پلان ساختمان، یکی از مستندات و از انواع نقشه‌های ساختمانی است که به منظور نمایش گرافیکی اطلاعات بخش‌های مختلف سازه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از شناخته شده‌ترین و پرکاربردترین پلان های ساختمان می‌توان به پلان موقعیت، پلان کف‌سازی، پلان گودبرداری، پلان ستون‌گذاری، پلان تیرریزی، پلان فونداسیون، پلان آکس‌بندی، پلان سقف و پلان بام اشاره کرد. پلان‌ها، معمولا از دید بالای ساختمان را نشان می‌دهند. این نقشه‌ها، اهمیت بسیار بالایی در اجرای صحیح عملیات‌ها و پیشرفت پروژه دارند. تهیه پلان‌های دارای ایراد یا عدم توجه به جزئیات ارائه شده در آن‌ها، پیامدهای ناگواری را به همراه خواهد داشت. در این مطلب از مجله فرادرس، قصد داریم ببینیم پلان ساختمان چیست و چه اهمیتی در پروژه‌های عمرانی دارد.

به منظور بیان اهمیت نقش پلان های ساختمان در پروژه‌های ساختمانی، در ادامه، ضمن تعریف این مستندات و بیان تمایزهای آن‌ها با نقشه‌ها، به معرفی انواع پلان‌های ساختمانی و اجزای آورده شده در آن‌ها می‌پردازیم. علاوه بر این، متداول‌ترین روش‌ها و بهترین ابزارهای رسم پلان ساختمان را مرور می‌کنیم. در نهایت، نحوه خواندن نقشه‌ها و پلان‌های ساختمانی را آموزش می‌دهیم.

تعریف پلان ساختمان چیست؟

«پلان ساختمان» (Construction Plan)، یکی از انواع نقشه‌ها و مستندات مورد استفاده در پروژه‌های عمرانی است که خصوصیات ظاهری سازه را به صورت گرافیکی و به همراه اطلاعات تکمیلی نظیر ابعاد، مصالح و غیره به نمایش می‌گذارد.

عبارت «پلان» (Plan)، یک اصطلاح رایج میان مهندسان عمران و معماری است که معمولا به مجموعه مستندات مورد استفاده برای طراحی و اجرای ساختمان اشاره می‌کند. پلان ساختمان و نقشه ساختمان، از نظر مفهومی تفاوت خاصی با یکدیگر ندارند. البته در برخی از موارد، منظور از پلان می‌تواند تمامی اطلاعات و مستندات بوده اما منظور از نقشه، اطلاعات تصویری پروژه باشد.

در اغلب موارد، پلان‌ها دید از بالای یا منظره هوایی ساختمان را نمایش می‌دهند. بسیاری از منابع، این زاویه دید را با عنوان «نمای دید پرنده» (Bird’s-eye View) معرفی می‌کنند. به همین دلیل، پلان‌ها را می‌توان به عنوان نقشه‌های دید از بالا در نظر گرفت. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، تعریف مختلفی برای پلان ساختمان وجود دارد. در هر صورت، پلان‌ها، از مستندات مهم ساختمان به شمار می‌روند که کوچک‌‌ترین اشتباهی در آن‌ها می‌تواند منجر به تحمیل هزینه‌های زیاد یا حتی جبران‌ناپذیر شود.

پیامدهای تهیه نامناسب پلان های ساختمان چیست؟

نقشه و پلان، راهنما و مرجع اصلی اجرای فعالیت‌ها در پروژه‌های ساختمانی هستند. توجه نکردن به کیفیت و دقت پلان‌ها، باعث تحمیل هزینه‌های اضافی و از دست رفتن زمان می‌شود. در صورت وجود اشکال در نقشه‌های ساختمانی، باید نقشه‌های جدید را ترسیم کرد. این مسئله، تامین هزینه اضافی برای ترسیم نقشه‌های جدید و عقب افتادن از برنامه زمان‌بندی پروژه را در پی دارد.

