نهادهای قانون‌گذار امور مالی در کشورهای مختلف برای جلوگیری از ایجاد بحران‌های مالی و بانکی، قوانینی را برای حداقل میزان سرمایه‌های موجود در بانک‌ها و موسسات مالی در برابر میزان دارایی‌های بانک‌‌ها تصویب می‌کنند. در این حالت مقدار ریسک موجود در دارایی‌ها را نیز محاسبه می‌کنند و به صورت ضریبی در هر کدام از دارایی‌ها اعمال می‌کنند. سپس با تقسیم سرمایه به این دارایی‌ها نسبتی به‌دست می‌آید که کفایت سرمایه نام دارد و نشان‌دهنده میزان توانایی بانک‌ها و موسسات مالی در تحمل مشکلات و ریسک‌های مالی است. با توجه به اهمیت بالای این نسبت برای بانک‌ها و سرمایه‌گذاران، در این مطلب از مجله فرادرس به این موضوع می‌پردازیم که کفایت سرمایه چیست و نحوه محاسبه آن را شرح می‌‌دهیم. برای این منظور سرمایه پایه و دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک را توضیح می‌دهیم و پس از ارائه توضیحاتی درباره اهمیت نسبت کفایت سرمایه، این نسبت را برای بانک‌ها شرح می‌دهیم.

کفایت سرمایه چیست؟

کفایت سرمایه یکی از شاخص‌های مهم برای بانک‌ها و موسسات اعتباری است که برای ارزیابی وضعیت مالی آن‌ها استفاده می‌شود. کفایت سرمایه نشان می‌دهد که بانک مربوطه تا چه اندازه در برابر ریسک‌های مالی احتمالی مقاوم است.

نسبت کفایت سرمایه چیست؟

از تقسیم سرمایه پایه بانک یا موسسه مالی به مجموع دارایی‌های موزون‌شده به ضرایب ریسک، نسبت کفایت سرمایه برای بانک یا موسسه مالی موردنظر به‌دست می‌آید. برای ایجاد ثبات اقتصادی و مالی در بانک‌ها، حداقل نسبت مالی، توسط نهادهای قانون‌گذار مربوطه تعیین می‌شود.

فرمول کفایت سرمایه

برای محاسبه نسبت کفایت سرمایه از فرمول زیر استفاده می‌کنیم. همان‌طور که در رابطه زیر مشاهده می‌کنید در قسمت صورت کسر سرمایه پایه بانک یا موسسه مالی قرار دارد و جمع دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک در مخرج کسر قرار گرفته است. در ادامه برای اینکه درک بهتری از نحوه محاسبه نسبت کفایت سرمایه به‌دست آورید، هر کدام از اجزای تشکیل دهنده فرمول زیر را به‌طور جداگانه شرح می‌دهیم.

سرمایه پایه چیست؟

سرمایه پایه شامل سرمایه‌های اصلی و تکمیلی بانک‌ها است. بنابراین سرمایه پایه به تحلیل‌گران کمک می‌کند تا بتوانند وضعیت مالی بانک‌ها را ارزیابی کنند. در این حالت هراندازه سرمایه پایه بانک‌ها بیشتر باشد، بانک مربوطه قادر است نوسانات مالی و ریسک‌های موجود را بهتر مدیریت کند.

سرمایه اصلی بخش مهمی از سرمایه پایه را تشکیل می‌دهد که شامل سهام عادی، سود انباشته و ذخایر مالی است. ذخایر مالی معمولا از مدیریت بهینه سود انباشته در گذر زمان تشکیل می‌شود و در صورت‌های مالی بانک‌ها آورده می‌شود. موارد نام برده جزو سرمایه‌های اصلی بانک محسوب می‌شوند که نقش مهمی در تثبیت مالی فعالیت‌های اقتصادی بانک‌ها دارند. از سویی دیگر بخش دیگری از سرمایه پایه بانک‌ها را سرمایه‌های تکمیلی تشکیل می‌دهند که عملکردی تکمیلی در پوشش ریسک‌های موجود در عملکردهای بانکی دارند.

