1

زباله‌های فضایی به یک مسئله اضطراری تبدیل شده‌اند، اما این تنها چالش مربوط به منابع نیست که بشریت با آن روبه‌رو است.

در سال‌های اخیر، استخراج منابع از اعماق اقیانوس‌ها برای تأمین مواد اولیه مورد نیاز وسایل نقلیه الکتریکی، لپ‌تاپ‌ها و سایر دستگاه‌ها به‌شدت مورد بررسی قرار گرفته است.

در میان این بحث‌های داغ، هنوز تصمیمات قطعی در مورد آینده استخراج معادن کف دریا اتخاذ نشده است.

ماه: مرز جدید

بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌های مربوط به استخراج منابع از بستر دریا می‌توانند نقشی اساسی در تعیین نحوه رویکرد ما به استخراج منابع از ماه ایفا کنند و آینده پایداری فعالیت‌های انسانی در فضا را تضمین نمایند. اما استخراج منابع از کف دریا تنها حوزه‌ای نیست که می‌تواند بر فعالیت‌های فضایی ما تأثیر بگذارد.

هم‌زمان با گشت‌وگذار در همسایگی کیهانی خود، مدیریت ترافیک فضایی، حذف زباله‌های فضایی و کاهش آلودگی ناشی از زباله‌های فضایی در مدار زمین می‌تواند زمینه‌ساز آینده‌ای پاک‌تر و پایدارتر در فضا باشد.

این یک فراخوان برای بشریت است تا از اشتباهات گذشته بیاموزد و در مسیر مسئولانه‌تری برای ماجراجویی‌های خود در فضای بیرونی گام بردارد.

معضل زباله‌های فضایی

مشکل فزاینده زباله‌های فضایی در مدار زمین نگرانی جدی به شمار می‌رود. کشورهای بیشتری اکنون از ابتکاراتی مانند مدیریت ترافیک فضایی و کنترل فعال زباله‌های فضایی حمایت می‌کنند، چنان‌که در اجلاس اخیر سازمان ملل تحت عنوان “نشست آینده” بر آن تأکید شد.

با این‌حال، بدون اقدامات مشخص از سوی کمیته سازمان ملل در استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو (UN COPUOS)، این خطر وجود دارد که برخی مدارها به‌طور کامل برای استفاده در آینده نامناسب شوند.

این مسئله با استقرار منظومه‌های عظیم ماهواره‌ای توسط کشورهای مختلف پیچیده‌تر شده است.

چالش‌های مقابله با زباله‌های فضایی

در حال حاضر، بیش از ۴۰,۵۰۰ قطعه زباله فضایی با ابعادی بیش از ۱۰ سانتی‌متر در مدار زمین وجود دارد و بیش از ۱.۱ میلیون شیء بزرگ‌تر از ۱ سانتی‌متر در فضا پراکنده‌اند.

هر برخورد قابل توجه بین اجرام مداری می‌تواند بین ۲,۰۰۰ تا ۳,۰۰۰ قطعه جدید زباله تولید کند.

تلاش‌ها برای حل این چالش شامل سیستم‌های جلوگیری از برخورد و حذف فعال زباله‌های فضایی می‌شود. بااین‌حال، پرتاب مداوم مجموعه‌های بزرگ ماهواره‌ای توسط چندین کشور، ازدحام مدار زمین را بیشتر کرده و مشکل را پیچیده‌تر می‌کند.

چشم‌اندازی برای یک راه‌حل جهانی

برای مدیریت این بحران، UN COPUOS در حال بحث درباره اتخاذ رویکردی جهانی برای مدیریت ترافیک فضایی است. سازمان‌هایی مانند ناسا، آژانس فضایی ژاپن (JAXA)، روسکوسموس و آژانس فضایی اروپا (ESA) نیز در حال بررسی راه‌های تحقق این هدف هستند.

در حال حاضر، دستورالعمل‌های COPUOS فقط توصیه‌شده و الزام‌آور نیستند. دلیل اصلی این امر، تمایل دولت‌ها به حفظ آزادی استفاده از فضا و در نظر گرفتن مقررات اجباری به عنوان اقدامی زودهنگام است.

نبود قوانین الزام‌آور، یک خلأ قانونی ایجاد کرده که موجب نگرانی شده است. برای مقابله با این مشکل، ناسا در سال ۲۰۲۰ “پیمان آرتمیس” را به عنوان بخشی از مأموریت بازگشت به ماه تنظیم کرد.

بند ۱۲ این پیمان به‌طور خاص امضاکنندگان را ترغیب می‌کند تا در پروژه اکتشاف ماه، میزان زباله‌های فضایی را کاهش دهند. این بند با ماده نهم معاهده فضای ماورای جو هم‌خوانی دارد که تصریح می‌کند:

“…مطالعاتی درباره فضای ماورای جو، از جمله ماه و سایر اجرام سماوی، انجام شود و کاوش آن‌ها به گونه‌ای صورت گیرد که از آلودگی مضر و تغییرات نامطلوب در محیط زمین ناشی از ورود مواد فرازمینی جلوگیری شود و در صورت لزوم، تدابیر مناسب برای این منظور اتخاذ گردد…”

گسترش بحث زباله‌های فضایی

کشورهای پیشرو در اکتشافات فضایی، از جمله ایالات متحده، هند، چین، روسیه، ژاپن و آژانس فضایی اروپا (ESA)، ماهواره‌هایی را برای بررسی سطح ماه پرتاب کرده‌اند.

اما در حال حاضر، هیچ استراتژی پاک‌سازی پس از ارسال این مواد وجود ندارد، بنابراین مشکل زباله‌های فضایی فقط به مدار زمین محدود نمی‌شود و به مدار ماه نیز سرایت کرده است.

با برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای که برای استقرار پایگاه‌های انسانی در ماه، استخراج منابع و فعالیت‌های امنیتی و نظامی در ماه در دست اقدام است، باید مقرراتی برای پاک‌سازی و دفع بقایای فضاپیماها و ماهواره‌های بلااستفاده تدوین شود.

درس گرفتن از اشتباهات گذشته

با بررسی تجربیات خود از آلودگی زمین، زباله‌های فضایی و استخراج معادن از بستر دریا، می‌توانیم پیامدهای منفی احتمالی چنین فعالیت‌هایی را درک کنیم.

نباید آلودگی و عواقب احتمالی اقدامات خود در ماه و مریخ را نادیده بگیریم.

امروزه، درخواست‌های جدی برای ایجاد مقررات الزام‌آور جهت محافظت از مدارهای زمین، ماه و مریخ در برابر آلودگی زباله‌های فضایی مطرح شده است. ضروری است که ابتکاراتی برای تنظیم مقررات بین‌المللی کارآمد، پایدار و عادلانه در زمینه استخراج منابع فضایی تدوین شود.

این پژوهش به‌طور کامل در مجله علمی Frontiers in Space Technologies منتشر شده است.