شعر، مشاهده می‌کنیم.

• دانه و خوشه و خروار: مراعات نظیر
• دانه و خروار: تضاد

برای یادگیری آرایه‌های بیت هشتم این شعر، کافی است فهرست زیر را مشاهده کنید.

• مصراع اول: تشبیه (مشبه: همه کار ایام / مشبه‌به: درس و پند)
• درس و پند: تناسب
• مصراع دوم: استعاره (تشبیه جوان به شاگرد در دنیا)

حکایت باغبان نیک اندیش

آرایه‌های این متن را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• سرگرم… بود: کنایه از مشغول بودن به انجام کاری.
• کهنسالی و فرتوتی با جوانی: تضاد
• پیشه کرده‌ای: کنایه از انجام مستمر دادن کاری.
• دست برداری: کنایه از رها کردن.
• درخت اعمال نیک: اضافه تشبیهی (مشبه: اعمال نیک / مشبه‌به: درخت)
• پاک‌دل: کنایه از درستکار بودن.
• عبارت آخر: ارسال المثل (آوردن ضرب المثل در نثر و شعر)

در ادامه، آرایه های ادبی فارسی نهم را در درس چهارم و درس‌های بعدی، معرفی می‌کنیم.

درس چهارم: هم نشین

در این بخش، صفحه به صفحه پیش می‌رویم و آرایه های موجود در درس چهارم را معرفی می‌کنیم.

در فهرست زیر، آرایه‌های صفحه‌های اول و دوم این درس را بررسی کرده‌ایم.

• آن را از پیش رو بردارد: کنایه از کنار گذاشتن چیزی و رد شدن از آن.
• خوشی و ناخوشی: تضاد
• مصاحبت با یک دوست…همچون وزش نسیم… است: تشبیه (مشبه: مصاحبت با دوست / مشبه‌به: وزش نسیم)
• این تصویر زیبای سعدی: استعاره (تشبیه شعر سعدی به تصویر)
• بیت سعدی: تشبیه (مشبه: دیدار یار غایب / مشبه‌به: ابری که در بیان بر روی تشنه‌ای می‌بارد.)
• دام و چاه این راه: استعاره (تشبیه شناخت افراد به جاده دارای دام و چاه)
• لاف دوستی می‌زنند: کنایه از ادعای دروغین.
• گرگ‌هایی در جامه گوسفندان هستند: تشبیه (مشبه: آن‌ها / مشبه‌به: گرگ‌هایی در لباس گوسفند) / ارسال‌المثل
• مار و یار و نار در بیت مولوی: جناس ناقص اختلافی.

آرایه‌های صفحه سوم این درس را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• پاکی و پلید: تضاد
• آفتاب و ابر: تناسب و تضاد
• روشن و ناپدید: تضاد
• پسر نوح با بدان بنشست: تلمیح به داستان حضرت نوح و پسر گمراه او.
• خاندان نبوتش گم شد: کنایه از گمراه شدن.
• سگ اصحاب کهف: تلمیح به داستان اصحاب کهف.
• مردم شد: کنایه از رشد کردن.
• ویرانگری و پرورش: تضاد

روان‌خوانی دریچه های شکوفایی

آرایه‌های صفحه‌های اول، دوم و سوم این متن را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.

• دیری نپایید: کنایه از نگذشتن زمانی طولانی.
• بهار، تابستان و خزان: مراعات نظیر
• چشمان و گوش‌های مرا بست: کنایه از نابینا شدن و ناشنوا شدن.
• خزانی زرین: تشبیه (مشبه: خزان / مشبه‌به: زرین (طلا))
• عالم بی‌خبری: اضافه تشبیهی (مشبه: بی‌خبری / مشبه‌به: عالم)
• ببینم و بشنوم: تناسب
• سکوت و ظلمتی که مرا فراگرفته بود: کنایه از ناشنوایی و نابینایی.
• ناخوشی: کنایه از حال بد.
• دست‌هایم هر حرکتی را حس می‌کرد و هر حرکتی را می‌دید: استعاره و جان‌بخشی
• به هیجان آمدم: کنایه از خوشحال شدن.
• از تاریکی و بی‌خبری بیرون‌ آمده‌ام: تاریکی و بی‌خبری، استعاره از ندیدن و نشنیدن هستند.
• بهار، مزارع، علف و طبیعت: مراعات نظیر
• پرندگان، طبیعت، خورشید، باران و درختان: مراعات نظیر
• کلید زبان: اضافه تشبیهی (مشبه: زبان / مشبه‌به: کلید)
• آن را به کار انداختم: کنایه از آماده کردن و استفاده کردن.

در فهرست زیر، آرایه‌های ادبی صفحه‌های چهارم و پنجم این درس را مشاهده می‌کنید.

