فراموشی دوست یادگیری است. این جمله را یک روانشناس برجسته گفته تا نشان دهد فراموشی بخشی طبیعی از فرآیند یادگیری است و گریزی از آن نیست. با این حال، می‌توانیم با تکنیک‌های مطالعه موثر، اطلاعات مهم را به حافظه بلندمدت منتقل کنیم تا در مواقع نیاز آن‌ها را به‌راحتی به یاد بیاوریم. روش‌های مختلفی برای مطالعه و یادگیری موثر و ماندگاری بالا وجود دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به روش فاینمن، سیستم لایتنر، یادآوری فعال، مرور در فواصل زمانی، روش SQ3R، روش PQ4R، روش بازگو کردن بدون فکر و کدگذاری با رنگ اشاره کرد. در این مطلب از مجله فرادرس با ۳۵ روش صحیح مطالعه بدون فراموشی آشنا می‌شویم و نحوه استفاده از آن‌ها را یاد می‌گیریم.

پس از آشنایی با روش‌های مطالعه موثر، روش‌های تندخوانی بدون فراموشی را مرور می‌کنیم و در گام بعدی، اصول مطالعه بدون خستگی و با تمرکز بالا را توضیح می‌دهیم. بنابراین اگر دانش‌‌آموز یا دانشجو هستید و قرار است حجم زیادی از مطالب را برای امتحانات به یاد بیاورید، این راهنما به شما کمک می‌کند تا موثرتر و هدفمندتر درس بخوانید.

۱۵ روش صحیح مطالعه بدون فراموشی

بر اساس نتایج تحقیقات، روش‌های مرسوم مانند چند بار خواندن، هایلایت کردن متن با رنگ‌های مختلف و خلاصه‌نویسی روش‌های مناسبی برای یادگیری عمقی مطالب و یادآوری اطلاعات در طولانی‌مدت نیستند. چون ذهن ما زمانی اطلاعات را نگه می‌دارد که از آن به‌‌طور فعال استفاده کنیم.

بر اساس تحقیقات مشابه، تکنیک‌های زیر، روش صحیح مطالعه بدون فراموشی برای یادگیری اصولی مطالب هستند:

1. یادآوری فعال
2. مرور حرفه‌ای در فواصل زمانی
3. روش فاینمن
4. روش SQ3R
5. روش PQ4R
6. سیستم لایتنر
7. تکنیک پومودورو
8. روش بازگو کردن بدون فکر
9. مطالعه متناوب موضوعات
10. بسط دادن موضوع و افزودن جزییات
11. استفاده از الگوهای یادآور مطالب
12. یادگیری با استفاده حواس پنج‌گانه
13. یادداشت نویسی اصولی
14. کدگذاری با رنگ
15. رسم نقشه ذهنی

در بخش‌های بعدی، ضمن معرفی دقیق هریک از روش های صحیح مطالعه بدون فراموشی، نحوه استفاده از آن را بررسی می‌کنیم. پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری روش‌های اصولی مطالعه، فیلم آموزش روش مطالعه موثر با معرفی اصول مطالعه صحیح برای آزمون‌ها از فرادرس را مشاهده کنید.

۱. مطالعه بدون فراموشی با یادآوری فعال

«یادآوری فعال» (Active Recall) یکی از موثرترین روش‌های مطالعه است که در آن سعی می‌کنید به‌جای اینکه فقط مطالب را دوباره و دوباره بخوانید، اطلاعات را پس از یک بار خواندن از حافظه خود بازیابی کنید و به یاد بیاورید. به این روش، «تمرین بازیابی»، «تمرین آزمون» یا «اثر آزمون» هم گفته می‌شود. اما یادآوری فعال چگونه انجام می‌شود؟ در فهرست زیر به مراحل آن اشاره کرده‌ایم:

• مطالعه دقیق و عمقی یک مطلب یا مفهوم را شروع می‌کنید.
• سعی می‌کنید اطلاعات را با بیان آن‌ها در ذهن، نوشتن آن‌ها روی کاغذ یا بیان آن با صدای بلند به یاد بیاورید بدون آنکه از یادداشت‌های قبلی یا متن کتاب کمک بگیرید.
• برای یادآوری بهتر، معمولا از طرح سوال استفاده می‌شود. به این صورت که از مطالبی که خوانده‌اید سوال طرح می‌کنید و سعی می‌کنید به آن‌ها پاسخ دهید.

تحقیقات نشان می‌دهند روش یادآوری فعال، حافظه بلند‌مدت شما را تقویت می‌کند چون هر بار که سعی می‌کنید اطلاعات مربوط به یک موضوع را به یاد بیاورید، مسیر‌‌‌های عصبی مربوط به آن را در مغز تقویت می‌کنید. به این ترتیب، دسترسی به این اطلاعات در آینده آسان‌تر خواهد بود. از طرف دیگر، با هر بار به یاد آوردن اطلاعات در ذهن، متوجه می‌شوید چه نکاتی را خوب یاد نگرفته‌اید یا کامل درک نکرده‌اید.

این روش را بهتر است در کنار روش صحیح مطالعه بدون فراموشی مانند سیستم لایتنر یا روش فاینمن استفاده کنید که در ادامه در مورد آن‌ها توضیح می‌دهیم.

۲. مرور حرفه‌ای در فواصل زمانی

«مرور در فواصل زمانی» (Spaced Repetition) بر پایه اصل یادگیری موثر در طول زمان عمل می‌کند. در این روش، مطالب و اطلاعات را در فواصل زمانی ابتدا نزدیک به هم و سپس طولانی‌تر مرور و تکرار می‌کنید تا همه آن‌ها کم‌کم در ذهن شما جا بگیرند. این روش برای دروس پیچیده‌تر مناسب است و در آن به‌جای آنکه همه اطلاعات را شب قبل از امتحان بخوانید، آن‌ها را بخش‌بندی می‌کنید و به‌صورت منظم مرور می‌کنید. به همین دلیل به آن، «تمرین توزیعی» (Distributed Practice) هم گفته می‌شود.

می‌توانید از مراحل ساده زیر برای استفاده از این تکنیک کمک بگیرید:

• مطلبی را که قصد دارید مطالعه کنید به چند بخش تقسیم کنید.
• در روز اول، هر بخش را در کلاس درس به‌خوبی یاد بگیرید یا عمقی و دقیق بخوانید.
• در روز‌های دوم و سوم، دوباره به اطلاعات برگردید و آن‌ها را مرور و تکرار کنید.
• پس از یک هفته، دوباره اطلاعات را مرور کنید.
• پس از دو هفته، دوباره اطلاعات را مرور کنید.

سعی کنید مرور مطالب را بدون کمک گرفتن از یادداشت‌ها و کتاب و با تکنیک یادآوری فعال انجام دهید. آنقدر این کار را تکرار کنید تا همه مطالب را بدون کمک گرفتن از منابع به‌درستی به یاد بیاورید.

این روش بر اساس نتایج تحقیقات روانشناسی به‌نام «ابینگهاوس» (Ebbinghaus) ایجاد شده است. ابینگهاوس با مطالعه در مورد عملکرد حافظه و یادگیری مغز دریافت که مرور مطالب در فواصل زمانی افزایشی، می‌تواند بر عملکرد منحنی فراموشی غالب شود و به حفظ بهتر اطلاعات در ذهن کمک کند چون به خاطر سپردن حجم زیادی از اطلاعات به یکباره برای مغز انسان دشوار است و به‌جای آن بهتر است اطلاعات را بخش‌بخش به خورد مغز بدهید و در طول زمان در حافظه تثبیت کنید.

این دو روش مطالعه صحیح بدون فراموشی در حقیقت پایه و اساس روش‌های دیگری هستند که در ادامه قصد داریم در مورد آن‌ها توضیح دهیم.

۳. روش فاینمن برای مطالعه صحیح بدون فراموشی

«تکنیک فاینمن» (Feynman Techniques) توصیه می‌کند برای یادگیری بهتر یک موضوع، سعی کنید آن را به زبان ساده برای کسی که هیچ اطلاعاتی در مورد آن ندارد طوری توضیح دهید تا آن را بفهمد. تفاوت زیادی بین دانستن نام یک موضوع و درک آن وجود دارد. اغلب وقتی در حال مطالعه هستید فکر می‌کنید که آن را به‌طور کامل درک کرده‌اید ولی وقتی با چند سوال مفهومی در جلسه امتحان روبه‌رو می‌شوید، نمی‌توانید به آن‌‌ها پاسخ بدهید. فاینمن دقیقا همین موضوع را نشانه گرفته است.

