فعل گذرا و ناگذرا یکی از دسته‌بندی‌های فعل فارسی هستند. فعل گذرا برای کامل شدن معنای خود فقط به فاعل نیاز دارد اما فعل‌های گذرا علاوه بر فاعل، به اجزای دیگر یعنی مفعول، متمم، مسند، تمیز یا ترکیبی از این اجزاء نیاز دارند. برای مثال فعل جمله «سیاوش رفت.» ناگذر است. درحالی‌که فعل جمله «من کتابی جدید خریدم.» گذرا به مفعول است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم فعل گذرا و ناگذرا چیست و انواع فعل گذرا چگونه هستند. همچنین روش تشخیص فعل گذرا را توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با پاسخ دادن به آن‌ها می‌توانید میزان یادگیری خود را بسنجید.
فعل گذرا و ناگذرا
فعل گذرا و ناگذر از نظر اجزای مورد نیاز با هم متفاوت هستند یعنی فعل گذرا فقط به فاعل نیاز دارد تا معنایش کامل شود اما فعل گذرا علاوه بر فاعل باید اجزای دیگری مانند مفعول، متمم، مسند و تمیز را نیز داشته باشد تا معنای آن کامل شود. برای مثال فعل «نشست» فقط به انجام‌دهنده یا کسی که بنشیند (فاعل) نیاز دارد اما فعل «گفت» هم به انجام‌دهنده یا گوینده (فاعل)، هم به چیزی که گفته شود (مفعول) نیاز دارد.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل گذرا و ناگذرا فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
جدول انواع فعل گذرا و ناگذرا
در جدول زیر، انواع فعل های گذرا و ناگذرا را با مثال آوردهایم.
| گذرا و ناگذرا | انواع یا توضیح | مثال |
| فعل ناگذرا یا لازم | فاعل + فعل | علی رفت. |
| فعل گذرا یا متعدی | گذرا به مسند: نهاد + مسند + فعل | ناهار خوشمزه بود. |
| گذرا به مفعول: فاعل + مفعول + فعل | من درسم را می‌خواندم. | |
| گذرا به متمم: فاعل + متمم + فعل | او به خانه رسید. | |
| گذرا به مفعول و متمم: فاعل + مفعول + متمم + فعل | ما او را به خانه رساندیم. | |
| گذرا به مفعول و مسند: فاعل + مفعول + مسند + فعل | من او را مهربان یافتم. |
در ادامه مطلب، همه این فعل‌ها را با اجزای جمله‌های آن‌ها و در مثال‌های مختلفی بررسی می‌کنیم.
فرق فعل های گذرا و ناگذرا
فرق فعل گذرا و ناگذرا در این است که فعل گذرا برای کامل شدن معنای خود فقط به فاعل نیاز دارد و هیچ جزء دیگری نمی‌پذیرد اما فعل های گذرا متناسب با نوع خود، علاوه بر فاعل، به اجزای دیگری مانند مفعول، متمم، مسند و… یا ترکیبی از این‌ها نیاز دارد تا معنای کامل خود را منتقل کند. به جدول زیر توجه کنید و اجزای جمله‌های نمونه را با هم مقایسه کنید.
| مثال | اجزای جمله |
| بچه‌ها آمدند. | بچه‌ها (فاعل) + آمدند (فعل ناگذرا) |
| ستاره‌های آسمان درخشان هستند. | ستاره‌های آسمان (نهاد) + درخشان (مسند) + هستند (فعل گذرا به مسند) |
| سارا کیف چرمی خریده است. | سارا (فاعل) + کیف چرمی (مفعول) + خریده است (فعل گذرا به مسند) |
| مادرها از جلسه اولیا و مربیان برگشتند. | مادرها (فاعل) + جلسه اولیا و مربیان (متمم) + برگشتند (فعل گذرا به متمم) |
| او بچه را روی صندلی نشاند. | او (فاعل) + بچه (مفعول) + صندلی (متمم) + نشاند (فعل گذرای به مفعول و متمم) |
| آن‌ها تو را باهوش می‌دانند. | آن‌ها (فاعل) + تو (مفعول) + باهوش (مسند) + می‌دانند (فعل گذرا به مفعول و مسند) |
مثال فعل گذرا و ناگذرا
در جدول زیر چند جمله نمونه را آوردهایم و گذرا یا ناگذرا بودن فعل آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.