• پرسش‌های خشک: حس‌آمیزی
• درختان، گل‌ها، میوه، شبنم، باد، باران، آفتاب و پرندگان: مراعات نظیر
• بدخو: کنایه از بداخلاق بودن.
• بی‌قرار: کنایه از آرام نبودن.
• سرم را گرم کنند: کنایه از مشغول کردن.
• در زندان خاموشی من شکسته شد: کنایه از «از بین رفتن قطع ارتباط با دیگران».
• زندان خاموشی: اضافه تشبیهی (مشبه: خاموشی / مشبه‌به: زندان)
• سال‌ها شب و روز کوشیدم: شب و روز مجاز از کل مدت شبانه‌روز است. / کنایه از تلاش بی‌وقفه
• حساب، جغرافیا، علم طبیعی، زبان آلمانی و فرانسه: مراعات نظیر
• همه موانع را از سر راه برداشتم: کنایه از «از بین بردن».
• آرزویم تحقق یافت: کنایه از رسیدن به آرزو.
• سختی و زیادی کار، روح مرا افسرده می‌کرد: کنایه از غمگین و خسته شدن.
• باید از بلندی‌های دشوار به‌تنهایی بالا برود: بلندی های دشوار استعاره از سختی‌ها و مشکلات زندگی هستند.
• افقی نامحدود در برابرم نمایان می‌شد: کنایه از روشن شدن آینده.
• افق نامحدود: استعاره از آینده است.
• فراغ بال: کنایه از آسودگی و آسایش.
• امتحانات بزرگترین دیوهای وحشتناک زندگی دانشگاهی من بودند: تشبیه (مشبه: امتحانات / مشبه‌به: بزرگترین دیوهای وحشتناک…)
• اما من پیوسته پشت این دیوها را به خاک می‌رساندم: کتاب مجاز از خواندن کتاب است. / کنایه از شکست دادن.
• این دیوها: استعاره از امتحانات.
• کتاب در تحصیل و تربیت من بسیار مؤثر بوده است: تشبیه (مشبه: کتاب / مشبه‌به: نور خورشید)
• کتاب برای من مانند نور خورشید بود و ادبیات بهشت موعود: تشبیه (مشبه: ادبیات / مشبه‌به: بهشت موعود)
• هم‌نشینی دل‌پذیر دوستانم -یعنی کتاب‌هایم-: تشبیه (مشبه: دوستانم / مشبه‌به: کتاب‌هایم)
• باز نداشته است: کنایه از باعث توقف چیزی نشدن.
• موزه‌ها و نمایشگاه‌های نقاشی و مجسمه‌سازی برای من منبع سرور است: تشبیه (مشبه: موزه و نمایشگاه / مشبه‌به: منبع سرور)
• موزه و نمایشگاه: آرایه تناسب
• نقاشی و مجسمه‌سازی: تناسب
• زمین، سبزه و آب: مراعات نظیر
• زمزمه آب: استعاره و جان‌بخشی
• نابینایی و ناشنوایی نمی‌تواند این حس را از ما برباید: جان‌بخشی و استعاره

درس پنجم درس آزاد است پس در ادامه مطلب، آرایه های ادبی فارسی نهم را از درس ششم به بعد بررسی می‌کنیم.

یادگیری آرایه های ادبی فارسی نهم با فرادرس

تا اینجا با بخشی از آرایه‌های ادبی فارسی نهم آشنا شدیم. یادگیری درست آرایه‌ها و صنایع ادبی و تشخیص آن‌ها نسبت به حفظ کردن آرایه هر قسمت از درس‌ها، آسان‌تر است. پس اگر هر آرایه را یک بار به‌صورت درست و اصولی یاد بگیریم، دیگر می‌توانیم آن را در هر متن یا شعری تشخیص دهیم. همچنین در این پایه با نکات دستوری مهمی آشنا می‌شویم که یادگیری آن‌ها نیر برای ما لازم است. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری نکات دستوری و آرایه های ادبی فارسی نهم، مفید هستند.

همچنین برای یادگیری همه آرایه‌های ادبی و همه نکات دستوری ادبیات فارسی، می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.

فصل سوم: سبک زندگی

در این بخش، آرایه های ادبی فارسی نهم را از درس ششم تا پایان درس هشتم همراه با حکایات و شعرخوانی‌های آن‌ها معرفی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری درست و آسان همه آرایه‌های ادبی فارسی، فیلم آموزش رایگان آرایه‌های ادبیبه زبان ساده در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آرایه های ادبی درس ششم فارسی نهم با نام «آداب زندگی»

این درس از دو بخش قابوس‌نامه و اخلاق ناصری تشکیل شده است که در جدول‌های ادامه مطلب، آرایه های هر دو بخش را بررسی و مشخص کرده‌ایم.

بخش اول: از قابوسنامه

در فهرست زیر، کل آرایه‌های این بخش از درس ششم را آورده‌ایم.

• مردم بی‌هنر: کنایه از مردم بدون دانش.
• مردم بی‌هنر… چون مغیلان که تن دارد و سایه ندارد: تشبیه (مشبه: مردم بی‌هنر / مشبه‌به: مغیلان)
• نه خود را سود کند و نه غیر خود را: کنایه از مفید نبودن برای خود و دیگران.
• اگرچه اصیل و گوهری باشی: کنایه از داشتن اصل و نسب خانوداگی.
• گوهر تن: اضافه تشبیهی (مشبه: تن / مشبه‌به: گوهر)
• گوهر اصل: اضافه تشبیهی (مشبه: اصل و نسب / مشبه‌به: گوهر) / کنایه از داشتن نسبت خانوادگی با بزرگان.
• بزرگی، خرد و دانش راست نه گوهر را: کنایه از اینکه بزرگی شخصیت به میزان دانش است نه اصالت و نسب خانوادگی.
• اگر مردم را با گوهر اصل، گوهر هنر نباشد: کنایه از همراه نبودن دانش در کنار اصالت خانوادگی.
• گوهر هنر: اضافه تشبیهی (مشبه: هنر / مشبه‌به: گوهر)
• به کار نیاید: کنایه از مفید نبودن و کاربرد نداشتن.
• این دو گوهر: استعاره از خرد و اصالت خانوادگی.
• چنگ در وی زن: کنایه از رها نکردن.
• و از دست مگذار: کنایه از «از دست ندادن».
• که وی همه را به کار آید: کنایه از بسیار مفید بودن.
• گفتار خیره: کنایه از سخن بیهوده.
• جز راست مگوی: «راست» کنایه از حرف صادقانه است.
• سخن، ناپرسیده، مگوی، گفتار، نصیحت و پند: مراعات نظیر
• کسی را که پند نشنود: کنایه از انسان پندناپذیر.
• خود اوفتد: کنایه از نابودی.
• جای تهمت‌زده: کنایه از مکانی که مردم درباره آنجا گمان بد دارند.
• پرهیز کن و بگریز: تناسب
• به غم مردمان شادی مکن: کنایه از شاد نشدن از مشکلات دیگران.
• غم و شادی: تضاد و تکرار
• داد ده تا داد یابی: تکرار «داد» / واج‌آرایه (تکرار صامت «د»)
• خوب: تکرار
• دور اندیش: کنایه از آینده‌نگر بودن.

