رسم فنی، نقشه یا طرحی برای نمایش جزئیات هندسی، ابعاد، مقیاس و مواد سازنده اشیا، سیستم‌ها و سازه‌ها است. ترسیمات فنی، مانند یک زبان مشترک بین افراد حاضر در پروژه‌های صنعتی عمل می‌کنند. طراحان، ایده‌های خود را با استفاده از المان‌های بصری موجود در این ترسیمات به دیگران انتقال می‌دهند. رسم فنی و نقشه کشی، کاربرد بسیار گسترده‌ای در رشته‌های مهندسی، از جمله مهندسی عمران، معماری، مکانیک، برق و غیره دارد. به همین دلیل، کارشناسان این رشته‌ها، باید با اصول ترسیم فنی آشنا باشند. در این مطلب از مجله فرادرس، به معرفی اصول و مفاهیم پایه رسم فنی می‌پردازیم.

در ابتدای مطلب، مفهوم رسم فنی در نقشه‌کشی را توضیح می‌دهیم. سپس، انواع ترسیمات فنی را نام می‌بریم. در ادامه، به بررسی کاربرد رسم فنی در حوزه‌های مختلف می‌پردازیم. سپس، ضمن مرور ابزارهای مورد استفاده در ترسیم فنی، رایج‌ترین استانداردهای رسم فنی را معرفی می‌کنیم. در نهایت، به معرفی انواع نما، اصول اندازه‌گذاری و علائم مهم در نقشه‌کشی مهندسی می‌پردازیم.

تعریف رسم فنی در نقشه‌کشی چیست؟

«رسم فنی» (Technical Drawing)، نمایش گرافیکی دقیق از نحوه عملکرد یا نحوه ساخت یک شی یا سیستم است. رسم فنی، با عنوان ترسیم فنی یا نقشه‌کشی صنعتی نیز شناخته می‌شود.

رسم نقشه‌ها یا ترسیمات فنی، با مقیاس دقیق صورت می‌گیرد. المان‌های رسم شده در این نقشه‌ها، هرگونه ابهام را از بین می‌برند. به عبارت دیگر، این المان‌ها، به گونه‌ای هستند که فقط به یک شکل می‌توان آن‌ها را تفسیر کرد.

نقشه‌های صنعتی، پایه و اساس طراحی‌های مهندسی هستند. بر اساس تعریف کتاب رسم فنی ۱ پایه دهم، رسم فنی، زبانی برای بیان مفاهیم صنعتی است. این زبان، وظیفه انتقال ایده‌ها و طرح‌های صنعتی را در زمینه‌های گوناگون برعهده دارد.

اهمیت رسم فنی در مهندسی و طراحی چیست؟

رسم فنی، بهترین و موثرترین روش برقراری ارتباط بین مهندسان و طراحان است. شاید جمله «یک تصویر، به اندازه هزار کلمه ارزش دارد» را شنیده باشید. این جمله برای ترسیمات فنی، صدق می‌کند. نقشه‌ها، اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری را نسبت به برنامه‌های متنی در اختیار افراد قرار می‌دهد؛ زیرا درک یک المان تصویری، همیشه ساده‌تر و سریع‌تر از درک متن است.

مهندسان فعال در حوزه‌های مختلف نظیر مهندسی عمران، مهندسی مکانیک، مهندسی برق، مهندسی معماری و غیره، ترسیمات فنی را به عنوان اصلی‌ترین روش ارتباطی میان خود در نظر می‌گیرند. رسم این ترسیمات، در مراحل ابتدایی پروژه‌ها (معمولا مرحله برنامه‌ریزی) انجام می‌شود.

نقشه‌های صنعتی، مانند یک دستورالعمل تصویری عمل می‌کنند. این دستورالعمل‌ها، جزئیات دقیق هندسه نهایی محصولات، تجهیزات یا سیستم‌ها در دنیای واقعی را نمایش می‌دهند. به همین دلیل، وجود آن‌ها برای پیمانکاران و سازندگان نیز اهمیت دارد. پیمانکاران و سازندگان، شکل فیزیکی اشیا و نحوه عملکرد آن‌ها را بر اساس ترسیمات فنی مشخص می‌کنند. این ترسیمات، از ابتدا تا انتهای یک پروژه، کاربرد دارند و باعث هماهنگی بهتر افراد در حین انجام فعالیت‌ها می‌شوند.

تفاوت ترسیم فنی با ترسیم هنری چیست؟

ترسیمات هنری، بر روی خلاقیت و زیبایی‌شناسی تمرکز می‌کنند. هدف اصلی این هنرها، استفاده المان‌های گرافیکی برای بیان احساسات، ایده‌ها یا نظرات است. در طرف دیگر، ترسیمات فنی، به دنبال نمایش دقیق و واقعی جزئیات اشیا با هدف برقراری ارتباط روشن و واضح هستند.

تفسیر ترسیمات هنری، به بیننده بستگی دارد. هر شخص با توجه به ویژگی‌های شخصیتی خود می‌تواند یک اثر هنری را تفسیر کند. این موضوع برای تفسیر ترسیمات فنی صادق نیست. هر نقشه صنعتی، یک هدف و منظور مشخص دارد. تفسیر اشتباه این نقشه‌ها، باعث به وجود آمدن مشکل در عملکرد خروجی مورد نظر می‌شود. این نکته را همیشه در هنگام نقشه‌کشی یا نقشه‌خوانی در نظر بگیرید.

هدف از ترسیم فنی چیست؟

هدف اصلی از ترسیم نقشه‌های فنی، انتقال اطلاعات دقیق در مورد ساختار هندسی و اندازه‌های یک شی یا سیستم است. به طور کلی، از اهداف رسم فنی و نقشه کشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نمایش دقیق اندازه‌ها و اشکال
• ایجاد طرح‌های کاربردی و زیبا
• فراهم کردن شاخص کنترل کیفیت
• مطابقت با استانداردها و مقررات
• استانداردسازی و ایجاد زبان مشترک

چه کسانی باید قادر به خواندن نقشه‌های فنی باشند؟

مهندسان و طراحان، از افرادی هستند که هم باید قادر به ترسیم نقشه‌های فنی بوده و هم با نحوه خواندن این نقشه‌ها آشنا باشند. علاوه بر این، کارکنان اجرایی نیز باید بتوانند اطلاعات مورد نیاز برای ساخت را از روی ترسیمات فنی استخراج کنند. به عنوان مثال، اگر ساخت یک قطعه طی فرآیند ماشین‌کاری انجام می‌شود، اپراتورها، جزئیات قطعه نهایی را از روی نقشه‌های فنی می‌خوانند و دستگاه را بر این اساس تنظیم می‌کنند.

به طور کلی، هر کسی که با فرآیندهای ساخت و یا نظارت بر روی فرآیندهای ساخت سر و کار دارد، باید قادر به خواندن ترسیمات فنی باشد. در بخش‌های بعدی، مبانی خواندن این ترسیمات را آموزش خواهیم داد.

