در درسهای فارسی هفتم، آرایههای تناسب، تضاد، تکرار، تشبیه، استعاره، کنایه، حسآمیزی، تشخیص و مجاز وجود دارند. در این مطلب از مجله فرادرس، ابتدا این آرایهها را با توضیحی کوتاه معرفی میکنیم. سپس آرایه های ادبی فارسی هفتم را درس به درس بررسی خواهیم کرد. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای طرح کردهایم که با استفاده از آنها میزان یادگیری خود از این آرایهها را بسنجید.
آرایه های ادبی فارسی هفتم
تضاد، تناسب، تکرار، تشبیه، استعاره، حسآمیزی، کنایه و… آرایه های ادبی فارسی هفتم هستند. در این مطلب، آرایه های فارسی هفتم را درس به درس بررسی میکنیم. ابتدا کل آرایههای موجود در فارسی هفتم را معرفی کرده و سپس درس به درس پیش میرویم و آرایههای شعر و نثرها را بررسی میکنیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری آرایه های ادبی هفتم، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
جدول آرایه های ادبی هفتم با مثال
در جدول زیر، تمام آرایه های ادبی فارسی هفتم را با توضیح و مثال آوردهایم و در ادامه مطلب، آرایههای هرکدام از آنها را به صورت درس به درس بررسی میکنیم.
آرایه های ادبی کتاب فارسی هفتم | توضیح | مثال |
تضاد | آوردن واژههای با معنای مخالف | پیر و جوان |
تکرار | تکرار یه واژه یا عبارت | برگها سبز بودند. سبز… سبز |
کنایه | جمله یا عبارتی با دو معنای دور و نزدیک (معنای درست: معنی دور) | قلبم وایساد! (کنایه از ترس بیش از حد) |
تناسب و مراعات نظیر | آوردن واژههای با معنای یکسان | زلف و گونه و لب و خال |
تشبیه | مانند کردن چیزی به چیز دیگر | چشمان چون زمردش |
استعاره | تشبیه بدون مشبه یا بدون مشبهبه | نرگس خوابآلودش را بست. |
تشخیص | دادن ویژگیهای جانداران به غیرجانداران | ستاره با ماه سخن میگفت. |
حسآمیزی | ترکیب حواس پنجگانه با هم یا امور انتزاعی با حواس پنجگانه | سخنان شیرین |
مجاز | آوردن واژه یا عبارتی در معنای غیرواقعی آن | ایران به پا خاست. (مردم ایران) |
پارادوکس | جمع همزمان دو چیز متضاد | چه جمعیت انبوهِ کمی! |
برای یادگیری بهتر آرایههای ادبی بالا و دیگر آرایههای فارسی، میتوانید مطلب زیر از مجله فرادرس را بخوانید که در آن، همه آرایهها را با مثالهای متنوع، توضیح دادهایم.
به دلیل نبودن امکان برای آوردن کل متن کتاب درسی در این مطلب، تماشای متن کتاب در زمان مطالعه این مطلب، یادگیری را بسیار آسانتر میکند.
فصل اول: زیبایی آفرینش
اولین فصل از فارسی هفتم، شامل دو درس است که آرایههای آنها را در ادامه همین بخش، مشخص کردهایم.
درس اول: زنگ آفرینش
در درس اول فارسی هفتم (زنگ آفرینش) آرایههای کنایه، تشخیص، تضاد و مراعات نظیر وجود دارند. بیتهای دارای آرایه در این درس را به ترتیب بررسی میکنیم.
بیت سوم
مصراع اول این بیت، دارای آرایه کنایه است. یعنی جمله زیر، معنایی کنایی دارد.
بچهها گرم گفتوگو بودند
گرم بودن به کاری: کنایه از شدیداً مشغول انجام کاری بودن
بیت پنجم
در مصراع اول این بیت نیز، آرایه کنایه وجود دارد.
تا معلم ز گرد راه رسید
ز گرد راه رسیدن: کنایه از داخل شدن
بیت هفتم
شبنم، قطره باران روی گلها است و برخاستن و سخن گفتن، کارهای انسانی هستند پس در این بیت، آرایه جانبخشی یا تشخیص موجود است.
شبنم از روی برگ گل برخاست
گفت میخواهم آفتاب شوم
بیت نهم
رفتن و خواندن انشاء، کارهای جانداران و انسان است درصورتیکه «دانه» غیرجاندار است. پس آرایه تشخیص را در این بیت مشاهده میکنید.
دانه آرام بر زمین غلتید
رفت و انشای کوچکش را خواند
بیت دهم
در این بیت، آرایه تشخیص و کنایه وجود دارد.
سخن گفتن دانه | تشخیص و استعاره |
تا ابد سبز سبز خواهم ماند | کنایه از آبادانی همیشگی |
بیت یازدهم
سخن گفتن غنچه، آرایه تشخیص را ساخته و کنایهای نیز در این بیت وجود دارد. مصراع دوم نیز دارای آرایه تشبیه (مانند کردن چیزی به چیزی دیگر) است.
غنچه هم گفت گرچه دلتنگم | تشخیص و استعاره (سخن گفتن غنچه) |
دلتنگ بودن: کنایه از ناراحتی و غم برای دوری از کسی | |
مثل لبخند باز خواهم شد | تشبیه (مشبه: غنچه / مشبهبه: لبخند) |
بیت دوازدهم
در این بیت، آرایههای کنایه و مراعات نظیر (واژههای متناسب) را مشاهده میکنید.
بهار و بلبل و باغ | مراعات نظیر |
گرم راز و نیاز شدن | کنایه از بهشدت مشغول راز و نیاز و عبادت بودن |
بیت سیزدهم
باز هم سخن گفتن گنجشک، آرایه تشخیص را ساخته است.
جوجه گنجشک گفت | تشخیص و استعاره |
فارغ از سنگ بچهها باشم | کنایه از عدم پرتاب سنگ توسط بچهها به او |
بیت چهاردهم
در مصراع دوم این بیت، آرایه استعاره (تشبیه بدون مشبه یا مشبهبه) و تشخیص وجود دارد.
دل آسمان | اضافه استعاری و تشخیص (تشبیه آسمان به انسان دارای دل) |
بیت پانزدهم و هفدهم
در هر دو بیت، آرایه تشخیص وجود دارد.
جوجه کوچک پرستو گفت | تشخیص و استعاره |
جوجههای کبوتران گفتند |
بیت هجدهم
آرایه های این بیت را در جدول زیر مشاهده کنید.
توی گلدستههای یک گنبد
روز و شب زائر حرم باشیم
بیت نوزدهم
اینکه زنجره (نوعی حشره) زنگ تفریح را بزند، آرایه تشخیص را ایجاد میکند.
زنگ تفریح را که زنجره زد
بیت بیستویکم
در مصراع دوم این بیت، آرایه حس آمیزی (درهم آمیختن حواس پنجگانه) وجود دارد زیرا شاعر به «آرزو» که مفهومی غیرقابل مشاهده است، صفت «رنگین» داده است.
آرزوهایتان چه رنگین است
درس دوم: چشمه معرفت
در این بخش، آرایههای ادبی هر بند از درس دوم را بررسی میکنیم. برای یادگیری آرایه تشبیه که از مهمترین آرایههای ادبی در فارسی هفتم است، فیلم آموزش رایگان مشبه و مشبهبه در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
بند اول
آرایههای این بند را در جدول زیر مشاهده کنید.
کنجکاوی خستگیناپذیر | استعاره و تشخیص |
خستگیناپذیر | مبالغه و کنایه از استقامت و مداومت |
سر زدم | کنایه از رفتن به جایی |
بند دوم
در جدول زیر، آرایههای موجود در پاراگراف دوم درس دوم را مشخص کردهایم.