بخش دوم: اخلاق ناصری

آرایه‌های ادبی این درس را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• آدمی باید که بسیار نگوید: کنایه از زیاد صحبت نکردن.
• سخن: آرایه تکرار
• بر ایشان سبقت ننماید: کنایه از انجام کاری پیش از دیگران.
• اگر کسی به جواب مشغول شود: کنایه از درگیر انجام کاری بودن.
• طعن نکند: کنایه از سرزنش دیگران.
• و در محاورتی که به حضور او میان دو کس رود، خوض ننماید: کنایه از عدم اندیشیدن به سخنان دو فرد در حضور ما.
• اگر از او پوشیده دارند: کنایه از مخفی کردن چیزی.
• استراق سمع: کنایه از به‌طور پنهانی گوش کردن به سخنان دیگران.

حکایت: شو خطر کن

در فهرست زیر آرایه های ادبی موجود در این حکایت را مشخص کرده‌ایم.

• بی‌چیز: کنایه از فقیر و بی‌پول.
• به امیری خراسان چون افتادی؟: کنایه از به دست آوردن مقام پادشاهی خراسان.
• کام شیر: استعاره از بسیار مشکل بودن دستیابی به آن.
• ز کام شیر بجوی: کنایه از پذیرفتن خطر و شجاعت داشتن.
• بزرگی و عزّ و نعمت و جاه: مراعات نظیر
• بفروختم و خریدم: تضاد و تناسب
• شکوه و شوکت: تناسب
• کار من بالا گرفت: کنایه از رسیدن به موفقیت.
• ترقی کرد: کنایه از پیشرفت.
• به فرمان خویش درآوردم: کنایه از فرمانروایی بر دیگران.

آرایه های ادبی درس هفتم فارسی نهم: پرتو امید

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی نهم را تا پایان درس ششم معرفی کردیم و در این بخش، آرایه های بخش اول درس هفتم و بخش دوم آن که غزلی از حافظ است را با هم بررسی می‌کنیم.

بخش اول

در جدول زیر آرایه های نثر موجود در ابتدای درس هفتم را مشخص کرده‌ایم.

• دیوان حافظ، نامه زندگی و زندگی‌نامه ماست: تشبیه (مشبه: دیوان حافظ / مشبه‌به: نامه زندگی و زندگی‌نامه ما)
• حکیم، متفکر، تفکر: مراعات نظیر
• اندیشه و عواطف: تناسب
• عمیق و ژرف: تناسب
• نگاه و نگرش حافظ: کنایه از نوع تفکر حافظ.
• شیوه درست نگاه کردن به زندگی: کنایه از دیدگاه درست درباره چگونه زندگی کردن.
• رهنمود و پند: تناسب

بخش دوم: غزل حافظ

در این بخش آرایه‌های موجود در این غزل مشهور از حافظ را به‌طور کامل و بیت به بیت، آورده‌ایم.

در بیت اول این شعر، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

• کل مصراع اول: تلمیح به داستان حضرت یوسف و یعقوب.
• یوسف و کنعان و کلبه احزان: مراعات نظیر
• گم‌گشته و بازآید: تضاد
• غم مخور: کنایه از «ناراحت نباش.»
• کلبه احزان و گلستان: تضاد
• کلبه احزان شود روزی گلستان: کنایه از تمام شدن شرایط بد و رسیدن روزهای خوب.

آرایه‌های بیت دوم این شعر را نیز در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.

• ای دل غمدیده: جان‌بخشی و استعاره (تشبیه دل به انسان مخاطب)
• دل: مجاز از کل وجود انسان غم‌دیده است.
• دل بد مکن: کنایه از اینکه «ناراحت و غمگین نباش.»
• سر شوریده: استعاره و جان‌بخشی / کنایه از پریشانی و ناراحتی.
• سر: مجاز از کل وجود انسان
• بازآید به سامان: کنایه از درست شدن اوضاع و شرایط.
• غم مخور: کنایه از اینکه «ناراحت نباش.»
• دل و سر: تناسب

بیت سوم این شعر را در فهرست زیر از نظر آرایه‌های ادبی موجود در آن بررسی کرده‌ایم.

• دور گردون: کنایه و استعاره از روزگار.
• دو روزی: مجاز از مدت زمانی کوتاه.
• بر مراد ما نرفت: کنایه از اینکه «اوضاع مطابق خواست ما نباشد.»
• یکسان نباشد حال دوران: کنایه از متغیر بودن اوضاع و شرایط.
• غم مخور: کنایه از ناراحت و غمگین نبودن.
• دور و دو: جناس ناقص افزایشی.
• گر و بر: جناس ناهمسان اختلافی.

آرایه‌های بیت چهارم را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• واقف نه ای: کنایه از آگاه نبودن و ندانستن همه چیز.
• از سر غیب: کنایه از اسرار الهی.
• باشد اندر پرده، بازی‌های پنهان: کنایه از وجود اسرار بسیار زیاد در آفرینش.
• پرده: ایهام: پارچه / واحد سنجش فاصله میان دو نت در موسیقی / پرده‌های نمایش‌
• غم مخور: کنایه از ناراحت و غمگین نبودن.

بیت پنجم این شعر را در فهرست زیر از نظر صنایع ادبی بررسی کرده‌ایم.

• ای دل: جان‌بخشی و استعاره
• سیل فنا: اضافه تشبیهی (مشبه: فنا / مشبه‌به: سیل)
• بنیاد هستی برکند: کنایه از نابودی کامل.
• ار و بر: جناس ناهمسان اختلافی.
• چون تو را نوح است کشتیبان: تشبیه (مشبه: نوح / مشبه‌به: کشتیبان تو) / تلمیح به ماجرای حضرت نوح.
• سیل، نوح، کشتیبان و توفان: مراعات نظیر
• غم مخور: کنایه از ناراحت نبودن.
• تکرار واج‌های «ن» و «ت» در کل بیت: واج آرایی

آرایه‌های بیت ششم این شعر را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.

• گر به شوق کعبه خواهی زد قدم: کنایه از رفتن به جایی به قصدی خوشایند.
• سرزنش‌ها گر کند خار مغیلان: جان‌بخشی و استعاره (تشبیه خار به انسان سرزنشگر) / کنایه از رفتن خار گیاه بیابانی مغیلان در پا.
• غم مخور: کنایه از ناراحت نبودن.
• در و گر: جناس ناهمسان اختلافی.
• تکرار حرف «گر»: آرایه تکرار
• بیابان و خار مغیلان: تناسب

در بیت هفتم این شعر، آرایه‌های ادبی زیر وجود دارند.