چگونه رسم فنی و نقشه کشی را حرفه‌ای یاد بگیریم؟

برای یادگیری کامل و حرفه‌ای ترسیم فنی، ابتدا باید با اصول اولیه و مباحث تئوری آن آشنا شوید. سپس، به حل مثال‌های عملی بپردازید. تقویت مهارت نقشه‌کشی و تسلط بر روی ابزارهای این حوزه، به تمرین زیاد نیاز دارد. این مهارت، در بسیاری از رشته‌های مهندسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین، آشنایی با آن می‌تواند زمینه فرصت‌های شغلی بیشتر را برایتان فراهم کند. نکته مهم در اینجا، پیدا کردن منابع آموزشی جامعی است که ضمن بیان دقیق مباحث تئوری، به حل مثال‌های واقعی پرداخته باشد.

فرادرس، مجموعه‌ای از چندین فیلم آموزشی مفید و کاربردی را در زمینه رسم فنی و نقشه کشی تهیه کرده است که می‌توانند شما را در یادگیری حرفه‌ای این مهارت کمک کنند. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است:

در بخش‌های بعدی، در مورد بهترین مسیر یادگیری رسم فنی و نقشه کشی برای دانشجویان رشته‌های مختلف مهندسی صحبت خواهیم کرد.

انواع ترسیمات فنی چه هستند؟

نقشه‌های فنی، انواع و کاربردهای مختلفی دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• «نقشه اسمبلی» (Assembly Drawing): موقعیت، شکل و رابطه اجزای مختلف یک سیستم متشکل از چندین قطعه، در نقشه اسمبلی نمایش داده می‌شود. این نقشه، تمام قطعات یک محصول را دربرمی‌گیرد. نقشه‌های اسمبلی، کاربرد زیادی در صنایع خودروسازی، هوافضا و الکترونیک دارند.
• «نقشه اجرایی» (Executive Drawing): اطلاعات مورد نیاز برای ساخت یک قطعه یا سیستم، در نقشه اجرایی یا نقشه جزئیات آورده می‌شود. این نوع نقشه، اطلاعاتی نظیر نوع مواد یا مصالح مورد استفاده، جزئیات ساخت، مقاطع مورد نیاز و تمام نماهای شی را نمایش می‌دهد.
• «نقشه نصب» (Installation Drawing): فعالیت‌های مختلف و اطلاعات ضروری در مورد نحوه نصب یک دستگاه، در نقشه نصب آورده می‌شود. این نوع نقشه فنی، معمولا جزئیات مربوط به اندازه‌ها را نمایش نمی‌دهد اما در برخی از موارد، می‌توان ابعاد کلی را درون آن مشاهده کرد.
• «نقشه شماتیک» (Schematic Drawing): هدف اصلی نقشه‌های شماتیک، نمایش اصول و مبانی عملیاتی یک دستگاه یا سیستم است. این نوع از نقشه‌ها، رابطه فضایی و هندسی از جمله اطلاعات ابعادی را نشان نمی‌دهند و بر روی رابطه منطقی و عملکردی تمرکز می‌کنند. در رسم نقشه‌های شماتیک، معمولا از علائم و المان‌های ترسیمی ساده استفاده می‌شود.
• «نقشه عملیاتی» (Operational Drawing): نمایش جزئیات و داده‌های تکمیلی برای اجرای یک فرآیند، در نقشه‌های عملیاتی آورده می‌شود.
• «نقشه تصویری» (Pictorial Drawing): ضروری‌ترین ویژگی‌های شی، در نقشه‌های تصویری یا مصور به نمایش درمی‌آیند. درک ساختار هندسی شی در این نقشه‌ها، بسیار ساده‌تر از نقشه‌های دیگر است.
• «نقشه مونتاژ» (Mounting Drawing): نقشه‌های مونتاژ، پیکربندی هر یک از المان‌های قابل نصب و نحوه ارتباط آن‌ها با یکدیگر را نمایش می‌دهند.

هر یک از انواع نقشه‌های فنی، کاربرد ویژه خود را دارند. برخی از نقشه‌ها، در معماری و برای ساخت ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی دیگر، در تولید قطعات کوچک تشکیل‌دهنده سیستم‌های بزرگ‌تر به کار گرفته می‌شوند. این نقشه‌ها، نمایش فرآیندهای پیچیده را ساده می‌کنند.

کاربرد رسم فنی در حوزه‌های مختلف چیست؟

ترسیمات فنی، در بسیاری از حوزه‌ها و صنایع کاربرد دارند. این نقشه‌ها در صنعت ساختمان، برق، الکترونیک، ریخته‌گری، تولید، تاسیسات و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در این بخش، کاربردهای رسم فنی در حوزه‌های مختلف را به طور خلاصه توضیح می‌دهیم.

ترسیم فنی در مهندسی مکانیک

نقشه‌های مهندسی مکانیک، به منظور نمایش الزامات تولید قطعات و محصولات مهندسی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نقشه‌ها، مانند یک راهنمای فنی و ابزار عیب‌یابی برای شناسایی نقاط ضعف طراحی‌های مکانیکی عمل می‌کنند. ترسیمات فنی در حوزه مکانیک، بر اساس معادلات ریاضی دقیق رسم می‌شوند تا جزئیات مکانیزم مورد نظر و اجزای آن را به خوبی نمایش دهند.

نقشه‌های مهندسی مکانیک، کاربرد زیادی در صنعت ریخته‌گری دارند. در این صنعت عظیم، قطعات فلزی با شکل‌های پیچیده تولید می‌شوند. رسم فنی، به سازندگان کمک می‌کند تا جزئیات ساخت این قطعات را به خوبی درک و اجرا کنند.

اگر به یادگیری ترسیم فنی در حوزه مکانیک علاقه دارید، «فیلم آموزش نقشه‌کشی صنعتی با CATIA فرادرس» را مشاهده کنید. لینک مشاهده این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است.

ترسیم فنی در مهندسی برق

نقشه‌های مهندسی برق، مستندات فنی مورد استفاده برای ارائه اطلاعات مرتبط با طراحی سیستم‌های الکتریکی هستند. این نقشه‌ها، جزئیات نورپردازی، سیم‌کشی، منبع انرژی، ولتاژ و ظرفیت سیستم‌های الکتریکی را نشان می‌دهند. تکنسین‌ها، از نقشه‌های فنی برق برای اجرای تاسیسات الکتریکی ساختمان‌ها یا تعمیر این تاسیسات استفاده می‌کنند. ترسیمات فنی، در صنعت الکترونیک نیز کاربرد دارند. این ترسیمات، معمولا برای نمایش اطلاعات مدار تجهیزات الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در صورت علاقه به یادگیری رسم فنی در حوزه مهندسی برق، «فیلم آموزش اصول نقشه‌کشی برق صنعتی با ePLAN فرادرس» را مشاهده کنید. لینک مشاهده این فیلم آموزشی کاربردی در ادامه آورده شده است.