برای آشنایی بیشتر با مباحث مالی و حسابداری می‌توانید از فیلم‌های آموزشی تهیه شده در فرادرس که در فهرست زیر مشاهده می‌کنید برای کسب اطلاعات بیشتر در این حوزه استفاده کنید.

برای مشاهده فیلم‌های آموزشی بیشتر می‌توانید از طریق لینک زیر به فیلم‌های آموزشی بیشتری از فرادرس دسترسی پیدا کنید.

دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک چیست؟

دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک، دارایی‌های بانک‌ها را شامل می‌شود که هر کدام به‌گونه‌ای تنظیم شده‌اند تا میزان ریسک‌های موجود را نشان دهند. زمانی که ترازنامه بانک‌ها را بررسی می‌کنیم با فهرستی از دارایی‌های آن روبرو می‌شویم که برای محاسبه نسبت کفایت سرمایه آن‌ها می‌توانیم از این فهرست‌های مربوط به دارایی‌های موجود در بانک‌ها استفاده کنیم.

نکته مهمی که برای محاسبه دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک می‌بایست درنظر بگیریم این است که هر کدام از این دارایی‌ها ریسک‌های متفاوتی دارند که برای استفاده از آن‌ها در محاسبه نسبت کفایت سرمایه می‌بایست آن‌ها را لحاظ کنیم. برای درک بهتر این موضوع در ادامه با مثالی نحوه اعمال ریسک را شرح می‌دهیم.

مثالی برای نحوه اعمال میزان ریسک به دارایی‌ها

برای مثال بانکی را فرض کنید که دارایی‌های زیر را در ترازنامه خود دارد.

• سرمایه نقدی: ۱۰ میلیون دلار
• اوراق بدهی: ۲۰ میلیون دلار
• وام‌های شرکتی: ۳۰ میلیون دلار

در این حالت سرمایه نقدی ریسکی ندارد و ریسک اوراق بدهی کمتر از ریسک وام‌های شرکتی است. نهادهای مالی قانون‌گذار برای دارایی‌های مختلف وزن‌های ریسک متفاوتی را تعریف می‌کنند. این وزن‌دهی مربوط به ریسک برای دارایی‌ها باعث می‌شود تا میزان ریسک‌های مربوط به آن‌ها در محاسبات مالی لحاظ شود. در این مثال فرض کنید درصد ریسک مربوط به هر کدام از دارایی‌های ذکر شده برابر با مقادیر زیر باشد.

• وزن ریسک برای سرمایه نقدی: صفر درصد
• وزن ریسک برای اوراق بدهی: ۲۰ درصد
• وزن ریسک برای وام‌های شرکتی: ۱۰۰ درصد

در این حالت برای محاسبه مجموع دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک نیاز است تا مقدار دارایی‌ها را در مقدار وزن ریسک مربوطه ضرب کنیم. در پایان نیز تمامی آن‌ها را با هم جمع می‌کنیم. در فهرست زیر مقدار ریسک را برای هر کدام از دارایی‌های فرضی در مثال بالا مشاهده می‌کنید.

• مقدار ریسک سرمایه نقدی: صفر
• مقدار ریسک اوراق بدهی: ۴ میلیون
• مقدار ریسک وام‌های شرکتی: ۳۰ میلیون

در این حالت مقدار ریسک کل دارایی‌ها برای مثال فوق از مجموع مقدار ریسک‌های دارایی‌های بانک مربوطه به‌دست می‌آید که در این مثال برابر با ۳۴ میلیون دلار است.

اهمیت نسبت کفایت سرمایه

نسبت کفایت سرمایه از جنبه‌های گوناگونی دارای اهمیت است که در ادامه هر کدام را شرح می‌دهیم.

محافظت از سپرده‌گذاران

یکی از موارد اهمیت نسبت کفایت سرمایه کاربرد ان در محافظت از سپرده‌های بانکی مربوط به سپرده‌گذاران است. در این حالت در صورت بالا بودن نسبت کفایت سرمایه، اطمینان بیشتری برای بازپرداخت سپرده‌های بانکی وجود دارد. فرض کنید که فردی قصد دارد کالایی را خریداری کند.