• تکرار «بس»: آرایه تکرار
• بس خطرناک و بس بعید: کنایه از بسیار خطرناک و بسیار دور
• هیچ راهی نیست کان را نیست پایان: کنایه از تمام شدن هر سختی. / تکرار «نیست»
• غم مخور:کنایه از غمگین نبودن.
• منزل، مقصد و راه: مراعات نظیر
• تکرار صامت«ن» و مصوت بلند «ای»: واج آرایی

آرایه‌های بیت هشتم این شعر را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• کنج فقر:اضافه تشبیهی (مشبه: فقر / مشبه‌به: کنج)
• شب‌های تار: کنایه از روزهای بد.
• کنج و خلوت: تناسب
• دعا و قرآن: تناسب
• غم مخور: کنایه از ناراحت نبودن.
• تکار صامت «ت» و مصوت بلند «ا»: واج‌ آرایی

دانش ادبی: تخلص

در قسمت دانش ادبی این درس با مبحث تخلص آشنا می‌شویم. منظور از تخلص، این است که شاعر، نام خود را در بیت انتهایی شعر خود بیاورد. در کادر زیر نمونه‌هایی از تخلص را مشاهده می‌کنید.

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی نهم را تا پایان درس هفتم معرفی کردیم و در ادامه مطلب، به بررسی آرایه‌های درس هشتم به بعد، می‌پردازیم.

درس هشتم: همزیستی با مام میهن

در این بخش، تمام آرایه های درس هشتم فارسی نهم را به‌صورت صفحه به صفحه معرفی می‌کنیم. برای یادگیری آرایه‌های ادبی فارسی نهم می‌توانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را ر کادر زیر آورده‌ایم.

در صفحه اول این درس، آرایه‌های زیر وجود دارند.

• تکرار «مادر» و «فرزند»: آرایه تکرار
• دل به مهر فرزندان گرم و تپنده می‌دارند: کنایه از بسیار علاقمند بودن به فرزندان.
• پیوندها و آوندها: تناسب
• سرچشمه‌های یکتایی: اضافه تشبیهی (مشبه: یکتایی / مشبه‌به: سرچشمه‌)
• خوشی و ناخوشی: تضاد
• مادر، گرامی گوهری است: تشبیه (مشبه: مادر / مشبه‌به: گوهری باارزش)
• کارگاه آفرینش خدای مهربان: اضافه تشبیهی (مشبه: آفرینش خدا / مشبه‌به: کارگاه)
• بزرگ بشمارند: کنایه از مهم دانستن.
• مام میهن: اضافه تشبیهی (مشبه: میهن / مشبه‌به: مام (مادر))
• همزیستی و هم‌نشین: تناسب
• مادرانه رفتار می‌کند: کنایه از رفتار بسیار مهربانانه.
• در چشم میهن: جان‌بخشی (تشبیه میهن به جاندار دارای چشم) / کنایه از «مطابق دیدگاه».

آرایه‌های صفحه دوم این درس را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• آب و خاک: تناسب
• ریشه وجودشان در خاک اینجاست:کنایه از اصالت و نسبت / اضافه استعاری (تشبیه وجود انسان به گیاه دارای ریشه)
• آب و خاک و ریشه: مراعات نظیر
• رنگ، نژاد، لهجه، گویش و زبان: مراعات نظیر
• دیده این مادر: استعاره از وطن
• به گلستانی درآیید: کنایه از رفتن به گلستان.
• گونه‌گونی و یگانگی: تضاد
• قد و قامت و رنگ و رخسار: مراعات نظیر
• رگ و ریشه همه در یک خاک نهاده شده است: کنایه از اتصال و نسبت داشتن.
• رگ و ریشه: تناسب
• آبشخور و سیراب: تناسب
• گلستان، مام میهن و گاهواره گل‌های رنگین است: تشبیه (مشبه: مام میهن / مشبه‌به: گلستان) /  اضافه تشبیهی (مشبه: میهن / مشبه‌به: مام) / تشبیه (مشبه: مام میهن / مشبه‌به: گاهواره)
• گل های رنگین: استعاره از انسان‌های مختلف است.
• خارها و گل‌ها، فرزندان این مادرند: این مادر، استعاره از ایران است.
• خارها و گل‌ها و فرزندان: استعاره از ایرانیان هستند.
• فراخنا و گستردگی: تناسب
• گویش‌ها و لهجه‌ها: تناسب
• گوناگونی و رنگارنگی: تناسب
• ایران ما… به گلستانی می‌ماند: تشبیه (مشبه: ایران ما / مشبه‌به: گلستان)
• در دل و دامان خود: جان‌بخشی و استعاره (تشبیه ایران به انسان دارای دل و لباس)
• رنگ و چهره: تناسب
• نوا و ناله: تناسب
• شیره جان خویش در کامشان می‌دارد: جان‌بخشی و استعاره (تشبیه میهن به مادر که فرزندان خود را شیر می‌دهد.)
• ستد و داد: تضاد
• جان‌فشانی: کنایه از فداکاری و گذشتن از جان.
• ناخوشی و گزندی روی نماید: کنایه از بد شدن اوضاع و شرایط.
• خویش و خوش: جناس ناقص اختلافی.
• بی‌خویش: کنایه از بدحالی.
• به جان می‌کوشند: کنایه از اینکه «به‌شدت تلاش می‌کنند.»
• آرام جای خانه را به آرامش بازآورند: استعاره (تشبیه مادر به آرامش خانه)
• خفاش‌خویان: استعاره از دشمنان (تشبیه دشمنان به خفاش)
• مهر رخ مادر: اضافه تشبیهی (مشبه: رخ مادر / مشبه‌به: مهر (خورشید))
• دست ستم: اضافه استعاری (تشبیه ستم به انسان دارای دست.)
• مهرآشتیان وطن: اضافه تشبیهی (مشبه: وطن / مشبه‌به: آشتیان)
• دست دراز کرده‌اند: کنایه از گستاخی.
• همه فرزندان: استعاره از مردم ایران.
• هم‌صدا: کنایه از همراهی.
• مشت‌ها را گره کرده‌‌اند: کنایه از اعتراض کردن و مبارزه.
• پشت به پشت هم: کنایه از همراهی
• بر بیگانه تاخته‌اند:کنایه از جنگیدن با دشمنان.
• وطن و تن: جناس ناهمسان افزایشی
• تن را سپر کرده‌اند: تشبیه (مشبه: تن / مشبه‌به: سپر) / کنایه از دفاع از چیزی با جان و همه وجود.
• مسلمان، مسیحی و زردشتی: مراعات نظیر
• آذری، بلوچ، ترک، عرب، فارس، کرد، گیلک، لر، مازندرانی و…: مراعات نظیر

