۳۴ بازدید

آخرین به‌روزرسانی: ۱۶ اسفند ۱۴۰۲

زمان مطالعه: ۸ دقیقه

در طول روز بارها به واژه کسب و کار یا بیزنس برخورد می‌کنیم. اما آیا با ریشه و مفهوم آن آشنا هستیم؟ در حقیقت برای بسیاری از افراد ارائه تعریفی دقیق از اینکه کسب و کار چیست یا بیان ویژگی‌های آن، ممکن است دشوار باشد. از طرفی، به‌عنوان یک کارآفرین و علاقه‌مند به راه‌اندازی یک فعالیت اقتصادی یا حتی خیرخواهانه، داشتن اطلاعات کافی در مورد ساختار و انواع کسب و کار می‌تواند دید مناسبی برای شروعی آگاهانه را در اختیار قرار دهد. در این مطلب از مجله فرادرس قصد داریم ضمن بیان تعریفی جامع از کسب و کار، به بررسی انواع آن بر حسب دسته‌بندی‌های مختلف و متداول در سطح جهان بپردازیم. در انتهای مطلب نیز راهنمایی برای انتخاب بهترین نوع را ارائه می‌دهیم.

تعریف کسب و کار چیست؟

اصطلاح کسب و کار (Business) به سازمان یا نهادی گفته می‌شود که در آن افراد به فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی یا حرفه‌ای می‌پردازند. هدف از یک بیزنس، سازماندهی تولید یک کالا یا خدمت است. کسب و کارها می‌توانند به منظور به‌دست آوردن سود یا حتی پیشبرد هدفی اجتماعی بدون انتظار بازگشت سرمایه و سودآوری در قالب سازمان‌های خیریه یا غیرانتفاعی فعالیت کنند.

اما از لحاظ واژه‌شناسی، ریشه Business به نجوه گویش آن در زبان انگلیسی قدیم بر می‌گردد. این لغت در گذشته به نام «Bisignes» خوانده می‌شد که ترکیبی از کلمه «bisig» به معنای «مشغول» و پسوند «ness» به‌عنوان نشان‌دهنده وضعیت و حالت فعالیت است. با گذشت زمان این ترکیب در قرن چهاردهم میلادی به شکل کنونی یعنی بیزنس یا Business تبدیل شد.

اما شکل‌گیری هر کسب و کاری با تولد یک ایده آغاز می‌شود و به منظور بررسی امکان‌پذیر بودن تبدیل آن به فعالیتی پایدار و موفق نیاز به تحقیقات گسترده بازار است. کسب و کارها اغلب در مرحله راه‌اندازی طرح‌ کسب و کار یا بیزنس پلن مربوط در حوزه کاری خود را تدوین می‌کنند. این طرح، سندی است که با مشخص کردن اهداف شرکت، استراتژی‌ها و برنامه‌های لازم برای دستیابی به آن‌ را فهرست می‌کند. این موضوع به‌خصوص در زمانی‌که جذب سرمایه‌ خارجی در اولویت قرار دارد، ضروری است. یکی دیگر از موارد مهم در شروع هر کسب و کاری، تعیین ساختار قانونی آن است. زیرا در بیشتر موارد، بنیان‌گذاران برای انجام برخی فعالیت‌ها نیاز به دریافت مجوزهای لازم از مراجع مربوط دارند و برای این منظور باید ساختار حقوقی کاملا مشخص باشد.

ویژگی‌های یک کسب و کار چیست؟

هر چند کسب و کارها از بسیاری جهات با یکدیگر تفاوت دارند، با این حال همه آن‌ها پنج ویژگی مشترک به شرح زیر دارند.