| جمله | گذرا یا ناگذرا بودن فعل |
| من شما را می‌شناسم. | گذرا به مفعول |
| ساز من کوک نیست. | گذرا به مسند |
| تو هم همین غذا را می‌خواهی؟ | گذرا به مفعول |
| همه از مراسم عروسی برمی‌گشتند. | گذرا به متمم |
| من خودروی خود را به خواهرم فروختم. | گذرا به مفعول و متمم |
فعل ناگذرا
فعل ناگذرا یا لازم برای کامل شدن خود به هیچ جزئی غیر از جزء فاعلی نیاز ندارد. برای مثال فعل «نشست» فعلی ناگذر است که نه به مفعول، نه به متمم و نه به مسند نیاز دارد. با تماشای مثال‌های زیر این نوع فعل را بهتر میشناسید.
برای یادگیری همه انواع فعل فارسی در فرادرس، فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال ۱
در جدول زیر اجزای جمله کادر پایین را مشخص کرده‌ایم.
علی دارد می‌خوابد.
| فاعل | فعل |
| علی | دارد می‌خوابد |
مثال ۲
نمونه‌ای دیگر از فعل لازم یا گذرا را در جدول زیر آوردهایم. همانطور که مشاهده می‌کنید در این جمله به‌جز فاعل و فعل، اجزای دیگری نیز وجود دارند اما هیچ‌کدام از آن‌ها از ارکان اصلی جمله نیستند. عبارت «برادر بزرگ من» بدلی برای فاعل (فرهاد) است و «معمولاً» و «دیر» نیز قید هستند. اجزایی مانند نقش‌های بدلی و نقش‌های قیدی را می‌توانیم در هر جمله‌ای به کار ببریم و تغییری در گذرا و ناگذر بودن فعل جمله ایجاد نمی‌کنند.
فرهاد، برادر بزرگ من، معمولاً دیر می‌رسد.
| فاعل | فعل |
| فرهاد | می‌رسد |
یادگیری فعل فارسی با فرادرس
تا اینجا فعل گذرا و ناگذرا را با هم بررسی کردیم و با تفاوت‌های این فعل‌ها و انواع آن‌ها آشنا شدیم. این فعل‌ها تنها در یکی از دسته‌بندی‌های فعل فارسی جای می‌گیرند. علاوه بر این، فعل‌های گذرا و ناگذرا متناسب با انواع خود به اجزایی مانند مفعول، متمم، مسند و… نیاز دارند که برای شناخت این فعل‌ها باید این اجزا را نیز بشناسیم. پس هم یادگیری این فعل‌ها و هم یادگیری این اجزا، برای شناسایی انواع فعل، ضروری است. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آوردهایم که با استفاده از آن‌ها همه فعل‌های فارسی را همراه با قواعد آن‌ها یاد بگیرید.
همچنین برای یادگیری کل مباحث مربوط به انواع فعل فارسی و یادگیری همه مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.
فعل گذرا
فعل های گذرا به پنج دسته تقسیم می‌شوند و هرکدام از آن‌ها برای کامل شدن معنای خود، غیر از فاعل به اجزای دیگری مانند مفعول، مسند، متمم و تمیز نیاز دارند. در این بخش همه انواع فعل گذرا را با مثال بررسی می‌کنیم.
- گذرا به مسند
- گذرا به مفعول
- گذرا به متمم
- گذرا به مفعول و متمم
- گذرا به مغعول و تمیز
در ادامه هر کدام از این فعل‌ها را به‌طور جداگانه و در جمله‌های مختلف بررسی می‌کنیم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس، با انواع فعل‌های گذرا آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
گذرا به مسند
فعل های گذرا به مسند، همان افعال اسنادی هستند که معنای انجام کاری را نمی‌دهند بلکه فقط حالت یا صفتی (مسند) را به نهاد جمله نسبت می‌دهند پس این افعال هم به نهاد (مسندالیه) و هم به مسند نیاز دارند. اگر بتوانیم پیش از فعلی اسنادی، سؤال «چگونه؟» را قرار بدهیم و معنا داشته باشد، فعل گذرا به مسند است. به مثال‌های زیر توجه کنید.
مثال ۱
در کادر زیر جمله‌ای اسنادی را آوردهایم و اجزای آن را در جدول پایین‌تر مشخص کرده‌ایم.