در صفحه سوم این درس، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

برای یادگیری آرایه‌های صفحه چهارم این درس، کافی است جدول زیر را مشاهده کنید.

آرایه‌های موجود در بیت‌هایی از فردوسی را که در این درس وجود دارند، در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• سر به سر: کنایه از همگی، همه.
• سر: مجاز از کل وجود انسان‌ها است.
• زیر دست من است: کنایه از تحت فرمان بودن.
• یکدلانند: کنایه از همدل بودن و همراهی.
• یزدان‌شناس: کنایه از خداپرست.
• نیکی و بد: تضاد
• ایران و ویران:جناس ناهمسان افزایشی.
• کنام پلنگان و شیران شود: تشبیه (مشبه: ایران / مشبه‌به: خانه پلنگ‌ها و شیرها)
• پلنگان و شیران: استعاره از دشمنان. / تناسب
• نباشد و مباد: تناسب
• تن و من: جناس ناقص افزایشی.
• در و بر: جناس ناهمسان اختلافی.
• «تن» مصراع اول و «تن» مصراع دوم: جناس همسان (اولی: بدن من / دومی: یک نفر)
• سر به سر: کنایه از همگی. / سر مجاز از کل وجود.
• تن به کشتن دهیم: کنایه از فداکاری و مرگ خودخواسته.
• سر و تن: تناسب
• به و به: جناس تام (مصراع اول: حرف اضافه / مصراع دوم: بهتر است.)
• کشور به دشمن دهیم: کنایه از تسلیم شدن در برابر دشمن.

دانش ادبی: تضاد

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی نهم را تا پایان متن درس نهم معرفی کردیم. در دانش ادبی این درس با آرایه ادبی تضاد آشنا می‌شویم. این آرایه در جایی وجود دارد که دو یا چند واژه از نظر معنایی کاملاً برخلاف هم باشند. استفاده از این آرایه معنوی، باعث گسترش دامنه معنا و و جذابیت معنایی نثر یا شعر می‌شود. برای مثال، شاعر در بیت زیر با ایجاد تضاد بین «خشک» و «آب»، زیبایی شعر خود را از نظر معنایی دوچندان کرده‌ است.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، آرایه تضاد را به‌طور کامل و با مثال‌های مختلف توضیح داده‌ایم.

شعرخوانی دوراندیشی

آرایه‌های این شعر را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

حالا که آرایه های ادبی فارسی نهم را تا پایان فصل سوم بررسی کردیم، در ادامه مطلب به بررسی صنایع ادبی فصل چهارم تا انتهای کتاب می‌پردازیم.

فصل چهارم: نام ها و یادها

در فصل سوم فارسی نهم، درس‌های نهم، دهم و یازدهم وجود دارند که آرایه های همه آن‌ها را در همین بخش بررس می‌کنیم. پیش ا‌ز آن پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری همه آرایه‌های ادبی فارسی، مجموعه فیلم‌های آموزش آرایه‌های ادبی فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این مجموعه آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

آرایه های ادبی فارسی نهم در درس نهم

این درس از دو قسمت تشکیل شده است که آرایه‌های هر دو قسمت آن را در ادامه همین بخش، معرفی کرده‌ایم.

بخش اول: راز موفقیت

در صفحه اول این درس، آرایه‌های فهرست زیر وجود دارند.

• گرد هم می‌آمدند: کنایه از جمع شدن در کنار هم.
• شادی و خنده: تناسب
• لوح و کتاب: تناسب
• بازی او، مطالعه و تحقیق: تشبیه (مشبه‌به: بازی او / مشبه: مطالعه و تحقیق)
• فریادهای کودکانه‌اش، بحث و مناظره: تشبیه (مشبه‌به: فریادهای کودکانه / مشبه‌: بحث و مناظره)
• شادابی‌اش هنگامی بود که مسئله‌ای را حل می‌کرد: تشبیه (مشبه‌به: شادابی او / مشبه‌: حل مسئله)
• مسئله و حل و پاسخ: مراعات نظیر
• در مغز کوچک او، پرسش‌های شگفت و بزرگ نهفته بود: پارادوکس
• کوچک و بزرگ: تضاد
• چهاردیواری: مجاز از خانه.
• طنین پرسش‌های او هر روز در آن می‌پیچید: کنایه از پرسش‌های هرروزه او.
• استاد و شاگردان: تناسب
• روح ناآرام: روح مجاز از کل وجود است.
• ناآرام و آرامش: تضاد
• درس و بحث و استاد: مراعات نظیر
• درخت وجود نصیرالدین: اضافه تشبیهی (مشبه: وجود نصیرالدین / مشبه‌به: درخت)
• پربارتر می‌شد: کنایه از رشد بیشتر.
• به تشنه‌ای می‌مانست: تشبیه (مشبه: نصیرالدین / مشبه‌به: تشنه‌ای در بیابان)
• خشک و آب: تضاد
• ولی هرچه از آن می‌نوشد گویی تشنه‌تر می‌شود: پارادوکس
• بیابان، خشک، خورشید، تشنه‌تر:مراعات نظیر
• آب و تشنه‌تر: تناسب

در صفحه‌های دوم و سوم این درس، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