ترسیم فنی در مهندسی معماری

نقشه‌های معماری، نمایشی دقیق و جزئی از تمام جنبه‌های یک سازه پیشنهادی هستند. معماران، با ترسیم این نقشه‌ها، ایده‌های خود را به تصویر می‌کشند و طرح‌های مفهومی را به ترسیمات منسجم تبدیل می‌کنند. تامین‌کنندگان و کارکنان مورد نیاز برای اجرای پروژه، بر اساس نقشه‌های معماری تعیین می‌شوند.

ترسیم فنی در مهندسی عمران و سازه

نقشه‌های سازه‌ای، جزئیات عضوهای مختلف، قطعات، اتصالات، اندازه‌ها و دیگر اطلاعات مربوط به اسکلت سازه‌ای در پروژه‌های ساختمانی یا زیرساختی را نمایش می‌دهد. این نقشه‌های فنی، امکان اطمینان از اجرای پروژه بر اساس دستورالعمل‌های مورد نیاز برای تحمل نیروها و بارهای مجاز را فراهم می‌کنند.

پلان‌های ساختمانی، یکی از انواع نقشه‌های ساختمانی و ترسیمات فنی در مهندسی عمران هستند که طراحی کلی و جزئی پروژه‌های عمرانی را نمایش می‌دهند. از اجزای قابل نمایش در این پلان‌ها می‌توان به ساختمان‌ها، جاده‌ها، پارکینگ‌ها، تاسیسات و محوطه اشاره کرد.

ترسیم فنی در مهندسی تاسیسات

لوله‌کشی آب، گاز، برق، تهویه و غیره، به عنوان تاسیسات ساختمان محسوب می‌شوند. نقشه‌های فنی تاسیسات، پیکربندی و طراحی این سیستم‌های مکانیکی، الکتریکی و پایپینگ را نمایش می‌دهد. این نقشه‌ها به منظور اطلاع از نحوه نصب و نگهداری تاسیسات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ابزارهای مورد استفاده در ترسیم فنی چه هستند؟

رسم نقشه‌های فنی، به روش دستی یا نرم‌افزاری صورت می‌گیرد. مهندسان و طراحان، باید با هر دوی این روش‌ها آشنا باشند. بسیاری از ترسیمات فنی با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری ایجاد می‌شوند. با این وجود، اغلب دانشجویان رشته مهندسی، اصول رسم فنی و نقشه کشی را به کمک ابزارهای دستی یاد می‌گیرند. این رویکرد، درک بهتری از اصول و مفاهیم پایه نقشه‌کشی فنی را فراهم می‌کند. در ادامه، به معرفی رایج‌ترین ابزارهای کامپیوتری و دستی برای رسم فنی می‌پردازیم.

نرم‌افزارهای رسم فنی و نقشه کشی

نقشه‌کشی رایانه‌ای، روش امروزی برای ایجاد ترسیمات فنی است. در این روش، تمام فعالیت‌های مربوط به رسم المان‌های نقشه‌های فنی، توسط نرم‌افزارهای «طراحی به کمک کامپیوتر» (Computer Aided Design | CAD) صورت می‌گیرد. سپس، فایل کامپیوتری این نقشه‌ها یا نسخه‌های پرینت شده آن‌ها بر روی کاغذ، با افراد دیگر به اشتراک گذاشته می‌شود.

«اتوکد» (AutoCAD)، محبوب‌ترین و شناخته شده‌ترین نرم‌افزار طراحی به کمک کامپیوتر است. اگر می‌خواهید مهارت‌های خود در رسم فنی و نقشه کشی را تقویت کنید، باید کار با این نرم‌افزار را به خوبی یاد بگیرید. البته نرم‌افزارهای عمومی و تخصصی زیادی در حوزه نقشه‌کشی وجود دارند. مهندسان عمران، معمولا اتوکد را به سایر نرم‌افزارها ترجیح می‌دهند. مهندسان معماری نیز بر اساس نیازهای پروژه، از ابزارهای «رویت» (Revit)، «آرشیکد» (Archicad) یا «Sketchup» در کنار اتوکد بهره می‌گیرند.

اغلب مهندسان مکانیک، از نرم‌افزارهایی مانند «سالیدورک» (SolidWorks) یا «کتیا» (CATIA) برای رسم نقشه‌های فنی قطعات و سیستم‌های مکانیکی استفاده می‌کنند. اغلب مهندسان برق نیز نرم‌افزار «ای‌پلن» (ePLAN) را به منظور ترسیم نقشه‌های فنی سیستم‌های الکتریکی مورد استفاده قرار می‌دهند. بنابراین، هرچه سطح دانش تخصصی‌تان بالاتر برود، باید به سراغ نرم‌افزارهای مرتبط با تخصص‌تان بروید.

نرم‌افزارهای کامپیوتری، سرعت و دقت نقشه‌کشی را به میزان قابل توجهی بالا می‌برند. ابزارها و قابلیت‌های این نرم‌افزارها، امکان ترسیم هر شکل دلخواه با هر جزئیاتی را فراهم می‌کنند. تنها محدودیتی که در هنگام کار با این نرم‌افزارها وجود دارد، محدودیت دنیای واقعی است. ترسیم نقشه‌های فنی توسط طراح انجام می‌شود. طراح، این نقشه‌ها را به سازنده می‌دهد تا بر اساس اطلاعات موجود در آن، به ساخت قطعه یا اجرای سیستم بپردازد. بنابراین، اگر تکنولوژی ساخت قطعه یا اجرای سیستم در دنیای واقعی وجود داشته باشد، هر نقشه‌ای را می‌توان به واقعیت تبدیل کرد.

ابزارهای دستی رسم فنی

کاغذ، مداد، تراش، پاک‌کن و خط‌کش، از ابزارها و تجهیزات سنتی ایجاد ترسیمات فنی محسوب می‌شوند. از دیگر لوازم نقشه‌کشی فنی با دست می‌توان به تخته، چسب کالک، گونیا، نقاله، پرگار، خط‌کش تی، اشل، شابلون و برس اشاره کرد. البته داشتن تمام این لوازم برای ترسیم فنی ضروری نیستند اما وجود آن‌ها، دقت کار را بالاتر می‌برد.

تجهیزات مورد نیاز برای درس رسم فنی در هنرستان یا دانشگاه را معلم یا استاد شما تعیین می‌کند. به عنوان مثال، وسایل زیر، معمولا برای درس رسم فنی مورد استفاده قرار می‌گیرند:

• تخته رسم
• گونیا ۴۵ و ۶۰
• کاغذ ساده و کاغذ کالک A4
• مدادهای B1 ،HB و H1
• تراش
• شابلون حروف فارسی
• راپید یا روان‌نویس با سایزهای ۰/۲، ۰/۴ و ۰/۶

اگر می‌خواهید رسم فنی و نقشه کشی را به طور اصولی یاد بگیرید، باید مهارت خود در ترسیم با ابزارهای دستی را تقویت کنید. این کار، درک شما از فرآیند نقشه‌کشی و نقشه‌خوانی را بالا می‌برد.