نحوه استفاده از تکنیک فاینمن

اما نحوه کار این تکنیک به چه صورت است؟ در فهرست زیر به این مراحل اشاره کرده‌ایم:

• موضوع یا مفهومی را که قصد دارید آن را بهتر درک کنید، انتخاب و مطالعه کنید. این موضوع می‌‌تواند یک نظریه علمی پیچیده یا حتی یک رویداد تاریخی باشد. سپس آن را بالای یک کاغذ بزرگ بنویسید.
• در گام بعدی، سعی کنید موضوع را با زبان خودتان و انتخاب ساده‌ترین کلمات روی کاغذ بنویسید. سعی کنید همه جزییات و جنبه‌های مختلف موضوع را به همین شکل ساده زیر موضوع اصلی بنویسید. برای مثال، اگر موضوع یک مفهوم یا قاعده ریاضی است، سعی کنید با مثال زدن آن را به ساده‌ترین شکل ممکن توضیح دهید.
• بخش‌هایی از موضوع را که آن‌ها را خوب یاد نگرفته‌اید یا در مورد آن‌ها سوال دارید، شناسایی کنید و با استفاده از منابعی که در اختیار دارید، دوباره مطالعه و مرور کنید.
• در نهایت نکاتی را که نوشته‌اید تا جای ممکن ساده کنید و با به کار بردن مثال، شباهت‌های عینی، استعاره و مقایسه کردن، آن‌ها را برای کسی که هیچ دانشی درباره موضوع ندارد مانند یک بچه ۵ ساله، توضیح دهید.

«ریچارد فاینمن» (Richard Feynman) فیزیکدان برنده جایزه نوبل است که بخشی از شهرت او به‌خاطر توانایی منحصربه‌فردش در توضیح ساده مفاهیم پیچیده بوده است.  تکنیک فاینمن کمک می‌کند شکاف‌های موجود در دانش خود از یک موضوع را شناسایی کنید و با درس دادن به دیگری، درک عمیق‌تری از موضوع پیدا کنید. از دیدگاه روانشناسی، عمل تدریس یا حتی تظاهر به تدریس، با ایجاد پدیده روانشناختی «اثر شاگرد» (Protege effect)، قدرت پردازش مغز را بهبود می‌دهد که در نتیجه آن، بهتر موضوع را یاد می‌گیرید.

۴. روش SQ3R

تکنیک مطالعه و یادگیری SQ3R یکی دیگر از روش های صحیح مطالعه بدون فراموشی است که بر اساس آن عمیق‌تر شدن در متن قبل، حین و بعد از فرآیند مطالعه، باعث می‌شود بهتر آن را درک کنید. اما درگیر شدن با عمق مطلب دقیقا به چه معناست و چطور باید انجام شود؟

مراحل روش SQ3R

برای رسیدن به پاسخ این سوال، باید بدانید که کلمه SQ3R در واقع شامل ۵ مرحله زیر است:

• «بررسی اجمالی متن» (Survey): در اولین مرحله، لازم است متن را به‌صورت اجمالی بررسی کنید. «مرور» (Scan) کلمه خوبی برای این مرحله است چون در پایان آن باید یک دید کلی از موضوع و ساختار متن به دست بیاورید تا ذهن شما برای یادگیری موضوع آماده شده باشد. در این مرور به نکات برجسته متن توجه کنید و از آن‌ها یادداشت بردارید:
  • عنوان‌های اصلی و فرعی مطلب
  • جدول‌ها، نمودار‌ها و تصاویر داخل متن
  • تمام جملات و عباراتی که با رنگ متفاوت یا پررنگ‌تر نوشته شده‌اند.
• «سوال طرح کردن از متن» (Question): بر اساس یادداشت‌هایی که از نکات برجسته موضوع نوشته‌اید، سوال طرح کنید و سعی کنید جنبه‌های مختلف موضوع را پوشش دهید. طرح سوال باعث می‌شود ذهن شما کاملا با موضوع درگیر شود.
• «خواندن فعال متن» (Read): با ذهنی آماده‌تر، متن را به‌صورت فعالانه و با دقت زیاد مطالعه کنید. همزمان با خواندن، سعی کنید به سوالات مرحله قبلی پاسخ دهید و از اطلاعات کلیدی یادداشت بردارید. در صورت لزوم، می‌توانید به متن رجوع کنید و جواب‌هایی را که نمی‌دانید، از روی آن دوباره بخوانید.
• «بیان مطالب به زبان خود» (Recite): در گام بعدی، اطلاعات را از حافظه بازخوانی کنید و سعی کنید نکات را با کلمات خودتان بیان کنید. با این کار، مطالب به عمق ذهن شما وارد می‌شوند و درک بهتری از آن‌ها به دست می‌آورید.
• «مرور مطالب» (Review): در نهایت، دوباره به متن برگردید و سعی کنید همه اطلاعات و یادداشت‌های خود را مرور کنید. این کار، اطلاعاتی را که فراموش کرده‌اید یا کامل یاد نگرفته‌اید برای شما مشخص می‌کند. آنقدر متن را مرور کنید و به سوالات پاسخ دهید تا مطمئن شوید همه نکات آن را یاد گرفته‌اید.

با این تکنیک، علاوه بر تقویت مهارت‌های مطالعه، مهارت تفکر انتقادی شما نیز بهبود پیدا می‌کند چون سعی می‌کنید از آن سوال تنظیم کنید و از سطح مطلب، به عمق آن بروید. این تکنیک را اولین بار، روانشناسی به نام فرانسیس رابینسون در سال ۱۹۴۰ ابداع کرد.

۵. روش PQ4R

روش مطالعه PQ4R جدید‌تر از روش قبلی است ولی تقریبا مشابه با آن است با این تفاوت یک مرحله پایانی (Reflect) بیشتر دارد. در این روش دوباره سعی می‌کنید با یک رویکرد فعال و سیستماتیک با متن درگیری ذهنی پیدا کنید تا اطلاعات موجود در آن را بهتر بفهمید.

چگونه از PQ4R استفاده کنیم؟

در فهرست زیر، به مراحل این روش صحیح مطالعه اشاره کرده‌ایم:

• «بررسی اجمالی متن» (Preview): مانند روش قبلی، بخش‌های برجسته و مهم متن را بررسی کنید.
• «طرح سوال از متن» (Question): از نکات مهم یادداشت بردارید و سوال طرح کنید.
• «مطالعه فعال متن» (Read): بدون حواس‌‌پرتی متن را بخوانید، به یادداشت‌برداری ادامه دهید و سعی کنید به سوالات طرح شده پاسخ دهید.
• «توقف مطالعه و تامل در مورد موضوع» (Reflect): مطالعه را متوقف کنید و در مورد موضوع آن تامل کنید. از خودتان بپرسید این موضوع چرا مهم است و چطور به موضوعاتی که قبلا یاد گرفته‌ام، ارتباط دارد؟
• «بازگویی مطالب به زبان خود» (Recite): مانند روش SQ3R، سعی کنید موضوع را به زبان خودتان بازگو کنید تا ببینید چقدر از آن را به خاطر سپرده‌اید.
• «بازبینی» (Review): به متن برگردید و دوباره نکات را مرور کنید. با این کار نکات مبهم و نقص‌های دانش خود را می‌شناسید. به این ترتیب، می‌دانید در گام‌های بعدی مطالعه، لازم است بیشتر روی کدام بخش‌های مطلب وقت بگذارید.

تحقیقات نشان می‌دهند روش PQ4R، نقش بسیار مهمی در درک بهتر مطالب در دانش‌آموزان دارد و اضافه شدن بخش تامل به آن در مقایسه با روش PQ3R، فرصت بسیار خوبی برای پیدا کردن یک دید کلی از مطلب و کمی وقفه برای استراحت در زمان مطالعه است.