نگاههای تشنه | استعاره و تشخیص |
درس طبیعت | تشبیه از نوع «اضافه تشبیهی» (درس: مشبهبه / طبیعت: مشبه) |
گوش و چشم دادن | کنایه از خوب شنیدن و خوب دیدن |
دل دادن | کنایه از توجه کردن با همه دقت |
روحم چنان غرق فهمیدن بود | غرق چیزی بودن: کنایه از بهشدت درگیر چیزی بودن |
روحم غرق بود: تشخیص و استعاره | |
غرق فهمیدن: استعاره (فهمیدن مانند دریایی است که میتوان در آن غرق شد.) | |
روحم… میلرزید. | تشخیص و استعاره |
چشمههای معرفت | تشبیه از نوع اضافه تشبیهی (معرفت: مشبه / چشمه: مشبهبه) |
سر باز خواهند کرد | کنایه از جاری شدن |
آبهای فهم و دانایی | تشبیه از نوع اضافه تشبیهی (فهم و دانایی: مشبه / آب: مشبهبه) |
آب، سرد، زلال و گوارا | مراعات نظیر |
کلاس آفرینش و زیبایی طبیعت | تشبیه از نوع اضافه تشبیهی (آفرینش و زیبایی طبیعت: مشبه / کلاس: مشبهبه) |
با همه وجودم لمس میکردم | کنایه از درک کردن چیزی بهطور کامل |
بند سوم
در این بخش، آرایههای ادبی سومین بند از درس دوم را معرفی میکنیم.
غرقه شکوه و اعجاز و… بودم | کنایه از درگیر شدن بیش از حد |
آب، جوشش، چشمه، لطیف و خنکی | مراعات نظیر |
آب، این روح مذاب امید و زندگی | تشبیه (آب: مشبه / روح امید و زندگی: مشبهبه) |
آب… شتابان میرفت. | تشخیص و استعاره |
دهان خشک زمین | اضافه استعاری و تشخیص |
نگاههای پژمرده هزاران درخت | تشخیص و استعاره (اضافه استعاری) |
درخت تشنه | اضافه استعاری و تشخیص |
رگهای خشکیده جویهای مزرعه (رگهای مزرعه) | تشخیص و استعاره (اضافه) |
کوچهباغهای مرده | اضافه استعاری و تشخیص |
بند چهارم
در این بخش، آرایههای ادبی بخش چهارم این درس را بررسی میکنیم.
سبزهها و کشتههای سیراب | تشخیص و استعاره |
شاخه دستها | تشبیه از نوع اضافه تشبیهی (دستها: مشبه / شاخه: مشبهبه) |
شاخه دستهای درختان | استعاره و تشخیص |
درختان دعا میکردند | تشخیص و استعاره |
کودکان پرنشاط گلبوتهها | تشبیه از نوع اضافه تشبیهی (گلبوتهها: مشبه / کودکان: مشبهبه) |
نوجوانان امیدوار ذرتها | اضافه تشبیهی (ذرتها: مشبه / نوجوانان: مشبهبه) |
گوش نسیم | تشخیص و اضافه استعاری |
… آمین میگفتند. | استعاره و تشخیص |
باغ و صحرا و درخت و بوته | مراعات نظیر |
آشنایی و رفیق و خویشاوندی با ساقهها و درختها و… | تشخیص و استعاره |
بند پنجم
در جدول زیر، آرایههای ادبی بند پنجم این درس را مشخص کردهایم.
نسیم مانند مادری مهربان و… | تشبیه (نسیم: مشبه / مادری مهربان: مشبهبه) |
نسیم… به کودکان خویش… میآموزد | تشخیص و استعاره |
کودکان | استعاره از گیاهان |
سر نهالهای جوان | اضافه استعاری و تشخیص |
بوتههای نوزاد | تشبیه از نوع اضافه تشبیهی (بوتهها: مشبه / نوزاد: مشبهبه) |
اینکه بوتهها نوزاد نسیم باشند | تشخیص و استعاره |
احترام و وداع نهال و بوته به من | استعاره و تشخیص |
سر خم کردن | کنایه از احترام گذاشتن |
سر خم کردن نهال و بوتهها | تشخیص و استعاره |
کودک، جوان و نوزاد | مراعات نظیر |
احساسات خاموش | حسآمیزی |
احساسات طبیعت و سبزهها | «اضافه استعاری» و تشخیص |
سبزههای معصوم | تشخیص و اضافه استعاری |
بیت آخر درس
آرایههای موجود در بیت آخر درس دوم را در جدول زیر آوردهایم.
برگ درختان | اضافه استعاری |
هر ورقش دفتری است | تشبیه (هر ورق: مشبه / دفتر: مشبهبه) |
هر ورقش دفتری است معرفت کردگار | تشبیه (معرفت کردگار: مشبه / دفتر و ورق: مشبهبه) |
تا اینجا آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا پایان فصل اول یعنی درسهای اول و دوم، مشخص کردیم. در ادامه مطلب نیز به همین صورت به معرفی آرایههای فصلهای دوم تا ششم میپردازیم.
آرایه های ادبی فصل دوم فارسی هفتم با نام «شکفتن»
درس سوم و چهارم فارسی هفتم در فصل دوم وجود دارند که در این بخش، آرایههای موجود در آنها را معرفی میکنیم. پیشنهاد میکنیم برای یادگیری آرایههای ادبی، فیلم آموزش رایگان آرایههای ادبی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
درس سوم: نسل آینده ساز
در جدول زیر، تمام آرایههای ادبی درس سوم را بررسی کردهایم.
جوان و نوجوان، چشمه جوشان… است. | تشبیه (جوان و نوجوان:مشبه / چشمه جوشان: مشبهبه) |
چشمه جوشان نیرو و استعداد | اضافه تشبیهی (نیرو و استعداد: مشبه / جشمه جوشان: مشبهبه) |
جوان / نوجوان | تناسب |
ایران آزاد و مؤمن | مجاز از مردم ایران |
دل پاک و نورانی جوان | حسآمیزی |
شور و شعور | جناس ناقص افزایشی |
استعداد جوشان و پنهان | استعاره (تشبیه استعداد به چشمه که دارای جوشش است.) |
از زمین تا آسمان تفاوت کرده است | کنایه از تفاوت بسیار زیاد |
زمین / آسمان | تضاد |
دنیا باور نمیکرد | دنیا مجاز از مردم دنیا |
ارتش ما بتواند…. | ارتش مجاز از اعضای ارتش |
آینده را بسازد. | کنایه از آینده خوب / استعاره (تشبیه آینده به سازهای که قابل ساخت است.) |
پشتوانه ایمان | اضافه تشبیهی (ایمان: مشبه / پشتوانه: مشبهبه) |
پارههای دل این ملت | کنایه از بسیار عزیز بودن برای ملت |
ایران مقتدر | ایران مجاز از مردم ایران |
سالهای طلایی عمر خود | حسآمیزی (طلایی بودن سال) |
دامان گرم و مهربان نظام اسلامی و انقلاب اسلامی | اضافه استعاری (تشبیه نظام اسلامی و… به مادر دارای دامان) |
درس چهارم
در این بخش، آرایههای ادبی موجود در دو بخش درس چهارم یعنی درس «با بهاری که میرسد از راه» و «زیبایی شکفتن» را با هم بررسی میکنیم.
آرایه های «با بهاری که میرسد از راه»
آرایههای این شعر را در ادامه این بخش، بهصورت بیت به بیت بررسی کردهایم.
در بیت اول، یک تشبیه و یک تناسب وجود دارد.
آسمان مثل یک تبسم شد | تشبیه آسمان (مشبه) به تبسم (مشبهبه) / مثل: ادات شبه / مصراع اول: وجه شبه |
روشن / گرم | تناسب |
در بیت دوم، استعاره و کنایه موجود است.