استاندارد رسم فنی و نقشه کشی چیست؟

ترسیمات فنی، اطلاعاتی نظیر شکل، اندازه، مصالح، اسمبلی و عملکرد را به روشی ساده نمایش می‌دهند. تمام افراد فعال در پروژه، فارغ از محل فعالیت یا زبان، قادر به خواندن این ترسیمات هستند. دلیل اصلی این موضوع، استفاده از قواعد و علائم استاندارد برای انواع خط، نما، اندازه‌گذاری، یادداشت و دیگر المان‌های نقشه است.

«آی‌اس‌او یا ایزو» (ISO)، بزرگ‌ترین سازمان استاندارد جهانی برای تدوین اصول نقشه‌کشی محسوب می‌شود. ایران، عضو این سازمان است و از استانداردهای این سازمان را به منظور رعایت اصول و قواعد رسم فنی مورد استفاده قرار می‌دهد. از پرکاربردترین استانداردهای ISO در نقشه‌کشی می‌توان به مجموعه استانداردهای ISO-128 و مجموعه استانداردهای ISO-129 اشاره کرد.

استانداردهای ISO-128، الزامات کلی نمایش خطوط، نماها، برش‌ها، مقاطع، تصویرسازی، ساده‌سازی ترسیمات و علائم اختصاری را پوشش می‌دهند. استانداردهای ISO-129 نیز به ارائه اصول اندازه‌گذاری و نمایش ابعاد و تلرانس‌ها می‌پردازند.

استاندارد کاغذ در ترسیم فنی

کاغذ، سطحی صاف است که ترسیم نقشه‌های فنی بر روی آن انجام می‌شود. از ویژگی‌های کاغذ مناسب برای رسم فنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رنگ سفید (کمی مایل به شیری)
• مقاومت در برابر پاک‌کن و پارگی
• سطح نسبتا صاف و بدون موج
• عدم انعکاس نور (مات بودن)

کاغذ شطرنجی، کاغذ پوستی و کاغذ میلی‌متری، از دیگر انواع کاغذهای مورد استفاده در ترسیم هستند. بر اساس استاندارد ISO-128، کاغذ مبنا برای نقشه‌کشی، دارای طول ۱۱۸۹ میلی‌متر و عرض ۸۴۱ میلی‌متر است. اگر طول و عرض این کاغذ را ضرب کنیم، به مساحت تقریبا ۱ متر مربع می‌رسیم. به کاغذ مبنا، «A0» نیز می‌گویند.

با نصف کردن کاغذ A0 و ادامه دادن این کار، به کاغذهای A1 تا A7 می‌رسیم. کاغذهای A0 تا A5، در نقشه‌کشی استفاده می‌شوند. کاغذ A2 با ابعاد ۴۲۰ میلی‌متر در ۵۹۴ میلی‌متر، گزینه مناسبی برای اغلب ترسیمات فنی است. کاغذهای کوچک‌تر، بیشتر برای طرح‌های کوچک‌تر کاربرد دارند.

استاندارد کادر در ترسیم فنی

المان‌های ترسیمی نقشه، درون کادر قرار می‌گیرند. بنابراین، پیش از شروع ترسیم، باید کادر آن را ایجاد کنیم. کادر ترسیم، به منظور اطمینان از کامل بودن محتوای نقشه در حین پرینت مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای کاغذ A4، فاصله کادر از هر ضلع (حاشیه کادر) برابر با ۱۰ میلی‌متر است.

در صورت قرار دادن کاغذ در پوشه، باید حاشیه یک طرف را ۲۰ میلی‌متر در نظر بگیریم. این حاشیه اضافی، از آسیب به محتوای نقشه در حین پانچ کردن کاغذ یا پوشه جلوگیری می‌کند.

استاندارد جدول مشخصات در ترسیم فنی

اغلب نقشه‌های فنی، دارای جدول مشخصات هستند. این جدول، معمولا در گوشه پایین-راست کادر قرار دارد. اطلاعاتی نظیر عنوان نقشه، مقیاس، نام طراح، تاریخ ترسیم و بسیاری از مشخصات عمومی نقشه، در جدول مشخصات آورده می‌شود. «استاندارد ISO7200»، به الزامات جدول مشخصات برای ترسیمات فنی را توضیح می‌دهد.

مقیاس و نسبت

مقیاس یا «اِسکِیل» (Scale)، نسبت بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی ترسیمات نقشه‌ها در مقایسه با اندازه واقعی است. این نسبت از تقسیم اندازه‌های تصویری بر اندازه‌های حقیقی به دست می‌آید. «استاندارد ISO5455»، در مورد مقیاس‌های پیشنهادی برای ترسیمات فنی صحبت می‌کند.

در بسیاری از مواقع، ابعاد قطعات یا سیستم‌های واقعی به قدری بزرگ است که نمی‌توان آن‌ها درون کاغذهای ترسیم جای داد یا این ابعاد به قدری کوچک است که در صورت رسم، نمی‌توان جزئیات مورد نیاز را به خوبی مشاهده کرد. در این شرایط، اندازه‌های واقعی را با یک نسبت مشخص کوچک یا بزرگ می‌کنند. مقیاس، این نسبت را نمایش می‌دهد.

در نقشه‌های معماری و عمران، از مقیاس‌ها برای کوچک‌نمایی سازه‌ها استفاده می‌شود. به عنوان مثال، پلان فونداسیون یا پلان کف ساختمان، دارای مقیاس ۱:۱۰۰ است. عدد سمت چپ، به ابعاد ترسیمات و عدد سمت راست، به ابعاد واقعی اختصاص دارد. بنابراین، اگر اندازه ترسیمات را ۱۰۰ برابر کنیم، به اندازه واقعی می‌رسیم.

در نقشه‌های مکانیک، معمولا از مقیاس‌ها برای بزرگ‌نمایی قطعات استفاده می‌شود. به عنوان مثال، مقیاس یک قطعه می‌تواند ۲:۱ باشد. بنابراین، اگر ابعاد ترسیمات را تقسیم بر ۲ کنیم، به ابعاد واقعی می‌رسیم. مقیاس ۱:۱، به معنی رسم قطعه با اندازه واقعی است.

استاندارد خط در ترسیم فنی

خط، مهم‌ترین المان مورد استفاده برای ترسیم یک نقشه است. در واقع، خط، پایه و اساس نقشه را تشکیل می‌دهد. خط‌های مختلفی در نقشه‌های فنی مورد استفاده قرار می‌گیرند که در این بخش، به معرفی آن‌ها بر اساس معیارهای مختلف می‌پردازیم.