در این حالت هر ماه مبلغی را در بانک به‌عنوان سپرده قرار می‌دهد. در این حالت در صورتی که مقدار کفایت سرمایه بانک مربوطه مناسب باشد، احتمال بیشتری برای بازپرداخت سپرده‌های بانکی در صورت بروز مشکل وجود دارد. بنابراین نسبت کفایت سرمایه همانند سپری در برابر مشکلات احتمالی عمل می‌کند و باعث می‌شود تا بانک‌ها و موسسات مالی بتوانند به تعهدات مالی خود عمل کنند.

اعتباردهی به بانک‌ها

قدرت مالی بانک‌ها میزان اعتبار ان‌ها را مشخص می‌کند. بنابراین هراندازه نسبت کفایت سرمایه بانک‌ها مطلوب‌تر باشد، بانک موردنظر از اعتبار بیشتری برخوردار است و در نتیجه افراد و شرکت‌های بیشتری تمایل به سپرده‌گذاری و همکاری با بانک مربوطه را دارند.

بنابراین نسبت کفایت سرمایه مطلوب برای بانک‌ها همانند جواب آزمایش خوب برای بانک‌ها در حوزه مالی است. نسبت کفایت سرمایه به‌نوعی میزان قدرت مالی را در برابر مشکلات احتمالی نشان می‌دهد و اعتبار آن‌ها را مشخص می‌کند. بنابراین نسبت کفایت سرمایه مطلوب برای بانک‌ها را می‌توانیم همانند سیستم ایمنی قوی برای بدن در نظر بگیریم.

همان‌طور که افرادی که دارای سیستم ایمنی قوی هستند می‌توانند دربرابر ویروس‌ها و عوامل بیماری‌زا استقامت بیشتری داشته باشند، بانک‌هایی که دارای نسبت کفایت سرمایه مطلوب‌تری هستند می‌توانند مشکلات مالی بیشتر و سخت‌تری را تحمل کنند.

استفاده در مقررات بانکی

نهادهای مالی قانون‌گذار و نظارتی حداقلی را برای نسبت کفایت سرمایه تعیین می‌کنند. این حداقل نسبت کفایت سرمایه باعث می‌شود تا از بحران‌های بانکی ناشی از عدم توانایی بانک‌ها به انجام تعهدات خود جلوگیری شود. مقررات موجود برای بانک‌ها و نهادهای مالی باعث می‌شود تا از مشکلات مالی مرتبط با آن‌ها جلوگیری شود.

یکی از این قوانین مربوط به میزان حداقل لازم برای نسبت کفایت سرمایه برای بانک‌ها است که از طرف نهادهای قانون‌گذار مالی تعیین می‌شود. تعیین میزان حداقل لازم برای درصد نسبت کفایت سرمایه برای بانک‌ها باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران بانکی مطمئن باشند که بانک مربوطه توانایی بازپرداخت سپرده‌های آن‌ها را دارد و می‌تواند با توجه به سرمایه‌های خود ریسک‌های مالی احتمالی را تحمل کند.

مقررات بانکی را می‌توانید همانند مقررات موجود در جوامع در نظر بگیرید. بنابراین همان‌طور که مقررات موجود در راهنمایی و رانندگی باعث ایجاد نظم و آرامش در تردد خودروها می‌شود، قوانین مالی مربوط به بانکداری همانند قانون مربوط به حداقل میزان نسبت کفایت سرمایه برای بانک‌ها باعث می‌شود تا فرآیندهای مالی با امنیت بالایی انجام شود و از بحران‌های مالی مربوط به بانکداری جلوگیری می‌کند.

کفایت سرمایه بانک ها

برای بانک‌ها میزان حداقلی از نسبت کفایت سرمایه تعریف شده است که آن‌ها می‌بایست دارا باشند. وجود حداقل کفایت سرمایه در بانک ها این موضوع را نشان می‌دهد که بانک مربوطه می‌تواند در صورت بروز مشکل بدهی‌های خود را پرداخت کند.

همان‌طور که افراد معمولا مقداری از سرمایه خود را برای روزهای سخت و رویدادهای غیرمنتظره کنار می‌گذارند، بانک‌ها نیز برای رویارویی با مشکلات احتمالی مالی در آینده به سرمایه نیاز دارند. در این حالت هراندازه این سرمایه نسبت به دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک بیشتر باشد، در این حالت بانک مربوطه از توانایی بیشتری در پرداخت بدهی‌ها و بازپرداخت سپرده‌های بانکی برخوردار است.