• هرجا که سخن از… به میان می‌آمد: کنایه از پیش آمدن سخن و بحثی.
• هوش و فراست و زیرکی: مراعات نظیر
• یک‌صدا: کنایه از همراهی.
• نام او را بر زبان می‌راندند: کنایه از آوردن نام کسی.
• روی سخن استادان با او بود: کنایه از اینکه «با او و برای او سخن می‌گفتند.»
• من نام تو را کوه آهن نهاده‌ام: تشبیه (مشبه: تو (نصیرالدین) / مشبه‌به: کوه آهن)
• خستگی نمی‌شناسی: کنایه از خسته نشدن.
• بحث و گفت‌وگو: تناسب
• آن‌گاه که شهر توس در آرامش فرو رفته است:  شهر مجاز از مردم شهر است.
• در آرامش فرو رفتن: کنایه از خوابیدن.
• آسمان و ستاره‌ها و ماه: مراعات نظیر
• ستاره‌های نقره‌فام: تشبیه (مشبه: ستاره‌ها / مشبه‌به: نقره)
• و ماه که چون ظرفی سیمگون می‌درخشد: تشبیه (مشبه: ماه / مشبه‌به: ظرف نقره)
• غرق اندیشه و خیال می‌شوم: کنایه از «به‌شدت درگیر تفکر شدن»
• ماه و ستارگان: تناسب
• درس خداشناسی: اضافه تشبیهی (مشبه: خداشناسی / مشبه‌به: درس)
• هشیار و بیدار: تناسب
• راز موفقیت: اضافه تشبیهی (مشبه: موفقیت / مشبه‌به: راز)
• خسته و آزرده: تناسب
• آنچه استادان در سینه دارند: استعاره از دانش.
• استادان و می‌آموزی: تناسب
• گنجینه وجود: اضافه تشبیهی (مشبه: وجود / مشبه‌به: گنجینه)

بخش دوم: آخرین پرسش

تمام آرایه‌های این بخش را در جدول زیر آورده‌ایم.

برای یادگیری آرایه های ادبی فارسی نهم از درس دهم تا آخرین درس، ادامه مطلب را مطالعه کنید.

درس دهم: آرشی دیگر

آرایه های ادبی این درس را به‌صورت صفحه به صفحه در جدول‌های این بخش مشخص کرده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه تلمیح که در دانش ادبی این درس یاد می‌گیرید، فیلم آموزش رایگان آرایه تلمیح و نحوه تشخیص آن در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

در صفحه‌های اول و دوم این درس، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

آرایه‌های صفحه سوم این درس را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

صفحه چهارم این درس را در جدول زیر از نظر صنایع ادبی آن بررسی کرده‌ایم.

در صفحه پنجم این درس، آرایه‌های زیر وجود دارند.

دانش ادبی: تلمیح

در دانش ادبی درس دهم، آرایه تلمیح را یاد می‌گیریم. این آرایه در جایی وجود دارد که شاعر یا نویسنده برای زیباتر کردن سخن خود و افزایش تأثیر آن بر مخاطب، اشاره‌ای به آیات، روایات، احادیث، داستان‌ها، رویادهای تاریخی و… می‌کند. در کادر زیر، نمونه‌ای از این آرایه را با هم بررسی می‌کنیم. در بیت زیر شاعر در مصراع دوم به ماجرای حضرت ابراهیم و سرد شدن آتش نمرود بر این پیامبر، اشاره کرده است.

حکایت: نیک رایان

آرایه‌های موجود در این حکایت را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.

• شرف و خسیس: تضاد
• بر و در: جناس ناهمسان اختلافی.
• زندگانی‌ات دراز باد: کنایه از داشتن عمر طولانی.
• بزرگ و شریف: تناسب
• در و هر: جناس ناهمسان اختلافی.
• تکرار واژه «عمل»: آرایه تکرار
• نیکوسیرتی: کنایه از پاک و درستکار بودن.

در این بخش، آرایه های ادبی فارسی نهم را در درس دهم بررسی کردیم. در ادامه، به معرفی آرایه‌های درس یازدهم و درس‌های بعدی می‌پردازیم.

درس یازدهم: زن پارسا

در این بخش، آرایه های درس یازدهم فارسی نهم را به‌صورت صفحه به صفحه معرفی می‌کنیم.

در صفحه اول این درس، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

• نقل است: کنایه از اینکه کسانی به‌صورت شفاهی آن مطلب را به دیگران گفته‌اند.
• در وجود آمد: کنایه از به دنیا آمدن.
• تکرار افعال «بود» و «نبود».: آرایه تکرار
• رفت و بازآمد: تضاد
• خفته‌اند و بخفت: تناسب
• دلتنگ: کنایه از ناراحت بودن.
• هفتاد هزار از امت من در شفاعت او خواهند بود: کنایه از اینکه در روز قیامت باعث بخشیده شدن آن‌ها خواهد شد.
• پدر و مادر و خواهران: مراعات نظیر
• متفرق شدند: کنایه از اینکه هرکدام به جایی رفتند.
• رابعه به دست ظالمی افتاد: کنایه از اینکه انسانی ظالم او را اسیر کرد.
• چند درم: کنایه از پول کم.

آرایه‌های صفحه دوم این درس را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

روان خوانی دروازه ای به آسمان

صنایع ادبی صفحه اول این متن را در جدول‌ زیر آورده‌ایم.

در صفحه دوم این متن، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

تا این بخش، آرایه های ادبی فارسی نهم را در فصل‌های اول تا چهارم این کتاب، شناسایی کردیم. در ادامه مطلب، آرایه‌های فصل پنجم تا پایان کتاب را بررسی می‌کنیم.

فصل پنجم: اسلام و انقلاب اسلامی

در این فصل، آرایه های ادبی درس‌های دوازدهم تا چهاردم فارسی نهم را معرفی می‌کنیم. برای یادگیری آرایه های ادبی فارسی متوسطه می‌توانید مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس را تماشا کنید. لینک این مجموعه آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

درس دوازدهم: پیام‌آور رحمت

تمام آرایه های این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

حکایت سیرت سلمان

صنایع ادبی موجود در این حکایت را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

در ادامه مطلب، آرایه های ادبی فارسی نهم را در درس‌ سیزدهم و دروس بعد از آن، مشخص کرده‌ایم.

