غدد درون ریز بدن انسان‌‌، غددی بدون مجرا هستند که ترشحات خود را به درون رگ‌های خونی آزاد می‌کنند و به این ترتیب آن‌ها را جزئی از سیستم اندوکرین یا سیستم درون‌ریز بدن می‌دانیم. تنوع این غدد و هورومون‌های ترشح شده از آن‌ها باعث شده است که فعالیت‌های گوناگونی در بدن انسان تحت کنترل غدد درون‌ریز باشد. در این مطلب از مجله فرادرس ضمن آشنایی با هر یک از این غدد، با هورمون‌ها، شیوه فعالیت و بافت اکثر غده‌ها نیز آشنا می‌شویم. در گام بعد به سراغ مقایسه غدد برون‌ریز با غدد درون ریز بدن انسان می‌رویم و تفاوت‌های میان آن‌ها را بررسی می‌کنیم و در بخش انتهایی مطلب نیز به بررسی بیماری‌های مربوط به غدد درون ریز می‌پردازیم.

غدد درون ریز بدن انسان

به طور کلی غدد را می‌توان اندام‌ها یا بافت‌های خاصی دانست که توانایی تولید و ترشح ترکیبات خاصی را دارند. وظیفه غدد درون ریز بدن انسان تولید و ترشح هورمون‌ها به گردش خون است. این غدد که جزئی از دستگاه درون‌ریز بدن هستند در محل‌های مختلفی از بدن قرار دارند، بنابراین برای معرفی آن‌ها از سر به سمت پایین بدن حرکت می‌کنیم.

1. «غده پینه‌آل» (Pineal Gland)
2. «غده هیپوفیز» (Pituitary Gland)
3. «غده تیروئید» (Thyroid Gland)
4. «غدد پاراتیروئید» (Parathyroid Glands)
5. «غده تیموس» (Thymus Gland)
6. «غدد فوق کلیه» (Adrenal Glands)

یادگیری مباحث مربوط به هورمون‌ها و غدد درون‌ریز با استفاده از فیلم‌های آموزشی روندی ساده‌تر خواهد بود، بنابراین با توجه به بررسی دستگاه درون‌‌ریز در زیست شناسی یازدهم، مشاهده فیلم آموزش زیست شناسی پایه یازدهم فرادرس را پیشنهاد می‌دهیم. جهت دسترسی راحت‌تر، لینک این فیلم آموزشی در کادر زیر درج شده است.

در کنار این غدد، اندام‌های خاصی از بدن نیز علاوه بر فعالیت‌های اصلی خود، هورمون‌های خاصی را تولید و ترشح می‌کنند. برای درک بهتر تفاوت آن‌ها بهتر است که در ابتدا تعریفی از اندام ارائه دهیم. اندام‌ها از تعدادی بافت متفاوت تشکیل شده‌اند که کنار هم قرارگیری آن‌ها باعث ساخته شدن ساختاری شده است که فعالیت‌های مهمی را در بدن برعهده می‌گیرد. اندام‌هایی که در دستگاه درون‌ریز بدن انسان حضور دارند و مسئول تولید هورمون‌های گوناگونی هستند را در ادامه نام می‌بریم.

• «هیپوتالاموس» (Hypothalamus)
• «پانکراس» (Pancreas)
• «تخمدان‌ها» (Ovaries)
• «بیضه‌ها» (Testis)

ترشح هورمون‌ها تنها به غدد و اندام‌هایی که نام بردیم، محدود نمی‌شود. بافت‌های دیگری نیز در بدن وجود دارند که یکی از فعالیت‌های آن‌ها ترشح هورمون است. دلیل این که این بافت‌ها را جزئی از دستگاه درون ریز به حساب نمی‌آوریم این است که به طور معمول وظایف اصلی این بافت‌ها چیز دیگری است و ترشح هورمون تنها یک فعالیت جانبی برای آن‌ها است. در ادامه این بافت‌ها را معرفی می‌کنیم.

• لوله گوارش: به طور خاص معده و روده کوچک تولید کننده چند هورمون هستند. از جمله این هورمون‌ها می‌توان به گاسترین و گرلین اشاره کرد.
• کلیه‌ها: کلیه‌ها قادر به تولید هورمون‌هایی مانند اریتروپویتین و رنین هستند.
• کبد: از جمله هورمون‌های کبدی می‌توان به فاکتور رشد شبه انسولینی یک و آنژیوتانسینوژن اشاره کرد.
• قلب: با افزایش فشار خون، قلب دو هورومون به نام‌های پپتید ناتریورتیک نوع A و پپتید ناتریورتیک نوع B را تولید و ترشح می‌کند.
• جفت: جفت یک اندام درون‌ریز موقت است که در حین بارداری هورمون‌های مهمی جهت حفظ بارداری و آماده‌سازی بدن برای زایمان و شیردهی تولید می‌کند.

در صورتی که تمایل به آشنایی با انواع هورمون‌های بدن انسان دارید، پیشنهاد می‌دهیم که مطلب «انواع هورمون ها در بدن و عملکرد آن ها – به زبان ساده» از مجله فرادرس را مطالعه کنید.

هدف فعالیت غدد درون ریز انسان چیست؟

غدد دستگاه درون‌ریز بدن با ترشح هورمون‌های مختلف به گردش خون در دو مسئله مهم نقشی کلیدی دارند.

1. حفظ هومئوستازی
2. تنظیم متابولیسم

یادگیری دستگاه‌های بدن انسان با فرادرس

بدن انسان از دستگاه‌های مختلفی تشکیل شده است که عملکردهای منحصر به فرد تمام آن‌ها حاصل فعالیت هماهنگ اندام‌ها و بافت‌های مختلف است. هماهنگی عملکرد تمام این دستگاه‌ها به ما این امکان را می‌دهد که زندگی کنیم و سالم باشیم.

یادگیری دستگاه‌های بدن و نحوه تعامل اندام‌های مختلف با یکدیگر جزئیات زیادی دارد که در شاخه‌های مختلف بافت‌شناسی، آناتومی، بیوشیمی و غیره بررسی می‌شوند. تسلط کامل بر تمام نکاتی که هر شاخه از زاویه دید خود مطرح می‌کند، می‌تواند مسئله‌ای زمان‌بر برای علم‌آموزان باشد و یکی از بهترین راه‌حل‌های این چالش، استفاده از فیلم‌های آموزشی است.

فرادرس در زمینه بدن انسان فیلم‌های آموزش متعددی تهیه و منتشر کرده است که در ادامه تعدادی از آن‌ها را معرفی می‌کنیم تا در صورتی که به حوزه مورد نیاز شما نزدیک بودند، دسترسی ساده‌تری به آن‌ها داشته باشید.