استاندارد ضخامت خط

ضخامت یا پهنای خط، به ابعاد کاغذ بستگی دارد. این ضخامت از ۰/۱۳ میلی‌متر تا ۲ میلی‌متر تغییر می‌کند. در یک کاغذ با ابعاد بسیار بزرگ، پهنای خطوط اصلی، میانه و نازک به ترتیب برابر با ۲، ۱/۴ و ۱ میلی‌متر است. جدول زیر، گروه‌های استاندارد خط را بر اساس ابعاد کاغذ نمایش می‌دهد.

استاندارد کاربرد انواع خط در ترسیم فنی

هر خط در رسم فنی و نقشه کشی، معنی و کاربرد خاص خود را دارد. به عنوان مثال، از خطوط ساده ضخیم برای نمایش لبه‌های جسم و از خط‌چین میانه برای نمایش پشت جسم استفاده می‌شود. جدول زیر، برخی از خطوط پرکاربرد در ترسیم فنی را نشان می‌دهد.

ترسیم انواع خط در نقشه‌های فنی، به دقت بالایی نیاز دارد. ضخامت هر خط باید بر اساس هدف و کاربردش، با مقادیر استاندارد مطابقت داشته باشد. به عنوان مثال، برای نمایش لبه‌های جسم در کاغذهای A2 و A3، باید از خط اصلی با ضخامت ۰/۵ استفاده شود. در خط‌چین‌ها، طول هر المان منفرد خط‌چین برابر با ۳ میلی‌متر و فاصله بین آن‌ها، ۱ میلی‌متر است. این جزئیات، بر اساس استاندارد مورد استفاده بستگی دارد. بنابراین، پیش از شروع ترسیم فنی، استانداردهای موجود را به خوبی مرور کنید یا از افراد باتجربه‌تر در مورد آن‌ها سوال بپرسید.

ترسیم نما در رسم فنی و نقشه کشی چگونه انجام می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین مفاهیم و اصول رسم فنی و نقشه کشی، تصویرسازی و نما (زاویه دید) است. برای درک این مفهوم، یک جام شیشه‌ای را در نظر بگیرید. این جام، دارای کاسه (محل نگهداری مایع)، پایه (انتهای نگهدارنده) و میله (بخش متصل‌کننده کاسه و پایه) است.

این جام را چگونه در ذهن خود تصور می‌کنید. تصویر زیر، نمای سه‌بعدی جامی مشابه با توضیحات ما را نمایش می‌دهد.

تصویر بالا به ما کمک می‌کند درک بهتری از هندسه جسم مورد نظر داشته باشیم. با این وجود، بسیاری از جزئیات هندسی در این تصویر مشخص نیست. به عنوان مثال، آیا می‌توانید با توجه به این تصویر بگویید که مقطع کاسه جام، شکل بیضی یا دایره‌ای دارد. برای پاسخ به این سوال، باید از بالا به جام نگاه کنیم. تصویر زیر، بالای جام را نمایش می‌دهد.

تصویر بالا، نمای دید از بالای جام شیشه‌ای است. در این نما، به خوبی می‌توان مشاهده کرد که مقطع کاسه جام، شکل دایره‌ای دارد. دقیقا مانند همین مثال، مهندسان و طراحان نیز برای نمایش اطلاعات هندسی، ابعادی و دیگر مشخصات یک شی یا سیستم، باید نماهای مختلف آن را رسم کنند. این کار، با استفاده از روش‌های مختلف تصویرسازی انجام می‌شود. به طور کلی، روش‌های تصویرسازی در ترسیم فنی عبارت هستند از:

• «تصویرسازی پیکتوریال» (Pictorial Projection)
  • «تصویرسازی پرسپکتیو» (Perspective Projection)
  • «تصویرسازی آگزنومتریک» (Axonometric Projection)
    • «تصویرسازی ایزومتریک» (Isometric Projection)
    • «تصویرسازی دی‌متریک» (Dimetric Projection)
    • «تصویرسازی تری‌متریک» (Trimetric Projection)
  • «تصویرسازی آبلیک» (Oblique Projection)
• «تصویرسازی ارتوگرافیک» (Orthographic Projection)
  • «تصویرسازی فرجه اول» (First Angle Projection)
  • «تصویرسازی فرجه سوم» (Third Angle Projection)

برای تهیه ترسیمات فنی و درک آن‌ها، باید با موارد بالا آشنا باشید. البته برخی از این روش‌های تصویرسازی، بر اساس صنعت مورد استفاده، رواج بیشتری نسبت به روش‌های دیگر دارند. به عنوان مثال، در بسیاری از نقشه‌های فنی مکانیک و عمران، از تصویرسازی ارتوگرافیک استفاده می‌شود. در ادامه، ویژگی‌های هر یک از روش‌های تصویرسازی را بیان می‌کنیم.

تصویرسازی پیکتوریال در رسم فنی چیست؟

تصویرسازی مصور، تصویرگرا یا اصطلاحا پیکتوریال، یکی از روش‌های تصویرسازی سه‌بعدی است که در آن، هندسه کلی شی نمایش داده می‌شود. این روش، انواع مختلفی دارد که در ادامه به توضیح و ارائه مثال تصویری مرتبط با آن‌ها می‌پردازیم.

تصویرسازی پرسپکتیو چیست؟

تصویرسازی ژرفانمایی یا پرسپکتیو، نمایش شی از زاویه دید واقعی است. در این روش تصویرسازی، هندسه شی به همان‌گونه‌ای بر روی کاغذ ترسیم می‌شود که چشم انسان آن را در دنیای واقعی می‌بیند.

نمای پرسپکتیو، بین یک تا سه وجه از شی را نمایش می‌دهد. این نما، به ندرت در نقشه‌های مهندسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد اصلی نمای پرسپکتیو، مصورسازی یک محصول یا سازه است.

تصویرسازی آبلیک چیست؟

تصویرسازی مایل یا آبلیک، بیشترین اطلاعات معرف شی را از زاویه دید روبرو نمایش می‌دهد. این نوع تصویرسازی معمولا تحت زاویه ۴۵ یا ۵۰ درجه ایجاد می‌شود.

تصویرسازی آبلیک نیز مانند تصویرسازی پرسپکتیو، به ندرت در نقشه‌های مهندسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد این روش بیشتر در ترسیم طرح‌های اولیه و طرح‌های مفهومی به کار می‌رود.

تصویرسازی آگزنومتریک

تصویرسازی آگزنومتریک، یکی از روش‌های مشابه با تصویرسازی پرسپکتیو است اما هیچ نقطه گریزی در آن وجود ندارد. در این نوع تصویرسازی، شی می‌تواند در هر زاویه نسبت به ناظر قرار داشته باشد. نماهای ایزومتریک، دی‌متریک و تری‌متریک، از زیرمجموعه‌های نمای آگزنومتریک محسوب می‌شوند.