برخی از افراد غیرحرفه‌ای، در صورت مشاهده ایراد در نقشه‌ها، آن‌ها را نادیده می‌گیرند و با فرض بی‌اهمیت بودن اشکالات، پروژه را ادامه می‌دهند. همیشه به خاطر بسپارید که نقشه‌های بی‌کیفیت به سازه‌های بی‌کیفیت منتهی می‌شوند. این موضوع با ظهور قناسی در ساختمان، پیچیدگی نصب تاسیسات و حتی آسیب‌های سازه‌ای خود را نشان می‌دهد. پلان‌های ناقص، در بدترین حالت، باعث تحمیل هزینه‌های مالی و آسیب‌های جانی می‌شوند. بنابراین، منطقی‌ترین اقدام در صورت مواجهه با اشکال در این پلان‌ها، تامین هزینه برای به‌کارگیری نیروی متخصص جهت رفع اشکال یا ترسیم مجدد آن‌ها است.

اهمیت پلان ساختمان در چیست؟

تمام پروژه‌های ساختمانی با مقیاس‌های کوچک تا بزرگ، دارای نقشه و پلان هستند. البته داشتن پلان، کافی نیست. پلان‌های ساختمان باید دقیق و باکیفیت باشند. در صورت تمرکز بر روی ترسیم اصولی نقشه‌های ساختمان از همان ابتدای پروژه، فعالیت‌های مختلف به خوبی و طبق روال پیش می‌روند.

از مهم‌ترین فواید و دلایل اهمیت پلان ساختمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تمام افراد حاضر در پروژه می‌توانند اطلاعات مرتبط با وظایف خود را از روی پلان‌ها و نقشه‌ها استخراج کنند. به عبارت دیگر، پلان ساختمان، مانند یک راه ارتباطی مشترک بین سطوح و واحدهای مختلف پروژه محسوب می‌شود.
• در صورت واضح و دقیق بودن اطلاعات نقشه‌ها، زمان اجرای فعالیت‌ها کاهش می‌یابد. برخی از نقشه‌ها، باعث سردرگمی پیمانکاران و دیگر تیم‌های پروژه می‌شوند. این مسئله، تاخیر در اجرای پروژه‌ها را در پی دارد.
• پلان‌های تهیه شده در فازهای مختلف، امکان ردیابی نحوه پیشرفت پروژه و تغییرات صورت گرفته را فراهم می‌کنند. بنابراین، ضمن مشخص شدن سرعت رسیدن به هدف، امکان هم‌راستا کردن فعالیت‌های واحدهای مختلف فراهم می‌شود.
• نقشه‌ها و پلان‌های مناسب، بهترین نقطه شروع برای نوسازی، بازسازی و توسعه سازه‌های موجود هستند. در صورت برنامه‌ریزی برای نوسازی، بازسازی و توسعه، استفاده از پلان‌های موجود می‌تواند باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه شود. به این ترتیب، هنگام اصلاح سازه یا اضافه کردن المان‌های جدید (مانند تاسیسات جدید)، یک مرجع مطمئن برای برنامه‌ریزی دقیق فعالیت‌های آتی وجود خواهد داشت.

همان‌گونه که تهیه پلان‌های ساختمان مناسب، اهمیت و مزایای متعددی دارد، عدم توجه به کیفیت و دقت این مستندات، باعث به وجود آمدن چندین مشکل اساسی می‌شود که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم.

چگونه همه چیز در مورد پلان ساختمان را یاد بگیریم؟

یادگیری اصولی و کامل مبنای نقشه‌برداری و نقشه‌خوانی پلان ساختمان، نیازمند مطالعه کافی و کسب تجربه است. متاسفانه، با وجود اهمیت پلان در پروژه‌های ساختمانی، معمولا اغلب دانشجویان، کارشناسان، فعالان و علاقه‌مندان به این حوزه، در پیدا کردن یک منبع جامع و مفید به بن‌بست می‌خورند. با فرض پیدا کردن منبع مناسب و مطالعه نکات تئوری، چالش مهم بعدی، به کارگیری دانش تئوری در پروژه‌های واقعی است. دو راه برای گذر از این چالش وجود دارد. راه اول، مشغول شدن در پروژه‌های ساختمانی و کسب تجربه با گذر زمان است. راه دوم، مشاهده مثال‌های متعدد از روند تهیه پروژه‌های واقعی است. البته اگر منبع آموزشی، ضمن پرداختن به مباحث تئوری، فرآیندهای عملی را با مثال‌های واقعی توضیح دهد، عبور از موانع و چالش‌ها ساده می‌شوند.