هیپوتالاموس

هیپوتالاموس در بخش‌های پایینی مغز قرار دارد و نقطه اتصال سیستم درون‌ریز و سیستم عصبی بدن به حساب می‌آید. فعالیت هیپوتالاموس برای حفظ تعادل شرایط بدن که به آن هومئوستازی می‌گوییم ضروری است. این اندام پیام‌های شیمیایی را از سلول‌های عصبی مغز و اعصاب محیطی بدن دریافت می‌کند و به این پیام‌ها پاسخ می‌دهد تا تعادل شیمیایی محیط داخلی بدن برهم نخورد.

هیپوتالاموس با استفاده از هورمون‌هایی که ترشح می‌کند با غدد دیگر بدن، به ویژه هیپوفیز در ارتباط است و بدین وسیله می‌تواند عملکرد غدد بدن را تنظیم کند. این اندام برای رسیدن به اهداف خود دو کار اساسی انجام می‌دهد.

• هیپوتالاموس بعضی از هورمون‌ها را می‌سازد و آن‌ها در هیپوفیز خلفی ذخیره می‌کند تا در زمان مناسب ترشح شوند.
• هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که روی هیپوفیز قدامی اثر می‌گذارند تا از این غده هورمون‌هایی ترشح شوند که می‌توانند اندام‌های مختلف بدن را هدف قرار دهند، بعضی از هورمون‌های هیپوفیز نیز روی غدد دیگر اثر می‌گذارند و به آن‌ها دستور تولید و ترشح هورمون‌های منحصر به فرد خود را می‌دهند.

هیپوتالاموس هفت هورمون ترشح می‌کند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.

1. «هورمون آنتی‌دیورتیک» (Antidiuretic Hormone | ADH): این هورمون به تنظیم میزان آب بدن کمک می‌کند و به این وسیله روی فشار خون نیز اثرگذار است.
2. «هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین» (Corticotropin-Releasing Hormone | CRH): این هورمون که هیپوفیز را هدف قرار می‌دهد، باعث اثرگذاری هورمون‌های هیپوفیز بر غدد فوق‌کلیه می‌شود تا هورمون‌های استروئیدی خاصی ترشح شوند.
3. «هورمون آزادکننده گنادوتروپین» (Gonadotropin-Releasing Hormone | GnRH): این هورمون باعث ترشح هورمون‌هایی از هیپوفیز می‌شود که باعث عملکرد درست غدد جنسی مردانه و زنانه می‌شوند.
4. «اکسی‌توسین» (Oxytocin): اکسی‌توسین در فعالیت‌های زیادی حضور دارد اما شاخص‌ترین آن‌ها تسهیل فرآیند زایمان و آزادسازی شیر از غدد شیری مادران است.
5. «هورمون آزادکننده تیروتروپین» (Thyrotropin-Releasing Hormone |TRH): این هورمون با اثرگذاری بر هیپوفیز، باعث تنظیم فعالیت تیروئید می‌شود.
6. «هورمون‌های کنترل‌ کننده پرولاکتین» (Prolactin-Controlling Hormones): دوپامین و استروژن از جمله هورمون‌های کنترل‌ کننده پرولاکتین هستند که می‌توانند هیپوفیز را به نحوی تحت تاثیر قرار دهند که روی غدد شیری اثربگذارد و این اثرگذاری یا باعث تولید شیر یا منجر به توقف تولید شیر در سینه‌ها می‌شود. دوپامین ترشح پرولاکتین را مهار می‌کند، به همین دلیل به آن «هورمون مهارکننده هورمون رشد» (Prolactin-Inhibiting Hormone | PIH) می‌گوییم.
7. «هورمون آزادکننده هورمون رشد» (Growth Hormone-Releasing Hormone | GHRH): هیپوتالاموس می‌تواند به طور مستقیم روی هورمون‌های رشد نیز اثر بگذارد. در حقیقت هیپوتالاموس به هیپوفیز دستور می‌دهد که سطح این هورمون‌ها را در بدن افزایش یا کاهش دهد که هر دو این اقدامات برای کودکان در حال رشد و بزرگسالانی که دوران بلوغ را پشت سر گذاشته‌اند، مواردی ضروری هستند.

هیپوفیز

غده هیپوفیز در مغز قرار دارد و توسط استخوان‌های جمجمه محافظت می‌شود. هیپوفیز که جزئی از دستگاه درون ریز بدن به حساب می‌آید، چندین هورمون ضروری تولید می‌کند که توانایی تنظیم فعالیت غدد دیگر را دارند. ساختار هیپوفیز به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود که در ادامه آن‌ها را نام می‌بریم.

• هیپوفیز قدامی (Anterior Pituitary): بخش غده‌ای هیپوفیز که تولیدکننده انواع مختلفی از هورمون‌های تنظیم کننده است.
• هیپوفیز خلفی ( Posterior Pituitary): از آکسون نورون‌های هیپوتالاموس ساخته شده است و به همین دلیل به عنوان بخش نورونی هیپوفیز نیز شناخته می‌شود.

هیپوتالاموس ترشح هورمون‌های هیپوفیز قدامی را تنظیم می‌کند و دو هورمون نیز تولید می‌کند که ابتدا آن‌ها را به هیپوفیز خلفی می‌فرستد تا در آن‌جا ترشح شده و وارد جریان خون شوند. این دو هورمون، اکسی‌توسین و هورمون آنتی‌دیورتیک هستند.

با مطالعه و بررسی هیپوفیز و هورمون‌های ترشح شده از آن متوجه می‌شویم که فعالیت اصلی این غده کمک کردن به انجام فعالیت‌های ضروری و حیاتی بدن، از جمله موارد زیر است.

• رشد
• متابولیسم
• تولیدمثل
• پاسخ به استرس یا تروما
• تولید شیر
• تعادل آب و سدیم بدن
• زایمان

چهار مورد از شش هورمون تولید شده توسط هیپوفیز قدامی «هورمون‌های تروپیک» ( Tropic Hormones) هستند که وظیفه آن‌ها تنظیم فعالیت دیگر غدد دستگاه اندوکرین بدن است. هورمون رشد یکی از هورمون‌های آنابولیک ترشح شده توسط هیپوفیز است که فعالیت آن تحریک رشد بافت‌های مختلف سازنده بدن است، با وجود آن که تمام بافت‌ها تحت تاثیر هورمون رشد قرار می‌گیرند اما باید گفت که سلول‌های ماهیچه‌های اسکلتی و استخوان‌ها بیش از دیگر بافت‌ها تحت تاثیر هورمون رشد قرار می‌گیرند.