برای درک تصویرسازی آگزنومتریک، تصویر بالا را در نظر بگیرید. در نمای تری‌متریک، زوایای α و β با یکدیگر برابر نیستند. این موضوع برای اندازه اضلاع AC ،AB و AD‌ نیز صدق می‌کند. به همین دلیل، بی‌نهایت احتمال برای ترسیم شی وجود دارد.

بر اساس «استاندارد ISO5456»، در نمای دی‌متریک، زاویه α=۷° و زاویه β=۴۲° است. رابطه بین اضلاع در این نما به صورت AB=AC≠AD بیان می‌شود. در نمای ایزومتریک، زوایای α و β برابر با ۳۰ درجه و تمام اضلاع با یکدیگر مساوی هستند.

نمای ایزومتریک، یکی از پرکاربردترین نماها در رسم فنی و نقشه کشی مهندسی است. این نما، اغلب به منظور نمایش ساختار سه‌بعدی سیستم‌ها، بخصوص سیستم‌های پایپینگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر به یادگیری بیشتر در مورد اجزای نمای ایزومتریک و کاربردهای آن در صنایع مختلف علاقه دارید، مطالعه یکی از مطالب مجله فرادرس با عنوان «نقشه ایزومتریک چیست و چه کاربردی دارد؟ – به زبان ساده» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

نمای انفجاری در رسم فنی چیست؟

«نمای انفجاری» (Exploded View)، رابطه بین مولفه‌های یک اسمبلی را نمایش می‌دهد. در نمای انفجاری، اجزای مختلف یک اسمبلی از هم جدا شده‌اند. این نما، معمولا در کاتالوگ قطعات، راهنمای کاربران، دستورالعمل‌های اجرایی، دستورالعمل مونتاژ و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تمام اجزای اسمبلی، در یک نمای آگزنومتریک واحد (معمولا نمای ایزومتریک) نمایش داده می‌شوند. به همین دلیل، مهم‌ترین نکته در ترسیم نمای انفجاری، انتخاب زاویه‌ای دیدی است که بیشترین مولفه‌ها در آن مشخص باشند. خطوط محوری در نمای انفجاری، ارتباط بین اجزا را نمایش می‌دهند. این خطوط با عنوان خطوط اتصال شناخته می‌شوند. با توجه به هدف ترسیم نمای انفجاری، می‌توان از المان‌های مخصوص برای عددگذاری اجزا استفاده کرد.

تصویرسازی ارتوگرافیک در رسم فنی چیست؟

تصویرسازی چندنمایی یا ارتوگرافیک، متداول‌ترین و پرکاربردترین روش تصویرسازی در رسم فنی و نقشه کشی مهندسی است. در این روش، وجه مورد نظر از شی سه‌بعدی، موازی با یک صفحه دوبعدی (کاغذ) قرار می‌گیرد و بر روی آن تصویر می‌شود.

بنابراین، برخلاف تصویرسازی پیکتوریال، هیچ زاویه‌ای نسبت به وجه وجود ندارد. برای درک اصول تصویرسازی ارتوگرافیک در ترسیم فنی، یک شی را درون یک مکعب در نظر بگیرید.

اگر در راستای وجوه مکعب به شی نگاه کنیم، شش نما به وجود می‌آید. نمای اصلی یا نمای روبرو، همیشه حاوی بیشترین اطلاعات و جزئیات از ساختار هندسی شی است.

علاوه بر شش نمای نمایش داده شده در تصویر بالا، امکان ترسیم نماهای اضافی، مقاطع و نماهای جزئیات نیز وجود دارد. در رسم فنی و نقشه کشی، هدف اصلی، توصیف شی با کمترین نمای ممکن است. بنابراین، اگر امکان توصیف ساختار سه‌بعدی و جزئیات هندسی شی در یک یا دو نما وجود داشته باشد، نیازی به رسم نمای دوم یا سوم نخواهد بود. البته، به حداقل رساندن تعداد نماهای ترسیم شده، نباید باعث ایجاد ابهام و تفسیر متفاوت از طرف خواننده شوند.

تصویرسازی ارتوگرافیک در ترسیم فنی، به دو روش تصویرسازی فرجه اول و تصویرسازی فرجه سوم انجام می‌گیرد. در هر دو روش، نما یکسان است اما موقعیت قرارگیری ناظر، شی و صفحه تفاوت می‌کند. استاندارد ISO5456، قواعد مربوط به نحوه اجرای این روش‌های تصویرسازی را توضیح می‌دهد. به دلیل اهمیت بالای نماهای ارتوگرافیک در رسم فنی و نقشه کشی، در ادامه به تشریح کامل مبانی آن‌ها می‌پردازیم.

تصویرسازی فرجه اول

در تصویرسازی فرجه اول، شی بین نظر و صفحه تصویرسازی قرار می‌گیرد. تصویر زیر، موقعیت المان‌های تصویرسازی به این روش را نمایش می‌دهد.

با در نظر گرفتن شش نمای ارتوگرافیک، صفحات تصویرسازی تمام نماها، یک مکعب را تشکیل می‌دهند که تصویر شی بر روی سطح داخلی وجوه آن قرار دارد.

تصویرسازی فرجه اول، بیشتر در کشورهای اروپایی و ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس استاندارد ISO5456، علامت زیر یا حرف E، بیانگر استفاده از این روش تصویرسازی در نقشه است.

تصویرسازی فرجه سوم

در تصویرسازی فرجه سوم، شی پشت صفحه تصویرسازی قرار می‌گیرد. تصویر زیر، موقعیت ناظر، صفحه تصویرسازی و شی در این روش را نمایش می‌دهد.

در اینجا نیز با در نظر گرفتن شش نمای ارتوگرافیک، صفحات تصویرسازی نماها، یک مکعب را به وجود می‌آورند که تصویر شی، بر روی سطح داخلی وجوه آن قرار دارد.

تصویرسازی فرجه سوم، بیشتر در ایالات متحده مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس استاندارد ISO5456، از علامت زیر یا حرف A، برای نمایش این روش تصویرسازی در نقشه استفاده می‌شود.

دلیل نامگذاری تصویرسازی فرجه اول و فرجه سوم

دلیل نامگذاری تصویرسازی فرجه اول و فرجه سوم، به اصول هندسی این روش‌ها ارتباط دارد. تصویر زیر را در نظر بگیرید. این تصویر، دو صفحه عمود بر هم را نمایش می‌دهد که فضای اطراف خود را به بخش تقسیم می‌کند. این بخش‌ها را به ترتیب از بالا-راست و در جهت پادساعتگرد، فرجه اول، فرجه دوم، فرجه سوم و فرجه چهارم می‌نامیم.

هنگام قرارگیری شی در ربع اول، در صورت تصویر کردن آن بر روی صفحه تصویرسازی، نماهای فرجه اول به دست می‌آیند. اگر شی در ربع سوم قرار داشته باشد، هنگام تصویر کردن آن بر روی صفحه تصویرسازی، نماهای فرجه سوم به وجود می‌آیند.

