۳۵ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
زمان مطالعه: ۴ دقیقه
بیشتر فعل‌های فارسی مانند فعل «رفتن» معنای کاملی دارند و بر انجام کار خاصی دلالت می‌کنند، بنابراین بیشتر فعل‌ها، تام یا خاص هستند. در مقابل فعل تام، برخی از فعل‌ها مانند «استیدن»، «باشیدن»، «شدن» و «بودن» قرار دارند که معنای تامی ندارند و بر انجام کار خاصی نیز دلالت نمی‌کنند بلکه فقط چیزی را به فرد یا شئ دیگری نسبت می‌دهند که به این نوع افعال، فعل ربطی، اسنادی یا فعل عام می‌گوییم. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های متنوع یاد می‌گیریم که فعل تام چیست و چه تفاوت‌هایی با فعل‌های ربطی دارد. در انتها نیز با پاسخ دادن به سؤالات چهارگزینه‌ای که طرح کرده‌ایم، می‌توانید میزان یادگیری خود را بسنجید.
فعل تام چیست؟
فعل تام یا خاص مانند «گفتن»، فعلی است که بر انجام کار خاصی دلالت می‌کند و در مقابل این نوع فعل، افعال اسنادی یا ربطی قرار دارد که فقط صفتی را به فرد یا چیزی نسبت می‌دهند و خودشان کامل نیستند. پیش از بررسی دقیق‌تر فعل های تام و ربطی، پیشنهاد می‌کنیم که با استفاده از فیلم آموزشی رایگان فعل فارسی فرادرس با انواع فعل فارسی آشنا شوید و آنها را به سادگی یاد بگیرید.
در ادامه، جمله‌هایی که فعل تام دارند را با جمله‌های دارای فعل ربطی مقایسه می‌کنیم.
مثال فعل تام و فعل اسنادی
در جدول زیر فعل‌های اسنادی را با فعل تام مقایسه می‌کنیم. همانطور که می‌بینید فعل‌های تام، معنای کاملی دارند و بر انجام کاری خاص دلالت می‌کنند. یعنی در مثال‌های فعل تام در جدول زیر، به ترتیب مفاهیم «رفتن»، «داشتن»، «کردن» و «دیدن» را درک می‌کنیم اما در مثال‌های فعل ربطی، خود افعال معنای کاملی ندارند و فقط برای این به کار رفته‌اند که صفتی را به کسی یا چیزی نسبت بدهند. در واقع یک وسیله برای انتقال یک صفت یا حالت هستند نه چیزی بیشتر.
| فعل تام | فعل اسنادی |
| سیاوش به دل آتش رفت. | سیاوش مرد جنگ است. |
| سارا سردرد بدی دارد. | سردرد سارا بهتر نشد. |
| ما به شیراز سفر کردیم. | هوای شیراز خیلی سرد بود. |
| مادرم دوستان خودر را می‌بیند. | امیدوارم دوستان مادرم، خوب باشند. |
نکته: توجه کنید که مانند مثال «نشد» در جدول بالا، همه افعال ربطی یا اسنادی را می‌توانیم در حالت منفی آنها نیز به کار ببریم.
یادگیری فعل تام در فارسی هفتم
دسته‌بندی افعال به فعل تام و ربطی تنها یکی از دسته‌بندی‌های فعل فارسی است و فعل‌ها به انواعی مانند معلوم و مجهول، لازم و متعدی، ساده و مرکب و بسیاری انواع دیگر، تقسیم می‌شوند که هرکدام قواعد و اصول خاص خود را دارند. برای یادگیری درست و کامل این فعل‌ها و وابسته‌هایشان، باید از آموزش‌های مناسبی استفاده کنیم تا علاوه بر سادگی، دقیق و کامل نیز باشند. به همین علت در این بخش برخی از فیلم‌ها و مجموعه فیلم‌های آموشی فرادرس را آورده‌ایم تا با استفاده از آنها در مباحث مختلف ادبیات فارسی به یادگیری کاربردی و آسانی دست پیدا کنید.
همچنین برای یادگیری کامل مباحث مختلف ادبیات فارسی در دوره متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید:
بررسی تفاوت فعل تام و فعل ربطی
در بخش‌های قبل متوجه تفاوت فعل تام با فعل ربطی شدیم اما در این بخش، این افعال را در جمله‌های نمونه مقایسه و بررسی می‌کنیم تا به‌طور کامل متوجه تفاوت آنها با یکدیگر شویم. اما پیش از آن، تماشای فیلم آموزشی ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینکش در کادر پایین آمده را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
مثال‌های زیر را با هم ببینیم.
مثال ۱
در جمله‌های جدول زیر، فعل «پوشاندن» معنای کاملی دارد و بر انجام کار خاصی دلالت می‌کند اما در جمله سمت چپ، فعل «نبود» را آورده‌ایم تا صفت «پشمی بودن» را به «لباس نوزاد» نسبت بدهیم و خود این فعل بر انجام هیچ کار خاصی دلالت نمی‌کند.
| فعل تام | فعل ربطی |
| مادر، لباس نوزادش را پوشاند. | لباس نوزاد پشمی نبود. |
مثال ۲
در جمله سمت راست جدول زیر، فعل مرکب «تعریف کردن» نشان‌دهنده انجام کاری خاص است اما در جمله سمت چپ، فعل «نیست» بر انجام هیچ کاری دلالت نمی‌کند و فقط «به‌هم ریخته نبودن» را به خانه نسبت می‌دهد.
| فعل تام | فعل ربطی |
| ماجرای سفر را برای مادرم تعریف کردم. | اوضاع خانه به‌هم ریخته نیست. |
مثال ۳
فعل تام جدول زیر، یعنی فعل «برویم» معنای کامل مصدر «رفتن» را دارد که کاری خاص است اما فعل اسنادی این جدول، معنای کامل و خاصی ندارد و فقط صفت «سریع» را به نهاد جمله (دوم شخص جمع) نسبت می‌دهد.
| فعل تام | فعل ربطی |
| شاید به خانه مادربزرگ برویم. | سریع باشید. |
با مطالعه مطلب زیر از مجله فرادرس، می‌توانید با تمام دسته‌بندی‌های فعل و انواع فعل فارسی آشنا شوید.