درس سیزدهم

این درس از دو قسمت تشکیل شده است که آرایه‌های هر دو آن‌ها را در همینجا بررسی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری ردیف شعر در این درس، فیلم آموزش رایگان ردیف و قافیه و روش‌های تشخیص آن‌ها در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

بخش اول: آشنای غریبان

در بیت اول این شعر، آرایه‌های زیر وجود دارند.

• چشمه‌های خروشان: استعاره از انسان‌های پاک.
• موج‌های پریشان: استعاره از انسان‌های درگیر گمراهی.
• تو را می‌شناسند: تشخیص و استعاره
• چشمه، خروشان، موج و پریشان: مراعات نظیر
• تکرار صامت «ش»: واج‌آرایی

آرایه‌های بیت دوم این شعر را در جدول زیر آورده‌ایم.

در بیت سوم این شعر، آرایه‌های جدول زیر را مشاهده می‌کنید.

برای یادگیری آرایه‌های بیت چهارم این شعر، کافی است فهرست زیر را مشاهده کنید.

• گل‌ها و باغ: تناسب
• گل‌ها: استعاره از شهیدان.
• باغ: استعاره از کشور ایران.
• تکرار واژه‌های «هم» و «تو»: آرایه تکرار

در فهرست زیر، همه آرایه‌های بیت پنجم این شعر را مشخص کرده‌ایم.

• فصل غریبی: اضافه تشبیهی (مشبه: غریبی / مشبه‌به: فصل)
• سرآمد: کنایه از تمام شدن.
• تمام غریبان: استعاره از همه مظلومان.
• غریبی و غریبان: تکرار

آرایه‌های بیت ششم این شعر را در جدول زیر آورده‌ایم.

بخش دوم: میلاد گل

در بیت اول این شعر، آرایه‌های زیر وجود دارند.

صنایع ادبی بیت دوم شعر را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

در بیت سوم این شعر، صنایع ادبی فهرست زیر را مشاهده می‌کنید.

• گلزار: استعاره از دنیا.
• عیش داشتن گلزار: تشخیص و استعاره
• لاله‌باران شد: کنایه از سرسبز شدن.
• گلزار، لاله و باران: مراعات نظیر
• سلطان زمین و آسمان: استعاره از امام زمان (عج).
• زمین و آسمان: تضاد و تناسب

برای درک آرایه‌های بیت چهارم این شعر، جدول زیر را مشاهده کنید.

دانش ادبی: ردیف

در بخش دانش ادبی این درس، مفهوم ردیف در شعر را دوره می‌کنیم. کلمه یا کلماتی که با ظاهر و معنای یکسان در پایان مصراع‌های یک شعر وجود دارند را ردیف می‌نامیم. کاربرد ردیف هم در افزایش موسیقی و آهنگ شعر است و هم از نظر معنایی بر گسترگی شعر اثر می‌گذارد. ردیف می‌تواند اسم، فعل، صفت، حرف اضافه و… باشد و حتی ممکن است که ردیف در شعری، جمله، عبارت یا مجموعه‌ای از کلمات باشد. در کادر زیر دو بیت دارای ردیف را آورده‌ایم.

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی نهم را تا پایان درس سیزدهم معرفی کردیم و در ادامه، صنایع ادبی درس‌های چهاردهم به بعد را مشخص می‌کنیم.

درس چهاردهم: پیدای پنهان

در جدول‌های ادامه این بخش، آرایه های ادبی صفحات مختلف درس چهاردهم را به‌ترتیب مشخص کرده‌ایم.

آرایه‌های ادبی موجود در صفحات اول و دوم این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

در صفحه سوم این درس، آرایه‌های ادبی جدول زیر وجود دارند.

آرایه‌های ادبی صفحه چهارم این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

شعرخوانی: بود قدر تو افزون از ملایک

آرایه‌های دو بیتی اول را در جدول زیر آورده‌ایم.

در جدول زیر، آرایه‌های دومین دوبیتی موجود در این درس را مشخص کرده‌ایم.

آرایه‌های دوبیتی سوم این درس را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• قبرستان و قبر: تناسب
• کم‌وبیش: کنایه از گاهی (نه کم و نه زیاد)
• دولتمند و درویش: تضاد
• تکرار کلمه «کفن»: آرایه تکرار

در چهارمین دوبیتی این درس، آرایه‌های جدول زیر وجود دارند.

برای یادگیری صنایع ادبی دوبیتی پنجم این درس، کافی است جدول زیر را مشاهده کنید.

درس پانزدهم

این درس، درسی آزاد است و فقط یک روان‌خوانی در این قسمت از کتاب وجود دارد که آرایه‌های آن را در همین بخش بررسی می‌کنیم.

روان خوانی: بیت برک

آرایه‌های این متن را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.

• دلگیرانه: کنایه از ناراحت و غمگین.
• روز را گذراند: کنایه از مشغول بودن به کاری.
• تکرار کلمه «جواب»: آرایه تکرار
• به آدم تأثیرکننده: کنایه از تأثیرگذار.
• مرا سراسیمه می‌کرد: کنایه از مضطرب و پریشان کردن کسی.
• جنجال سر کرد: کنایه از بحث و دعوا کردن.
• سخت ایستاده بودم: کنایه از پافشاری بر نظر خود.
• بافته خودم بود: کنایه از اینکه آن را خودم ساخته بودم.

آرایه های ادبی فارسی نهم در فصل ششم: ادبیات جهان

در این بخش، آرایه‌های ادبی فارسی نهم را در درس‌های شانزدهم و هفدهم بررسی می‌کنیم. پیش از آن با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم در فرادرس می‌توانید به آرایه‌های و نکات دستوری این کتاب، مسلط شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

درس شانزدهم: آرزو

در جدول زیر همه آرایه های این درس را مشخص کرده‌ایم.

آرایه های ادبی فارسی نهم در درس هفدهم: شازده کوچولو

آرایه های این درس را در این بخش و به‌صورت صفحه به صفحه بررسی و معرفی می‌کنیم.

در صفحه‌های اول، دوم و سوم این درس، آرایه‌های موجود در فهرست زیر را مشاهده می‌کنید.