هورمون رشد اثرات خود را یا به صورت مستقیم اعمال می‌کند، یا این اثرات را از طریق تحریک ترشح هورمون دیگری به نام فاکتور رشد شبه انسولینی از کبد، به صورت غیر مستقیم ایجاد می‌کند. از جمله اثرات هورمون رشد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1. تحریک متابولیسم چربی‌ها
2. تحریک تولید پروتئین
3. مهار جذب گلوکز و متابولیسم

علاوه بر هورمون رشد هورمون‌های دیگری که توسط هیپوفیز ترشح می‌شوند نیز اثرات بسیاری بر بدن دارند، بنابراین در بخش‌های مرتبط به هیپوفیز قدامی و خلفی با آن‌ها آشنا می‌شویم.

هیپوفیز قدامی

هیپوفیز قدامی که با نام «آدنوهیپوفیز» (Adenohypophysis) نیز شناخته می‌شود، مسئول اکثر هورمون‌های هیپوفیز است و عملکرد آن نیز توسط هورمون‌های آزادکننده‌ای تنظیم می‌شود که هیپوتالاموس ترشح می‌کند. هورمون‌های هیپوفیز قدامی را می‌توان در ۵ دسته کلی قرار دارد، که هر دسته شامل یک الی دو هورمون خواهد بود. در ادامه به کمک یک جدول با این دسته‌بندی بهتر آشنا خواهیم شد.

هیپوفیز خلفی

هیپوفیز خلفی که با نام «نوروهیپوفیز» (Neurohypophysis) نیز شناخته می‌شود، بخش نورواندوکرینی هیپوفیز است که ساختار سلولی آن با هیپوفیز قدامی متفاوت است. در حقیقت هیپوفیز خلفی بر خلاف هیپوفیز قدامی که از سلول‌های ترشح کننده ساخته شده است، دارای آکسون‌های فاقد میلینی است که جسم سلولی آن‌ها در هیپوتالاموس قرار دارد. بجز این آکسون‌های طویل در هیپوفیز خلفی شاهد حضور سلول‌های گلیال نیز هستیم. دو هورمون توسط این بخش ترشح می‌شوند که در ادامه با این دو آشنا می‌شویم.

• اکسی‌توسین: این هورمون نوعی نوروپپتید است که در «سلول‌های نوروسکرتوری» (Neurosecretory cells) ساخته می‌شود و علاوه بر رفتارهای انسانی در فرآیندهای مرتبط با تولیدمثل و تولد نوزاد نقش دارد.
• هورمون آنتی‌دیورتیک: نام دیگر این هورمون «وازوپرسین» (Vasopressin) است و برای تعادل الکترولیت‌های بدن، کنترل فشار خون و عملکرد کلیه‌ها بسیار ضروری است.

این دو هورمون که در هیپوتالاموس ساخته می‌شوند، از طریق آکسون‌های سلول‌های نوروسکرتوری به هیپوفیز خلفی منتقل می‌شوند و در این بخش از هیپوفیز ترشح شده و وارد گردش خون می‌شوند.

غدد فوق کلیه

در بدن انسان دو غده فوق کلیه‌ در قسمت فوقانی کلیه‌ها قرار دارند و با عنوان «غده‌های آدرنال» (Adrenal Glands) نیز شناخته می‌شوند. این غدد مسئول تولید هورمون‌های مختلفی هستند که در ادامه آن‌ها را نام می‌بریم.

• آدرنالین
• آلدسترون
• کورتیزول
• دهیدرواپی‌اندروسترون سولفات

اثر فعالیت آدرنالین افزایش فشار خون، ضربان قلب و متابولیسم است. این افزایش متابولیسم در زمان قرار گرفتن بدن در شرایط استرس‌زا اهمیت بسیار بالایی دارد. آلدسترون که یکی از هورمون‌های استروئیدی تولید شده توسط غدد فوق کلیه است، تعادل نمک‌ها و آب بدن را تحت کنترل خود دارد. دیگر هورمون استروئیدی تولید شده در این غدد، کورتیزول، در پاسخ به شرایط استرس‌زا ایفای نقش می‌کند و دهیدرواپی‌اندروسترون سولفات یا به اختصار DHEA نیز در ایجاد بوی بدن و رشد موهای بدن در دوران بلوغ نقش دارد.

بافت غدد فوق کلیه

غده فوق کلیه به طور کلی به سه لایه تقسیم می‌شود، اما تنها دو لایه از آن‌ها در هومئوستاز بدن نقش دارند و این دو را به صورت زیر نام‌گذاری می‌کنیم.

1. قشر فوق‌کلیه (Suprarenal Cortex)
2. مدولای فوق‌کلیه (Suprarenal Medulla)

هر بخش غدد فوق‌کلیه مسئول تولید هورمون‌های به خصوصی است، بنابراین فعالیت و حتی ساختار سلولی آن‌ها تفاوت‌هایی دارد.

قشر فوق‌کلیه

قشر فوق‌کلیه در زیر کپسولی قرار دارد که اطراف غده‌ فوق‌کلیه را پوشانده است. قشر را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.

1. «زونا گلومرولوزا» (Zona Glomerulosa): سلول‌های گرد کوچکی که مسئول ترشح مینرالوکورتیکوئیدها مانند آلدوسترون هستند، زونا گلومرولوزا را می‌سازند. محل اثر آلدوسترون لوله‌های پیچ‌خورده دیستال (Distal Convoluted Tubules) در کلیه است، این هورمون میزان جذب آب را تنظیم می‌کند، در نتیجه قادر به تغییر فشار خون است.

2. «زونا فاسیکولاتا» (Zona Fasciculata): این ناحیه به‌طور قابل توجهی ضخیم‌تر از دو لایه دیگر قشر فوق‌کلیه است و در ساختار آن سلول‌های واکوئل‌داری وجود دارند که در ردیف‌های موازی قرار گرفته‌اند. وظیفه زونا فاسیکولاتا ترشح گلوکوکورتیکوئیدها است که سطح گلوکز خون را افزایش می‌دهند تا زمانی که بدن در شرایط پر استرس قرار می‌گیرد، انرژی موردنیاز برای واکنش‌های مناسب را در اختیار داشته باشد.

3. «زونا رتیکولاریس» (Zona Reticularis): سلول‌های سازنده این لایه کوچک‌تر و تیره‌تر از سلول‌های موجود در دو لایه قبلی هستند. زونا رتیکولاریس محل ساخت آندروژن‌های فوق‌کلیوی است که به‌عنوان پیش‌سازهای تستسترون شناخته می‌شوند.