پر زدن سرما و دلسردی | استعاره و تشخیص (تشبیه سرما و دلسردی به پرندهای که میتواند پر بزند.) |
دلسردی | کنایه از ناراحتی و ناامیدی |
سرما و دلسردی | تناسب |
از نظر گم شد | کنایه از نیست شدن و از بین رفتن |
بیت سوم شامل دو آرایه زیر است.
چشم جوانه | اضافه استعاری و تشخیص (تشبیه جوانه به جاندار دارای چشم) |
باز شدن چشم جوانه | کنایه از شکفتن جوانه |
در بیت چهارم، آرایههای استعاره و تشخیص و مراعات نظیر در این بیت مشاهده میشوند.
خندیدن شکوفه | استعاره و تشخیص (تشبیه شکوفه به انسانی که میخندد) |
درخت و شکوفه و بهار | مراعات نظیر |
در بیت پنجم، آرایههای زیر وجود دارند.
از راه رسیدن بهار | استعاره و تشخیص (تشبیه بهار به جانداری با قابلیت آمدن به جایی) |
از راه رسیدن | کنایه از بهتازگی رسیدن کسی به جایی |
سبز شدن، تازه شدن و بهاری شدن | همگی کنایه از تازه شدن حس و حال و شاد شدن / مراعات نظیر |
شو | تکرار |
بیت ششم دارای دو تشبیه و دو کنایه است.
مثل یک شاخه گل | تشبیه (مشبه: تو / مشبهبه: شاخه گل) |
مثل یک چشمهسار | تشبیه (مشبه: تو / مشبهبه: چشمهسار) |
جوانه بزن | کنایه از نو شدن و تحول مثبت |
جاری شو | کنایه از ادامه دادن و دوام آوردن |
آرایههای بیت هفتم را در جدول زیر مشخص کردهایم.
زندگی لبخند میزند | استعاره و تشخیص |
لبخند زدن زندگی بر کسی | کنایه از موفق شدن و خوشبخت شدن |
وقت شکفتنت است | استعاره (تشبیه مخاطب به گلی که میشکفد.) |
کنایه از پیشرفت و موفقیت |
آرایه های «زیبایی شکفتن»
در این بخش، آرایههای ادبی متن «زیبایی شکفتن» را بررسی میکنیم.
دوران شور و شوق و شکوفایی | اضافه استعاری (تشبیه شور و شوق و… به زمان که دارای دوره است.) |
دورهای پر فراز و فرود | کنایه از دورهای پر از سختیها و آسانیها |
فراز و فرود | تضاد |
وابستگی و استقلال | تضاد |
نوجوانی دورهای شبیه به رؤیا است. | تشبیه نوجوانی (مشبه) به رؤیا (مشبهبه) |
نوجوانی زیبا است. | استعاره (تشبیه نوجوانی به موجودی که میتواند زیبا باشد.) |
زیبایی / زشت | تضاد |
جویبار باصفا و… زندگی | اضافه تشبیهی (مشبه: زندگی / مشبهبه: جویبار) |
زلال / گوارا | تناسب |
گلآلود کردن چیزی | کنایه از نابود کردن |
در دلش ایمان و مهربانی موج بزند | استعاره (تشبیه ایمان و مهربانی به دریای دارای موج) |
از چهره و نگاهش امیدواری و نشاط بجوشد. | استعاره (تشبیه امیدواری و نشاط به چشمه دارای جوشش) |
دوست خوب کیمیا است. | تشبیه (مشبه: دوست خوب / مشبهبه: کیمیا / ادات تشبیه: است) |
ریشه در چیزی داشتن | کنایه از عوامل ایجاد و تاریخچه چیزی |
این همه کتاب ما را به سوی خود میخوانند | استعاره و تشخیص (تشبیه کتاب به انسان که میتواند کسی را به سوی خود بخواند.) |
کتاب پر راز و رمز آفرینش و شگفتیهای طبیعت | اضافه تشبیهی (مشبه: آفرینش و شگفتیهای طبیعت / مشبهبه: کتاب پر راز و رمز) |
نیروی جوانی و شادبی و… | اضافه تشبیهی (مشبه: جوانی و شادابی / مشبهبه: نیرو) |
به شکوفایی خواهیم رسید. | کنایه از موفقیت |
شکوفههای محبت و امید به آینده | اضافه تشبیهی (مشبه: محبت و امید به آینده / مشبهبه: شکوفهها) |
تا اینجا، آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا پایان فصل دوم بررسی کردیم و در ادامه مطلب، آرایههای فصل سوم تا فصل ششم را معرفی میکنیم.
یادگیری آرایه های فارسی هفتم با فرادرس
تا اینجا آرایه های ادبی فارسی هفتم تا آخر درس چهارم را یاد گرفتیم. آرایههای ادبی فارسی محدود به همین موارد نیستند و برای تشخیص درست آرایههای ادبی، باید همه آنها را یاد بگیریم چون برخی از آرایهها با هم شباهت دارند. همچنین در فارسی هفتم با قواعد دستوری چون جمله، انواع جملهها، فعل، نهاد، مفعول و نشانه آن، متمم، جابهجایی اجزای جمله در شعر، فعل اسنادی و مسند، زمان فعل، قالب قطعه، مرجع ضمیر، بن و شناسه افعال، ساختمان واژه و… آشنا میشویم. در این بخش برخی از فیلمهای آموزشی فرادرس را آوردهایم تا با استفاده از آنها، تمام آرایههای ادبی و مباحث فارسی هفتم را بهسادگی یاد بگیرید.
همچنین برای یادگیری همه آرایه های ادبی و تمام مباحث ادبیات فارسی در دوره متوسطه میتوانید از مجموعه آموزشهای زیر استفاده کنید.
فصل سوم: سبک زندگی
درس پنجم فارسی هفتم، درس آزاد است پس در این بخش، با آرایههای موجود در درسهای ششم، هفتم و هشتم آشنا میشویم. برای یادگیری آرایه تشخیص میتوانید فیلم آموزش رایگان آرایه تشخیص در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
درس ششم: قلب کوچکم را به چه کسی بدهم؟
در دانش ادبی این درس با آرایه «تکرار» آشنا میشویم. در این بخش، آرایه تکرار و سایر آرایههای متن این درس را بررسی میکنیم.
صفحه اول
در صفحه اول این درس، آرایههای زیر وجود دارند.
قلب خالی مانند یک گلدان خالی زشت است. | تشبیه (مشبه: قلب خالی / مشبهبه: گلدان خالی) |
دادن قلب به کسی | کنایه از دوست داشتن کسی |
جا دادن کسی در قلب | کنایه از دوست داشتن کسی |
تمام این قلب کوچولو را مثل یک خانه قشنگ کوچولو | تشبیه (مشبه: قلب / مشبهبه: خانه) |
کسی که توی قلب خیلی کوچولو و خیلی تمیز من خانه داشته باشد. | کنایه از دوستداشتنی بودن کسی برای کسی دیگر |
استعاره (تشبیه قلب به آپارتمانی دارای خانه) | |
قلب مهمانخانه نیست. | تشبیه (مشبه: قلب / مشبهبه: مهمانخانه) |
قلب لانه گنجشک نیست. | تشبیه (مشبه: قلب / مشبهبه: لانه گنجشک) |
مهمانخانه و لانه گنجشک نبودن قلب | کنایه از گذرا نبودن جایگاه آدمها در قلب |
صفحه دوم
آرایههای موجود در صفحه دوم این درس را در جدول زیر آوردهایم.
قلبم را بدهم به مادرم | استعاره (تشبیه قلب به شیء قابل نقل و انتقال) |
وقتی به قلبم نگاه کردم | آرایه استعاره (تشبیه قلب به شیء قابل تماشا) |
نصف قلب خالی مانده | استعاره (تشبیه قلب به شیء دارای مساحت) |
صفحه سوم
در جدول زیر، آرایههای ادبی صفحه سوم این درس را مشخص کردهایم.