۶. سیستم لایتنر

همه ما عبارت جعبه لایتنر را بارها شنیده‌ایم. این روش که اولین بار توسط یک روانشناس آلمانی به نام «سباستین لایتنر» (Sebastian Leitner) در سال ۱۹۷۰ ابداع شد، در واقع بر پایه همان روش مرور در فواصل زمانی عمل می‌کند. در بخش مرور حرفه‌ای در فواصل زمانی به این نکته اشاره کردیم که وقتی اطلاعات را بخش‌بخش و در طول زمان وارد مغز می‌کنید، یادگیری بهتر صورت می‌گیرد. سیستم لایتنر با همین ایده ولی با استفاده از فلش‌کارت کار می‌کند. فلش‌کارت به قطعه کاغذ کوچکی گفته می‌شود که یک طرف آن سوال و طرف دیگر آن پاسخ سوال نوشته می‌شود.

نحوه استفاده از سیستم لایتنر

برای استفاده از این روش، طبق مراحل زیر عمل کنید:

• درست کردن فلش‌کارت: چند قطعه کاغذ ترجیحا هم‌اندازه بردارید و یک سمت آن سوال یا عبارتی را که قصد دارید مرور کنید بنویسید. در سمت دیگر کارت، پاسخ یا اطلاعات مرتبط با سوال را بنویسید.
• درست کردن یک جعبه برای کارت‌ها: یک جعبه با چند بخش مجزا بسازید و با برچسب‌های آسان، متوسط و سخت بخش‌های مختلف آن را نام‌‌گذاری کنید.
• مرور فلش‌کارت‌ها: فلش‌کارت‌ها را یکی‌یکی مرور کنید و در اولین مرحله همه را در اولین خانه قرار دهید. در مرور بعدی، بدون نگاه کردن به پاسخ‌، سوال را جواب بدهید و در صورت ارائه پاسخ درست، فلش‌کارت را به خانه بعدی منتقل کنید. در غیر‌این‌صورت، باید دوباره آن را به همان خانه‌ای که از اول در آن بود، برگردانید.
• مرور فلش‌کارت‌های بخش‌های دشوارتر جعبه: از خانه آسان به خانه متوسط و سپس خانه دشوار بروید و در هر مرحله سعی کنید اطلاعات روی فلش‌کارت‌ها را مانند مرحله قبلی مرور کنید.
• تکرار روند مرور فلش‌کارت‌ها: با تکرار همین روند، کارت‌های هر بخش را از بخش ساده‌تر به بخش‌های دشوارتر انتقال دهید تا کارت‌ها در نهایت از جعبه خارج شوند و مطمئن شوید که اطلاعات آن‌ها را به‌‌طور کامل به ذهن سپرده‌اید.

سیستم لایتنر، در حقیقت ترکیبی از یادآوری فعال و مرور در فواصل زمانی است و مزیت مهم آن، اختصاص زمان بیشتر به مطالب دشوارتر و زمان مرور سریع‌تر مطالب ساده‌تر یا به‌‌عبارتی، اولویت‌بندی مطالب بر اساس سطح دشواری آن‌ها است.

تا این بخش با ۶ روش مطالعه صحیح بدون فراموشی آشنا شده‌اید. در ادامه، در مورد چند تکنیک موثر دیگر می‌خوانید.

۷. تکنیک پومودورو

«پومودورو» (Pomodoro) در حقیقت بیشتر از آنکه یک روش صحیح مطالعه و یادگیری باشد، یک تکنیک مدیریت زمان برای افزایش بهره‌وری است که می‌توانید برای مطالعه موثر‌تر و با تمرکز بالاتر نیز از آن استفاده کنید ولی برای انجام کارهای مختلف نیز کاربرد دارد. پومودورو مبتنی بر ایده تقسیم کار و انجام آن هر بخش در بازه‌های زمانی کوتاه معمولا ۲۵ دقیقه‌ای است که به هرکدام یک پومودورو نام دارد و بین آن‌ها می‌توانید ۵ دقیقه استراحت کنید.

مراحل تکنیک پومودورو

برای استفاده موثر از این روش، طبق مراحل زیر عمل کنید:

• موضوع مورد مطالعه را انتخاب کنید.
• یک تایمر برای ۲۵ دقیقه تنظیم کنید.
• مطالعه را شروع کنید تا زمانی‌که تایمر اعلام کند که ۲۵ دقیقه به پایان رسیده است.
• ۵ دقیقه به خودتان استراحت بدهید.
• این روند را بارها و بارها تکرار کنید.
• پس از هر ۴ پومودورو، زمان ۱۵ تا ۳۰ دقیقه را به یک استراحت طولانی‌تر اختصاص بدهید.

پومودورو در زبان ایتالیایی به‌معنی گوجه فرنگی است و ابداع‌کننده این روش، شخصی به‌‌نام «فرانچسکو سیریلو» (Francesco Cirillo) بوده است. برای استفاده درست از آن به نکات زیر توجه ویژه‌ای داشته باشید:

• حتما از تایمر استفاده کنید.
• از قبل بخش‌های مطلب را مشخص کنید و سعی کنید در وقفه‌های پنج دقیقه‌ای با نوشیدن آب، چند نرمش ساده یا خوردن میان‌وعده‌ای ساده، ذهن خود را دوباره تازه کنید.
• در صورت نیاز می‌توانید زمان پومودورو و تایم‌های استراحت را با توجه به نیاز خودتان تغییر دهید اما سعی کنید قبل از شروع، یک جمع‌بندی کامل در مورد اینکه به چند پومودورو نیاز دارید، داشته باشید.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، در مورد روش پومودورو به‌‌‌طور کامل توضیح داده‌ایم.

۸. روش بازگو کردن بدون فکر

در «روش بازگو کردن بدون فکر» (Blurting Method) که یکی از دیگر روش های مطالعه بدون فراموشی است، مطالبی را که یاد گرفته‌اید بدون کمک گرفتن از کتاب، جزوه یا یادداشت‌ها، به‌طور کامل بازگو می‌کنید. جالب است بدانید کلمه Blurt در زبان انگلیسی به‌معنی با عجله و بدون فکر چیزی را گفتن است. در واقع ایده اصلی این روش این است که بدون توقف یا کمک گرفتن از منابع، همه نکاتی را که درباره یک موضوع در ذهن دارید به‌صورت خودجوش و بدون نگرانی از دسته‌بندی مطالب، بیان کنید یا بنویسید.

این تکنیک اولین بار توسط یکی از اینفلوئنسر‌های یوتیوب و در کانالی به‌نام Unjaded Jade مشهور شد.

چطور از تکنیک بازگویی بدون فکر استفاده کنیم؟

برای استفاده از این روش، کافی‌ست مراحل زیر را دنبال کنید:

• ابتدا یک تایمر را روی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه تنظیم کنید.
• در این مدت زمان، همه مطالب و نکاتی را که در مورد یک موضوع به ذهنتان می‌رسد بدون دسته‌بندی و همان‌طور که در ذهن دارید، روی کاغذ بنویسید یا با صدای بلند بازگو کنید.
• با اعلان تایمر، مدتی را استراحت کنید و دوباره به نوشتن برگردید.
• اگر بخواهید می‌توانید دوباره به یادداشت‌ها برگردید و نکات را در یک دسته‌بندی بهتر و منظم‌تر، مرتب کنید.

از این تکنیک می‌توانید برای بارش فکری ایده‌ها، نوشتن طرح کلی یک نوشته یا آوردن افکار خود روی کاغذ هم استفاده کنید. هدف آن است که بدون توقف، همه افکار و اطلاعات خود را در مورد یک موضوع روی کاغذ بیاورید. این روش در حقیقت عملی‌ترین نمونه روش یادآوری فعال است که در ابتدای مطلب به آن پرداخته بودیم و به کمک آن می‌توانید میزان درگیری خود را با مطلب بسنجید. گاهی از بازگو کردن بدون فکر برای مقاله‌نویسی به‌خصوص زمانی‌که دچار «سد نویسنده» (Writer’s block) شده باشید، استفاده می‌شود.

۹. مطالعه ترکیبی موضوعات مختلف

در روش «مطالعه ترکیبی موضوعات» (Interleaved Practice) به‌جای آنکه در زمان مطالعه فقط یک موضوع را مطالعه کنید، چند مفهوم و موضوع مرتبط به هم را به‌طور همزمان مطالعه می‌کنید. این روش کمک می کند به‌طور متناوب بین موضوعات مختلف جابه‌جا شوید یا ترکیبی از هر دو را انجام دهید. این روش به‌عنوان یکی از روش های صحیح و بدون فراموشی درس ریاضی پیشنهاد می‌‌شود.