۱. انگیزه اقتصادی

در حالت کلی، بیشتر کسب و کارها، به‌جز انواع خیرخواهانه، فعالیت تجاری سازمان یافته‌ای هستند که حول کسب درآمد و سود راه‌اندازی می‌شوند. این موضوع عامل اصلی پایداری در درازمدت است. البته کسب و کارهای خیرخواهانه نیز به نوعی، در صورت عدم کسب درآمد، محکوم به شکست هستند. با این حال این دسته، سود حاصله را در چرخه خیر و اهداف اجتماعی مورد استفاده قرار می‌دهند.

۲. ایجاد ارزش افزوده برای مشتری

برخی کسب و کارها با هدف تولید کالا یا خدمت و برخی به منظور توزیع محصولات خریداری شده از سایرین راه‌اندازی می‌شوند. در هر حالت، هدف اصلی ایجاد ارزش بیشتر برای مشتری و مخاطب است.

۳. کسب رضایت مخاطب

هر نوع فعالیت بیزنسی با هدف برآوردن نیازهای دسته‌ای از مخاطبان آغاز می‌شود. بنابراین مصرف‌کننده نهایی، همواره به‌عنوان منبع کسب سود، نقشی محوری دارد. به همین دلیل جلب رضایت مشتری بسیار اهمیت دارد.

۴. ریسک و عدم قطعیت

حتی در صورت برنامه‌ریزی و تدوین استراتژی نیز، آغاز و ادامه هر کسب و کاری با ریسک و عدم اطمینان همراه است. زیرا دنیای پویا و همیشه در حال تغییر امروزی، عوامل پیش‌بینی نشده‌ای دارد که باید با آن روبرو شد.

۵. ساختار قانونی مشخص

صرف‌نظر از مقیاس یا نوع کسب و کار، هر فعالیت اقتصادی دارای ساختار قانونی مشخص مطابق قوانین آن کشور است که نیاز به کسب مجوز و ثبت رسمی شرکت دارد.

انواع کسب و کار چیست؟

پیش از شروع کسب و کار، مشخص کردن ساختار فعالیت از اصول اولیه و مهم آن است. این ساختار مواردی مانند مالیات‌ها، مسئولیت مالی در قبال سهامداران و سرمایه‌گذاران یا هر نوع بدهی به سازمان‌ها و افراد را در حین کار مشخص می‌کند. بر همین اساس، کسب و کارها بر حسب نحوه مالکیت، اندازه و نوع فعالیت به سه دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند که هر یک زیر مجموعه‌های مخصوص به خود را دارد.

انواع کسب و کار بر حسب نوع فعالیت چیست؟

کسب و کارها را بر اساس نوع فعالیت خود به چهار دسته کلی به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌کنند.

• خدماتی
• تولیدی
• خرده‌فروشی
• ترکیبی

۱. کسب و کارهای خدماتی

در این نوع، مدیر کسب و کار کالاهایی غیر فیزیکی مانند مشاوره یا آموزش را در اختیار مشتریان قرار می‌دهد. شرکت‌های حمل و نقل، مشاوران صنعتی، حقوقی یا مالیاتی، موسسات خیریه، بانک‌ها، بیمه‌ها، موسسات مالی، مراکز آموزشی دسته‌هایی از این نوع کسب و کار هستند. در اینجا با توجه به عدم نیاز به انبار محصول، تامین فضای فعالیت محدودتر و در نتیجه مقرون به صرفه‌تر خواهد بود.

۲. کسب و کارهای تولیدی

این نوع کسب و کار از طریق تولید و فروش محصول فیزیکی به مشتریان خود فعالیت می‌کند. خودروسازان، کلیه کارخانجات تولیدی و حتی صاحبان حرفه مانند خیاطان و هنرمندان از دسته کسب و کارهای تولیدی به حساب می‌آیند. باید توجه داشت که این نوع، تنها کالای تولیدی خود را به فروش می‌رسانند و به عنوان توزیع‌کننده محصولات سایر کسب و کارها به حساب نمی‌آیند.