نمونه سؤال فعل ربطی
حالا که یاد گرفتیم فعل تام چیست و چه تفاوتی با فعل اسنادی دارد، با پاسخ دادن به سؤال‌های چهارگزینه‌ای زیر، می‌توانید میزان یادگیری خود را بسنجید. برای این کار ابتدا روی گزینه صحیح کلیک کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب»، گزینه درست را ببینید. در ضمن برای هر جواب درست، یک امتیاز قرا داده‌ایم که در انتها و بعد از پاسخ دادن به تمام سؤال‌ها می‌توانید با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون» امتیازی که کسب کرده‌اید را ببینید.
۱. در این مطلب یاد گرفتیم که بیشتر فعل‌های فارسی چه هستند؟
۲. در کدام گزینه فعل تام یا خاص وجود ندارد؟
هوا به طور عجیبی سرد شد.
ما به دبستان رفتیم.
معلم داستان رستم و سهراب را برایمان گفت.
ایران، چهار فصل دارد.
۳. کدام گزینه نادرست است؟
فعل تام همان فعل خاص است.
فعل های اسنادی فقط برای اثبات به کار می‌روند نه نفی.
در مقابل فعل تام، فعل ربطی یا اسنادی، قرار دارد.
بیشتر فعل‌های فارسی، تام هستند نه عام.
۴. در کدام گزینه، تمام فعل‌های اسنادی وجود دارد؟
فعل‌های «استیدن»، «بودن» و «شدن» و «باشیدن» تنها فعل‌های ربطی هستند.
فعل «است» و «نیست» تنها فعل‌های ربطی هستند.
فقط فعل‌های «است»، «بود» و «شد» فعل ربطی هستند.
هر فعلی که معنای خاصی ندارد و فقط صفت و حالتی را به فرد یا چیز دیگری نسبت می‌دهد، فعل ربطی است.
۵. فعل کدام گزینه تام یا خاص است؟
پریا تشنه بود.
هوای پاکی نبود.
امسال نمره‌های خوبی گرفتم.
شما چندسالت است؟
۶. کدام گزینه درست است؟
در عبارت «لباسم را پوشیدم و از در بیرون رفتم.» یک فعل تام داریم.
فعل «خواندن» فعلی عام است نه خاص.
فعل خاص همان فعل ربطی و فعل تام همان فعل عام است.
در جمله «به صحرا شدم» از «عطار»، فعل اسنادی نداریم.
فعل «شدم» در این گزینه، معنای اسنادی ندارد زیرا معنای «رفتن» می‌دهد.
۷. در این عبارت چند فعل تام وجود دارد؟ «داشتیم به سمت فرودگاه حرکت می‌کردیم اما چون شرایط جوی مناسب نبود و پروازمان لغو شد، به خانه برگشتیم.»
فعل‌های «داشتیم حرکت می‌کردیم» و «برگشتیم» دو فعل تام این عبارت هستند و فعل‌های «نبود» و «شد»، فعل ربطی هستند.
۸. تعداد فعل‌های تام یا خاص در کدام بیت از بیت‌های «حافظ» بیشتر است؟
دردِ عشق ار چه دل از خلق نهان می‌دارد
حافظ این دیده گریانِ تو، بی چیزی نیست
یا رب این کعبهٔ مقصود تماشاگه کیست؟
که مغیلانِ طریقش گل و نسرینِ من است
در مقامی که صدارت به فقیران بخشند
چشم دارم که به جاه از همه افزون باشی
زان یارِ دلنوازم شُکریست با شکایت
گر نکته‌دانِ عشقی، بشنو تو این حکایت
۹. منظور از خاص بودن فعل‌های تام چیست؟
چون این افعال کم هستند، به آنها فعل خاص می‌گویند.
چون هر کدام از این افعال بر انجام کار خاصی دلالت می‌کنند، به آنها فعل خاص می‌گوییم.
این افعال را خاص می‌دانیم چون ویژگی های خاصی دارند که افعال دیگر ندارند.
خاص بودن این فعل‌ها به علت ساختار خاص آنها است.
۱۰. در این بیت از «سعدی»، به ترتیب چند فعل تام و چند فعل عام وجود دارد؟
«که گفت در رخ زیبا نظر خطا باشد؟
خطا بُوَد که نبینند روی زیبا را»
یک فعل تام و یک فعل عام
یک فعل تام و دو فعل عام
دو فعل تام و یک فعل عام
دو فعل تام و دو فعل عام
فعل‌های «گفت» و «نبینند» تام یا خاص هستند و فعل‌های «باشد» و «بوَد» فعل عام یا اسنادی هستند.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم فعل تام چیست و به چه فعل‌هایی تام می‌گوییم، تفاوت این فعل با افعال ناقص چیست و چه چیزی این نوع فعل را در برابر افعال ناقص، تام می‌کند. در انتها نیز پرسش‌های چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا بتوانید میزان یادگیری خود را محک بزنید.
فاطمه نصیری فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، گرایش نظریه و نقد ادبی، است و در حال حاضر مطالب آموزشی ادبیات فارسی مجله فرادرس را می‌نویسد.
source