تاثیر کفایت سرمایه در وام‌دهی چیست؟

نسبت کفایت سرمایه میزان توانایی بانک‌ها در وام‌دهی را نیز مشخص می‌کند. هراندازه میزان این نسبت در بانک‌ها بیشتر باشد، در این حالت بانک‌ها راحت‌تر می‌توانند تسهیلات موردنیاز را در اختیار افراد قرار دهند. این موضوع به این دلیل است که بانک‌ها با دادن تسهیلات در واقع سرمایه را برای مدتی به خارج از بانک منتقل می‌کنند، در این میان بانک‌ها می‌بایست میزان ریسک این وام‌ها را درنظر بگیرند.

ریسک‌های مربوط به وام‌دهی به این دلیل به‌وجود می‌آید که ممکن است، شرکت‌ها نتوانند وام‌های دریافتی را در زمان‌های موردنظر به بانک برگردانند. این موضوع باعث می‌شود تا بانک‌ها منابع لازم برای مقابله با این مشکلات و ریسک‌های موجود در وام‌های پرداختی را از منابعی همانند سرمایه‌های موجود در بانک تامین کنند. بنابراین هراندازه نسبت کفایت سرمایه بانک‌ها بالاتر باشد، نشان‌دهنده بالاتر بودن میزان سرمایه‌های بانک‌ مربوطه است که این موضوع نیز میزان تحمل بانک مربوطه را در بروز مشکلات بیشتر می‌کند.

مدیریت ریسک در وام‌دهی

زمانی که بانک‌ها وام پرداخت می‌‌‌کنند، با ریسک‌هایی مواجه می‌شوند. یکی از این ریسک‌ها مربوط به عدم بازپرداخت به‌موقع وام‌گیرندگان است. ریسک دیگری که بانک‌ها با ان روبرو می‌شوند، عدم موجودی کافی در زمان بروز رویدادهای غیرمنتظره است. برای این منظور بانک‌ها نیاز دارند تا ریسک‌های موجود را تا حد ممکن کاهش دهند.

بنابراین سعی می‌‌کنند تا در ابتدا میزان اعتبار وام‌گیرندگان را بررسی کنند و به افراد و شرکت‌هایی که از اعتبار کافی برخوردارند و توانایی بازپرداخت تسهیلات مربوطه را دارند، وام‌های موردنظر را پرداخت کنند. از سویی دیگر همان‌طور که پیش‌تر توضیح دادیم بانک‌ها می‌بایست مقدار سرمایه لازم را متناسب با وام‌های پرداختی در اختیار داشته باشند تا در صورت بروز مشکلات احتمالی توانایی تحمل و مدیریت ریسک‌های مربوطه را داشته باشند.

نقش کفایت سرمایه در ثبات اقتصادی

کفایت سرمایه مناسب برای بانک‌ها باعث افزایش ثبات اقتصادی می‌شود. شرکت‌ها برای اینکه بتوانند فعالیت‌های مالی خود را گسترش دهند، نیاز دارند تا از راه‌های گوناگونی تامین سرمایه کنند. یکی از روش‌های تامین سرمایه برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی دریافت وام از بانک‌ها است.

زمانی که شرکت‌ها برنامه‌های توسعه‌ای قابل‌قبولی دارند، می‌‌توانند با دریافت وام از بانک‌ها و سرمایه‌گذاری‌ آن در طرح موردنظر میزان سودآوری شرکت را افزایش دهند. این موضوع در نهایت موجب رونق اقتصادی و ایجاد ثبات در آن می‌شود. از سویی دیگر برای اینکه بانک‌ها بتوانند وام‌های موردنیاز شرکت‌ها را به آن‌ها پرداخت کنند می‌بایست از کفایت سرمایه مناسبی برخوردار باشند.