باید عقلم میرسید. | کنایه از دانستن و فهمیدن |
قلبم را میدادم | استعاره / کنایه |
توی قلبم مقداری جای خالی مانده | استعاره |
گوشه خالی قلبم | اضافه استعاری |
جا دادن توی قلب | کنایه از دوست داشتن کسی |
توی قلبم حسابی شلوغ شده | استعاره |
صفحه چهارم
آرایههای متنوعی در صفحه چهارم از این درس وجود دارند که همه آنها را در جدول زیر آوردهایم.
چیز به این کوچکی چطور میتواند اینقدر بزرگ باشد؟ | پارادوکس یا متناقضنما |
بین خودمان باشد. | کنایه از نگفتن حرف به کسی دیگر |
خیلی خیلی خیلی پولدار | تکرار |
در قلبم جا نگرفت | استعاره / کنایه از دوست نداشتن |
دلم هم سوخت | کنایه از ناراحت شدن برای کسی |
دوان دوان / یواش یواش | تضاد و تکرار |
یک قلب کوچک کوچک چهقدر میتواند بزرگ باشد. | پارادوکس |
باقی قلبم | استعاره |
قلبم را میبخشم | کنایه از دوست داشتن / استعاره |
خاک ما | مجاز از سرزمین ما |
قلبم مثل یک شهر بزرگ شده بود. | تشبیه (مشبه: قلبم / مشبهبه: شهر بزرگ) |
صفحه پنجم
آخرین صفحه درس ششم را نیز در جدول زیر، از نظر آرایههای ادبی بررسی کردهایم.
گوشه قلبم | استعاره |
خودشان را درست کنند | کنایه از اصلاح رفتار خود |
دست از بد بودن و بدی کردن بردارند | کنایه از تمام کردن بدی و بدی کردن |
خانه کوچک توی قلب من | استعاره (تشبیه قلب به شهری که دارای خانه است.) |
معلوم نیست این قلب است یا دریا! | تشبیه (مشبه: قلب / مشبهبه: دریا) |
قلب به این کوچکی… هیچوقت پر نمیشود | پارادوکس |
تا وقتی توی قلبم جا هست | استعاره / کنایه از توانایی برای دوست داشتن |
درس هفتم: علم زندگانی
آرایههای ادبی درس هفتم را در این بخش با هم بررسی میکنیم.
بیت اول تا سوم
در ابیات اول تا سوم این شعر، آرایههای زیر وجود دارند.
بال و پر باز کردن | کنایه از شروع به پرواز |
کبوتر / پرواز / بال / پر | مراعات نظیر |
شاخک / شاخسار | تضاد و تناسب |
راه نزدیک، دور نمود | پارادوکس |
نزدیک / دور | تضاد |
گیتی به پیش چشمش تاریک شد | کنایه از بدحال شدن |
بیت چهارم تا نهم
آرایههای موجود در ابیات چهارم تا نهم این شعر را در جدول زیر مشخص کردهایم.
در ماند در راه | کنایه از متوقف شدن و عدم توانایی برای ادامه دادن |
فتاد از پای | کنایه از خسته شدن |
فریاد کردن کبوتربچه | استعاره و تشخیص |
آواز در دادن مادر کبوتر بچه | تشخیص و استعاره |
پای برزن و بام نداری | کنایه از ناتوانی |
برزن و بام | تناسب |
خواب / آرام | تناسب |
توش هنر | اضافه تشبیهی (مشبه: هنر / مشبهبه: توشه) |
حدیث زندگی | تشبیه اضافه تشبیهی (مشبه: زندگی / مشبهبه: حدیث) |
پا محکم نهادن | کنایه از عزم و اراده |
بر پای ایستادن | کنایه از اراده داشتن |
بیت دهم تا دوازدهم
در ابیات دهم تا دوازدهم این شعر، آرایههای زیر را مشاهده میکنید.
من اینجا چون نگهبانم | تشبیه (مشبه: من / مشبهبه: نگهبان) |
تو چون گنج | تشبیه (مشبه: تو / مشبهبه: گنج) |
نگهبان / گنج | تناسب |
آسودگی / رنج | تضاد |
بال / پر | تناسب |
دیوار / در | تناسب |
سرپنجه / سر | تناسب |
بیت سیزدهم تا پانزدهم
آرایههای ادبی بیتهای پایانی درس هفتم را در جدول زیر مشخص کردهایم.
گربه / باز | تناسب |
گهی از گربه ترسیدم گه از باز | کنایه از ترسیدن از همه کس |
هجوم فتنهها | اضافه استعاری و تشخیص (تشبیه فتنهها به انسانها) |
علم زندگانی | اضافه تشبیهی (مشبه: زندگانی / مشبهبه: علم) |
شاخک بیبن برومند نگردد | تمثیل (ارسال المثل) |
شاخک / بن / برومند | مراعات نظیر |
سعی و عمل | تناسب |
عمل / پند | تضاد |
درس هشتم: زندگی همین لحظههاست
در جدول زیر، آرایههای درس هشتم یعنی «زندگی همین لحظههاست» را بررسی کردهایم.
صفحه اول
در جدول زیر، آرایههای موجود در صفحه اول درس هشتم یعنی چهار بند ابتدایی این درس را مشخص کردهایم.
روزهایی که به شتاب میگذرند و هرگز بازنمیگردند. | استعاره و تشخیص (تشبیه روزها به موجود زنده که توانایی رفتن دارد.) |
روزها و ماهها و سالها | مراعات نظیر |
وقت طلاست | تشبیه (مشبه: وقت / مشبهبه: طلا) |
دلآزرده میشوند | کنایه از ناراحت شدن از کسی یا چیزی |
دنیا را زیر و رو میکنند. | کنایه از رفتن و گشتن همه جا |
زیر و رو | تضاد |
زیستن و زندگی زیبا تنها همان فرصت هایی است که… | تشبیه (مشبه: زیستن و زندگی زیبا / مشبهبه: فرصتهایی که…) |
رفتارهای زیبا | استعاره (تشبیه رفتار به شیء زیبا) |
کارهای بزرگ | استعاره (تشبیه کارها به شیء دارای حجم و اندازه) |
صفحه دوم
ادامه آرایههای این درس را در جدول زیر مشاهده میکنید.
مدت حیات… از ده سال تجاوز نمیکرد. | کنایه از بیشتر نشدن |
پیش خواند. | کنایه از دعوت کردن |
مرد بزرگ | بزرگ مجاز از بزرگ منش |
خوردن و خفتن و راه رفتن | مراعات نظیر |
پنج / شش / ده | مراعات نظیر |
اکنون و فرصت حال را دریابد | کنایه از استفاده درست |
امروز / فردا | تضاد |
امروز را به فردا افکندن | تمثیل (ارسالالمثل) |
به امید آینده نشستن | کنایه از کاری نکردن و امیدوار بودن |
افسوس خوردن | کنایه از حسرت کشیدن |
دو بیت خیام
آرایههای دو بیت خیام در میان این درس را در جدول زیر آوردهایم.
دی (دیروز) | مجاز از گذشته |
یاد مکن | کنایه از فراموش کردن |
فردا که نیامده است | استعاره و تشخیص (تشبیه فردا به جانداری با قابلیت آمدن) |
بر… بنیاد مکن | کنایه از امید بستن بسیار بر چیزی |
عمر بر باد مکن | کنایه از نابود کردن |
ادامه صفحه دوم
آرایههای بند پایانی صفحه دوم این درس را در جدول زیر مشاهده میکنید.