۳. کسب و کارهای خرده‌فروشی

این دسته، واسط خرید و فروش کالاهای تولیدکنندگان هستند. به این شکل که خرده‌فروشان با خرید محصولات به شکل محدود بعد از لحاظ کردن سود خود، کالا را به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسانند. فروشگاه‌ها و سوپر مارکت‌ها از دسته کسب و کارهای خرده‌فروشی هستند.

۴. کسب و کارهای ترکیبی

کسب و کارهای ترکیبی، حداقل دو نوع از سایر دسته‌های اشاره شده یعنی خدماتی، تولیدی و خرده‌فروشی را در بر می‌گیرند. رستوران‌ها نمونه خوبی از این نوع به حساب می‌آیند. آن‌ها در عین اینکه مواد اولیه مورد نیاز را از تولیدکننده آن خریداری می‌کنند، به صورت مستقیم، محصول خود را در قالب غذا به فروش می‌رسانند. یعنی به شکل هم‌زمان، تولید کننده و خرده‌فروش هستند. ضمن اینکه آن‌ها به عنوان کسب و کاری خدماتی، پیشنهاداتی را نیز به مشتریان خود برای تجربه چشیدن بهترین طعم‌ها ارائه می‌دهند.

انواع کسب و کار بر اساس مقیاس چیست؟

کسب و کارها بر اساس تعداد کارمندان و میزان گردش مالی سالیانه، به سه دسته کلی به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌شوند.

• شرکت های کوچک
• شرکت‌های متوسط
• شرکت‌های بزرگ

۱. شرکت‌های کوچک

این کسب و کارها معمولا توسط یک فرد یا گروه کوچکی از افراد مدیریت می‌شوند و معمولا کمتر از ۵۰ نفر کارمند دارند. اکثر این شرکت‌ها خانوادگی هستند.

۲. شرکت‌های متوسط

کسب و کارها بین ۵۰ تا ۲۵۰ کارمند با گردش مالی بیشتر به نسبت نوع کوچک، جزو شرکت‌های متوسط تقسیم‌بندی می‌شوند.

۳. شرکت‌های بزرگ

کسب و کارهای با بیش از ۲۵۰ کارمند و گردش مالی سالیانه بسیار بالا، در دسته شرکت‌های بزرگ حساب می‌شوند. این نوع، می‌تواند شرکت‌های معتبر در سطح ملی یا بین‌المللی را شامل شود.

انواع کسب و کار بر اساس مالکیت چیست؟

اما در دسته‌بندی بزرگتر، کسب و کارها بر پایه فعالیت همراه شراکت با صاحبان سهام یا استفاده از سرمایه شخصی به هشت نوع مختلف به شرح زیر تقسیم‌‌بندی می‌شوند. پیش‌تر در مطلبی جامع از مجله فرادرس، راجع به سهام توضیحات کامل دادیم و می‌توانید مطلب مربوطه را مطالعه کنید.

• شرکت‌ دارای مالکیت انحصاری
• شرکت‌ تضامنی
• شرکت‌ مشارکت محدود
• شراکت با مسئولیت محدود
• شرکت C
• شرکت S
• شرکت غیرانتفاعی
• شرکت سرمایه‌گذاری مشترک

در این بخش از مطلب مجله فرادرس به بررسی هشت نوع مختلف از کسب و کار بر حسب تفاوت در مالکیت می‌پردازیم.

۱. شرکت‌های با مالکیت انحصاری

در «شرکت‌های با مالکیت انحصاری» (Sole Partnership)، کسب و کار متعلق به یک فرد است و توسط او اداره می‌شود. مزیت این شرکت، سادگی فرایندها و درگیر نشدن در فعالیت‌های پیچیده مالیاتی و حسابداری است. ضمن اینکه مدیر، کنترل کاملی بر شرکت دارد. با این حال فعالیت در قالب این کسب و کار شمشیری دو لبه است. زیرا فرد، خود به تنهایی مسئول کلیه ضرر و زیان است و وضعیت مالی و حقوقی را به شکل شخصی بر عهده دارد. به این معنا که در روزهای بحرانی، او از دارایی‌های خود برای رفع مشکلات استفاده می‌کند.