مطالعه متناوب موضوعات به شما کمک می‌کند درک عمیق‌تری از موضوعات مشابه پیدا کنید و شباهت‌‌ها و تفاوت‌های آن‌ها را بهتر درک کنید. برای مثال، می‌توانید از این تکنیک در دروس زیر به این شکل کمک بگیرید:

• در ریاضیات و هندسه: حل مسائل مرتبط با حجم اشکال مختلف به‌طور همزمان به‌جای تمرکز روی فقط یک شکل.
• در زبان انگلیسی: مطالعه گرامر‌های مشابه به‌طور همزمان که اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند.

نکته مهمی که در مورد این روش وجود دارد این است که در زمان جابه‌جا شدن بین موضوعات کمی به خودتان زمان بدهید. این کار در ابتدا ممکن است برای ذهن شما چالش‌برانگیز باشد ولی با تمرین و گذشت زمان، ذهن شما یاد می‌گیرد که انواع مختلف اطلاعات را تشخیص دهد و بین آن‌ها جابه‌جا شود. ایده اصلی این روش نیز این است که وقتی انواع مختلفی از اطلاعات را در اختیار مغز قرار می‌دهیم، بین آن‌ها تمایز قائل می‌شود و با تشخیص شباهت‌ها و تفاوت‌های بین آن‌ها، بهتر یادشان می‌گیرد.

۱۰. مطالعه بدون فراموشی از طریق بسط دادن موضوع

منظور از «بسط دادن» (Elaboration) در بین روش های صحیح مطالعه بدون فراموشی، توضیح دادن و توصیف کردن ایده‌ها با جزییات و شاخ و برگ دادن زیاد است. در این روش، همزمان با اضافه کردن جزییات، سعی می‌کنید بین ایده‌هایی که قرار است یاد بگیرید ارتباط برقرار کنید و آن ایده‌ها را به دانش قبلی، خاطره‌‌ها و اتفاقات زندگی روزمره ربط دهید.

برای استفاده از این روش، مراحل زیر را دنبال کنید:

• انتخاب موضوع: فرض کنید قرار است فرایند فتوسنتز گیاهان را مطالعه کنید.
• خلاصه کردن موضوع: آن را در یک یا دو جمله خلاصه کنید: «فتوسنتز فرایندی است که در آن گیاهان از نور خورشید برای تولید غذا استفاده می‌کنند.»
• بسط دادن و اضافه کردن جزییات: کم‌کم جزییات را به خلاصه اضافه کنید. برای مثال: «فتوستنز در برگ‌ها اتفاق می‌افتد و در آن از دی اکسید کربن و آب به‌همراه نور خورشید برای تولید گلوکز و اکسیژن استفاده می‌شود.»
• برقراری ارتباط بین ایده‌های مختلف موضوع: تمام ایده‌های مرتبط با موضوع را به هم مرتبط کنید. برای مثال: «اینکه فرآیند فتوسنتز چون اکسیژن مورد نیاز انسان‌ها و حیوانات را تامین می‌کند بسیار مهم و ضروری است.»
• ربط دادن موضوع به تجربیات شخصی: آنچه را یاد گرفته‌اید به تجربیات زندگی روزمره ربط دهید. برای مثال: «وقتی به گیاهان درون خانه نگاه می‌کنیم درک اینکه فتوسنتز چگونه به رشد آن‌ها کمک می‌کند بسیار ملموس‌‌تر است و می‌توانیم تغییرات ناشی از کم و زیاد شدن آب و نور را به‌خوبی در آن‌‌ها مشاهده کنیم.»

«تئوری بسط دادن» (Elaboration Theory) اولین بار در سال ۱۹۷۰ توسط شخصی به نام «چارلز ریگلوث» (Charles Reigeluth) ابداع شد. او معتقد بود که وقتی جزییات بیشتری به یک موضوع ساده اضافه می‌شود، دانش‌آموزان اطلاعات را در مدت زمان طولانی‌تری به یاد می‌آورند چون مغز انسان اطلاعاتی را که عمیق‌تر پردازش شده باشد، بهتر به خاطر می‌سپارد.

۱۱. استفاده از ابزار‌های یادآوری مطالب

روش دیگر برای یادگیری و مطالعه مطالب درسی و حتی غیردرسی، استفاده از «تکنیک‌های بهبود حافظه» (Memory Techniques) است. محبوب‌ترین روش در این میان، ساخت ابزار‌ها و الگوهایی برای یادآوری مطالب است. این الگو‌ها که به آن‌ها «یادآور» (Mnemonic) گفته می‌شود کاربرد زیادی در حفظ کردن اعداد، تاریخ‌ها، توالی‌های زمانی، واژگان و به‌خصوص دروس تاریخی و حفظی دارند.

مخفف کردن، ساخت شعر و جملات جالب ازجمله این ابزار‌ها هستند که در ادامه در مورد همه آن‌ها توضیح می‌دهیم. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی کامل با انواع روش های صحیح مطالعه بدون فراموشی، فیلم آموزش روش مطالعه موثر اصول مطالعه صحیح برای آزمون‌ها از فرادرس را مشاهده کنید. لینک این فیلم در زیر قرار گرفته است.

انواع مختلف الگو‌ها و ابزار‌های یادآوری

در فهرست زیر، به اصلی‌ترین الگو‌‌های یادآوری مطالب اشاره کرده‌ایم:

• «مخفف‌‌ها» (Acronyms) و سرواژه‌ها Acrostics): این گروه شناخته‌شده‌‌ترین استراتژی و ابزار یادآوری مطالب هستند. فرمول ساده مخفف این است که در آن هر حرف بیانگیر یک کلمه یا عبارت است که باید به خاطر سپرده شود. برای مثال، اگر بخواهید انواع زوال عقل را به یاد بیاورید، می‌توانید از مخفف FLAV استفاده کنید که عناصر آن عبارت‌اند از:
  • «حرف F» (نوع Frontotemporal)‌: زوال عقل پیشانی-گیجگاهی
  • «حرف L» (نوع Lewy body)‌: اجسام لوی
  • «حرف A» (نوع Alzheimer’s)‌: آلزایمر
  • «حرف V» (نوع Vascular)‌: عروقی
• «آهنگ‌ها و ریتم‌ها» (Songs and Rhymes): بارها شده که ببینید متن یک آهنگ را پس از چند سال به یاد می‌آورید ولی متن کتاب‌های درسی‌تان را نه. این موضوع به‌دلیل اثر موسیقی است. یادگیری نام کشور‌‌ها، فرمول‌‌های ریاضی یا چرخه‌های علمی با اهنگ و ریتم آسان‌تر می‌شود. یک مثال خوب، یادگیری جدول ضرب است که با اغلب ما آن را با آهنگ «سه سه تا نه تا، سه چهار تا دوازده تا» آن را یاد گرفتیم.
• «مرتبط کردن اطلاعات با مکان‌ها» (The Method of Loci): این روش احتمالا قدیمی‌ترین ابزار بهبود حافظه برای حفظ کردن موثر مطالب باشد که کاملا مبتنی بر تصویرسازی عمل می‌کند و به کاخ حافظه هم معروف است. در متد Loci باید یک اتاق یا مسیر آشنا را تصور می‌کنید، اطلاعات را با مکان‌ها یا اشیای آن مسیر مرتبط می‌کنید و برای به یادآوردن مسیر را در ذهن مرور می‌کنید و هر بخش از مسیر، اطلاعات مربوط به خود را به شما یادآوری می‌کنند. برای مثال، اگر بخوانید مراحل چرخه آب را یاد بگیرید:
  • تبخیر: بخار آب از روی کتری در آشپزخانه
  • تراکم: جمع شدن بخار روی پنجره
  • بارش: چکه کردن باران از سقف اتاق
  • جریان سطحی: جاری شدن آب روی کف خانه
• «تکنیک کلمه کلیدی» (Keyword Technique): فرض کنید در حال یادگیری زبان دوم هستید و می‌خوانید کلمه اسپانیایی «گاتو» به‌معنی گربه را یاد بگیرید. این کلمه را به کلمه‌ای که از قبل بلد هستید، مرتبط کنید. برای مثال، برای یادگیری بهتر گاتو، کلمه انگلیسی «دروازه» (Gate) را در نظر بگیرید. حالا در ذهن، گربه‌ای را تصور کنید که روی دروازه نشسته است.