هوا بسیار سرد است.
| نهاد | مسند | فعل اسنادی |
| هوا | سرد | است |
نکته: واژه «بسیار» در جمله بالا، قیدی برای مسند جمله (سرد) است و از اجزای اصلی جمله محسوب نمی‌شود.
مثال ۲
در کادر و جدول زیر، مثالی دیگر از جمله گذرای به مسند را بررسی کرده‌ایم. توجه کنید که واژه «زیبا» در جمله زیر که به مسند جمله یعنی «دلنشین» معطوف شده است، نقش دستوری جداگانه‌ای نمی‌پذیرد و همان مسند جمله محسوب می‌شود.
صدای پرنده‌های مهاجر، دلنشین و زیبا بود.
| نهاد | مسند | فعل اسنادی |
| صدای پرنده‌های مهاجر | دلنشین و زیبا | بود |
نکته: فعل‌های ربطی یا اسنادی دارای نکته‌های مهم و جزئی هستند که ممکن است شناسایی آن‌ها را در برخی از جمله‌ها مشکل کند. به همین دلیل می‌توانید برای یادگیری روش‌های آسان شناسایی فعل اسنادی از افعال غیراسنادی، مطلب زیر از مجله فرادرس را تماشا کنید.
گذرا به مفعول
اگر فعلی معنای انجام کاری را بدهد و برای کامل شدن معنای خود نیز به جزئی نیاز داشته باشد که روی آن انجام شود، فعل گذرا به مفعول است. برای مثال فعل «خورد» گذرا به نقش مفعول است زیرا همیشه علاوه بر فاعل خود (خورنده) به چیزی نیاز دارد که «خورده» شود (مفعول). هرگاه بتوانیم قبل از فعلی، پرسش «چه‌کسی را / چه‌چیزی را؟» را قرار بدهیم و معنا داشته باشد، آن فعل گذرا به مفعول است. مثال‌های ادامه مطلب را مشاهده کنید.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نقش مفعول و شناسایی آن در جمله، فیلم آموزش رایگان مغعول فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال ۱
فعل جمله زیر را از مصدر «خواندن» ساخته‌ایم که گذرای به مفعول است یعنی باید جزئی در جمله وجود داشته باشد تا عمل «خواندن» روی آن انجام شود.
سهراب داستان‌های شاهنامه را می‌خواند.
| فاعل | مفعول | فعل |
| سهراب | داستان‌های شاهنامه | می‌خواند |
مثال ۲
در کادر زیر نیز جمله‌ای با فعل گذرا به مفعول از مصدر «شستن» وجود دارد که مفعول و فاعل آن را نیز در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.
مریم و دوستش داشتند ظرف‌ها را می‌شستند.
| فاعل | مفعول | فعل |
| مریم و دوستش | ظرف‌ها | داشتند می‌شستند. |
نکته: برخی از فعل‌های فارسی دومفعولی هستند یعنی برای کامل شدن معنای خود باید دو مفعول داشته باشند. مثال زیر را مشاهده کنید.
او فقیران را لباس پوشاند.
| اجزای جمله | در مثال |
| فاعل | او |
| مفعول اول | فقیران |
| مغعول دوم | لباس |
| فعل | پوشاند |
تا اینجا فعل گذرا و ناگذرا را شناختیم و انواعی از فعل‌های گذرا را نیز بررسی کردیم. در ادامه مطلب نیز به بررسی انواع دیگری از فعل‌های گذرا می‌پردازیم.
گذرا به متمم
برخی از فعل‌های فارسی همیشه همراه با حرف اضافه‌ای خاص به کار می‌روند و جزئی که بعد از این حرف اضافه قرار می‌گیرد (متمم)، معنای آن‌ها را کامل می‌کند. به جزء پس از حرف اضافه، نقش متمم و به این فعل‌ها نیز، گذرا به متمم می‌گوییم. به مثال‌های زیر توجه کنید. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نقش متمم، فیلم آموزش رایگان متمم در زبان فارسی در فرادرس را تماشا کنید.
مثال ۱
فعل جمله زیر یعنی «می‌جنگم» را از مصدر «جنگیدن» ساخته‌ایم که همیشه با حرف اضافه «با» همراه است زیرا همیشه کسی «با» کسی دیگر «می‌جنگد».