۲. شرکت‌های تضامنی

در «شرکت‌های تضامنی» (General Partnership)، دو یا چند نفر در فعالیت اقتصادی مشارکت دارند. علاوه بر حق نظر شرکا در مدیریت کسب و کار، همه آن‌ها در قبال بدهی‌ها و خسارت‌های وارده مسئولیت دارند. ضمن اینکه در صورت تامین نشدن ضرر و زیان وارده در شرکت، هر یک از مالکان متعهد به جبران آن از طریق دارایی‌های شخصی خود هستند.

۳. شرکت‌های مشارکت محدود

«شرکت مشارکت محدود» (Limited Partnership)، دارای حداقل یک شریک با مسئولیت محدود و یک شریک با مسئولیت نامحدود یا عمومی است. این نوع کسب و کار هم همانند شرکت تضامنی با مدیریت دو یا چند نفر اداره می‌شود. با این تفاوت که شرکای با مسئولیت محدود در قبال سرمایه خود، تعهد مشخصی نسبت به کسب و کار دارند. یکی از معایب این نوع فعالیت، عدم همراهی و ایده‌پردازی شریک با مسئولیت محدود در مدیریت و اداره معمول شرکت است. ضمن اینکه در صورت بروز ضرر و زیان، فرد دارای مسئولیت محدود تنها در قبال میزان سرمایه خود متعهد به جبران خواهد بود.

۴. شراکت با مسئولیت محدود

در این نوع کسب و کار یا (Limited Liability Partnership)، همه شرکا دارای مسئولیت محدود در شرکت هستند. ساختار فعالیت به‌گونه‌ای است که بین دارایی‌های شخصی و شرکتی، تفکیک و تمایز وجود دارد. بنابراین در عین اینکه کلیه شرکا در قبال اداره و مدیریت آن نقش دارند، با این حال تنها به اندازه سرمایه خود نسبت به جبران ضرر و زیان در کسب و کار مسئول خواهند بود.

۵. شرکت C

(C corporation) یکی از ساختارهای مالکیتی شرکت‌های بزرگ به حساب می‌آید که در آن دارایی‌ها و درآمدهای شخصی صاحبان آن از دارایی‌های شرکت کاملا جدا است. سهولت نسبی جذب سرمایه نسبت به انواع دیگر کسب و کارها از طریق انتشار سهام یکی از مزایای این شرکت است. با این حال شرکت‌های C سازمان‌هایی با ساختاری پیچیده هستند که کلیه فرایندها در آن‌ها نیاز به مستندسازی دقیق و تایید دستورالعمل‌ها از طریق هیئت مدیره را دارد. ضمن اینکه مالکان آن، علاوه بر پرداخت مالیات بر درآمد شرکتی، مشمول مالیات بر درآمدهای شخصی خود نیز هستند.

۶. شرکت S

در این نوع شرکت که ساختاری قانونی در ایالات متحده آمریکا به شمار می‌رود، مالیاتی بر درآمد حاصل از کسب و کار تعلق نمی‌گیرد. بلکه هر نوع درآمد یا زیان بر اساس اظهارنامه‌های شخصی مالیاتی مالکان یا سهام‌داران و از درآمدهای آن‌ها دریافت می‌شود. البته برای جذب سرمایه، کسب و کار حداکثر می‌تواند ۱۰۰ سهام‌ عادی را عرضه کند و سهام‌داران نیز باید مقیم کشور آمریکا باشند.