دلهای دیگران را شاد کردن | دل مجاز از خود دیگران |
گره از کار دیگران گشودن | کنایه از حل کردن مشکلات دیگران |
تقسیم / منها | تناسب |
شادی / غم | تضاد |
صفحه سوم
در جدول زیر، آرایههای ادبی آخرین صفحه از این درس را آوردهایم.
دقایق گرانبها | اضافه استعاری (تشبیه دقایق به شیء دارای ارزش) |
از دست مدهید. | کنایه از رها نکردن |
اضطراب / آرام | تضاد |
… بر خود حرام کنید. | کنایه از انجام ندادن کاری |
گردش / ورزش / بازی / تفریح | مراعات نظیر |
سبزهها / گلها / درختان | مراعات نظیر |
آسمان / ستاره | تناسب |
ساحل / دریا / رودخانه | مراعات نظیر |
وقت خود را تلف نکردهایم. | کنایه از هدر ندادن |
زندگی همین لحظههاست | تشبیه (مشبه: زندگی / مشبهبه: همین لحظهها) |
غصه و اندوه | تناسب |
سخن زیبا | استعاره (تشبیه سخن به شیء زیبا) |
فرصتها مثل گذشتن ابرها میگذرند. | تشبیه (مشبه: فرصتها / مشبهبه: ابرها) |
فرصتها را دریابید. | کنایه از استفاده کردن |
تا اینجا به بررسی آرایه های ادبی فارسی هفتم در فصلهای اول تا سوم پراختیم و در ادامه، سه فصل پایانی فارسی هفتم را بررسی میکنیم.
آرایه های ادبی فصل چهارم فارسی هفتم با نام «نامها و یادها»
در این بخش، آرایههای ادبی موجود در درسهای نهم، دهم و یازدهم را با هم بررسی میکنیم. برای یادگیری آرایه کنایه که از مهمترین آرایه های ادبی فارسی هفتم است، فیلم آموزش رایگان آرایه کنایه در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
درس نهم
در این بخش، آرایههای ادبی هر دو بخش درس نهم را بررسی کردهایم.
«نصیحت امام»
در جدول زیر، کل آرایههای این بخش از درس نهم را آوردهایم.
آن امام بتشکنی هستید… | تلمیح به «حضرت ابراهیم و شکستن بتها» |
انسانها را میسازد | استعاره (تشبیه انسان به سازه قابل ساخت) / کنایه از پیشرفت |
نور چشمان | کنایه از عزیز بودن |
«شوق خواندن»
در ادامه، آرایههای بخش دوم این درس یعنی «شوق خواندن» را مشخص کردهایم.
دامن طبیعت | اضافه استعاری و تشخیص (تشبیه طبیعت به مادر دارای دامن) |
در هم میآمیخت | کنایه از مخلوط کردن |
گوش میسپرد. | کنایه از با دقت گوش دادن |
تلخترین خاطرات | حسآمیزی |
طبیعت… را بر هم بزنند. | کنایه از خراب کردن و آشوب کردن |
کلاس درس را نیز مثل گشت و گذار در صحراها و باغها دوست میداشت. | تشبیه (مشبه: کلاس درس / مشبهبه: گشت و گذار در صحراها و باغها) |
به وجد میآمد. | کنایه از خوشحال شدن |
به حرم حضرت معصومه (س) پناه برد. | کنایه از رفتن به جایی برای آرام شدن |
قلب نگران مادر | استعاره و تشخیص (تشبیه قلب مادر به انسان نگران) |
شوق خواندن و… در وجودش زنده شد. | تشخیص و کنایه از آغاز اشتیاق برای چیزی |
حرم دل او را آرام میکرد و مدرسه اندیشهاش را. | تشخیص (تشبیه حرم و مدرسه به انسان) |
از همه دنیا بزرگتر بود. | اغراق |
درس دهم
در این بخش، آرایههای هر چهار بخش درس دهم را بررسی میکنیم.
آرایه های «کلاس ادبیات»
آرایههای صفحه اول این درس را در جدول زیر آوردهایم.
کلاس ساکت ساکت است. | تکرار |
به دهان معلم چشم دوخته | کنایه از دقت زیاد به چیزی |
در جاذبههای شعر غرق شده است. | کنایه از توجه زیاد به چیزی |
برقی در عمق چشمهای این نوجوان شهرستانی وجود دارد | کنایه از شوق و اشتیاق نسبت به چیزی |
بیشتر به چشم میآید. | کنایه از مورد توجه بیشتری بودن |
ناگهان به خود میآید. | کنایه از درآمدن از خیال و فکر |
گیج و غرق زیبایی شعر | استعاره (تشبیه شعر به دریا که میتوان در آن غرق شد.) و کنایه از توجه زیاد |
دستپاچگی | کنایه از مضطرب شدن |
دستهایی لرزان | کنایه از اضطراب |
در جدول زیر، آرایههای صفحه دوم این درس را مشاهده کنید.
حرارت و شور و نشاط | مراعات نظیر |
از خجالت سرخ شده است | کنایه از بسیار خجول شدن |
سر به زیر دارد. | کنایه از خجالت |
کلاس که تمام میشود | کلاس مجاز از زمان کلاس |
لحن گرمش | حسآمیزی |
سرت را بالا بگیری | کنایه از افتخار به خود |
نام بعضی نفرات رزق روحم شده است. | تشبیه (مشبه: نام بعضی نفرات / مشبهبه: رزق روحم) |
دلتنگی | کنایه از ناراحتی ناشی از دوری از کسی |
سویشان دارم دست | کنایه از درخواست کمک |
روشنم میدارد. | کنایه از خوشنود شدن |
آرایه های «مرواریدی در صدف»
در صفحه اول این درس، آرایههای زیر وجود دارند.
فردوسی / نظامی / مولوی / ناصرخسرو | مراعات نظیر |
پدر از پروین همچون مرواریدی در صدف با دقت مراقبت میکرد. | تشبیه (مشبه: پروین / مشبهبه: مرواریدی در صدف) |
عربی / ترکی / فرانسوی / انگلیسی | مراعات نظیر |
آرایههای صفحه دوم را نیز در جدول زیر آوردهایم.
ای مرغک | تشخیص و استعاره (تشبیه مرغک به انسان قابل خطاب قرار دادن) |
مرغک / آشیانه / پرواز / پریدن | مراعات نظیر |
باغ و چمن | تناسب |
رام تو نمیشود زمانه | کنایه از تحت تسلط و کنترل درنیامدن زمانه |
رام شدی | کنایه از تسلیم شدن |
رام و رمیدن | تضاد |
آب و دانه | تناسب |
روز / شب | تضاد |
آرایه های «زندگی حسابی»
کل آرایههای موجود در این بخش از درس دهم را در جدول زیر آوردهایم.
در برابر دشواریها بایستد | کنایه از مقاومت در برابر سختیها |
بر آنها چیره میشود | کنایه از پیروز شدن |
از بیل زدن… پروایی نداشت. | کنایه از انجام کاری بدون ترس یا نگرانی |
بنّایی / جوشکاری / نجّاری | مراعات نظیر |
علم بدون عمل | تمثیل (ارسال المثل) و کنایه |
شعر / ادب | تناسب |
دیوان / غزل | تناسب |
شعر و ادب | تناسب |
شعر و ادب / سعدی | مراعات نظیر |
بیت سعدی… نوازشگر دیدگان رهگذاران و مشتاقان آن استاد است. | استعاره و تشخیص (تشبیه بیت سعدی به انسان نوازشگر) |
ملک وجود | اضافه تشبیهی (مشبه: وجود / مشبهبه: ملک) |
دلی را ز خود بیازاری | دل مجاز از انسان صاحب دل |
آرایه های «فرزند صالح انقلاب»
در جدول زیر، آرایههای ادبی آخرین بخش از درس دهم را بررسی کردهایم.