من هر روز با افکار خودم می‌جنگم.
| فاعل | متمم | فعل |
| من | افکار خودم | می‌جنگم |
مثال ۲
در جمله زیر نیز فعلی وجود دارد که گذرا به متمم است. مصدر فعل این جمله، «ترسیدن» است و این مصدر همیشه با حرف اضافه «از» همراه است.
بچه‌ها از نقاشی روی دیوار ترسیده بودند.
| فاعل | متمم | فعل |
| بچه‌ها | نقاشی روی دیوار | ترسیده بودند |
نکته: واژه «بودند» در جمله بالا، فعل اسنادی نیست بلکه فعلی کمکی در ساختمان فعل جمله (ترسیده بودند) است و بخش اصلی این فعل همان صفت مفعولی «ترسیده» است که آن را از مصدر «ترسیدن» ساخته‌ایم.
گذرا به مفعول و متمم
اگر فعلی برای کامل شدن معنای خود هم به مفعول و هم به متمم نیاز داشته باشد، گذرای به مفعول و متمم است. چنین فعل‌هایی هم همیشه همراه با حرف اضافه‌ای خاص به کار می‌روند و هم می‌توانیم پیش از آن‌ها پرسش «چه‌چیزی را / چه‌کسی را؟» قرار بدهیم. مثال‌های زیر را مشاهده کنید تا این نوع فعل را بهتر بشناسید.
مثال ۱
فعل جمله زیر را از مصدر «پرسیدن» ساخته‌ایم و این مصدر برای کامل شدن معنای خود به فاعل، مفعول و متمم نیاز دارد زیرا همیشه باید کسی (فاعل)، چیزی (مفعول) را از کسی دیگر (متمم) بپرسد.
من و هم‌کلاسی‌هایم جواب سؤال‌های امتحان را از معلم پرسیدیم.
| اجزای جمله | در مثال |
| فاعل | من و هم‌کلاسی‌هایم |
| مفعول | جواب سؤال‌های امتحان |
| متمم | معلم |
| فعل | پرسیدیم |
مثال ۲
فعل جمله زیر را نیز از مصدر «ترساندن» ساخته‌ایم که هم به مفعولی نیاز دارد تا عمل «ترساندن» روی آن انجام شود و هم به متممی نیاز دارد که کسی را «از چیزی» بترساند.
من را از این شرایط می‌ترسانی؟
| اجزای جمله | در مثال |
| فاعل | «تو» دوم شخص مفرد (فاعل محذوف) |
| مفعول | من |
| متمم | این شرایط |
| فعل | می‌ترسانی |
نکته: ممکن است مانند مثال بالا، گاهی اجزای اصلی جمله مانند فاعل، مفعول، مسند و… حذف شوند. پس حذف اجزای جمله مشکلی در نوع فعل یا در جمله ایجاد نمی‌کند.
گذرا به مفعول و مسند
برخی از فعل‌ها برای کامل شدن معنای خود به مفعول و جزئی به نام تمیز (مسند) نیاز دارند. فعل‌هایی از مصدرهای «دانستن، محسوب کردن، شمردن، خواندن و…» گذرا به مفعول و تمیز هستند. برای مثال جمله «شما ما را ابله می‌دانستید.» دارای چنین فعلی است و «ما»، مفعول آن و «ابله»، تمیز آن است. برخی از دستورشناسان، تمیز را همان مسند می‌نامند اما برای اشتباه نگرفتن این فعل‌ها با افعال اسنادی، از همان تمیز استفاده می‌کنیم. مثال‌های زیر را مشاهده کنید.
مثال ۱
در جمله زیر فعلی وجود دارد که برای کامل شدن معنای خود به مفعول و تمیز نیاز دارد. جدول زیر را مطالعه کنید.
مردم او را دانشمند قرن نامیده‌اند.
| اجزای جمله | در مثال |
| فاعل | مردم |
| مفعول | او |
| تمیز | دانشمند قرن |
| فعل | نامیده‌اند |
نکته: ممکن است چنین فعل‌هایی به صورت گذرا به متمم و مسند نیز باشند. اگر فعلی از مصدر «گفتن» را مانند فعل‌های بالا به کار ببریم، می‌تواند گذرا به متمم و مسند باشد. برای مثال فعل جمله، «ما به او فرشته می‌گفتیم.»، گذرا به متمم «او» و مسند «فرشته» است.