بنابراین در صورتی که بانک‌ها از کفایت سرمایه قابل‌قبولی برخوردار باشند می‌توانند وام‌های بیشتری را در اختیار شرکت‌ها قرار دهند که در نهایت باعث رونق و ثبات اقتصادی جامعه می‌‌‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره رونق و توسعه اقتصادی می‌‌توانید مطلب توسعه اقتصادی چیست را در مجله فرادرس مطالعه کنید.

کفایت سرمایه در بانک های جهان

مقدار قابل قبول برای نسبت کفایت سرمایه برای بانک‌های کشورهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد. این موضوع به دلیل سیاست‌گذاری‌های مالی متفاوتی است که نظام‌های بانکداری در کشورها برای اعتبارسنجی بانک‌های خود از آن تبعیت می‌کنند.

بنابراین برخی از کشورها برای جلوگیری از بحران‌های مالی در بانکداری ممکن است از قوانین سخت‌گیرانه‌تری درباره حداقل نسبت کفایت سرمایه قابل‌قبول برای بانک‌ها استفاده کنند. این موضوع همانند وجود قوانین مختلف در مدارس است. بنابراین همان‌‌طور که هر مدرسه‌ای ممکن است قوانین خاصی برای نحوه پوشش یا رفتار دانش‌آموزان داشته باشد، نهادهای مالی کشورها نیز می‌توانند قوانین متفاوتی برای مقدار کفایت سرمایه بانک‌ها داشته باشند.

نقش کفایت سرمایه در نقدینگی بانک ها

یکی از مواردی که کفایت سرمایه بانک‌ها بر امور بانکداری تاثیر می‌گذارد، مربوط به میزان نقدینگی در بانک‌ها است. نقدینگی در بانک‌ها به این موضوع اشاره می‌کند که بانک مربوطه توانایی انجام تعهدات مالی کوتاه‌مدت خود را دارد. در واقع میزان نقدینگی به دارایی‌های قابل‌تبدیل به وجوه نقد در بازه‌های زمانی کوتاه گفته می‌شود.

بنابراین هراندازه میزان نقدینگی بانک‌ها بیشتر باشد، آن‌ها راحت‌تر می‌‌توانند بدهی‌های کوتاه‌مدت خود را پرداخت کنند. از سویی دیگر با توجه به اینکه کفایت سرمایه نسبت سرمایه بانک‌ها را نسبت به دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک در نظر می‌گیرد.

بنابراین هر اندازه میزان کفایت سرمایه بانک‌ها بیشتر شود، این بانک‌ها مدیریت نقدینگی بهتری برای پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت خود می‌توانند انجام دهند. اگر به مباحث مربوط به حسابداری و بررسی صورت‌های مالی شرکت‌ها علاقه‌مند هستید می‌توانید از فیلم آموزش صورت جریان های نقدی فرادرس در لینک زیر استفاده کنید.

کفایت سرمایه و ریسک بازار

بانک‌ها و موسسات مالی با توجه به سیاست‌های مالی و سرمایه‌گذاری خود ممکن است بخشی از سرمایه در اختیار خود را به خرید دارایی‌های و سهام اختصاص دهند. در این حالت بانک‌ها می‌‌توانند با خرید دارایی‌هایی همانند انواع اوراق بهادار یا ترید آن‌ها، در بازارهای مالی فعالیت کنند.

از سویی دیگر بازارهای مالی، بانک‌ها را با ریسک‌های مربوط به تغییرات قیمت روبرو می‌‌کنند. برای مثال ممکن است بانک مقداری سهام شرکتی را برای سرمایه‌گذاری خریداری کند. در این حالت در صورتی که سهام شرکت مربوطه در بازه موردنظر کاهش پیدا کند، بانک مربوطه زیان می‌کند.

بنابراین ریسکی که با توجه به تغییرات دارایی‌ها و اوراق بهادار معامله‌شده روی می‌دهد، بانک‌ها را با نوعی از ریسک مواجه می‌کند که به آن ریسک بازار می‌گویند. بانک‌ها برای اینکه بتوانند مدیریت ریسک مناسبی در برابر تغییرات قیمت اوراق بهادار و دارایی‌های خریداری‌ شده داشته باشند، نیاز دارند تا سرمایه کافی در اختیار داشته باشند.