پشت سر نگذاشته بود | کنایه از تمام نکردن |
جان و دل سعید با صدای دلنواز قرآن آشنا بود. | جان و دل مجاز از وجود سعید |
تلاوت زیبای قرآن او | حسآمیزی |
ورزش / فوتبال / مسابقات | مراعات نظیر |
ایران را در همه مسابقات پیروز و سربلند ببیند. | ایران مجاز از ورزشکاران ایرانی |
ذهن او لبریز سرودههای زیبا بود. | استعاره (تشبیه ذهن به ظرفی که میتواند لبریز شود.) |
لبریز بودن: کنایه از بیش از حد پر بودن چیزی | |
پیشآهنگ بودند. | کنایه از پیشقدم بودن در کاری |
وی یکی از فرزندان صالح انقلاب… بود. | استعاره و تشخیص (تشبیه انقلاب به انسان دارای فرزند) |
وی… از رویشهای مبارکی بود… | تشبیه (مشبه: وی / مشبهبه: رویشهای مبارک) |
درس یازدهم
در این بخش، آرایههای همه قسمتهای درس یازدهم را مشخص میکنیم.
عهد و پیمان
آرایههای اولین بخش این درس را در جدول زیر آوردهایم.
دقیق و منظم و جدی | مراعات نظیر |
رشته دوستی | اضافه تشبیهی (مشبه: دوستی / مشبهبه: رشته) |
رشته دوستی را قطع نمیکردند. | کنایه از قطع نکردن دوستی |
هم خود و هم شاگردانش… به آنها پایبند میماندند. | کنایه از وفای به عهد |
«من دیر نمیآیم، شما هم دیر نیایید» تا «به انجام برسانید» | تکرار |
عشق به مردم
در جدول زیر، آرایههای دومین بخش این درس را مشخص کردهایم.
موج جمعیت | اضافه تشبیهی (مشبه: جمعیت / مشبهبه: موج) |
موج جمعیت رجایی را از جا کند | کنایه از بلند کردن |
برد و برد و… | تکرار |
نزدیک بود زیر دست و پا بمانیم. | کنایه از مجروح شدن بر اثر جمعیت |
دست و پای سالم برایتان باقی نخواهند ماند. | مبالغه و کنایه از مجروح شدن |
نفس نفس میزد | کنایه از خستگی |
بیدست هم میشود زندگی کرد | کنایه از توان ادامه زندگی با وجود مشکل جسمی |
ولی بیمردم نمیشود (زندگی کرد). | کنایه از شدت نیاز به مردم |
رفتار بهشتی
در بخش سوم این درس، آرایههای زیر وجود دارند.
ورزش، خوراک، مطالعه و خواب | مراعات نظیر |
برنامه او… دقیقهای عوض نمیشد. | مبالغه |
گرمای محبت
آرایههای آخرین بخش از این درس را نیز در جدول زیر آوردهایم.
این فکر به سرعتش افزود | استعاره (تشبیه فکر به سوخت) |
هجوم باد | استعاره و تشخیص (تشبیه باد به انسان حملهکننده) |
در امان باشد. | کنایه از امنیت داشتن |
دستهایم از سرما خشک نمیشود. | مبالغه |
راه طولانیتر به نظر میآمد. | کنایه از دیده شدن |
دستانش را به طرف مردم دراز کرده بود | کنایه از کمک خواستن |
زوزه باد | استعاره (تشبیه باد به گرگ دارای زوزه) |
لبخند شادی روی لبهای پیرمرد نشست. | کنایه از شاد شدن |
برق خوشحالی | اضافه تشبیهی (مشبه: خوشحالی / مشبهبه: برق) |
و همین احساس او را گرم میکرد. | استعاره (تشبیه احساس به منبع گرما) |
حالا که آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا پایان فصل چهارم معرفی کردیم، در ادامه مطلب به بررسی آرایههای دو فصل پایانی میپردازیم.
فصل پنجم: اسلام و انقلاب اسلامی
در فصل پنجم فارسی هفتم، آرایههای درسهای دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم را مشخص کردهایم. پیشنهاد میکنیم برای یادگیری آرایه استعاره، فیلم آموزش رایگان آرایه استعاره و روشهای تشخیص آن در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
درس دوازدهم: خدمات متقابل اسلام و ایران
در جدول زیر، آرایههای ادبی درس دوازدهم را با هم بررسی میکنیم.
اسلام بر زبان خاصی تکیه نمیکند | کنایه از نیاز نداشتن |
در سراسر این آثار، مفاهیم اسلامی و قرآنی موج میزند | تشبیه (مشبه: مفاهیم اسلامی و… / مشبهبه: موج) |
پرچم اسلام | کنایه از فراگیر شدن |
ایران در پرتو گرایش به اسلام… مشعلدار یک تمدن… شد. | ایران مجاز از مردم ایران |
دروازه سرزمینهای دیگر را به روی ایران و دروازه ایران را به روی فرهنگها… باز کرد | کنایه از دستیابی به فرهنگهای دیگر |
بنای عظیم فرهنگ اسلامی | اضافه تشبیهی (مشبه: فرهنگ اسلامی / مشبهبه: بنای عظیم) |
احساسات پاک ایرانیان | حسآمیزی |
سرو کارش با… است. | کنایه از درگیر چیزی بودن |
معماری، نقاشی و خوشنویسی | مراعات نظیر |
گنجینههای قرآن | اضافه تشبیهی (مشبه: قرآن / مشبهبه: گنجینه) |
جوشش روح اسلامی | اضافه استعاری (تشبیه روح اسلامی به چشمه دارای جوشش) |
ذوق ایرانی | ایران مجاز از ایرانیان است. |
جامه زیبای شعر و نثر فارسی | اضافه تشبیهی (مشبه: شعر و نثر فارسی / مشبهبه: جامه زیبا) |
حقایق اسلامی را… آرایش دادهاند | تشبیه یا استعاره |
معانی لطیف قرآنی | حسآمیزی |
حکایاتی شیرین | حسآمیزی |
درس سیزدهم: اسوه نیکو
آرایههای ادبی درس سیزدهم را در جدول زیر بررسی کردهایم.
آداب و رفتار و اخلاق | مراعات نظیر |
فرزندان ما پاره جگر ما هستند. | کنایه از عزیز بودن |
تمثیل (ارسالالمثل) | |
تشبیه (مشبه: فرزندان / مشبهبه: پاره جگر ما) | |
در خدمتش… بودم. | کنایه از انجام کارهای کسی |
سخن درشت | حسآمیزی |
ندیدم و نشنیدم | تناسب |
گشادهرو | کنایه از مهربان و خوشرو بودن با دیگران |
خیره نگاه نمیکرد | کنایه از نگاه گیرا به کسی نکردن |
چشمهایش را به زمین میدوخت. | کنایه از سر به زیر بودن |
پیشدستی میکرد. | کنایه از داوطلب شدن |
اختیار میکرد. | کنایه از انتخاب و عمل |
سخن همنشین خود را نمیبرید. | کنایه از قطع نکردن حرف دیگران |
هیچگاه زبانش را به دشنام نمیآلود. | حسآمیزی |
حریم قانون | استعاره (تشبیه قانون به محل دارای حریم) |
به حریم قانون تجاوز میکردند. | کنایه از عدم رعایت قانون |
ماه فروماند | کنایه از کم آوردن |
سرو نباشد به اعتدال محمد | اغراق |
آدم و نوح و خلیل و موسی و عیسی و محمد | مراعات نظیر |
عاشقی / جوانی | تناسب |
درس چهاردهم: امام خمینی
در جدول زیر، آرایههای ادبی درس چهاردهم را مشخص کردهایم.