فرادرس، فیلم‌های آموزشی متعددی را در زمینه نقشه‌کشی و نقشه‌خوانی پلان های ساختمانی تهیه کرده است که می‌توانند شما را در یادگیری سریع و راحت این مهارت‌ها کمک کرده و مسیر موفقیت شغلی شما را هموارتر کنند. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است.

انواع پلان ساختمان چیست؟

نقشه‌های ساختمانی بر اساس فاز اجرایی و کاربرد، به پنج دسته نقشه‌های معماری، سازه‌ای، برق، لوله‌کشی و نازک‌کاری تقسیم می‌شوند:

1. نقشه‌های معماری: پلان موقعیت، پلان اجرایی، پلان مقطع، نقشه نماهای جانبی
2. نقشه‌های سازه‌ای : راهنمای نقشه، پلان گودبرداری، پلان ستون‌گذاری، پلان فونداسیون، پلان تیرریزی، نقشه دال
3. نقشه‌های برق: پلان سیم‌کشی، پلان روشنایی، پلان سیم‌کشی تلفن
4. نقشه‌های مکانیکی: پلان سیستم گرمایش تهویه و تهویه مطبوع، پلان لوله‌کشی، پلان ایمنی
5. نقشه‌های نازک‌کاری

در ادامه، مشخصات متداول‌ترین نقشه‌ها و پلان های ساختمان را به اختصار توضیح می‌دهیم.

پلان موقعیت یا سایت پلان ساختمان چیست؟

پلان موقعیت یا «سایت پلان» (Site Plan)، یکی از انواع نقشه‌های تفصیلی ساختمان است که اطلاعات محل اجرای پروژه را به همراه مرزهای ملک، سازه‌های موجود، موقعیت پیشنهادی ساختمان جدید، توپوگرافی و دیگر عوارض روی زمین مانند محوطه‌سازی‌ها، پارکینگ‌ها، تاسیسات شهری، درخت‌ها و غیره را نمایش می‌دهد.

پلان موقعیت در نقشه‌های فاز یک و دو معماری قرار داده می‌شود. از کاربردهای این پلان ساختمان می‌توان به گرفتن مجوز، طراحی/برنامه‌ریزی پروژه، ارائه یک تصویر کلی از وضعیت محل اجرای پروژه، راهنمایی تیم اجرایی، مدیریت تاسیسات، اتخاذ تصمیم‌های ایمنی، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و تهیه مستندات قانونی اشاره کرد. برخی از المان مهم ترسیم شده در پلان موقعیت عبارت هستند از:

• مرزها و عقب‌نشینی‌های ملک
• سازه‌های موجود و پیشنهادی
• عوارض زمین‌شناسی و توپوگرافی
• راه‌های دسترسی
• پارکینگ‌ها
• خطوط انتقال آب، برق و دیگر تاسیسات شهری
• حق ارتفاق
• موقعیت شیرهای آتش‌نشانی
• خیابان‌ها و تابلوهای زمینی در اطراف

نقشه بلوکی یا پلات پلان ساختمان چیست؟

«پلات پلان» (Plot Plan)، پلانی مشابه سایت پلان است که جزئیات دقیق‌تری از ابعاد و محل ساخت ساختمان را در اختیار سازندگان قرار می‌دهد این پلان ساختمان، معمولا به منظور تعیین مرزهای ساختمان با ساختمان‌های اطراف مورد استفاده قرار می‌گیرد. پلات پلان، با عناوین دیگری نظیر نقشه کادر، نقشه بلوکی یا «بلاک پلان» (Block Plan) نیز شناخته می‌شود.