• مار و جانور و شکار: مراعات نظیر
• مار و فیل: تناسب
• بلعیده بود: کنایه از خوردن غذا بدون جویدن.
• احتیاج به توضیح دارند: کنایه از اینکه باید همه چیز را برای آن‌ها شرح بدهی.
• دست بردارم: کنایه از انجام ندان کاری.
• جغرافیا و تاریخ و حساب و دستور زبان: مراعات نظیر
• به جغرافیا و… بپردازم: کنایه از مشغول بودن به چیزی.
• فن ظریف نقاشی: کنایه از داشتن جزئیات و زیبایی.
• ناچار شدم: کنایه از مجبور بودن به انجام کاری.

در صفحه چهارم این درس، آرایه‌های زیر وجود دارند.

آرایه‌های صفحه پنجم این درس را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• پی بردم: کنایه از اینکه متوجه شدم.
• به او مهر می‌ورزد: کنایه از اینکه او را دوست دارد.
• روز و راز: جناس ناهمسان اختلافی.
• رازی بر من فاش شد: کنایه از اینکه امر پنهانی را فهمیدم.
• لابه‌لای سخنان: کنایه از میان صبحت‌ها.
• جست‌وجو و سرگرمی: تناسب
• سرکشی: کنایه از بازدید کردن.
• کارفرما: کنایه از کسی که دیگران برای او کار می‌کنند.
• سرگرم بود: کنایه از مشغول کاری بودن.
• حساب‌ها: مجاز از صورت‌حساب بدهی‌ها و طلب‌ها.
• حتی سر برنداشت: کنایه از اینکه کوچکترین توجهی نکرد.
• تکرار کلمه «ستاره»: تکرار

در صفحه‌های ششم و هفتم این درس، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

آرایه‌های صفحه‌های هشتم و نهم این درس را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

روان خوانی دو نقاش

در جدول زیر، صنایع ادبی این متن را مشخص کرده‌ایم.

یادگیری فارسی نهم با فرادرس

با استفاده از آموزش‌های جامع و ساده، می‌توانید آرایه‌ها و مباحث دستوری فارسی نهم را یاد بگیرید و آن‌ها را در هر مکان و زمان تشخیص بدهید. در فهرست زیر برخی از فیلم‌های آموزشی فرارس را آوردّ ایم تا با کمک آن‌ها فارسی نهم را به‌خوبی و به‌سادگی یاد بگیرید.

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی نهم را تا آخرین درس بررسی کردیم و در ادامه، به بررسی آرایه‌های نیایش فارسی نهم می‌پردازیم.

آرایه های ادبی فارسی نهم در قسمت نیایش: بیا تا برآریم دستی ز دل

نیایش فارسی نهم از دو بخش نظم و نثر تشکیل شده است که در اینجا، آرایه‌های موجود در هر بخش را به‌طور جداگانه معرفی می‌کنیم. برای یادگیری آرایه‌های ادبی فارسی نهم می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزشی آرایه‌های ادبی فارسی در فرادرس استفاده کنید. لینک این مجموعه اموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

بخش اول: بوستان سعدی

در این بخش، آرایه‌های این شعر را به‌صورت بیت به بیت بررسی می‌کنیم.

بیت اول

در این بیت، آرایه‌های جدول زیر وجود دارند.

بیت دوم

در دومین بیت از این شعر، آرایه های زیر را مشاهده می‌کنید.

• رزق، انعام، لطف: مراعات نظیر
• پرورده‌ایم: کنایه از رشد کردن.
• خو کرده‌ایم: کنایه از عادت کردن به چیزی.
• تکرار «تو»: آرایه تکرار

بیت سوم

آرایه‌های فهرست زیر، در این بیت وجود دارند.

• دنیا و عقبی: تضاد
• به عقبی: کنایه از در قیامت و جهان آخرت.
• چشم داریم: کنایه از توقع داشتن.

بیت چهارم

در چهارمین بیت این شعر، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

• به لطفم بخوان: کنایه از محبت کردن و توجه کردن به کسی.
• مران از درم: کنایه از بی‌توجهی به کسی و نخواستن او.
• مصراع دوم: کنایه از اینکه کسی جز تو را ندارم.
• سرم: مجاز از کل وجودم.
• در و سر: جناس ناهمسان اختلافی.
• در و آستان: تناسب

بیت پنجم

برای یادگیری آرایه‌های این بیت، فهرست زیر را مشاهده کنید.

• چراغ یقین: اضافه تشبیهی (مشبه: یقین / مشبه‌به: چراغ)
• چراغ… فرا راه دار: کنایه از راهنمایی و هدایت کردن.
• بد کردنم: کنایه از انجام کارهای بد.
• دست کوتاه دار: کنایه از جلوگیری و انجام ندادن

بیت ششم

در این بیت، آرایه‌های زیر وجود دارند.

• مران از درم: کنایه از نپذیرفتن و دور کردن کسی از نزد خود.
• صورت نبندد: کنایه از اینکه قابل تصور نیست.
• دری دیگر: کنایه و مجاز از بندگی کسی دیگر.
• تکرار «در»: آرایه تکرار

بندهایی از علی شریعتی

آرایه‌های این سه بند را در جدول زیر آورده‌ایم.

نمونه سوال آرایه‌های ادبی فارسی نهم با جواب

حالا که آرایه های ادبی فارسی نهم را درس به درس بررسی کردیم، با پاسخ دادن به سؤالات چهارگزینه‌ای این بخش، یادگیری خود را می‌سنجید. برای ثبت پاسخ، باید گزینه درست مورد نظر خود در هر پرسش را انتخاب کنید. سپس با کلیک بر گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را مشاهده کنید. بعد از انجام این کار می‌توانید پاسخ‌های تشریحی سؤال را نیز مطالعه کنید. با ثبت هر جواب درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.

جمع بندی

​در این مطلب از مجله فرادرس، کل آرایه های ادبی فارسی نهم را از ابتدا تا انتهای کتاب، بررسی و مشخص کردیم. برای دسترسی به آرایه‌های هر بخش از هر درس، فقط کافی است در فهرست این مطلب، روی همان بخش مورد نظر کلیک کنید.