مدولای فوق‌کلیه

در بخش مرکزی غدد فوق‌کلیه ناحیه‌ای نازک و خاکستری رنگ وجود دارد که در ساختار آن موارد زیر قابل مشاهده هستند.

• «سلول‌های کرومافین» (Chromaffin Cells)
• «اعصاب اسپلانکیک» (Splanchnic Nerves)
• «مویرگ‌های گشاد شده» (Dilated Capillaries)

سلول‌ها کرومافین مسئولیت تولید کاتکول‌آمین‌ها را بر عهده دارند که از انواع کاتکول‌آمین‌های سنتز شده توسط آن‌ها می‌توان به اپی‌نفرین (آدرنالین)، نوراپی‌نفرین (نورآدرنالین) و دوپامین اشاره کرد.

غده تیروئید

غده تیروئید در بخش جلویی گردن قرار دارد و در پشت آن نیز غضروف تیروئید را می‌بینیم. شکل ظاهری غده تیروئید مانند یک پروانه است که دو بال آن به یک بخش مرکزی به نام «ایستموس» ( Isthmus) متصل شده‌اند. در بافت تیروئید فولیکول‌هایی وجود دارند که پروتئینی به نام «کلوئید» (Colloid) را ذخیره می‌کنند. پروتئین کلوئید دارای تیروگلوبولین است که پیش‌ساز هورمون‌های تیروئیدی به حساب می‌آید.

هورمون‌های تیروئید را به دو دسته تقسیم می‌کنیم که هر دو آن‌ها باعث افزایش متابولیسم سلولی می‌شوند.

• «تیروکسین» ( Thyroxine | T4)
• «تری‌یدوتیرونین» (Triiodothyronine | T3)

هورمون محرک تیروئید که توسط هیپوفیز قدامی ترشح می‌شود، می‌تواند روی غده تیروئید اثر گذاشته و ترشح هورمون‌های تیروئیدی را تحریک کند. زمانی که میزان این هورمون‌ها در خون بالا رود، همین افزایش سطح اثر منفی روی ترشح هورمون‌ محرک تیروئید می‌گذارد و با استفاده از مکانیسم بازخورد منفی شاهد مهار تولید و ترشح هورمون‌های تیروئیدی هستیم. اکثر میزان تیروکسین ترشح شده پس از رسیدن به بافت هدف به T3 تبدیل می‌شود که میزان فعال بودن آن نسبت به تیروکسین بیشتر است.

سومین هورمون تولید شده در غده تیروئید «کلسی‌تونین» (Calcitonin) نام دارد که توسط سلول‌های پارافولیکولار یا سلول‌های C موجود در غده تیروئید تولید می‌شود. کلسی‌تونین در پاسخ به افزایش سطح کلسیم خون ترشح می‌شود و با مهار تخریب ماتریکس استخوان‌ها حجم کلسیم ورودی از استخوان به خون را کاهش می‌دهد. از سمت دیگر باعث افزایش جذب کلسیم توسط استخوان‌ها نیز می‌شود. به این ترتیب فعالیت کلسی‌تونین میزان کلسیم خون را کاهش می‌دهد.

بافت غده تیروئید

به طور معمول سلول‌های غده‌های درون ریز مانند یک ریسمان در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و موادی که باید ترشح کنند را درون خود تا زمان مناسب ذخیره می‌کنند اما تیروئید مورد استثنای این الگوی رفتاری است.

تیروئید توسط کپسولی نازک از جنس بافت همبند پوشیده شده است، این کپسول وارد لوب‌های تیروئید می‌شود تا این غده را به واحدهای لوبولی نامنظم تقسیم کند. در درون هر لوبول خوشه‌ای از فولیکول‌ها وجود دارد که واحدهای ساختاری و عملکردی غده تیروئید هستند.

هر فولیکول تیروئید با لایه‌ای نازک از بافت پیوندی احاطه شده است که یکی از ویژگی‌های آن وجود مویرگ‌های خونی و لنفی فراوان در کنار اعصاب سمپاتیک است. اپیتلیوم فولیکولی، ساختاری ساده دارد ولی همین ساختار ساده با توجه به فعالیت فولیکول ساختار سلولی متفاوتی خواهد داشت. در ادامه انواع سلول‌هایی که می‌توان در ساختار فولیکول‌ها مشاهده کرد را نام می‌بریم.

• سلول‌های استوانه‌ای
• سلول‌های مکعبی
• سلول‌های سنگفرشی

زمانی که این سلول‌های موجود در فولیکول فعال و در حال تولید هورمون باشند، آن‌ها را به صورت معکبی یا استوانه‌ای می‌بینیم؛ اما زمانی که غیرفعال می‌شوند، به صورت سلول‌های سنگفرشی ساده در می‌آیند. این سلول‌های فولیکولی آمینواسید ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی و ید را از سطح قاعده‌ای – جانبی (Basolateral Surface) خود دریافت می‌کنند و پس از تولید محصولات خود، ترکیب سنتز شده را از طریق بخش قاعده‌ای (Basal End) خود به گردش خون آزاد می‌کنند.

غدد پاراتیروئید

در بدن چهار یا شش غده پاراتیروئید وجود دارد که در پشت غده تیروئید مستقر هستند. هورمون ترشح شده توسط این غدد، هورمون پاراتیروئید نام دارد که باعث افزایش سطح کلسیم خون می‌شود. اندام‌های هدف هورمون پاراتیروئید مواردی هستند که در ادامه نام می‌بریم.

• استخوان‌ها
• روده
• کلیه‌ها

از لحاظ عملکرد هورمون پاراتیروئید را می‌توان آنتاگونیست یا ماده‌ای با عملکرد مخالف هورمون کلسی‌تونین دانست. ترشح هورمون پاراتیروئید توسط کاهش سطح کلسیم خون تحریک می‌شود و با افزایش سطح کلسیم نیز شاهد مهار فعالیت ترشحی غدد پاراتیروئید هستیم.

بافت غده پاراتیروئید

در بافت غده پاراتیروئید دو دسته سلول را می‌توان مشاهده کرد که با نام‌های زیر شناخته می‌شوند.

1. «سلول‌های اصلی» (Chief Cells)
2. «سلول‌های اکسی‌فیل» (Oxyphil Cells)

در ادامه با این دو سلول و فعالیت آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.