رابطه بین نماهای ارتوگرافیک در ترسیم فنی

در بخش‌های قبلی، در مورد نحوه ایجاد نماهای ارتوگرافیک صحبت کردیم. برای درک بهتر اصول رسم فنی و نقشه کشی، باید با رابطه بین این نماها آشنا باشید. روابط بین نمای ارتوگرافیک، به صورت زیر بیان می‌شوند:

• ارتفاع شی در نمای روبرو با ارتفاع شی در نماهای چپ، راست و پشت برابر است.
• طول شی در نمای روبرو با طول شی در نماهای بالا، پایین و پشت برابر است.
• عرض شی در نمای بالا، با عرض شی در نماهای چپ، راست و پایین برابر است.

تصویر زیر، این روابط را به صورت هندسی و یکجا نمایش می‌دهد.

در هنگام گذراندن درس رسم فنی و نقشه کشی صنعتی، احتمالا معلم یا استاد از شما می‌خواهد تا خطوط ارتباط بین نماهای مختلف را رسم کنید. دلیل این امر، اطمینان از درک شما از فرآیند ترسیم است. توجه داشته باشید که در نقشه‌کشی واقعی، هیچگاه نباید خطوط ارتباط بین نماها را رسم کنید. این کار باعث پیچیده و شلوغ شدن ترسیمات می‌شود. در اغلب موارد، نمای ارتوگرافیک در نقشه‌های صنعتی، مشابه تصویر زیر خواهد بود.

نمای کمکی در ترسیم فنی چیست؟

«نمای کمکی» (Auxiliary View)، زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که برخی از سطوح شی با صفحات اصلی تصویرسازی موازی نباشند. در این شرایط، نماهای اصلی ارتوگرافیک، قادر به نمایش هندسه واقعی شی نیستند و سطوح زاویه‌دار، با ابعاد کوچک‌تر از ابعاد واقعی دیده می‌شوند. به منظور نمایش شکل واقعی سطوح شیب‌دار، از نمای کمکی استفاده کنیم. ترسیم این نما، بر روی سطحی موازی با سطح شیب‌دار صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، تصویر زیر را در نظر بگیرید.

در تصویر زیر، نماهای اصلی در کنار نمای کمکی رسم شده‌اند.

در نقشه‌های فنی، زاویه دید برای نماهای کمکی به همراه کد شناسایی مشخص می‌شود. به عنوان مثال، در تصویر زیر، نمای کمکی با حرف A در کنار زاویه دید نمایش داده شده است.

برش در ترسیم فنی چیست؟

برش یا «مقطع» (Section)، یکی از انواع نما در رسم فنی و نقشه کشی است که به منظور نمایش ویژگی‌های هندسی داخل یک شی مورد استفاده استفاده قرار می‌گیرد. اگر قطعه یا سازه‌ای دارای ویژگی‌های داخلی متعدد و پیچیده باشد، امکان به تصویر کشیدن کامل این ویژگی‌ها توسط نماهای ارتوگرافیک و خط‌چین‌های نشان‌دهنده المان‌های پنهان وجود نخواهد داشت. از این‌رو، قطعه یا سازه را در راستای صفحه دربرگیرنده ویژگی‌های مورد نظر، برش می‌زنیم. سپس، نمای برش را رسم می‌کنیم. به این ترتیب، دیگر نیازی به استفاده از خط‌چین نخواهد بود.

برای نمایش ناحیه برش‌خورده در ترسیمات فنی، از هاشور استفاده می‌کنیم. هاشورها در نمای برش، با زاویه ۴۵ درجه و با فاصله‌های مناسب و یکسان رسم می‌شوند. در برخی از موارد، انتخاب شکل هاشور بر اساس جنس ماده (فولاد، شیشه، فلزات نرم، چوب و غیره) صورت می‌گیرد.

در نقشه‌کشی مهندسی، باید برای صفحات برش، عنوان مناسب انتخاب کرد. این عنوان معمولا به صورت B-B ،A-A یا عبارت‌های مشابه نوشته می‌شود. برش‌ها انواع مختلفی دارند که برخی از آن‌ها عبارت هستند از:

• نیم‌برش: اگر یک قطعه دارای محور تقارن (دو نیمه یکسان) باشد، می‌‌توان نیمی از آن را در برش و نیم دیگر را بدون برش رسم کرد.
• برش پی در پی: در اجسام دارای جزئیات مختلف و متعدد، رسم برش از چند جای مختلف انجام می‌گیرد.
• برش مایل: اگر راستای بخش‌های مختلف جسم نسبت به یکدیگر زاویه داشته باشند، مسیر برش نیز به صورت زاویه‌دار رسم می‌شود.
• برش شکسته: در صورت تغییر مسیر برش با زاویه ۹۰ درجه، برش شکسته به وجود می‌آید.
• برش گردشی: برای قطعات بلند با شکل یکنواخت، به منظور صرفه‌جویی در جا، برش را روی نمای اصلی نمایش می‌دهند.
• برش موضعی: نمایش قسمت کوچکی از یک قطعه در برش، با استفاده از برش موضعی انجام می‌شود.

نقشه فنی بسیاری از قطعات و سیستم‌های مکانیکی، به نمای برش نیاز دارد. با این وجود، رسم قطعاتی مانند پیچ، خار، گوه، تیغه و پین، بدون برش انجام می‌گیرد. به همین دلیل به آن‌ها، بی‌برش می‌گویند. نمای مقطع در معماری و عمران نیز کاربرد گسترده‌ای دارد.

اندازه گذاری و تلرانس در رسم فنی و نقشه کشی

«اندازه‌گذاری» (Dimensioning)، یکی از مهم‌نرین و ضروری‌ترین فعالیت‌ها برای ترسیم نقشه‌های فنی محسوب می‌شود. اندازه‌ها، ویژگی‌هایی نظیر ابعاد، شکل و موقعیت قطعه یا سیستم را مشخص می‌کنند. این کمیت‌ها، برای نمایش طول خطی، شعاع، قطر و زاویه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در اغلب موارد، واحد میلی‌متر یا اینچ برای اندازه‌های ترسیمات فنی به کار گرفته می‌شود. این موضوع به صنعت فعالیت و استاندارد ملی بستگی دارد. به عنوان مثال، واحد ترجیحی برای نقشه‌کشی مکانیک در ایران، میلی‌متر است. «استاندارد ISO-129»، اصول اندازه‌گذاری و نمایش ابعاد و تلرانس‌ها را پوشش می‌دهد.