برداشت و ترسیم نقشه بلوکی، توسط کارشناس نقشه‌برداری نظام مهندسی صورت می‌گیرد. از ویژگی‌ها و کاربردهای اصلی پلات پلان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نمایش کلیت ساختمان و سازه‌های مجاور آن نظیر جاده‌ها، مرز ساختمان‌های دیگر و غیره
• نمایش موقعیت دقیق ساختمان در سامانه مختصات جهانی (UTM)
• امکان به دست آوردن مساحت دقیق ساختمان
• سازگاری با نقشه‌های سازمان نقشه‌برداری )دارای مقیاس 1:2500، 1:1250 یا 1:500(

پلان مقطع ساختمان چیست؟

«پلان مقطع» (Section Plan)، نقشه‌ای است که برشی از ساختمان را به نمایش می‌گذارد. این برش می‌تواند عمودی یا افقی باشد. پلان مقطع، اطلاعات بیشتری از آیتم‌های درون ساختمان نظیر دیوارهای داخلی یا المان‌های سازه‌ای را در اختیار ما قرار می‌دهد. این آیتم‌ها، شاید در دیگر پلان‌ها به خوبی دیده نشوند.

از متداول‌ترین کاربردهای پلان مقطع ساختمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نمایان شدن جزئیات داخل ساختمان از قبیل طراحی داخلی، المان‌های سازه‌ای، ساختار اتاق‌ها، تغییر مصالح و غیره
• فراهم کردن امکان درک پیچیدگی‌های طراحی با نمایش نحوه ارتباط بین طبقات، فضاها، تاسیسات و جنبه‌های سه‌بعدی ساختمان
• اندازه‌گیری دقیق المان‌های داخلی مانند ارتفاع سقف، ضخامت دیوار و غیره به همراه تهیه جزئیات اتصالات و دیگر اجزا
• استفاده از داده‌های دقیق‌تر برای تحلیل سازه‌ای عملکرد فونداسیون، تیرها، ستون‌ها، قاب‌ها و درک مکانیزم انتقال بار برای اطمینان از یکپارچگی ساختمان
• تعیین مسیرهای بهتر و بدون مانع برای نصب و اجرای تاسیسات
• تهیه مستندات پروژه و اطمینان از مطابقت طراحی با دستورالعمل‌ها و استانداردها

در برخی از موارد، پلان مقطع ساختمان با نمای ساختمان اشتباه گرفته می‌شود. نقشه نمای ساختمان، یک نقشه ارتفاعی است که نماهای جانبی بیرون ساختمان را نمایش می‌دهد. به عبارت دیگر، این نقشه، برشی از ساختمان نیست و اطلاعات المان‌های داخلی ساختمان در آن لحاظ نمی‌شود.

پلان گودبرداری ساختمان چیست؟

«پلان گودبرداری» (Plan)، نقشه‌ای است که ابعاد و محدوده اجرای عملیات حفاری زمین را نمایش می‌دهد. جزئیات مرتبط با حفر تونل، حفر شفت، خاکبرداری و دیگر فعالیت‌های مرتبط با عملیات خاکی، در پلان گودبرداری آورده می‌شوند.

برخی از آیتم‌های تکمیل‌کننده اطلاعات پلان گودبرداری عبارت هستند:

• توپوگرافی موجود و پیشنهادی (پس از گودبرداری)
• محدوده ملک و اجرای پروژه
• سازه‌ها و تاسیسات موجود
• عمق، شیب و حدود گودبرداری
• انواع خاک محل
• گسترش فضای زیرزمین
• موقعیت سازه‌های نگهبان نظیر دیوارهای حائل
• محل دپوی مواد استخراجی
• مسیرهای دسترسی تجهیزات
• فضای سبزی که باید حذف شود
• موقعیت سیستم آبکشی

پلان گودبرداری، ابعاد و مرز تقریبی فونداسیون را به طور غیرمستقیم مشخص می‌کند. البته این پلان با نقشه‌های مورد استفاده برای اجرای فونداسیون تفاوت دارد. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، با معرفی یکی دیگر از انواع پلان ساختمان، به رفع ابهام در این موضوع می‌پردازیم.