سلول‌های اصلی

وظیفه سلول‌های اصلی موجود در غده پاراتیروئید، ساختن و ترشح هورمون پاراتیروئید است. در این سلول‌ها اجسام گلژی و شبکه آندوپلاسمی بسیار توسعه یافته‌اند و همین موضوع نشان‌دهنده نقش ترشحی سلول‌های اصلی است. سلول‌های اصلی کوچک‌تر از اکسی‌فیل‌ها هستند اما فراوانی آن‌ها در بافت غده پاراتیروئید بیشتر است.

 سلول‌های اکسی‌فیل

این سلول‌ها در مقایسه با سلول‌های اصلی پاراتیروئيد بسیار بزرگ‌ هستند، اما فراوانی آن‌ها در بافت پاراتیروئید کم‌تر است. یکی از نکات جالب در مورد این سلول‌ها این است که با افزایش سن، تعداد سلول‌های اکسی‌فیل موجود در پاراتیروئید بیشتر می‌شود. در مورد فعالیت این سلول‌ها نیز اطلاعاتی در دست نیست.

تیموس

غده تیموس محل بلوغ لنفوسیت‌های T است که نوعی گلبول سفید هستند، بنابراین بلوغ لنفوسیت‌های T به عنوان فعالیت اصلی تیموس شناخته می‌شود اما این غده یکی از غدد درون ریز بدن انسان نیز هست و هورمون‌های زیر را ترشح می‌کند.

• «ترومبوپویتین» (Thymopoietin): روی تولید سلول‌های T اثر مثبت می‌گذارد و با اثرگذاری بر هیپوفیز  باعث ترشح هورمون‌های هیپوفیزی می‌شود.
• «تیموسین» (Thymosin) و «تیمولین» (Thymulin): به تولید لنفوسیت‌های T تخصص‌یافته کمک می‌کند.
• «فاکتور هومورال تیموس» (Thymic Humoral Factor): باعث تداوم فعالیت بهینه سیستم ایمنی می‌شود.

بافت تیموس

تیموس توسط کپسولی از جنس بافت همبند پوشانده شده است که به درون تیموس نیز نفوذ کرده و لوبول‌های ساختاری تیموس را ایجاد کرده است. هر لوبول دارای دو بخش زیر است.

1. قشر: ناحیه سطحی لوبول که تیره‌تر از بخش مرکزی است.
2. مرکز: ناحیه مرکزی هر لوبول از لحاظ ظاهری روشن‌تر از بخش قشری است.

هورمون‌های مختلفی که توسط تیموس ترشح می‌شوند در ناحیه قشری ساخته می‌شوند، زیرا سلول‌های سازنده آن‌ها در قشر تیموس قرار دارند؛ این سلول‌ها را با عنوان «سلول‌های اپی‌تلیال مشبک» (Reticular Epithelial Cells) می‌شناسیم. در صورتی که تمایل به کسب اطلاعات کامل‌تر در مورد ساختار و فعالیت‌های تیموس دارید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب «تیموس چیست؟ | ساختار، عملکرد، بیماری ها و درمان» از مجله فرادرس را مطالعه کنید.

غده پینه‌آل

غده پینه‌آل که نام دیگر آن غده صنوبری است در دیانسفالون مغز واقع شده است و وظیفه اصلی آن ترشح ملاتونین است. ملاتونین روی ریتم شبانه‌روزی اثر می‌گذارد و احتمالاتی نیز وجود دارد که این هورمون اثرات آنتی‌گنادوتروپیکی پوستدر انسان داشته باشد. ملاتونین می‌تواند روی ملانوتروپ‌ها و ملانوسیت‌های موجود در پوست نیز اثر بگذارد.

بافت غده پینه‌آل

غده پینه‌آل یک اندام نورواندوکرین است که بخشی از اپی‌تالاموس است. اپی‌تالاموس به عنوان یکی از سه بخش سازنده دیانسفالون مغز شناخته می‌شود. غده پینه‌آل یک برآمدگی است که از دیواره خلفی بطن سوم مغز جدا شده و از طریق ساقه پینه‌آل به مغز متصل می‌شود.

بخش عمده‌ای از بافت پارانشیم غده پینه‌آل را رشته‌ها و خوشه‌هایی از سلول‌های زیر تشکیل داده‌اند.

• «پینه‌آلوسیت» (Pinealocytes): پینه‌آلوسیت‌ها نورون‌هایی هستند که دچار تغییرات زیادی شده‌اند و قادر به ترشح هورمون ملاتونین به شبکه مویرگ‌های منفذداری هستند که در اطراف آن‌ها وجود دارد.
• سلول‌های نوروگلیای مشابه با آستروسیت‌ها: سلول‌های نوروگلیا جز اصلی ساقه پینه‌آل هستند.

پانکراس

پانکراس درون حفره شکمی در قسمت بالایی و پشت معده قرار دارد. پانکراس اندامی است که هر دو فعالیت درون‌ریزی و برون‌ریزی را متناسب با ترکیبی که در حال تولید و ترشح آن است، انجام می‌دهد. سلول‌های آلفا و بتای موجود در پانکراس را به عنوان سلول‌های درون‌ریز موجود در جزایر لانگراهانس می‌شناسیم که سازنده دو هورمون بسیار مهم هستند.

1. انسولین
2. گلوکاگون

این سلول‌ها می‌توانند مقادیر کمی از هورمون‌های دیگر را نیز بسازند اما به طور کلی به عنوان مرکز تولید انسولین و گلوکاگون بدن شناخته می‌شوند. این دو هورمون مسئول تنظیم سطح قند خون هستند. زمان ترشح و اثر فعالیت آن‌ها را می‌توان به صورت زیر توضیح داد.

1. گلوکاگون: زمانی که سطح قند خون پایین باشد، گلوکاگون ترشح می‌شود و با اثر روی کبد، ترشح گلوکز به خون را تحریک می‌کند.
2. انسولین: ترشح انسولین زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون بالا رفته باشد و اثر آن نیز کاهش قند خون، از طریق افزایش سطح برداشت گلوکز توسط سلول‌های مختلف از خون و افزایش متابولیسم گلوکز است.

سلول‌های دلتای پانکراس نیز هورمونی به نام «سوماتواستاتین» (Somatostatin) ترشح می‌کنند که به عنوان مهارکننده هورمون رشد، انسولین و گلوکاگون فعالیت می‌کند.

بافت بخش درون‌ریز پانکراس

دو درصد از پانکراس را بخش درون‌ریز این اندام تشکیل داده است و شامل یک الی دو میلیون ساختار سلولی ویژه است که آن‌ها را با عنوان «جزایر لانگرهانس» (pancreatic islets of Langerhans) می‌شناسیم. جزایر لانگرهانس در سراسر بخش برون‌ریز پانکراس پراکنده‌اند ولی در ناحیه دم پانکراس تراکم بیشتری دارند.