این نکته را هم گوشزد کنیم که برای حفظ کردن بهتر مطالب، قطعا نمی‌توانید فقط به این روش‌ها تکیه کنید چون کلید موفقیت در امتحانات درک درست و عمیق موضوعات است. با این حال، تکنیک‌های حفظ کردن کمک می‌کنند بازیابی اطلاعات را سریع‌تر انجام دهید.

۱۲. یادگیری با استفاده حواس پنج‌گانه

روش مطالعه و «یادگیری با استفاده از حواس پنچ‌گانه» (Multisensory Leaning)، همان‌طور که از نام آن پیداست، بر پایه استفاده از حواس پنج‌گانه در زمان یادگیری عمل می‌کند. ایده اصلی این روش بر اساس این حقیقت شکل گرفته که افراد مختلف روش‌های یادگیری متفاوتی دارند. دقیقا به همین دلیل است که یکی از اصول مطالعه صحیح را شناخت شیوه و سبک یادگیری بیان می‌کنند. روش یادگیری با حواس پنج‌گانه توصیه می‌کند شیوه‌‌های شنیداری، دیداری و حرکتی به روش‌های یادگیری شوند تا به این ترتیب، هر فرد از طریق چند حس به‌طور همزمان با مطالب درگیر شود و توانایی یادگیری اطلاعات جدید و یادآوری آن‌ها آسان‌تر شود.

بر اساس تحقیقات، درگیر کردن حواس پنج‌گانه در زمان یادگیری، مشکل کمبود انگیزه در درس خواندن و جذاب نبودن روش‌های درس خواندن سنتی را برطرف می‌کند چون سعی می‌کنید از منابع جذاب‌تری برای یادگیری استفاده کنید.

نحوه استفاده از روش یادگیری با حواس پنج‌گانه چگونه است؟

مراحل این روش را بیشتر به معلمان و مدرس توصیه می‌کنند و سوال اینجاست که به‌عنوان یک دانش‌آموز یا دانشجو یا هرکسی که باید اطلاعات جدید را یاد بگیرد، چطور می‌توان از این روش استفاده کرد؟

در فهرست زیر به چند روش اشاره کرده‌ایم:

• «یادگیری شنیداری» (Auditory Learning): برای درگیر کردن حس شنوایی در زمان درس خواندن، کارهای زیر را انجام دهید:
  • گوش دادن به سخنرانی‌ها، پادکست‌‌ها، کتاب‌های صوتی یا خلاصه‌های ضبط شده از مطالب
  • بلند خواندن اطلاعات
  • بلند خواندن اطلاعات مهم و ضبط کردن صدای خود برای دفعات بعدی
  • استفاده از نشانه‌های کلامی و الگو‌های یادآوری روش قبل برای یادآوری بهتر مطالب حفظ‌کردنی
• «یادگیری دیداری» (Visual Learning): برای درگیر کردن هرچه بیشتر حس بینایی در زمان مطالعه، از روش‌های زیر کمک بگیرید:
  • استفاده از فلش‌کارت‌های رنگی، نقشه‌های ذهنی، نمودار، جدول و تصاویر
  • کدگذاری و هایلایت کردن اصولی متن با رنگ‌هایث مختلف
  • مشاهده ویدیو‌ها و ارائه‌های آموزشی
• «یادگیری حرکتی» (Kinesthetic Learning): درگیر حس لامسه و حرکت را نیز می‌توانید به کمک روش‌های زیر انجام دهید:
  • یادداشت‌برداری با دست روی کاغذ یا روی تخته وایت‌برد
  • دنبال کردن کلمات و نمودار‌ها از روی کاغذ با انگشت
  • استفاده از پازل‌ها و مدل‌های آموزشی مرتبط با موضوع

رسم «محور زمانی» (Timeline)، بازی کردن نقش شخصیت‌های تاریخی ازجمله روش‌های صحیح و بدون فراموشی این تکنیک برای مطالعه دروسی مانند تاریخ هستند. برای مطالعه صحیح و بدون فراموشی ریاضی، توصیه می‌شود از خط اعداد، مدل‌های سه‌بعدی و ویدیو‌های توصیفی قوانین ریاضی بهره ببرید. برای درس علوم، از نقشه‌ها و نمودار‌های ساده یبا فیلم‌های علمی استفاده کنید و ادبیات را با فلش‌کارت، جمله‌سازی با کلمات و حروف، بلند خواندن کلمات یا نوشتن داستان‌های کوتاه بهتر حفظ کنید.

در بخش‌های بعدی در مورد سه روش صحیح مطالعه بدون فراموشی دیگر ازجمله یادداشت‌نویسی درست و سیستم کدگذاری با رنگ به‌طور کامل توضیح می‌دهیم.

۱۳. یادداشت نویسی اصولی برای مطالعه صحیح بدون فراموشی

یادداشت‌نویسی و خلاصه‌برداری از مطالب زمانی موثر است که فقط نکات کلیدی را در قالبی منظم و مشخص یادداشت کرده باشید. به این ترتیب، هربار که برای مرور مطالب به یادداشت‌ها برمی‌‌گردید، فقط نکات کلیدی و مهم را مرور می‌کنید. برای یادداشت‌نویسی اصولی روش‌های مختلفی وجود دارد که از بین آن‌ها، روش خلاصه‌نویسی خطی و روش یادداشت‌برداری کرنل، موثرترین روش‌ها هستند.

در ادامه در مورد هرکدام توضیح می‌دهیم.

روش خطی

در «روش خطی یادداشت‌برداری» (Linear Note Taking)، نکات کلیدی را در قالب فهرست‌های نقطه‌ای یادداشت می‌کنید و زیر هر نکته جزییات و نکات ریز مربوط به آن را می‌نویسید. بهتر است در حین یادداشت‌برداری سوالاتی را که به ذهنتان می‌رسد نیز یادداشت کنید تا بعدا با روش یادآوری فعال اطلاعات، بتوانید مطالب را بهتر حفظ کنید.

سیستم کرنل

در سیستم کرنل، یادداشت‌نویسی را به‌صورت حرفه‌ای‌تر و هدفمندتری انجام می‌دهید. ایده اصلی روش کرنل این است که بتوانید از مطالب برای خودتان سوال طرح کنید. در این روش، یک صفحه را به سه بخش تقسیم می‌کنید.

• بخش نشانه‌ها (سمت چپ): در این قسمت سوالات و کلید‌واژه‌هایی را که به ذهنتان می‌رسد، یادداشت می‌کنید.
• بخش اصلی (وسط): در این بخش نکات کلیدی و مطالب اصلی را یادداشت می‌‌کنید.
• بخش خلاصه (پایین صفحه): در این بخش پس از تمام شدن یادداشت‌ها، خلاصه‌ای کوتاه از مطالب دو بخش قبلی را یادداشت می‌کنید.

نکات مهم در زمان یادداشت‌نویسی

در مورد این روش مطالعه صحیح بدون فراموشی، حتما نکات زیر را در نظر بگیرید:

• عبارت‌های کوتاه بنویسید نه جملات کامل و سعی کنید کلمات فنی و تخصصی مطلب را حتما یادداشت کنید.
• یادداشت‌ها را به زبان خودتان بنویسید تا مطالب را به زبان خودتان یاد بگیرید.
• یادداشت‌ها را با عنوان‌های اصلی، فرعی و فهرست‌های نقطه‌ای یا شماره‌دار دسته‌بندی کنید تا بعدا نکات مهم را تشخیص دهید.
• زیر بخش‌‌های مهم خط بکشید و آن‌ها را با نشانه‌ها و علامت‌های خاصی مانند ستاره، نشانه‌دار کنید.
• اگر سر کلاس یادداشت برمی‌دارید، بخش‌هایی را که جا می‌مانید با کلمات کلیدی خالی بگذارید تا بعدا آن‌ها را تکمیل کنید.

در کنار این موارد، استفاده از نقشه ذهنی، نمودار‌های درختی، هایلایت مطالب مهم، فلش‌کارت، نوشتن در حاشیه مطلب اصلی نیز می‌توانند بسیار موثر باشند البته اگر آن‌ها را بدون زیاده‌روی انجام دهید.