مثال ۲
جمله نمونه زیر نیز دارای فعل گذرا به مفعول و تمیز است. با مشاهده جدول پایین، این موضوع را درک می‌کنید.
او من را مثل خانواده خود می‌داند.
| اجزای جمله | در مثال |
| فاعل | او |
| مفعول | من |
| تمیز | مثل خانواده خود |
| فعل | می‌داند |
تا اینجا یاد گرفتیم فعل گذرا و ناگذرا چیست و با انواع فعل‌های گذرا نیز آشنا شدیم. در ادامه با نوعی دیگر از فعل آشنا می‌شویم که می‌توانند هم گذرا هم ناگذرا باشند.
افعال دو وجهی
برخی از فعل‌های فارسی در برخی از جمله‌ها ناگذر و در برخی از جمله‌ها، گذرا به مفعول هستند. به چنین فعل‌هایی دو وجهی یا ذو وجهین می‌گوییم و دارای کاربرد دوگانه هستند. البته باید دقت کنید که حالت گذرا و ناگذرای فعل‌های دو وجهی از نظر معنا و ظاهر، هیچ تفاوتی با هم ندارند و اگر فعلی ناگذر را با ایجاد تغییر در معنا یا ظاهر به فعل گذرا تبدیل کنیم، دو وجهی نخواهد بود. برای درک بیشتر این نوع فعل، مثال‌های زیر را مشاهده کنید.
مثال ۱
در کادر زیر فعلی وجود دارد که برای کامل شدن معنای خود فقط به فاعل نیاز دارد بنابراین این فعل، ناگذرا یا لازم است.
غذا روی فرش ریخت.
| فاعل | فعل |
| غذا | ریخت |
در کادر زیر جمله‌ای دیگر را آوردهایم که فعل آن دقیقاً مانند فعل جمله بالا است اما در این جمله، گذرا به مفعول است.
مارال غذا را روی فرش ریخت.
| فاعل | مفعول | فعل |
| مارال | غذا | ریخت |
مثال ۲
فعل جمله زیر، فعلی ناگذرا یا لازم است. جدول اجزای این جمله را مشاهده کنید.
دیشب ظرف‌ها شکستند.
| فاعل | فعل |
| ظرف‌ها | شکستند |
اما در جمله موجود در کادر زیر، همان فعل جمله بالا را با همان شکل و معنا، در جمله زیر به‌صورت گذرا به مفعول به کار برده‌ایم.
بچه‌های خواهرم دیشب ظرف‌ها را شکستند.
| فاعل | مفعول | فعل |
| بچه‌های خواهرم | ظرف‌ها | شکستند |
نکته: منظور از تغییر نکردن حالت گذرا یا ناگذرا بودن فعل دو وجهی این نیست که فعل را در شخص و شمارها یا زمان‌های مختلف صرف نکنیم بلکه منظور از تغییر این است که جزئی غیرعادی به بن‌های فعل اضافه شود.
تشخیص فعل گذرا و ناگذرا
تا اینجا نکته‌های فعل گذرا و ناگذرا را بررسی کردیم و در این بخش، روش تشخیص آن‌ها از یکدیگر را بررسی می‌کنیم. برای تشخیص گذرا یا ناگذرا بودن فعل جمله، باید ابتدا اسنادی یا غیراسنادی بودن آن را مشخص کنیم و سپس با توجه به مصدر و معنای فعل، اجزای اصلی مورد نیاز آن را شناسایی کنیم. مهم‌ترین نکته در تشخیص گذرا بودن یا نبودن فعل، بررسی آن در جمله است زیرا ممکن است فعلی در یک جمله، گذرا و در جمله‌ای دیگر، ناگذر باشد. مراحل تشخیص گذرا و ناگذرا بودن فعل جمله را در این بخش با مثال توضیح داده‌ایم.