با دقت در ساختار جزایر لانگرهانس پانکراس متوجه می‌شویم که این جزایر ساختاری خوشه‌ای و کروی دارند و سلول‌های تشکیل‌دهنده آن‌ها نیز سلول‌های چندوجهی بزرگی هستند که خاصیت درون‌ریزی دارند. اتصالات سلولی موجود بین این سلول‌ها از نوع دسموزوم‌ها و اتصالات شکاف‌دار است و به این ترتیب کنار هم قرارگیری این سلول‌ها به شکل نوار یا طنابی از سلول‌ها به نظر می‌رسد. این جزایر توسط مویرگ‌های خونی احاطه شدند. بارزترین ویژگی این مویرگ‌ها این است که دارای منافذی هستند که امکان ورود سریع هورمون‌های پانکراسی به جریان خون را فراهم می‌کنند.

سلول‌های اصلی سازنده بخش درون‌ریز پانکراس را می‌توان چهار موردی دانست که در ادامه نام می‌بریم.

• «سلول‌های بتا» (Beta Cells)
• «سلول‌ها آلفا» (Alpha Cells)
• «سلول‌های دلتا» (Delta Cells)
• «سلول‌های پلی‌پپتید پانکراسی» (Pancreatic Polypeptide Cells)

در ادامه بخش‌هایی را به معرفی کوتاه هر یک از این سلول‌ها اختصاص می‌دهیم.

سلول‌های بتا

سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس قادر به ساختن و ترشح انسولین هستند. هفتاد درصد سلول‌هایی که در جزایر لانگرهانس می‌بینیم از نوع سلول‌های بتا هستند و به طور معمول نیز در بخش‌ مرکزی هر جزیره تجمع کرده‌اند. سلول‌های بتا حاوی گرانول‌های ترشحی زیادی هستند که یک مرکز تیره درون سلول ساخته‌اند و اطراف این مرکز نیز هاله‌ای پهن و کمرنگ به چشم می‌خورد. مرکز تیره حاوی انسولین کریستالیزه شده است.

سلول‌ها آلفا

سلول‌های آلفای پانکراس که ۱۵ الی ۲۰ درصد جزایر لانگرهانس را تشکیل داده‌اند، هورمون گلوکاگون را می‌سازند. این سلول‌ها به طور معمول بزرگ‌تر از سلول‌های بتا هستند و در حاشیه‌های هر جزیره دیده می‌شوند. گرانول‌های موجود در سلول‌های آلفا در مقایسه با سلول‌های بتا مرکز تیره بزرگ‌تری را ساخته‌اند که هاله اطراف آن عرض کم‌تری دارد، این گرانول‌ها مملو از گلوکاگون هستند.

سلول‌های دلتا

سلول‌های دلتای پانکراس سوماتواستاتین ترشح می‌کنند و نسبت ۵ الی ۱۰ درصدی سلول‌های جزایر لانگرهانس را به خود اختصاص داده‌اند. این سلول‌ها در جزایر لانگرهانس پخش شده‌اند اما به طور معمول تراکم آن‌ها در بخش‌های حاشیه‌ای هر جزیره بیشتر است. برای بررسی گرانول‌های موجود در این سلول‌ها نیز باید گفت که گرانول‌های موجود در سلول‌های دلتا به نسبت سلول‌های آلفا و بتای پانکراس بزرگ‌تر است.

سلول‌های پلی‌پپتید پانکراسی

این سلول‌ها پلی‌پپتید پانکراسی را می‌سازند و فراوانی آن‌ها به نسبت کل سلول‌های جزایر لانگرهانس کمتر از ۵ درصد است. این سلول‌ها را بیشتر در جزایر لانگرهانسی می‌بینیم که در بخش سر پانکراس قرار دارند.

 گنادها

تخمدان‌ها در زنان و بیضه‌ها در مردان گنادهای بدن انسان به حساب می‌آیند. این دو اندام عملکردهای بسیار مهمی در زمینه توانایی تولیدمثل انسان برعهده دارند که یکی از آن‌ها تولید هورمون‌های مختلف از جمله هورمون‌های جنسی است. تخمدان‌ها در حفره لگنی قرار دارند و چندین هورمون ترشح می‌کنند، اما دو هورمون زیر اصلی‌ترین ترکیبات ترشح شده از تخمدان‌ها به جریان خون به حساب می‌آیند.

1. استروژن‌ها: استروژن‌ها از فولیکول‌های تخمدانی ترشح می‌شوند و بلوغ را تحت نظر «هورمون محرک فولیکولی» (FSH) آغاز می‌کنند. همچنین استروژن‌ها مسئول بلوغ سیستم تولیدمثل و ایجاد خصوصیات جنسی ثانویه زنانه‌ نیز هستند.
2. پروژسترون: پروژسترون در پاسخ به سطح بالای «هورمون لوتئینه کننده» (LH) در جریان خون آزاد می‌شود و با همکاری استروژن در ایجاد چرخه قاعدگی و روند آن اثرگذار است.

بیضه‌ها در مردان در دوران بلوغ در پاسخ به هورمون لوتئینه کننده شروع به تولید تستسترون می‌کنند. تستسترون نیز باعث بلوغ اندام‌های تولیدمثل مردان و ایجاد صفات ثانویه مردان می‌شود. از جمله این صفات ثانویه می‌توان به رشد موهای بدن و افزایش توده عضلانی و استخوان‌ها اشاره کرد.

در ادامه برای توضیح کامل‌تر عملکرد گنادها، بخش‌هایی جداگانه را به هر یک اختصاص می‌دهیم.

تخمدان

فعالیت درون‌ریزی تخمدان‌ها تنها محدود به استروژن و پروژسترون نیست، در حقیقت تخمدان‌ها برای پیش‌برد اهداف خود به عنوان اندام تولیدمثل زنانه، هورمون‌های دیگری نیز ترشح می‌کنند. در ادامه با تمام انواع هورمون‌های تخمدان آشنا می‌شویم.