سرمایه کافی این امکان را برای بانک‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند در برابر ریسک‌های بازار مقاومت کنند و مدیریت بهتری در برابر آن‌ها داشته باشند. بنابراین هراندازه میزان سرمایه بانک‌ها در مقایسه با مجموع دارایی‌های موزن شده به ضرایب ریسک بیشتر باشد، بانک‌ها قدرت بیشتری برای تحمل ریسک بازار در اختیار دارند که این موضوع می‌تواند موقعیت‌های بهتری را برای سودآوری از بازارهای مالی در اختیار آن‌ها قرار دهد.

کفایت سرمایه و ریسک عملیاتی بانک ها

ریسک‌های عملیاتی یکی دیگر از ریسک‌های موجود در بانک‌ها هستند که در کنار ریسک‌های مربوط به بازار و ریسک‌های اعتباری از اهمیت بالایی در مدیریت ریسک برخوردارند. ریسک‌های عملیاتی به ریسک‌های ناشی از خطای کارکنان، ریسک‌های مربوط به سیستم‌ها، خطاهای ناشی از فرآیندها و مشکلات خارجی تاثیرگذار در عملیات روزانه بانک‌ها مربوط می‌شوند.

ریسک‌های عملیاتی در بانک‌ها ممکن است از عواملی همانند فساد داخلی کارکنان یا هک شدن شبکه‌های بانکی نیز ایجاد شوند. صرف‌نظر از عامل ایجاد ریسک‌های عملیاتی در بانک‌ها، برای اینکه بتوان مدیریت مناسب و بهینه‌ای را در برابر این قبیل ریسک‌های عملیاتی انجام داد، بانک‌ها می‌بایست سرمایه کافی برای تحمل زیان‌های مربوطه داشته باشند.

از سویی دیگر با توجه به اینکه هر اندازه میزان سرمایه پایه بانک نسبت به مجموع دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک بیشتر باشد، نسبت کفایت سرمایه بانک موردنظر مطلوب‌تر می‌شود، بنابراین بانک‌هایی که از نسبت کفایت سرمایه بهتری برخوردارند، راحت‌تر می‌توانند مشکلات احتمالی ناشی از ریسک‌های عملیاتی را تحمل کنند.

در صورتی که به مباحث اقتصادی و مالی علاقه‌مند هستید، می‌توانید فیلم‌های آموزشی متنوعی که در فرادرس تهیه شده است را از فهرست زیر مشاهده کنید.

برای دسترسی به فیلم‌های آموزشی بیشتر می‌توانید از لینک‌های موجود در فهرست زیر استفاده کنید.

جمع‌بندی

در ابتدای این مطلب از مجله فرادرس کفایت سرمایه و نسبت کفایت سرمایه را توضیح دادیم. سپس فرمول کفایت سرمایه را بیان کردیم. برای درک بهتر نحوه محاسبه نسبت کفایت سرمایه، در ادامه این مطلب اجزای  تشکیل دهنده فرمول مربوط به این نسبت را شرح دادیم. برای این منظور سرمایه پایه را توضیح دادیم. سپس توضیحاتی درباره مفهوم دارایی‌های وزن‌دار نسبت به ریسک ارائه کردیم.

برای درک بهتر این موضوع نیز مثالی برای نحوه اعمال میزان ریسک به دارایی‌ها بیان کردیم. سپس اهمیت نسبت کفایت سرمایه را شرح دادیم. برای این منظور اهمیت نسبت کفایت سرمایه را با توجه به محافظت از سپرده‌گذاری‌ها، اعتباردهی به بانک‌ها و استفاده در مقررات بانکی توضیح دادیم.

سپس کفایت سرمایه بانک‌ها را شرح دادیم. بنابراین تاثیر کفایت سرمایه در وام‌دهی و نقش کفایت سرمایه در ثبات اقتصادی را بیان کردیم. سپس کفایت سرمایه در بانک‌های جهان را شرح دادیم. برای این منظور نقش کفایت سرمایه در نقدینگی بانک‌ها و ارتباط کفایت سرمایه و ریسک‌های بازار را توضیح دادیم. در پایان نیز کفایت سرمایه و ریسک عملیاتی در بانک‌ها را شرح دادیم.