یک صدا فریاد خواهند کشید. | کنایه از همراهی |
از پشت اسب برخاک افتاد. | کنایه از افتادن |
هدف گلوله قرار گرفت. | کنایه از گلوله خوردن |
از پا درآمد. | کنایه از مردن |
نظم و دقت | تناسب |
ویژگیهای درخشان | استعاره (تشبیه ویژگیها به ستاره یا نور دارای درخشش) |
دنیای اسلام را دگرگون کرد. | کنایه از ایجاد تغییرات زیاد |
به مرجعیت انتخاب کردند. | مرجعیت کنایه از مرجع تقلید بودن یک روحانی برای دیگران |
مبارزه آشکار | حسآمیزی |
فریاد او را حرف دل خود میدانستند | تشبیه (مشبه: فریاد او / مشبهبه:حرف دل خود) |
حکومت شاه | شاه مجاز از محمدرضاشاه پهلوی |
پرچم مبارزه با… را برافراشته نگه داشت. | کنایه از مداومت مبارزه |
درس انقلاب | اضافه تشبیهی (مشبه: انقلاب / مشبهبه: درس) |
به گوش جهانیان میرساندند. | کنایه از فراگیر کردن چیزی در جهان |
جهانیان مجاز از مردم جهان | |
نظام شاهنشاهی واژگون شد. | کنایه از «از بین رفتن» |
افتاده و… بود. | کنایه از فروتنی و تواضع |
از جان و دل دوست میداشتند. | کنایه از دوست داشتن با تمام وجود |
شبی تلخ | حسآمیزی |
به خدا پیوست | کنایه از مردن |
جهان اسلام | اضافه تشبیهی (مشبه: اسلام / مشبهبه: جهان) |
اکنون جمهوری اسلامی ایران که میراث گرانبهای اوست | تشبیه (مشبه: جمهوری… مشبهبه: میراث گرانبهای او) |
به دست همه مردم ایران… سپرده شده | کنایه از دادن مسئولیت چیزی به کسی |
تا از آن مانند جان خویش نگهبانی کنند. | تشبیه (مشبه: آن / مشبهبه: جان خویش) |
کنایه از محافظت بسیار زیاد از چیزی |
درس پانزدهم فارسی هفتم، درس آزاد است بنابراین در ادامه مطلب، آرایههای ادبی درس شانزدهم و هفدهم را بررسی میکنیم.
آرایه های ادبی فصل ششم فارسی هفتم با نام «ادبیات جهان»
تا اینجا، آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا فصل پنجم معرفی کردیم و در این بخش به بررسی آخرین فصل میپردازیم. در آخرین فصل از فارسی هفتم، آرایههای درسهای شانزدهم و هفدهم را بهطور کامل معرفی کردهایم. پیشنهاد میکنیم برای یادگیری همه آرایههای ادبی، مجموعه فیلمهای آموزش آرایههای ادبی از تشبیه تا تشخیص و… در فرادرس را تماشا کنید. لینک این مجموعه آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
درس شانزدهم: آدم آهنی و شاپرک
در این بخش، آرایههای موجود در درس «آدم آهنی و شاپرک» را با هم بررسی میکنیم.
صفحه اول تا سوم
آرایههای سه صفحه اول این درس را در جدول زیر آوردهایم.
سر جعبه مانندش | تشبیه (مشبه: سر / مشبهبه: جعبه) |
صدای خشن | حسآمیزی |
به فهرست سؤالها خیره میشدند | کنایه از توجه و دقت زیاد |
بال / چشم | تناسب |
شاپرک گفت | تشخیص و استعاره |
چه نور سردی! | پارادوکس |
صفحه چهارم و پنجم
در جدول زیر، آرایههای ادبی صفحههای بعدی این درس را بررسی کردهایم.
برگهای جوان درختان بلوط | اضافه استعاری (تشبیه برگ درخت به انسان جوان) |
تا به حال… را نچشیدهام. | کنایه از نخوردن چیزی |
بال / گونه | تناسب |
صدایش بسیار شیرین بود | حسآمیزی |
سؤال / جواب | تضاد و تناسب |
دل آدم آهنی گرفت. | کنایه از ناراحت شدن |
احساسی که… به او دست نداده بود. | کنایه از احساس نکردن |
سادهدلی | کنایه از ساده و مهربان بودن |
آرام و ساکت | تناسب |
صدای غرش مانندی | تشبیه (مشبه: صدا / مشبهبه: غرش) |
صفحه ششم و هفتم
آرایههای صفحات بعدی درس را در جدول زیر مشاهده کنید.
چشم نارنجی رنگش… به پنجره خیره مانده بود. | کنایه از منتظر بودن |
بادی در گلو انداخت | کنایه از غرور |
دندان / شکم | تناسب |
بدنش میلرزید | کنایه از اضطراب |
صفحه هشتم و نهم
در جدول زیر نیز، آرایههای دو صفحه پایانی این درس را مشخص کردهایم.
ولی فقط مثل فرفره به دور خود میچرخید. | تشبیه (مشبه: او / مشبهبه: فرفره) |
نفسنفسزنان و بریدهبریده | تکرار |
دیگر حرکتی نکرد | کنایه از مردن |
نفس آخر را کشید. | کنایه از مرگ |
سکوت مرگباری بر سالن نمایشگاه حاکم شد. | کنایه از سکوت بسیار شدید و طولانی |
کمکم هوا روشن میشد. | کنایه از صبح شدن |
دور او حلقه زدند. | کنایه از جمع شدن دور کسی |
آن ملافه سفید که درست مثل کفن بود | تشبیه (مشبه: ملافه سفید / مشبهبه: کفن) |
صدای شکسته | استعاره (تشبیه صدا به شیشه قابل شکستن) |
درس هفدهم: ما میتوانیم
در جدول زیر، کل آرایههای ادبی موجود در درس آخر فارسی هفتم را مشاهده میکنید.
دو سال تا بازنشستگی فرصت داشت. | کنایه از باقی ماندن زمان |
وادار کنم | کنایه از مجبور کردن کسی به انجام کاری |
روی آورده بودند. | کنایه از شروع به توجه به چیزی |
آرام بنشینم | کنایه از کاری نکردن |
عاقبت کار به کجا میکشد. | کنایه از نتیجه کاری |
«نمیتوانم»های خود را دفن کنند. | استعاره و تشخیص (تشبیه نمیتوانمها به انسان) |
کنایه از رها کردن نتوانستنها | |
جعبه «نمیتوانم»ها | استعاره (تشبیه «نمیتوانم» به شیء) |
یاد و خاطره… را گرامی بداریم. | کنایه از ادای احترام به کسی بعد از مرگ او |
جایگاه ابدی | کنایه از قبر |
به خاک سپردهایم | کنایه از دفن کردن مرده |
خواهر و برادرهایش یعنی «میتوانم»، «خواهم توانست» و «همین حالا شروع خواهم کرد» | استعاره و تشخیص (تشبیه «نمیتوانم» به انسان دارای خواهر و برادر) |
خداوند… را قرین رحمت خود کند | کنایه از آمرزش کسی بعد از مرگ |
در ذهن آنها نقش میبست | کنایه از ماندن چیزی در حافظه |
«نمیتوانم. تاریخ فوت…» | استعاره و تشخیص |
«نمیتوانم» مرده است | استعاره و تشخیص |
مهمترین درس زندگیام را از او گرفتم. | کنایه از یاد گرفتن نکتهای مهم برای زندگی |
تمرین آرایه های ادبی فارسی هفتم
حالا که آرایه های ادبی فارسی هفتم را درس به درس و با مثالهای متنوع یاد گرفتیم، میتوانید با انجام آزمون زیر، میزان یادگیری خود را بسنجید. برای شرکت در این آزمون که شامل ده پرسش چهارگزینهای است، گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید و روی گزینه «مشاهده جواب» بزنید تا جواب درست را مشاهده کنید. برای دسترسی به پاسخهای تشریحی برخی از سؤالها نیز انجام همین مراحل کافی است. با انتخاب هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت میکنید و امتیاز نهایی خود را بعد از پاسخ دادن به همه پرسشها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.