• «استروژن‌ها» (Estrogens): استروژن‌ها گروهی از هورمون‌های جنسی زنانه هستند که برای تولیدمثل و تولید صفات جنسی زنانه ضروری هستند. استروژن‌ها مسئول رشد و بلوغ رحم و واژن، رشد سینه‌ها، پهن شدن لگن، افزایش تجمع چربی در لگن، سینه و ران‌ها هستند. تغییرات رحم در دوران قاعدگی و افزایش رشد موهای بدن نیز تحت کنترل استروژن‌ها قرار دارند.
• «پروژسترون» (Progesterone): پروژسترون رحم را برای لانه‌گزینی آماده و در دوران قاعدگی نیز تغییرات رحم را تنظیم می‌کند. میل جنسی را افزایش می‌دهد و به تخمک‌گذاری نیز کمک می‌کند. یکی از نقش‌های پروژسترون در دوران حاملگی نیز آماده‌سازی غدد شیری برای تولید شیر است.
• «آندروستندیون» (Androstenedione): این هورمون آندروژنی به عنوان پیش‌سازی برای تولید تستسترون و استروژن‌ها استفاده می‌شود.
• «اکتیوین» (Activin): اکتیوین هورمونی است که تولید و آزادسازی FSH را تحریک و به تنظیم چرخه قاعدگی کمک می‌کند.
• «اینهیبین» (Inhibin): اینهیبین باعث توقف تولید و ترشح FSH می‌شود.

بیضه

آندروژن‌ها هورمون‌هایی هستند که در ابتدا رشد و توسعه سیستم تولیدمثل مردانه را تحت تاثیر قرار می‌دهند. با وجود آن که سطح آندروژن در مردان بسیار بالاست، این هورمون‌ها در بدن زنان نیز تولید می‌شوند. تستسترون اصلی‌ترین آندروژنی است که توسط بیضه‌ها ترشح می‌شود. در ادامه با هورمون‌هایی که بیضه‌ها تولید می‌کنند آشنا می‌شویم.

• تستسترون: تستسترون یکی از هورمون‌های جنسی به حساب می‌آید و حضور آن برای رشد اندام‌های جنسی مردانه ضروری است.
• آندروستندیون: آندروستندیون به عنوان پیش‌سازی برای تولید تستسترون و استروژن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• اینهیبین: اینهیبین علاوه بر آن که ترشح FSH را مهار می‌کند، در فٰرآیند رشد و تنظیم سلول‌های اسپرم نیز نقش دارد.

جدول غدد درون ریز

به منظور جمع‌بندی غدد درون ریز بدن انسان که در بخش‌های قبل با آن‌ها آشنا شدیم، در این بخش قصد داریم جدولی از غدد درون‌ریز، هورمون‌های آن‌ها و فعالیت هر هورمون ترسیم کنیم.

تفاوت غدد درون ریز با غدد برون ریز

تا اینجای این مطلب از مجله فرادرس با غدد درون ریز بدن انسان آشنا شدیم و یاد گرفتیم که این غدد هورمون‌هایی که می‌سازند را به درون جریان خون آشنا می‌کنند. در بدن انسان شاهد حضور غدد دیگری نیز هستیم که ترکیبات مختلفی می‌سازند اما در این مطلب اشاره‌ای به آن‌ها نشد، دلیل این موضوع به این حقیقت برمی‌گردد که این غدد ترکیباتی که می‌سازند را به خون آزاد نمی‌کنند و به اصطلاح «برون‌ریز» هستند.

«غدد برون‌ریز» (Exocrine Glands) ترکیباتی که می‌سازند را از طریق یک مجرا به درون اندام‌ها یا سطح بدن ترشح می‌کنند. از جمله ترکیبات تولید شده توسط غدد برون‌ریز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

در ادامه به کمک یک جدول غدد درون ریز بدن انسان را با غدد برون‌ریز بدن مقایسه می‌کنیم.

غدد برون‌ریز بدن

حالا که با غدد درون ریز بدن انسان و تفاوت آن‌ها با غدد برون‌ریز آشنا شدیم، در این بخش قصد داریم به طور خلاصه در مورد انواع غدد برون‌ریز نیز اطلاعاتی کسب کنیم؛ بنابراین در ادامه با استفاده از یک جدول آن‌ها را نام برده و ترکیبات ترشح شده توسط آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

اندام‌هایی با هر دو خاصیت برون ریزی و درون ریزی

نام بعضی اندام‌ها مانند کبد و کلیه در هنگام معرفی هر دو فعالیت برون‌ریزی و درون‌ریزی آورده شد، بنابراین می‌توان گفت که این دو اندام با توجه به ماهیت ماده‌ای که تولید می‌کنند می‌توانند آن‌ها را هم به گردش خون و هم به درون مجراهای ترشحی آزاد کنند.

فعالیت درون‌ریزی کبد شامل تولید و ترشح هورمون‌هایی از قبیل فاکتور رشد شبه انسولینی است. در مقابل در هنگام فعالیت به عنوان یک غده برون‌ریز، کبد می‌تواند صفرا را تولید و به سمت کیسه صفرا ترشح کند.

پانکراس به عنوان یکی از غدد درون ریز بدن انسان، انسولین و گلوکاگون را می‌سازد که برای تنظیم سطح قند خون ضروری هستند. از طرفی با تولید آنزیم‌های گوارشی و فرستادن آن‌ها به سمت روده کوچک به عنوان یک غده برون‌ریز فعالیت می‌کند.

تنظیم فعالیت غدد درون ریز بدن انسان

فعالیت سیستم غدد درون ریز بدن انسان فعالیتی به شدت تنظیم می‌شود تا هورمون‌ها متناسب با شرایط بدن ترشح شوند و اثرگذاری مناسبی نیز داشته باشند. برای رسیدن به این هدف، مکانیسم بازخوردی وجود دارد که در طی آن میزان ترشح یک هورمون توسط هورمون‌ها، پروتئین‌ها یا پیام‌های عصبی تنظیم می‌شود. این «چرخه بازخورد» (Feedback Loops) که روش تنظیم ترشح بسیاری از هورمون‌ها است، به دو روش مثبت و منفی می‌تواند اثرات خود را اعمال کند که در ادامه با این دو بیشتر آشنا می‌شویم.

بازخورد منفی

بیشتر هورمون‌های ترشح شده توسط غدد درون ریز بدن انسان از طریق چرخه بازخورد منفی تنظیم می‌شوند. برای توضیح بازخورد منفی بهتر است با یک مثال پیش برویم؛ زمانی را تصور کنید که سطح گلوکز خون پس از غذا خوردن افزایش می‌یابد. در این موقعیت، پانکراس به منظور کاهش گلوکز خون انسولین ترشح می‌کند. انسولین پس از ترشح اثر خود را بر سلول‌های هدف اعمال می‌کند و به این ترتیب اگر سطح گلوکز پایین‌تر از یک حد آستانه برسد، پانکراس متوجه می‌شود که باید ترشح انسولین را متوقف کند. بنابراین در چرخه بازخورد منفی، اثری که هورمون ایجاد می‌کند باعث کاهش ترشح هورمون می‌شود.