سیستم کدگذاری مطالب و نکات مهم برای حفظ کردن بهتر آن‌ها را می‌توان بخشی از یادداشت‌نویسی اصولی دانست اما برای اینکه نکات بیشتری را در مورد آن مطرح کنیم، آن را به‌صورت یک روش صحیح مطالعه بدون فراموشی جداگانه در بخش بعدی آورده‌ایم.

۱۴. کدگذاری با رنگ

«کدگذاری با رنگ» (Color-coding) یک روش موثر و پویا برای به خاطر سپردن و یادگیری نکات مهم است. ازآنجایی‌که تحقیقات نشان داده‌اند رنگ‌ها می‌توانند عملکرد حافظه را بهبود ببخشند، می‌توان از آن‌ها به برای نظم دادن به اطلاعات و داشتن یادداشت‌های مرتب استفاده کرد. خواندن این یادداشت‌ها نیز در مرور‌های بعدی آسان‌تر است چون نکات اولویت‌دار در آن‌‌ها جلب‌توجه می‌کنند.

سعی کنید در کدگذاری از رنگ‌ها به‌صورت زیر استفاده کنید:

نکات مهم در زمان کدگذاری متن با رنگ

برای کدگذاری با رنگ به‌صورت موثر، به نکات زیر توجه کنید:

• از ابزارهای مناسب رنگ‌بندی مانند ماژیک‌های هایلایت، خودکار‌های چند رنگ یا مداد رنگی استفاده کنید.
• ابتدا یادداشت را بنویسید و سپس آن را با رنگ کدگذاری کنید.
• از یک الگوی رنگی ثابت در تمام طول مطلب استفاده کنید.
• برای یادآوری هر رنگ در زمان کدگذاری، از یک راهنما استفاده کنید.

این روش برای کسانی که از طریق دیدن و محتوای بصری بیشتر می‌آموزند، اثربخشی بالاتری هم دارد و جالب است بدانید که استفاده از رنگ‌هایی مانند قرمز و زرد باعث ایجاد ذهنیتی مثبت می‌شود و انگیزه درس خواندن را تقویت می‌کند. البته این روش، به همان اندازه که می‌تواند مفید و کاربردی باشد، اگر آن را به‌درستی انجام ندهید، تاثیر برعکس خواهد داشت. پس حتما در زمان کدگذاری و هایلایت کردن بخش‌های مختلف مطالب و یادداشت‌ها، به نکات گفته شده در مورد این روش مطالعه صحیح بدون فراموشی توجه کنید.

۱۵. استفاده از نقشه ذهنی

«نقشه ذهنی» یا «مایندمپ» (Mind Map) یکی از قدیمی‌ترین انواع روش صحیح مطالعه بدون فراموشی و درس خواندن است که ذره‌ای از اثربخشی از آن با گذشت زمان کم نشده است. برای رسم مایندمپ معمولا موضوع یا ایده اصلی را در وسط صفحه (معمولا قرار دادن صفحه به‌صورت افقی بهتر است.) می‌نویسید و سپس آن را با ایده‌ها و موضوعات مرتبط فرعی به سمت بیرون شاخه‌بندی می‌کنید. برای جذاب‌تر شدن، بهتر است ایده‌ها را داخل حباب‌های گفتار بنویسید و از فلش و خطوط رنگی به‌صورت اصولی برای نمایش ارتباط ایده‌ها استفاده کنید.

در رسم مایندمپ وسواس به خرج ندهید، هدف رسم یک طرح بصری است که به شما در یادآوری بهتر مطالب کمک کند و تصویر کلی‌تری از موضوع در اختیارتان قرار دهد.

ایده اصلی رسم مایندمپ یادگیری از طریق عناصر بصری و ایجاد ارتباط بین ایده‌های مختلف است. کاربرد مایندمپ نیز البته فقط برای درس خواندن نیست و می‌توانید از آن برای ایده‌پردازی، تجسم بهتر موضوعات، سازماندهی اطلاعات مرتبط، یادداشت‌برداری، حل مسئله، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی استفاده کنید. نقشه ذهنی یک استراتژی ایده‌آل برای یادگیری عمقی، تفکر درست و بازیابی بدون فراموشی مطالب به شمار می‌رود.

تا این بخش از مطلب با ۱۵ روش صحیح مطالعه بدون فراموشی آشنا شده‌‌اید و می‌دانید چطور با مرور حرفه‌ای در فواصل زمانی و یادآوری فعال اطلاعات، طوری درس بخوانید که اطلاعات در طولانی‌مدت در ذهن شما بمانند.

آشنایی با اصول مطالعه صحیح با فرادرس

مسیر یادگیری مطالعه صحیح و تندخوانی با تقویت تمرکز، درک مطلب و مدیریت زمان آغاز می‌شود. ابتدا باید روش‌هایی مثل پیش‌مطالعه، خلاصه‌نویسی و تکنیک‌های حافظه را یاد بگیرید تا بهره‌وری مطالعه خود را بالاتر ببرید. سپس با تمرین تندخوانی و گسترش میدان دید و آشنایی با تکنیک‌های Skimming و Scanning سرعت خواندن خود را بالا ببرید. علاوه بر آن، لازم است با شناخت روش‌های یادگیری خود و بهترین ساعات یادگیری در طول شبانه‌روز، بازدهی مطالعه خود را بالاتر ببرید.

به منظور تقویت این مهارت‌ها، پیشنهاد می‌کنیم از آموزش‌های کاربردی و آسان‌فهم فرادرس در حوزه تندخوانی و اصول مطالعه استفاده کنید. در فهرست زیر به چند عنوان کلیدی اشاره شده است:

برای دسترسی به آموزش‌های بیشتر در حوزه یادگیری روش صحیح مطالعه بدون فراموشی، پیشنهاد می‌کنیم به صفحات زیر مراجعه کنید:

در بخش بعدی، چند روش صحیح مطالعه بدون فراموشی مرتبط با تندخوانی را بررسی می‌کنیم.

۷ روش تندخوانی بدون فراموشی

تندخوانی بدون فراموشی و مطالعه موثر و سریع یکی از دغدغه‌های اصلی بسیاری از دانش‌‌آموزان و دانشجویان است. بارها پیش آمده که نیاز داشته باشید حجم زیادی از مطالب را در شب امتحان بخوانید و نکات مهم آن‌ها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن استخراج کنید. اگر یاد بگیرید مطالب را به‌صورت اصولی بخوانید و چند تکنیک موثر را انجام دهید، این کار تا حد زیادی انجام‌پذیر است. با این حال، ممکن است ماندگاری مطالب به اندازه استفاده از تکنیک‌هایی که در بخش قبلی گفته شد، نباشد.

با مشاهده فیلم آموزش اصول مطالعه با توضیح مهارت‌های تند‌خوانی و دقیق‌خوانی از فرادرس، به‌طور کامل اصول مطالعه سرعتی و دسته‌بندی اطلاعات در ذهن را یاد می‌گیرید.

۱. افزایش سرعت مطالعه با تمرکز روی جملات اول و آخر هر پاراگراف

اولین گام برای تندخوانی و مطالعه سریع متون، خواندن جمله اول و جمله آخر هر پاراگراف است چون جمله اول معمولا موضوع پاراگراف را معرفی می‌‌‌کند و جمله آخر ایده اصلی را جمع‌بندی کرده و آن را به پاراگراف بعدی متصل می‌کند. بنابراین تمرکز روی این بخش‌‌ها به شما کمک می‌کند نکته اصلی نویسنده را خیلی سریع درک کنید.

در گام بعدی، اگر اطلاعات داخل پاراگراف مهم به نظر رسیدند، بدنه آن را سریع با چشم مرور کنید و کلمات کلیدی مرتبط با نکته اصلی را پیدا کنید. اگر زمان بیشتری دارید، می‌توانید ابتدا کل متن را بخوانید و سپس فقط جملات اول و آخر پاراگراف را مرور کنید.