برای تشخیص فعل در جمله و نوع آن، پیشنهاد می‌کنیم مجموعه فیلم‌های آموزش صرف فعل و انواع آن در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مراحل تشخیص گذرا و ناگذر بودن
در جدول زیر مراحل تشخیص فعل گذرا و ناگذر را آوردهایم و با مثال بررسی کرده‌ایم.
| مراحل | توضیح | مثال |
| ۱. اسنادی یا غیراسنادی بودن | اسنادی: گذرا به مسند | او برگزیده است. |
| غیراسنادی: یا گذرا یا ناگذرا | سیاوش رفت. / سهراب رستم را دید. | |
| ۲.یافتن مصدر فعل غیراسنادی | بن ماضی + فعل | رفتن / دیدن |
| ۳. بررسی اجزای موردنیاز آن مصدر | مفعول، متمم، تمیز | به جزء خاصی نیاز ندارد. / باید مفعول داشته باشد. |
نکته های تشخیص نوع گذرا بودن فعل
در جدول زیر نکته‌های تشخیص نوع گذرا بودن فعل را آوردهایم.
| نکته‌ها | توضیح |
| اسنادی بودن فعل | گذرا به مسند |
| معنا داشتن در صورت گذاشتن پرسش «چه‌چیزی / کسی را/» پیش از آن | گذرا به مفعول |
| همراهی همیشگی فعل با حرف اضافه‌ای خاص | گذرا به متمم |
تمرین تشخیص گذرا و ناگذرا بودن فعل
در این بخش، گذرا بودن یا نبودن فعل چندین جمله نمونه را بررسی می‌کنیم. ابتدا صورت سؤال را بخوانید و سعی کنید پاسخ آن را به دست آورید. سپس روی گزینه «جواب» کلیک کنید و پاسخ خود را با پاسخ درست مقایسه کنید.
کاووس یکی از پادشاهان ایرانی است.
این فعل اسنادی است یعنی معنای انجام کاری را نمی‌دهد و فقط برای نسبت دادن مسند «یکی از پادشاهان ایرانی» به نهاد جمله (کاووس) به کار رفته بنابراین گذرا به مسند است.
من سهراب، پسر رستم، را می‌شناسم.
فعل این جمله، «می‌شناسم» است که داری معنای انجام کاری خاص است بنابراین اسنادی نیست. حال باید مصدر آن را بیابیم و اجزای مورد نیاز آن را شناسایی کنیم. مصدر این فعل، «شناختن» است که هم به فاعل (کسی که بشناسد) و هم به مفعول (کسی /چیزی که شناخته شود) نیاز دارد. پس فعل این جمله، گذرا به مفعول است.
تو ما را از وحشت دنیا رهاندی.
فعل این جمله، «رهاندی» از مصدر «رهاندن» است و اسنادی نیست. این فعل هم به رهاکننده (فاعل) هم به رهاشونده (مفعول) و هم به چیزی که از آن رها شوند (متمم) نیاز دارد بنابراین، گذرا به مفعول و متمم است.
دیروز با او صحبت کردیم.
فعل این جمله، فعل مرکب «صحبت کردیم» است و اسنادی نیست. مصدر این فعل، «صحبت کردن» است و همیشه با حرف اضافه «با» همراه است. بنابراین این فعل، گذرا به متمم است.
گذرا کردن فعل ناگذر
تا اینجا فرق فعل گذرا و ناگذرا را یاد گرفتیم و در این بخش، روش تبدیل کردن فعل ناگذرا به گذرا را توضیح می‌دهیم. با اضافه کردن «اندن / انیدن» به بن مضارع فعل‌های ناگذرا، مصدری جعلی می‌سازیم که گذرا به مفعول می‌شود و می‌توانیم آن را صرف کنیم. برای مثال، فعل «نشستند» از مصدر «نشستن»، ناگذرا است اما اگر به بن مضارع این فعل یعنی «نشین»، پسوند «اندن» را اضافه کنیم، تبدیل به مصدر «نشاندن» می‌شود که گذرا به مفعول است. مثال‌های ادامه این بخش را مشاهده کنید تا با گذرا کردن فعل ناگذرا بیشتر آشنا شوید.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری ایجاد تغییر در فعل‌ها، فیلم آموزش رایگان چگونگی صرف فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
بن مضارع فعل ناگذر + اندن / انیدن
مراحل گذرا کردن فعل ناگذر
در جدول زیر، مراحل گذرا کردن فعل ناگذر را در جدول زیر با مثال توضیح داده‌ایم.