۷. شرکت‌های غیرانتفاعی

این شرکت‌ها یا (Non Profit Organization) نوعی کسب و کار هستند که با هدف انجام فعالیتی خیرخواهانه، هدفی اجتماعی را دنبال می‌کنند. مواردی مانند کمک به زنان سرپرست خانوار، حفظ محیط زیست، آموزش کودکان مناطق محروم از دسته فعالیت‌های شرکت‌های غیرانتفاعی هستند. در کلیه کشورها، این نوع فعالیت مشمول مالیات بر درآمد نیست و مالکان آن موظف به برگرداندن سود شرکت و سرمایه‌گذاری دوباره آن در کسب و کار هستند.

۸. شرکت سرمایه‌گذاری مشترک

«سرمایه‌گذاری مشترک» (Joint Venture)، مشارکت بین دو یا چند کسب و کار تجاری جداگانه است. در این حالت، شرکت‌ها توافق می‌کنند به شکل موقت، منابع مالی لازم برای رسیدن به هدف اقتصادی خاصی را تامین کنند. این هدف می‌تواند سرمایه‌گذاری برای برنده شدن در یک مزایده، خرید ملک و مستغلات یا راه‌اندازی فعالیت اقتصادی سودآور باشد. مزیت این نوع شراکت، بهره‌مندی همه طرف‌های درگیر در درآمد حاصل، بدون از دست دادن استقلال کسب و کارها یا ادغام آن‌ها است. با این حال هر یک از شرکا، مسئول تامین هزینه‌ها یا جبران ضرر و زیان وارده خواهند بود.

بهترین روش برای انتخاب مناسب‌ترین نوع کسب و کار چیست؟

با پاسخ به سوالات زیر می‌توان دریافت که بهترین روش برای تعیین مناسب‌ترین نوع کسب و کار چیست و چه ساختاری برای فعالیت اقتصادی ما در اولویت قرار دارد.

•  به‌عنوان یک بنیان‌گذار، تا چه میزان می توانیم منابع مالی مورد نیاز کسب و کار را به شکل شخصی تامین کنیم؟
•  آیا کنترل کامل بر مدیریت شرکت در اولویت قرار دارد یا به دنبال شریک کاری هستیم؟
•  آیا می‌توانیم اعطای مسئولیت نامحدود مدیریتی و مالی را به شرکا بپذیریم؟
•  آیا با پرداخت مالیات بر درآمد مشکلی نداریم؟
•  آیا هدف ما از راه‌اندازی کسب و کار، انجام فعالیت‌های انسان‌دوستانه اجتماعی بدون توجه به سود است؟
•  آیا سرمایه لازم برای راه‌اندازی کسب و کاری بزرگ همراه با استخدام نیروهای متعدد را داریم؟
•  آیا هدف اصلی، راه‌اندازی کسب و کاری کوچک، خانگی و در مقیاسی کوچک است؟
•  آیا به تولید محصولات خاص و نوآورانه علاقه‌مند هستیم یا هدف اصلی فعالیت، ارائه خدمت به مشتری است؟

جمع‌بندی پایانی

کسب و کارها، ستون اصلی اقتصاد هر کشوری هستند و بر حسب نوع علاقه‌مندی بنیان‌گذاران آن به ارائه محصول یا خدمت برای مخاطبان خود می‌پردازند. از طرفی اندازه آن‌ها بر حسب میزان سرمایه‌گذاری مالکان، سطح درآمدی و تعداد پرسنل از سطح خانگی تا بزرگ متفاوت است. برخی نیز مالکیت انحصاری و شخصی دارند یا از طریق شراکت با سایر افراد، در قالب‌های مختلف به فعالیت می‌پردازند. در این مطلب از مجله فرادرس تلاش شد با مفهوم کسب و کار، انواع مختلف آن بر اساس سه دسته‌بندی کلی یعنی مقیاس، نوع فعالیت و نحوه شراکت تشریح شوند. آگاهی از این موارد، دانش کافی لازم برای نحوه جذب سرمایه و همچنین تهیه طرح کسب و کار مناسب را فراهم می‌کند.