پلان آکس بندی ساختمان چیست؟

«پلان آکس بندی» (Axis Plan)، نقشه‌ای است که محورهای اصلی سازه را نمایش می‌دهد. این محورها، به عنوان خطوط مرجع برای جانمایی دقیق المان‌های سازه‌ای مانند دیوارها، ستون‌ها، تیرها و بازشونده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پلان آکس‌بندی، مبنای ترسیم پلان‌های دیگری نظیر پلان فونداسیون، پلان ستون‌گذاری و پلان تیرریزی است. در ادامه، به معرفی هر یک از این پلان‌ها می‌پردازیم.

پلان ستون گذاری ساختمان چیست؟

«پلان ستون‌گذاری» (Column Layout Plan)، نقشه‌ای با دید بالا به پایین است که اطلاعات مرتبط با محل دقیق ستون‌ها مانند موقعیت قرارگیری ستون‌ها، امتداد ستون‌ها، فاصله بین ستون‌ها، میزان بیرون‌زدگی ستون‌ها و به طور کلی آرایش ستون‌ها را نمایش می‌دهد. ترسیم این پلان، با تیپ‌بندی ستون‌های ساختمان همراه است.

پلان ستون‌گذاری و پلان آکس‌بندی، شباهت زیادی به یکدیگر دارند. با این وجود، پلان آکس‌بندی، بیشتر بر روی محورهای مرجع در اجرای سازه تمرکز می‌کند اما پلان ستون‌گذاری، بر روی محل قرارگیری ستون‌ها معطوف می‌شود. ترسیم هر دوی این پلان‌ها، بر اساس محاسبات مهندس محاسب، طرح‌ها و نقشه‌های معماری صورت می‌گیرد. پلان ستون‌گذاری و آکس‌بندی، در ترسیم پلان فونداسیون کاربرد دارند.

پلان تیرریزی ساختمان چیست؟

«پلان تیرریزی» (Beam Layout Plan)، یکی دیگر از نقشه‌های ترسیمی در فاز یک نقشه‌کشی ساختمان است که اطلاعاتی نظیر موقعیت قرارگیری، فاصله‌داری، امتداد، تیپ‌بندی و دیگر مشخصات مرتبط با تیرها در طبقات مختلف را نمایش می‌دهد. ترسیم پلان تیرریزی نیز مانند پلان ستون‌گذاری، بر اساس محاسبات مهندس محاسب، نقشه‌های معماری و پلان آکس‌بندی انجام می‌شود.

پلان فونداسیون ساختمان چیست؟

«پلان فونداسیون» (Foundation Plan)، یکی از انواع نقشه‌های سازه‌ای ساختمان است که نوع، تعداد، ابعاد و موقعیت پی‌ها، پایه‌‌ها، ستون‌ها، دیوارهای فونداسیون و شناژها را نمایش می‌دهد. این پلان ساختمان، علاوه بر نمایش اطلاعات لازم برای اجرای فونداسیون، امکان تصور پیکربندی اتاق‌ها، پله‌ها و دیگر آیتم‌های ساختمان را فراهم می‌کند.

مهندسان و معماران برای ترسیم پلان فونداسیون، به پلان دیگری نیاز دارند که نحوه چینش ستون‌های ساختمان را مشخص کرده باشد. در ادامه، به معرفی این پلان می‌پردازیم.

پلان کف سازی ساختمان چیست؟

«پلان کف‌سازی» (Floor Plan)، نقشه‌ای با نمای دید از بالا است که جزئیات اجرایی در هر طبقه از ساختمان را نمایش می‌دهد. در این پلان ساختمان، اطلاعاتی نظیر کاربری هر اتاق، موقعیت و جهت‌گیری پله‌ها، موقعیت دیوارهای خارجی، نوع مصالح، محل قرارگیری بازشونده‌ها و اندازه‌گذاری‌ها آورده می‌شوند. از دیگر آیتم‌های متداول در پلان کف‌سازی می‌توان به لوازم خانگی، لوازم بهداشتی، کابینت‌ها، مبلمان، پنجره‌ها و دیگر آیتم‌های موجود در اتاق اشاره کرد.