من همینجا خوابیده بودم.
| مراحل | در مثال |
| ۱. پیدا کردن بخش اصلی فعل و مصدر آن | «خوابیده بودم» از مصدر «خوابیدن» و ناگذر است. |
| ۲. بن مضارع فعل | «خواب» |
| ۳. اضافه کردن «اندن / انیدن» به بن مضارع | «خواباندن» |
| ۴. صرف فعل از مصدر ساختگی جدید و اضافه کردن مفعول به جمله | من کودک را همینجا خوابانده بودم. |
نکته: برخی از فعل‌های گذرا با اضافه کردن پسوند «اندن / انیدن» تبدیل به فعل گذرا نمی‌شوند و باید ساختار آن‌ها را تغییر داد. برای مثال، فعل‌هایی که از مصدر «آمدن» می‌سازیم، ناگذر هستند و حالت گذرای این فعل، از مصدر «آوردن» ساخته می‌شود.
نمونه سؤال فعل های گذرا و ناگذرا
اکنون که فعل گذرا و ناگذرا و انواع آن‌ها را با مثال بررسی کردیم، می‌توانید با شرکت در آزمون زیر، تمرین کنید. برای انجام این تمرین، کافی است گزینه درست مورد نظر خود در هر پرسش را انتخاب کنید. سپس با کلیک بر روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست آن سؤال را مشاهده کنید. با انجام همین مراحل می‌توانید به پاسخ‌های تشریحی برخی از سؤال‌های دارای جواب تشریحی نیز، دسترسی پیدا کنید. با انتخاب و ثبت هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان تمرین یعنی پس از ثبت جواب همه سؤال‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.
۱. منظور از گذرا و ناگذرا بودن فعل چیست؟
این دسته‌بندی فعل مربوط به اسنادی بودن یا نبودن فعل است.
اگر نهاد فعلی از نوع مسندالیه باشد، فعل آن جمله ناگذرا است اما اگر نهاد، فاعل باشد، فعل نیز از نوع گذرا است.
گذرا و ناگذر بودن فعل جمله، مربوط به اجزای مورد نیاز فعل‌ها برای کامل شدن معنای آن‌ها است.
اگر فعلی برای کامل شدن معنای خود به مفعول نیاز داشته باشد، گذرا و در غیر این صورت، ناگذرا است.
۲. کدام گزینه نادرست است؟
فعل‌های اسنادی علاوه بر نهاد، به مسند نیز نیاز دارند بنابراین، گذرا محسوب می‌شوند.
فعل‌هایی که برای کامل شدن معنای خود به جزئی نیاز دارند که روی آن انجام شوند، گذرا به مفعول هستند.
برخی از فعل‌ها برای کامل شدن معنای خود هم به مفعول و هم به متمم نیاز دارند.
ممکن نیست فعلی هم مفعول و هم مسند بپذیرد.
افعالی مانند «شمرد، دانست، پنداشت، یافت و…» گذرا به مفعول و مسند هستند.
۳. در کدام گزینه فعلی گذرا وجود دارد؟
احمد و علی در همین روزها رفتند.
موهایم را با شامپوهای متفاوتی می‌شستم.
همه برای مراسم رونمایی از مجسمه آمده بودند.
من همینجا می‌نشینم.
فعل‌های موجود در گزینه‌های این سؤال و نوع آن‌ها را در فهرست زیر آوردهایم.
- گزینه اول: رفتند (ناگذر)
- گزینه دوم: می‌شستم (گذرا به مفعول)
- گزینه سوم: آمده بودند (ناگذرا)
- گزینه چهارم: می‌نشینم (گذرا)
۴. در کدام گزینه فعلی ناگذر وجود دارد؟
او همه وسایل شنا را برداشت و با خودش آورد.
امروز می‌رویم تا صنایع دستی استان مازندران را تماشا کنیم و از برخی هنرمندان محلی خرید کنیم.
اگر از هر تجربه جدیدی بترسی، موفق نخواهی شد.
کویرهای ایران دارای اکوسیستم جانوری و گیاهی مخصوصی هستند.
در فهرست زیر، فعل‌های موجود در گزینه‌های این سؤال و نوع آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: برداشت (گذرا به مفعول) / آورد (گذرا به مفعول)
- گزینه دوم: می‌رویم (ناگذر) / تماشا کنیم (گذرا به مفعول) / خرید کنیم (گذرا به متمم)
- گزینه سوم: بترسی (گذرا به متمم) / نخواهی شد (گذرا به مسند)
- گزینه چهارم: هستند (گذرا به مسند)
۵. فعل اول کدام‌یک از گزینه‌های زیر، فعلی گذرا به مفعول است؟
شما این نوع از گل شقایق را در جای دیگری پیدا نخواهید کرد.