۲. یادداشت کردن نکات کلیدی

برای یادداشت کردن سریع نکات کلیدی، از حاشیه‌های کتاب یا یک دفتر جداگانه استفاده کنید. خیلی ساده یک فلش به سمت نکته موردنظر بکشید و یک یادداشت کوتاه در مورد آن بنویسید. برای این کار بهتر است از مداد استفاده کنید. برای مثال، اگر در حال مطالعه تاریخ هستید و قرار است در مورد جنگ ایران و عراق بخوانید، کنار عبارت جنگ تحمیلی بنویسید «آغاز حملات عراق، مقاومت ایران، پایان جنگ با قطعانامه ۵۹۸ سازمان ملل».

۳. صرف نظر کردن از کلمات کوچک

هنگام مطالعه سریع، از کلمات کوچک و حروف ربط مانند «و»، «این و آن» و … خیلی سریع عبور کنید چون مغز شما به‌طور خودکار این اطلاعات را پر می‌کند و نیازی نیست وقتتان را برای خواندن آن‌ها هدر دهید.

البته اگر مشغول مطالعه یک کتاب غیردرسی یا اثر ادبی باشید، با این کار ممکن است جزییات ظریف متن را از دست بدهید. با این حال، اگر قصد مطالعه سریع دارید، از این روش استفاده کنید و بعدها برای بیشتر لذت بردن، کتاب را دوباره بخوانید.

۴. مرور سریع عنوان‌های اصلی و نشانه‌های مهم متن

در بخش معرفی تکنیک SQ3R به این نکته اشاره کردیم که با «مرور سریع یا اسکیمینگ» (Skimming) عنوان‌های اصلی و فرعی، جملات پررنگ، جدول‌ها، توضیحات تصاویر و هر ابزار دیگری که نویسنده برای جلب‌توجه شما داخل متن قرار داده باشد، می‌توانید درک بهتری از موضوع آن به دست بیاورید. این تکنیک برای مطالعه سریع متن هم کاربرد دارد و می‌توانید با استفاده از آن مرور بسیار موثری روی نکات کلیدی متن داشته باشید.

۵. صاف نشستن

خمیده نشستن و قوز کردن باعث می‌شود بدن برای تنفس به انرژی بیشتری نیاز داشته باشد. با استفاده از حالت نشستن صحیح تمام انرژی شما صرف مطالعه سریع‌تر می‌شود. همچنین، هیچ‌وقت در حالت درازکش مطالعه نکنید چون احتمالا خوابتان می‌برد.

۶. دنبال کردن کلمات متن با انگشتان دست

اگر فرد تندخوانی نیستید، دنبال کردن متن با انگشتان دست یا خودکاری که در دست دارید به شما کمک می‌کند بیشتر با متن درگیری پیدا کنید و ناخودآگاه سرعت مطالعه شما افزایش پیدا کند. در بخش استفاده از حواس پنج‌گانه به این نکته اشاره کردیم که وقتی از چند حس به‌طور همزمان کمک گرفته می‌شود، یادگیری مطلب موثرتر صورت می‌گیرد. با دنبال کردن متن با انگشتان و بلند بلند خواندن آن، حس شنوایی، بینایی و لامسه را به‌طور همزمان درگیر کرده‌اید.

۷. ارتباط موضوع با مفاهیم و تجربیات گذشته

بر اساس تحقیقات انجام شده در زمینه روش‌های یادگیری، اگر بتوان اطلاعاتی را که وارد مغز می‌شود به‌نوعی به اطلاعات و تجربیات گذشته مرتبط کرد، اطلاعات با احتمال بیشتری در ذهن شما جای می‌گیرند و یادآوری آن‌ها نیز سریع‌تر است. این ارتباط به دو شکل بصری و واژگانی قابل برقراری است که با ذکر دو مثال در مورد آن‌ها توضیح می‌دهیم. به این نکته هم توجه کنید که این ارتباط می‌تواند منطقی یا غیرمنطقی باشد.

ایجاد ارتباط تصویری با مفاهیم گذشته

برای مثال اگر قرار است قانون سوم نیوتن را در درس فیزیک که در مورد عمل و عکس‌العمل است یاد بگیرید، به زمانی فکر کنید که در بازی بسکتبال توپ را به زمین می‌زنید و توپ دوباره به دستان شما برمی‌گردد. در واقع شما نیرویی به توپ وارد می‌کنید و توپ نیز نیرویی برابر ولی در جهات مخالف به دست شما وارد می‌کند. این ارتباط با تجربه گذشته باعث می‌شود این مفهوم علمی برای شما ساده‌تر شود. این روش، نوعی ارتباط تصویری برای شما ایجاد می‌کند که در ذهن می‌ماند.

ایجاد ارتباط واژگانی با اتفاقات گذشته

فرض کنید قرار است اولین گروه عناصر جدول تناوبی را به‌ترتیب حفظ کنید.

• آنچه باید حفظ شود: هیدروژن، لیتیم، سدیم، پتاسیم، روبیدیوم، سزیم، فرانسیم.
• اطلاعات و اتفاقات گذشته: خرید در سوپرمارکت بر اساس لیست خرید.
• برقراری ارتباط بین لیست خرید و نام عناصر:
  • هیدروژن: یک بادکنک پر از گاز هیدروژن می‌گیرید که ناگهان به سقف می‌چسبد.
  • لیتیم: یک باتری لیتیمی برای وسایلتان می‌خرید.
  • سدیم: یک بسته نمک (سدیم کلرید) می‌خرید.
  • پتاسیم: یک خوشه موز (که سرشار از پتاسیم است) می‌خرید.

خودتان را در حال خرید این وسایل از فروشگاه تصور کنید تا از تصویرسازی نیز کمک گرفته باشید.

تا این بخش، با انواع روش صحیح مطالعه بدون فراموشی و مطالعه سریع با ماندگاری بالا، آشنا شدیم. در بخش بعدی، نکات مطالعه موثر بدون خستگی و با حفظ تمرکز را بررسی می‌کنیم.

۱۳ روش صحیح مطالعه بدون خستگی با تمرکز بالا

مطالعه اصولی و یادگیری موثر زمانی اتفاق می‌افتد که فرد خسته نباشد و انرژی کافی برای درس خواندن داشته باشد چون خستگی، تمرکز و بازدهی ذهن را کاهش می‌دهد. در این بخش، به روش‌هایی اشاره کرده‌ایم که به کمک آن‌ها می‌توانید مطالعه دروس را در مدت زمان طولانی‌تری با خستگی کمتر ادامه دهید.

۱. مطالعه در اتاقی با نور مناسب

وجود نور زیاد در محیط و تاریک نبودن اتاق تاثیر قابل‌توجهی در حفظ تمرکز و هوشیاری شما دارد. به همین دلیل است که اغلب توصیه می‌شود در کنار پنجره با نور طبیعی مطالعه کنید چراکه مطالعات مختلف نشان داده‌اند افرادی که در طول روز در معرض نور طبیعی قرار دارند نسبت به کسانی که از نور مصنوعی استفاده می‌کنند، در شب مدت بیشتری را هوشیار می‌مانند.

بنابراین درس خواندن در طول روز را در معرض نور طبیعی انجام دهید و برای هوشیار ماندن در طول شب مطمئن شوید که محیط شما به اندازه کافی روشن است و ترجیحا از فقط یک منبع نور استفاده نکنید.

۲. زیاد راحت نبودن

وقتی بدن شما بیش از حد راحت باشد، احتمال خواب‌آلودگی‌تان بیشتر خواهد بود و نمی‌توانید مطالب جدید را به‌درستی یاد بگیرید. در این خصوص به نکات زیر توجه کنید:

• برای مطالعه لباس خیلی راحت نپوشید: منظور این نیست که با کت‌وشلوار یا لباس رسمی مشغول به مطالعه شوید اما اگر لباس خیلی راحتی مثل لباس خواب به تن داشته باشید، احتمال اینکه احساس خوب‌آلودگی کنید بیشتر است.
• گاهی هنگام مطالعه بایستید: در یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ به این نتیجه رسیدند که ایستادن در زمان کار کردن و مطالعه کردن باعث می‌شود افراد انرژی بیشتری داشته باشند، استرس کمتری داشته باشند و شاداب‌تر باشند.
• در دمای ایده‌آل ۲۲ درجه سانتی‌گراد مطالعه کنید: در مطالعه‌ای دیگر در سال ۲۰۱۷، محققان به این نتیجه رسیدند که گرمای بیش‌از‌حد در بلند‌مدت روند یادگیری را مختل می‌‌کند. پس حتما در زمان تنظیم محیط ایده‌آل برای درس خواندن این نکته را در نظر بگیرید.