پلان کف‌سازی معمولا در مقیاس 1:200 تا 1:20 رسم می‌شود. این پلان ساختمان می‌تواند برای یک طبقه یا حتی یک اتاق تهیه شده باشد. یکی از مهارت‌های اصلی و مهم برای کارشناسان فعال در پروژه‌های ساختمانی، نقشه‌خوانی است. در مطلب «نقشه خوانی ساختمان — آموزش تصویری و به زبان ساده»، نحوه خواندن و درک انواع نقشه و پلان ساختمان از جمله پلان کف‌سازی را آموزش داده‌ایم.

پلان سقف ساختمان چیست؟

«پلان سقف» (Ceiling Plan)، نقشه‌ای است که المان‌های مرتبط با سقف نظیر تجهیزات الکتریکی (مانند لامپ‌ها)، تجهیزات تهویه (کانال‌ها)، سنسورهای تشخیص دود، دوربین‌ها، ستون‌های نمایان، تزئینات (مانند گچ‌بری‌ها) و دیگر آیتم‌های مرتبط را در یک نمای پایین به بالا نمایش می‌دهد.

برای درک پلان سقف، باید فرض کنید در پایین سقف طبقه مورد نظر ایستاده‌اید و به آن نگاه می‌کنید. این پلان ساختمان با مقیاس مشابه مقیاس پلان کف‌سازی رسم می‌شود. این کار، برای ایجاد هماهنگی بین جانمایی المان‌های مختلف صورت می‌گیرد.

پلان بام سازی و شیب بندی

پلان بام‌سازی و شیب‌بندی یا «روف پلان» (Roof Plan)، یکی دیگر از انواع پلان ساختمان است که به منظور نمایش مشخصات بام نظیر ابعاد، شیب، محل قرارگیری کانال‌های تهویه، موقعیت لوله‌های تاسیسات، جنس مصالح و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در برخی از موارد، دیتیل اسکلت بام نیز در روف پلان آورده می‌شود. اطلاعات قابل نمایش در این دیتیل، به پیچیدگی بام بستگی دارد. این اطلاعات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ابعاد و الگوی پنجره‌های معمولی و نورگیرها
• شکل اسکلت بام (A شکل یا نعل اسبی)
• الگوی ناودان و پرداخت سطح
• نحوه هدایت آب
• الگوی کاشی یا یک‌تکه
• طراحی و موقعیت قرارگیری دودکش
• الگوی پنجره زیر شیروانی
• تاق و لبه
• شروع و پایان راس بام

پلان محوطه سازی ساختمان چیست ؟

پلان محوطه‌سازی، پلان محوطه یا «لنداسکیپ پلان» (Landscape Plan)، نقشه‌ای است که اطراف ساختمان نظیر گل‌ها، درختان، چمن، صندلی‌ها، فواره‌ها، سایه‌بان‌ها و دیگر المان‌های طبیعی و مصنوعی محوطه را نمایش می‌دهد. در برخی از موارد، اطلاعات مربوط به آبیاری و نورپردازی محوطه در این پلان ساختمان آورده می‌شود.

لنداسکیپ پلان، به منظور محوطه‌سازی فضای بیرونی ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این وجود، این نقشه‌ها در هنگام نصب تجهیزات، تعمیرات یا برنامه‌ریزی برای برگزاری رویدادها در محیط اطراف ساختمان نیز به کار می‌آیند. پلان‌های زیادی را تا به اینجا معرفی کردیم. احتمالا در مورد نحوه رسم انواع پلان ساختمان کنجکاو شده‌اید. در مطلب «بهترین برنامه نقشه کشی ساختمان که باید بشناسید»، پرکاربردترین نرم‌افزارهای نقشه‌کشی ساختمان را معرفی کردیم. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، به مرور روش‌های رسم پلان ساختمان، معروف‌ترین ابزارهای مورد استفاده برای این کار و بهترین آموزش‌های ویدیویی در این زمینه می‌پردازیم.