تصویر بالا، نمونه‌ای از اندازه‌گذاری در ترسیمات فنی را نمایش می‌دهد. در رسم فنی، از علامت ∅ برای قطر و از حرف R برای شعاع استفاده می‌شود. هنگام اندازه‌گذاری، به نکات زیر توجه داشته باشید:

• ضخامت خطوط مورد استفاده در اندازه‌گذاری، نازک است.
• خط اندازه، طول اندازه را با مقیاس مشخص نمایش می‌دهد.
• ارتفاع اعداد برابر با ۲/۵ واحد، فاصله خط اندازه تا خط اصلی برابر با ۷/۵ واحد، طول خط رابط اندازه برابر با ۸/۵ واحد، طول فلش برابر با ۲/۵ واحد و پهنای فلش بین ۱ تا ۱/۵ واحد است.
• اگر اندازه ترسیمی، بیش از ۷/۵ واحد باشد، فلش در داخل و اگر کمتر از کمتر از ۷/۵ واحد باشد، فلش در بیرون رسم می‌شود.
• اندازه‌های افقی را در بالای خط اندازه و اندازه‌های عمودی را در سمت چپ خط اندازه می‌نویسند.

«تلرانس» (Tolerance)، کمیتی است که بازه انحراف مجاز از اندازه‌های طراحی شده را مشخص می‌کند. فرآیندهای ساخت و تولید، بی عیب و نقص نیستند. بنابراین، در هر قطعه یا سیستمی، امکان مشاهده اختلاف بین ابعاد طراحی با ابعاد واقعی وجود دارد. تلرانس، انحرافات غیرموثر بر عملکرد نهایی قطعه یا سیستم را نمایش می‌دهد.

در قطعات و سیستم‌های پیچیده، مانند موتورها، اجزای مختلف باید به طور دقیق با یکدیگر جفت شوند. در این مثال، بازه تلرانس بسیار کوچک و محدود می‌شود. بنابراین، سازنده باید با دقت زیادی فرآیند تولید آن‌ها را مدیریت کند. در غیراینصورت، امکان جفت نشدن یا شکست قطعات وجود خواهد داشت.

بهترین مسیر یادگیری رسم فنی و نقشه کشی چیست؟

مسیر یادگیری ترسیم فنی برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف مهندسی متفاوت است. البته در ابتدای مسیر، تمام این افراد باید با اصول اولیه نقشه‌کشی یا رسم فنی عمومی آشنا شوند. قدم بعدی در این مسیر، یادگیری کار با ابزارهای نقشه‌کشی، بخصوص نرم‌افزار اتوکد است. با افزایش دانش و مهارت، نوبت به یادگیری نقشه‌کشی در حوزه تخصصی‌تان می‌رسد. با وجود شباهت زیاد اصول اولیه، برخی از فرآیندها و ابزارهای نقشه‌کشی در مهندسی عمران، معماری، مکانیک، برق و دیگر رشته‌های مهندسی، با یکدیگر تفاوت دارند. بنابراین، در قدم بعدی باید به یادگیری ابزارها و تکنیک‌های مرتبط با حوزه فعالیت خود بپردازید.

موفقیت در مسیر یادگیری رسم فنی و نقشه کشی، نیازمند تمرین، پشتکار و استفاده از منابع آموزشی مناسب است. فرادرس، با تهیه چندین فیلم آموزشی مفید و کاربردی در زمینه نقشه‌کشی صنعتی، شما را در این مسیر یاری می‌کند. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است:

• آموزش‌های عمومی ترسیم فنی
• ترسیم فنی برای دانشجویان مهندسی مکانیک
• ترسیم فنی برای دانشجویان مهندسی برق
• ترسیم فنی برای دانشجویان مهندسی عمران و معماری

در آخرین بخش این مطلب از مجله فرادرس، به معرفی کاربرد علائم و نامگذاری‌های در ترسیم فنی می‌پردازیم.

علائم و نامگذاری‌ها در رسم فنی و نقشه کشی

استفاده از علائم و نامگذاری‌ها در نقشه‌های فنی و مهندسی، درک اطلاعات موجود در این ترسیمات را ساده‌تر می‌کند. علائم ترسیمات فنی، به منظور نمایش ویژگی‌های هندسی، نوع پرداخت سطح، تلرانس‌ها و مشخصات دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

برخی از انواع علائم رایج در رسم فنی و نقشه کشی عبارت هستند از:

• علائم جوشکاری: نوع و موقعیت جوش مورد نیاز برای اتصال اجزای مختلف
• علائم تلرانس هندسی: انحرافات مجاز از هندسه ایده‌آل
• علائم مصالح: جنس مواد مورد استفاده نظیر فولاد، پلاستیک، چوب و غیره
• علائم پرداخت سطح: بافت یا پرداخت مورد نیاز برای سطح پس از ماشین‌کاری یا تولید

جدول زیر، علائم مربوط به تلرانس‌های شکل و موقعیت در ترسیم فنی را نمایش می‌دهد.

برای درک کامل ساختار و الزامات فنی یک قطعه یا یک سیستم، باید قادر به تفسیر صحیح علائم موجود در نقشه‌های فنی آن باشید. به عنوان مثال، در فرزکاری CNC، علائم مربوط به پرداخت سطح، اطلاعات مورد نیاز در مورد میزان صافی یا زبری سطح قطعه را در اختیار اپراتور دستگاه قرار می‌دهد.

تاریخچه رسم فنی و نقشه کشی به چه زمانی بازمی‌گردد؟

منشا نقشه‌کشی، به دوران تمدن‌های باستان بازمی‌گردد. با این وجود، به عقیده برخی از افراد، لئوناردو داوینچی، مخترع و هنرمند ایتالیایی قرن ۱۵ میلادی (قرن ۹ شمسی)، مفهوم جدیدی از رسم فنی و نقشه کشی را به دنیا ارائه کرد. ترسیمات فنی داوینچی از سیستم‌های مکانیکی، هنوز هم باعث حیرت تاریخ‌شناسان و مهندسان می‌شود.

رسم فنی به همراه پیشرفت‌های علمی، تکامل یافت. اختراع دستگاه مختصات کارتزین توسط رنه دکارت در قرن ۱۶ میلادی (قرن ۱۰ شمسی) و اختراع هندسه توصیفی توسط گاسپار مونژ در قرن ۱۸ میلادی (قرن ۱۲ شمسی)، از جمله پیشرفت‌های موثر بر تکامل فرآیند ترسیم نقشه‌های فنی بودند.

انقلاب صنعتی، نیاز به طراحی‌های دقیق برای تولید انبوه قطعات را به وجود آورد. این موضوع، مسیر را برای تکامل نقشه‌کشی صنعتی باز کرد. جنگ جهانی دوم و رقابت فضایی بین روسیه و ایالات متحده آمریکا نیز باعث افزایش شتاب این تکامل شد.

با وجود پیشرفت‌های علمی و تاثیر آن بر روی روند تکامل رسم فنی، در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی (اواخر دهه ۱۳۶۰ شمسی)، عرضه نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر به بازار، دنیای نقشه‌کشی را متحول کرد. از آن زمان تا کنون، این نرم‌افزارها به عنوان ابزاری ضروری برای مهندسان طراح و دیگر حرفه‌های مرتبط با طراحی در نظر گرفته می‌شوند.