او مانند هر انسان دیگری است یعنی اخلاق خوب و بد را با هم دارد.
آن‌ها با شرکت‌های بزرگی جنگیدند تا به جایگاه امروز خود رسیدند.
پزشک او را از داشتن فعالیت‌های سنگین ورزشی منع کرد.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. در کدام گزینه فعل‌های گذرای بیشتری وجود دارد؟
همه با هم می‌گفتند اینجا سرزمین ما است و آن را رها نخواهیم کرد.
مادر و پدرم برای بیستمین سالگرد ازدواج خود به شیراز سفر کرده‌اند.
من همین کتاب را می‌خواهم و به‌زودی هم آن را خواهم خرید.
چرا این بحث‌های بیهوده و بی‌نتیجه را تمام نمی‌کنی؟
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷. فعل کدام یک از گزینه‌های زیر هم گذرا به مفعول و هم گذرا به مسند است؟
استاد این درس در طول ترم، همه مباحث مهم برای امتحان را به ما گفته است.
رفتار او بسیار عجیب بود زیرا تا پیش از آن، همه ما او را فردی عاقل می‌دانستیم.
چشم‌هایم را بستم و به خوابی عمیق فرورفتم.
حضور آن‌ها در جلسه فرداشب ممنوع شده است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، فعل گذرا به مفعول و متمم وجود دارد؟
ما بسیاری از فصل‌های این کتاب را از استاد ترم پیش یاد گرفتیم.
دانش‌آموزان سال سوم در کلاس درس حاضر بودند.
ما از شنیدن ماجرای تصادف شما شوکه شده بودیم.
قدیمیان پزشک‌ها را طبیب صدا می‌زدند.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. فعل گذرا به متمم و مسند در کدام‌یک از گزینه‌های زیر وجود دارد؟
لطفاً به صداهای اطراف توجه نکن و در زمان حال باش.
در ساعت چهار بامداد، انفجار معدن را آغاز کردند.
مادربزرگم بهترین کیک‌های خانگی را می‌پخت.
من و شریکم به آن نوجوان‌ها استعداد می‌گفتیم و ادامه همکاری، به تصمیم آن‌ها وابسته بود.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. در کدام گزینه بیش از یک نوع از فعل گذرا وجود دارد؟
برخی از جنبش‌های اجتماعی در کل دنیا گسترده شده‌اند و افراد زیادی پیرو آن‌ها می‌شوند.
زبان‌شناسی یکی از رشته‌های مهم در زبان و ادبیات هر کشوری است.
امروزه نقش‌های اجتماعی زنان بیشتر شده است و زنان حقوق و تکالیف اجتماعی بیشتری دارند.
او دختر کوچک خود را به خانه برگرداند.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جدول خلاصه نکات فعل گذرا و ناگذرا
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم فعل گذرا و ناگذرا چه هستند و تفاوت آن‌ها با یکدیگر چیست. همچنین انواع فعل‌های گذرا مانند فعل های گذرا به مفعول و مسند را با مثال‌های متنوعی معرفی کردیم. در پایان مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای آوردهایم که با پاسخ دادن به آن‌ها، تمرین کنید و میزان یادگیری خود را نیز افزایش دهید. مهم‌ترین نکته‌های بیان شده در این مطلب را به‌صورت خلاصه در جدول زیر قرار داده‌ایم اما برای یادگیری کامل این فعل‌های فارسی، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. فرق فعل گذرا و ناگذرا | فعل ناگذرا فقط به فاعل نیاز دارد. فعل گذرا به فاعل و اجزای دیگری مانند مفعول، متمم و مسند نیاز دارد. |
| ۲. فعل ناگذرا | فقط به فاعل نیاز دارد. |
| ۳. فعل گذرا | گذرا به مفعول: فاعل و مفعول |
| گذرا به مسند: نهاد (مسندالیه) و مسند | |
| گذرا به متمم: فاعل و متمم | |
| گذرای به مفعول و متمم: فاعل و مفعول و متمم | |
| گذرا به مفعول و مسند: فاعل و مفعول و تمیز |
source