پلان ساختمان چگونه رسم می شود؟

پلان ساختمان، معمولا به دو روش دستی و کامپیوتری رسم می‌شود. در سالیان اخیر، ترسیم دستی نقشه‌های ساختمانی، غیرمتداول شده است و معمولا فقط برای تهیه طرح‌های مفهومی و ایده‌های اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طرف دیگر، ابزارهای کامپیوتری نظیر نرم‌افزارهای «طراحی به کمک کامپیوتر» (Computer-Aided Design) یا به اختصار «کَد» (CAD) و نرم‌افزارهای «مدل‌سازی اطلاعات ساختمان» (Building Information Modeling) یا به اختصار «بی‌آی‌ام» (BIM)، رواج بیشتری یافته‌اند.

نرم‌افزارهای CAD و BIM، از دقت و سرعت بسیار مناسبی بهره می‌برند. به همین دلیل، در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی، تسلط بر روی این نرم‌افزارها، از پیش‌نیازهای فعالیت مهندسان و طراحان به شمار می‌روند. از بهترین و معروف‌ترین نرم‌افزارهای کامپیوتری برای رسم پلان ساختمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• «اتوکد» (AutoCAD): معروف‌ترین و محبوب‌ترین نرم‌افزار CAD است که معمولا برای رسم طرح‌ها و نقشه‌های دوبعدی استفاده می‌شود.
• «اتودسک رِویت» (Autodesk Revit): یک نرم‌افزار تخصصی برای مدیریت پروژه‌های ساختمانی است که با بهره‌گیری از اصول BIM، امکان ترسیم پارامتریک پلان‌ها و مدل‌سازی دوبعدی یا سه‌بعدی ساختمان را فراهم می‌کند می‌کند.
• «آرشیکد» (ArchiCAD): از معروف‌ترین نرم‌افزارهای BIM برای معماران و نقشه‌کشان است که کارایی و دقت بالایی در ساخت مدل‌های دوبعدی و سه‌بعدی، ترسیم نقشه‌های ساختمانی و تصویرسازی دارد.
• «اسکچ‌آپ» (SketchUp): نرم‌افزاری با رابط کاربری ساده است که قابلیت‌های متعددی در زمینه طراحی سه‌بعدی ساختمان و گرفتن خروجی دوبعدی از مقاطع ساختمان دارد.
• «وکتور ورکس» (Vectorworks): یک نرم‌افزار چندمنظوره در زمینه نقشه‌کشی ساختمان محسوب می‌شود که امکان طراحی مفهومی، توسعه طرح، نقشه‌کشی دوبعدی، مدل‌سازی سه‌بعدی، تهیه پرزانته و دیگر فعالیت‌های مرتبط با ترسیم نقشه در فازهای مختلف اجرای ساختمان را ممکن می‌کند.

یادگیری حداقل یک یا ترجیحا دو مورد از نرم‌افزارهای بالا، هموار شدن مسیر پیشرفت شغلی شما در حوزه‌های مرتبط با نقشه‌کشی و طراحی را در پی دارد. البته در اغلب این حوزه‌ها، تسلط یا حداقل آشنایی با اتوکد، پیش‌نیاز ورود به بازار کار محسوب می‌شود. نرم‌افزار یا نرم‌افزارهای بعدی، یک امتیاز مثبت به شمار می‌روند. فرادرس، آموزش‌های متعددی را در زمینه یادگیری نرم‌افزارهای بالا برای حوزه‌های عمومی و تخصصی تهیه کرده است. این آموزش‌ها می‌توانند شما را در یادگیری سریع و راحت مهارت نقشه‌کشی کمک کنند. لینک مشاهده فیلم‌های آموزشی فرادرس در ادامه آورده شده‌اند:

فرادرس، مجموعه‌ای از فیلم‌های آموزشی مفید و کاربردی را با عنوان «آموزش نقشه‌کشی مقدماتی تا پیشرفته فرادرس» تهیه کرده است که می‌تواند شما را در یادگیری مباحث مرتبط با رسم پلان های ساختمانی یاری کنند. لینک مشاهده این مجموعه، در ادامه آورده شده است.