۱. در کدام گزینه آرایه تشبیه وجود دارد؟
سرم جوری درد گرفته بود که میخواستم آن را به دیوار بکوبم تا شاید آرام شود.
آن گوشواره قدیمی برای مادرم گنجی عظیم بود زیرا آن را از مادرش هدیه گرفته بود.
صدای ساز و آواز، کل محله را برداشته بود.
کام خود را با گفتن و شنیدن سخنان تلخ، ناکام نکنید.
در گزینه دوم این سؤال، «گوشواره قدیمی (مشبه)» به «گنجی عظیم (مشبهبه)» تشبیه شده است. آرایههای موجود در گزینههای دیگر را نیز در فهرست زیر آوردهایم.
- گزینه اول: مبالغه
- گزینه سوم: اغراق و کنایه
- گزینه چهارم: حسآمیزی (تلخ بودن سخنان)
۲. آرایه تکرار را در کدامیک از گزینههای زیر مشاهده میکنید؟
امشب سبکتر میزنند این طبل بیهنگام را
یا وقت بیداری غلط بودست مرغ بام را
(سعدی)
ما را بر آستان تو بس حق خدمت است
ای خواجه بازبین به ترحم غلام را
(حافظ)
نی نی برو مجنون برو خوش در میان خون برو
از چون مگو بیچون برو زیرا که جان را نیست جا
(مولانا)
معلوم نشد که در طربخانه خاک
نقاش ازل بهر چه آراست مرا
(خیام)
واژههای «برو» و «چون» در این بیت تکرار شدهاند.
۳. در کدامیک از گزینههای زیر، آرایه تناسب یا مراعات نظیر وجود ندارد؟
بر چهره گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن، روی دلافروز خوش است
(خیام)
ای که گفتی دیده از دیدار بترویان بدوز
هرچه گویی چاره دانم کرد جز تقدیر را
(سعدی)
ساقیا برخیز و در ده جام را
خاک بر سر کن غم ایام را
(حافظ)
گفتا نه این خواهم نه آن دیدار حق خواهم عیان
گر هفت بحر آتش شود من در روم بهر لقا
(مولانا)
واژههای سازنده آرایه تناسب یا مراعات نظیر در گزینههای اول تا سوم این سؤال را در فهرست زیر مشخص کردهایم.
- گزینه اول: گل و نوروز / گل و چمن
- گزینه دوم: دیده، دیدار و بترویان
- گزینه سوم: ساقیا و جام
۴. آرایه تضاد در کدامیک از گزینههای زیر وجود دارد؟
بی مهر رخت روز مرا نور نماندست
وز عمر، مرا جز شب دیجور نماندست
(حافظ)
گر نشاید به دوست ره بردن
شرط یاری است در طلب مردن
(سعدی)
و یا آن روح بیچونی کز اینها جمله بیرونی
که در وی سرنگون آمد تأملها و فکرتها
(مولانا)
تنگ آمد از این سراچه تنگ
شد نای گلوش چون دم چنگ
(نظامی)
تضاد معنایی واژههای «روز» و «شب» در گزینه اول این سؤال، آرایه تضاد را ایجاد کرده است.
۵. کدامیک از گزینههای زیر، دارای آرایه حسآمیزی هستند؟
به خدا که پرده از روی چو آتشت برافکن
که به اتفاق بینی دل عالمی سپندت
(سعدی)
خاقان شرق و غرب که در شرق و غرب اوست
صاحبقران خسرو و شاه خدایگان
(حافظ)
ز راه دین سخن تلخ او نمودم خوش
از آنکه در سخن راست راستی پیداست
(عمعق بخاری)
ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست
کاین باقی عمر را بها پیدا نیست
(خیام)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. در کدام گزینه هیچگونه آرایه تشخیص وجود ندارد؟
به من بگو به کجا میروی پس از آن وقتها که رؤیاها تعطیل میشوند و ما به گریه رو میآریم
و گریه رو به کجا؟
(رضا براهنی)
سیب خواهد افتاد
روی اوصاف زمین خواهد غلتید
تا حضور وطن غایب شب خواهد رفت
(سهراب سپهری)
جز آستان توام در جهان پناهی نیست
سر مرا به جز این در، حوالهگاهی نیست
(حافظ)
غرور حسنت اجازت مگر نداد ای گل
که پرسشی نکنی عندلیب شیدا را
(حافظ)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷. کدامگزینه حاوی استعاره است؟
چشم تو که فتنه جهان خیزد از او
لعل تو که آب خضر میریزد از او
(دقیقی)
هرجا روی تو با منی، ای هر دو چشم و روشنی
خواهی سوی مستیم کش، خواهی ببر سوی فنا
(مولانا)
متناسبند و موزون حرکات دلفریبت
متوجه است با ما سخنان بیحسیبت
(سعدی)
هر اسپی که رستم کشیدیش پیش
به پشتش بیفشاردی دست خویش
(فردوسی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. در کدام گزینه، آرایه پارادوکس وجود دارد؟
هرآنکه ایزدش این چهار روزی کرد
سزد که شاد زیَد جادوان و غم نخورد
(رودکی)
از خلافآمد عادت بطلب کام که من
کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم
(حافظ)
دمادم درکش ای سعدی شراب صاف و دم درکش
که با مستان مجلس درنگیرد زهد و پرهیزت
(سعدی)
پیش از من و تو لیل و نهاری بوده است
گردنده فلک نیز به کاری بوده است
(خیام)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. آرایه ادبی تشبیه از نوع اضافه تشبیهی را در کدام گزینه مشاهده میکنید؟
چو خورشید تابان برآمد ز کوه
برفتند گردان همه همگروه
(فردوسی)
گرچه جان ما به ظاهر هست از جانان جدا
موج را نتوان شمرد از بحر بیپایان جدا
(صائب تبریزی)
مرگ، صیاد است و صیدش آدمی است
کو که زین صیاد سالم جست و رفت؟
(صابر همدانی)
گشوده سوی چمن نیمخفته نرگس چشم
چنان محب که دزدیده بنگرد به حبیب
(قطران تبریزی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. در کدامیک از گزینههای زیر، آرایه اضافه استعاری و تشخیص در یک واژه وجود دارند؟
چشمهایم را از صورتم برداشتم و روی میز گذاشتم.
برگهای درخت بید با من دوست شده بودند.
او چشمههای جوشان معرفت را به ما نشان داد.
دست روزگار همه ما را به اینجا کشانده است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جدول خلاصه نکات آرایه های ادبی فارسی هفتم
در این مطلب از مجله فرادرس تمام آرایه های ادبی فارسی هفتم را با مثال یاد گرفتیم و این آرایه ها را درس به درس بررسی کردیم. در پایان مطلب نیز نمونه سوال آرایه های ادبی هفتم با جواب را آوردیم تا با پاسخ دادن به سؤالهای چهارگزینهای، تمرین کنید و میزان یادگیری خود را نیز افزایش دهید. خلاصهای از مهمترین نکتههای آرایههای ادبی هفتم را در جدول زیر آوردهایم. البته برای یادگیری درست و کامل این آرایهها حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
۱. تکرار | تکرار یک واژه با شکل و معنای یکسان |
۲. تضاد | وجود تضاد معنایی بین دو واژه |
۳. تناسب | ارتباط معنایی بین دو یا چند واژه |
۴. کنایه | جمله یا عبارت با معنای دور و نزدیک و درست بودن معنای دور |
۵. تشبیه | مانند کردن چیزی به چیز دیگر |
۶. تشخیص | دادن ویژگیهای جانداران به غیرجانداران |
source