یکی از غدد درون ریزی که ترشح هورمون‌های آن به وسیله بازخورد منفی تنظیم می‌شود، هیپوفیز قدامی است. این غده همان‌طور که در بخش مربوط به آن یاد گرفتیم، هورمون‌هایی ترشح می‌کند که بر غدد دیگر سیستم درون‌ریز اثر می‌گذارند، هورمون‌های ترشح شده توسط غدد هدف می‌توانند باعث کاهش فعالیت ترشحی هیپوفیز در مورد هورمون تنظیم کننده شوند. برای مثال تیروکسین ترشح شده توسط تیروئید می‌تواند روی هیپوتالاموس و هیپوفیز اثر بگذارد تا ترشح هورمون‌های تنظیمی خود را کاهش دهند.

بازخورد مثبت

چرخه بازخورد مثبت به نحوی عمل می‌کند که اثر هورمون تشدید شود و برای رسیدن به این هدف نیاز دارد که ترشح و اثرگذاری یک هورمون باعث شود که تولید و ترشح همان هورمون افزایش یابد. بازخورد مثبت برای هورمون‌های اندکی اتفاق می‌افتد، اکسی‌توسین یکی از هورمون‌هایی است که ترشح آن تحت کنترل بازخورد مثبت تنظیم می‌شود. این هورمون در حین زایمان برای القای انقباضات رحم ترشح می‌شود و هر انقباضی که در زمان زایمان رخ می‌دهد، اثری مثبت بر ترشح اکسی‌توسین می‌گذارد تا میزان بیشتری از این هورمون ترشح شود. این روند تا زمان به دنیا آمدن نوزاد ادامه دارد.

یادگیری بافت شناسی و فیزیولوژی با فرادرس

بافت شناسی و فیزیولوژی از زیرشاخه‌های زیست‌شناسی هستند که در مطالعه علوم پزشکی از اهمیتی دو چندان برخوردارند. بدن ما از بافت‌های گوناگونی تشکیل شده است که اندام‌ها را می‌سازند و هر یک فعالیت‌های به خصوص خود را دارند.

یادگیری بافت‌شناسی و فیزیولوژی بافت‌ها و اندام‌های مختلف با استفاده از فیلم‌های آموزشی چالش‌های کمتری به همراه دارد؛ به همین دلیل فرادرس به کمک متخصصین هر حوزه فیلم‌های مختلفی را تولید و منتشر کرده است. در ادامه تعدادی از این دوره‌های آموزشی را معرفی کرده و لینک آن‌ها را جهت دسترسی سریع‌تر در اختیار شما قرار می‌دهیم.

بیماری‌های مرتبط با غدد درون ریز بدن انسان

بیماری‌های مرتبط با غدد درون ریز بدن انسان از جمله بیماری‌های شایع هستند و چند مورد از شناخته شده‌ترین آن‌ها را می‌توان دیابت، بیماری‌های تیروئید و چاقی دانست. به طور کلی این بیماری‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد.

1. عدم تعادل هورمونی: بیماری‌هایی که حاصل بهم خوردن سطح ترشح یک هورمون هستند، یعنی غده‌ای بیشتر یا کمتر از میزان مورد نیاز بدن هورمون تولید می‌کند.
2. نقص در سیستم اندوکرین: بعضی بیماری‌ها حاصل نقص در غده یا تشکیل ضایعاتی مانند تومور هستند که این موارد ممکن است روی سطح هورمون‌های غده تاثیر بگذارند، اما گاهی نیز اثری بر سطح هورمون‌ها ندارند.

هر یک از بیماری‌های اندوکرین می‌توانند ریشه‌های متفاوتی داشته باشند که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

• بهم خوردن نظم ترشح هورمون‌ها: مانند بیماری آدنوم هیپوفیز
• پاسخ نامناسب به سیگنالینگ: مانند بیماری کم‌کاری تیروئید
• کمبود غده: مانند دیابت نوع یک
• افزایش اندازه ساختاری در محل‌های خاصی مانند تیروئید: مانند گواتر مولتی‌ندولر

سیستم بازخورد درون‌ریز به کنترل تعادل هورمون‌های موجود در گردش خون کمک می‌کنند. در صورتی که میزان ترشح هورمونی بیشتر یا کمتر از حد نیاز باشد، سیستم بازخورد پیام‌هایی را به غده یا غدد مسئول ترشح آن هورمون ارسال می‌کند تا سطح هورمون در محدوده مناسب قرار بگیرد. در شرایطی که سیستم بازخورد به درستی عمل نکند، عدم تعادل هورمونی رخ می‌دهد که می‌تواند نظم فعالیت‌های اندام‌ها و دستگاه‌های مختلف را بهم بزند. افزایش یا کاهش هورمون‌ها می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد که در ادامه با چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها آشنا می‌شویم.

• ایجاد اختلال در سیستم بازخورد درون‌ریز
• بیماری
• عدم موفقیت یک غده برای تحریک غده‌ای دیگر
• بیماری ژنتیکی
• عفونت
• ایجاد زخم در یک غده درون‌ریز
• تشکیل تومور در غده

اکثر تومورها و ضایعات ایجاد شده در غدد درون ریز غیرسرطانی هستند و در بدن جابه‌جا نمی‌شوند؛ با این وجود چندان بی‌اثر نیستند، زیرا می‌توانند در ترشح هورمون‌های غده اختلال ایجاد کنند.

جمع‌بندی

سیستم اندوکرین یکی از دستگاه‌های بدن انسان است که اجزای ساختاری مختلفی از قبیل غدد و هورمون‌های مختلف دارد. در این مطلب از مجله فرادرس تمرکز خود را روی غدد درون ریز بدن انسان گذاشتیم و با انواع آن‌ها آشنا شدیم. اندام‌ها و غدد فعال در سیستم درون ریز بدن انسان شامل مواردی هستند که در ادامه نام می‌بریم.

• هیپوتالاموس
• غده هیپوفیز
• غده پینه‌آل
• تیروئید
• غدد پاراتیروئید
• تیموس
• پانکراس
• غدد فوق کلیه
• گنادها

ترکیباتی که این غدد می‌سازند وارد جریان خون شده و به اندام‌های دیگر منتقل می‌شوند تا فعالیت آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهند، به این ترکیبات «هورمون» می‌گوییم و هدف نهایی ترشح هورمون‌ها را تنظیم و حفظ هومئوستازی بدن می‌دانیم.