نحوه خواندن پلان ساختمان چگونه است؟

نقشه‌ها و پلان های ساختمان، به منظور نمایش گرافیکی اطلاعات پروژه‌های ساختمانی تهیه می‌شوند. نقشه‌های معماری، نقشه‌های سازه‌ای، نقشه‌های برق، نقشه‌های لوله‌کشی و نقشه‌های نازک‌کاری، داده‌های تصویری و ابعاد مورد نیاز برای اجرای مراحل مختلف پروژه را نمایش می‌دهند. از این‌رو، مهندسان، طراحان و دیگر مسئولان مشغول در ارکان یک پروژه ساختمانی (کارفرما، مشاور و پیمانکار)، باید با نحوه خواندن و درک محتویات این نقشه‌ها آشنا باشند.

اولین قدم در خواندن پلان ساختمان، درک اجزای مختلف آن است. نقشه‌ها و پلان‌های ساختمانی از کادر، جدول مشخصات، شبکه‌بندی و خطوط تشکیل می‌شوند:

• کادر: محدوده ترسیم المان‌های نقشه و پلان
• مشخصات: بلوک یا جدول حاوی اطلاعات عمومی نقشه از جمله نام تهیه‌کننده، نشانی شرکت تهیه‌کننده، تاریخ ترسیم، هدف و کاربری، کد، نسخه، مقیاس، ابعاد و غیره
• شبکه مرجع: شبکه‌بندی مورد استفاده برای تشخیص نواحی مختلف و مطابقت نقشه‌های مختلف با یکدیگر
• خطوط: المان‌های مورد استفاده برای نمایش اجزای مختلف ساختمان به صورت ساده، خط‌چین، خط‌چین کوتاه، خط‌چین بلند، خط پیوسته، خط ضخیم و غیره

علائم اختصاصی، یکی دیگر از المان‌های مهمی هستند که در پلان ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. در نقشه‌های ساختمانی، این علائم به منظور مشخص کردن جنس مصالح، دید از بالای بسیاری از آیتم‌ها، تاسیسات و غیره به کار می‌روند. هر یک از انواع پلان ساختمان، دارای اجزای مختص به خود هستند. با این وجود، خواندن آن‌ها، اصول مشخص و مشابهی دارد. به عنوان مثال، سایت پلان زیر را در نظر بگیرید.

قسمت پایین-راست پلان، یک بلوک عنوان ساده را نمایش می‌دهد. این بلوک حاوی اطلاعاتی نظیر جهت شمال، عنوان و مقیاس نقشه است. از اطلاعات دیگر این پلان ساختمان می‌توان به مرزهای پلان، نقطه شروع نقشه‌برداری، فاصله ساختمان اصلی تا مرزها، حق ارتفاق، موقعیت تیر برق، موقعیت کابل انتقال برق، محل قرارگیری کنتور گاز، لوله انتقال گاز، لوله انتقال آب، سپتیک تانک، خطوط توپوگرافی، تراز توپوگرافی، مسیر ورود به خانه، مسیر ورود به گاراژ و موقعیت درختان اشاره کرد.

با تسلط بر روی اصول نقشه‌خوانی، به راحتی قادر به تشخیص این موارد از پلان ساده بالا خواهید بود. فرادرس، یک مجموعه آموزشی جامع و مفید را با عنوان «آموزش نقشه‌خوانی مقدماتی تا پیشرفته فرادرس» تهیه کرده است که می‌تواند به شما در یادگیری سریع این مهارت کمک کند. لینک مشاهده فیلم‌های این مجموعه در ادامه آورده شده است.

در این مطب، در مورد اهمیت و کاربرد انواع پلان‌های ساختمان صحبت کردیم. علاوه بر این، به معرفی بهترین منابع و ابزارهای موجود برای یادگیری در رابطه با نحوه ترسیم این مستندات و خواندن آن‌ها پرداختیم. با استفاده از نکات و منابع معرفی شده در این مطلب می‌توانید مهارت نقشه‌کشی و نقشه‌خوانی خود را تقویت کنید و در مسیر پیشرفت شغلی قدم بردارید.