۳. حذف عوامل حواس‌پرتی

از تلفن همراه، تلویزیون و هر وسیله دیجیتال دیگری که حواس شما را در زمان درس خواندن پرت می‌کند، فاصله بگیرید. در محیط خانه نیز لازم است خود را تا جای ممکن از حواس‌پرتی‌های احتمالی خانواده دور کنید. برای این کار، از روش‌های زیر کمک بگیرید:

• تلفن همراه خود را روی حالت سکوت قرار دهید و تمام اعلان‌های شبکه‌های اجتماعی را ببندید.
• اگر برای درس خواندن به استفاده از کامپیوتر نیاز دارید، تمام تب‌های مربوط به وب‌سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی را ببندید و فقط تب مربوط به صفحه‌ای را باز نگه دارید که مربوط به مواد آموزشی موردنیازتان است.
• یک تابلوی مزاحم نشوید روی در اتاق نصب کنید تا کسی تمرکز شما را در زمان درس خواندن بهم نریزد.
• از هدفون استفاده کنید تا تمرکز کنید و در عین حال صداهای اضطراری محیط را بشنوید. (اگر خواستید می‌توانید به یک موسیقی آرامش‌بخش گوش کنید.)

برای آشنایی با اصول تقویت تمرکز، پییشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش افزایش تمرکز و تقویت حافظه از فرادرس را مشاهده کنید.

۴. مطالعه کردن با دیگران

مطالعه گروهی با دوستان، مانند یک شمشیر دولبه است چون هم می‌تواند بسیار اثربخش باشد و هم می‌تواند به یک جلسه گپ‌و‌گفت بدون هیچ نتیجه مثبت درسی تبدیل شود. با این حال، همان‌طور که دیدن ورزش کردن دیگران در باشگاه به شما انگیزه می‌دهد، مطالعه با فردی با اهداف مشابه با شما، انگیزه شما را حفظ می‌کند.

آنچه مهم است قرار گرفتن در جمعی است که حضور و مطالعه در آن واقعا بتواند برای شما انرژی‌بخش و موثر باشد.

۵. نوشیدن آب کافی برای مطالعه بدون فراموشی و خستگی

اشتباه رایج بسیاری از افراد این است که فکر می‌کنند قهوه به آن‌ها کمک می‌کند بیدار بمانند و به کار ادامه دهند. قهوه ذهن شما را برای یک مدت کوتاه تقویت می‌کند سپس بهره‌وری شما را در مطالعه به‌شدت کاهش می‌دهد. آب تنها ماده‌ای است که وقتی خیلی خسته هستید بدن شما به آن نیاز دارد چون کم‌آبی باعث می‌شود بدن شما تحت فشار بیشتری کار کند، سردرد‌های شدیدی بگیرید و ذهن شما خسته شود.

در طول روز، یک بطری آب کنار خود قرار دهید و در استراحت چند جرعه بنوشید. نوشیدن ۱٫۵ تا ۲ لیتر آب در طول روز برای بدن ضروری است. همچنین، شستن صورت، مسواک زدن یا یک دوش سریع تاثیر زیادی بر بازگشت شما به حالت هوشیاری دارد تا بتوانید به کار ادامه دهید.

۶. رژیم غذایی متعادل و نخوردن وعده‌های غذایی سنگین

غذایی که مصرف می‌کنید عملکرد شما را در درس خواندن و بقیه کارهای زندگی تعیین می‌‌کند. بدن و ذهن خود را با مواد مغذی، سالم و طبیعی مانند پروتئین، کربوهیدرات، سبزیجات و چربی‌های سالم تغذیه کنید تا در طول روز انرژی پایداری داشته باشید. همچنین مصرف غذاهای فرآوری شده مانند فست‌فود، نوشابه‌های گازدار و نودل‌های پخت سریع را به حداقل برسانید و سعی کنید قبل از مطالعه وعده‌های غذایی سنگین نخورید چون این کار شما را خواب‌آلوده می‌کند.

از میان‌وعده‌های سالم مانند مغز‌های خام و بدون نمک، میوه‌هایی مانند سیب، گرانولا و … در زمان‌های درس خواندن استفاده کنید تا سطح انرژی مغز شما حفظ شود و تمرکز خود را حفظ کنید.

۷. مطالعه به‌صورت مداوم و بهینه

سعی کنید یک روال و روتین منظم برای مطالعه کردن داشته باشید تا یادگیری شما با بالاترین بهره‌وری ممکن صورت بگیرد. اما منظور از مطالعه مداوم و بهینه چیست و چطور می‌توان به آن رسید؟

برای این کار، به چند نکته توجه کنید:

• مطالعه در زمانی که بیشترین هوشیاری را دارید: بدن شما بر اساس یک ریتم شبانه‌روزی کار می‌کند که وظیفه آن تنظیم خواب و بیداری در طول ۲۴ ساعت است. در اغلب موارد الگوی انرژی در این ریتم به شکل زیر است و بهتر است سعی کنید بر اساس آن مطالعه کنید. اگر شغل تمام‌وقت دارید صبح زود بیدار شدن و ۱ تا ۲ ساعت مطالعه قبل از رفتن به سرکار، منطقی به نظر می‌رسد.
  • اوایل صبح و بیشترین میزان هوشیاری و انرژی
  • افت انرژی پس از ناهار تا ساعت ۳ بعد از ظهر
  • افزایش توجه و هوشیاری تا حدود ساعت ۶ بعد از ظهر
  • کاهش تدریجی هوشیاری در بقیه شب و ساعات اولیه صبح تا ساعت ۳:۳۰ بامداد
  • افزایش تدریجی سطح انرژی تا اوایل صبح و تکرار این چرخه
• قبل از مطالعه شبانه، ۱۰ دقیقه ورزش سبک انجام دهید: این کار ذهن و بدن شما را تازه می‌کند تا برای چند ساعت آینده تمرکز داشته باشید و در عین حال، آنقدر سنگین نیست که خواب شب شما را خراب کند. حتی چند پرش ساده هم کافی است ولی دویدن ۳۰ دقیقه‌ای توصیه نمی‌شود.
• در زمان مطالعه، استراحت‌های منظم داشته باشید: سعی کنید پس از هر ۴۵ تا ۵۰ دقیقه مطالعه، ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استراحت داشته باشید. مطالعات نشان می‌دهند بهره‌وری دانش‌آموزان با استراحت‌های مکرر افزایش پیدا می‌کند. با این کار هم انگیزه شما حفظ می‌شود و هم ذهن شما را امیدوار نگه می‌دارد. در این استراحت کارهای خانه را انجام دهید، میان‌وعده بخورید یا فقط برای مدت کوتاهی آرام شوید و موسیقی گوش کنید.

۸. تحرک داشتن یا پیاده‌روی کردن

هوای تازه و نور خورشید انرژی شما را افزایش می‌دهند و خلق‌وخویتان را باز می‌کنند. به‌جای کار یا مطالعه بیشتر وقتی انگیزه کافی ندارید یک استراحت کوتاه داشته باشید و کمی نرمش‌های کششی و سبک در کنار میز خود انجام دهید یا برای یک پیاده‌روی کوتاه از اتاق خارج شوید.

جالب است بدانید مزایای پیاده‌روی فقط افزایش کارآیی در مطالعه نیست و اگر روزانه ۳۰ دقیقه پیاده‌روی داشته باشید به جلوگیری از پیری، افسردگی و مرگ زودرس هم کمک کرده‌اید. علاوه بر آن، قدرت تفکر و استدلال بیشتری هم خواهید داشت.

۹. آدامس جویدن

شاید باور نکنید ولی بر اساس تحقیقات انجام شده، جویدن آدامس هنگام مطالعه یا در طول امتحان حافظه و تمرکز شما را بهبود می‌دهد. آدامس جویدن خیلی بهتر از نوشیدن قهوه است چون هیچ تاثیر منفی روی کیفیت خواب شما ندارد و ریتم شبانه‌روزی بدن شما را نیز مختل نمی‌کند.

۱۰. نخوردن نوشیدنی های کافئین دار و انرژی‌زا

مصرف قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار به‌صورت پراکنده و نه به‌صورت عادت روزانه، بسیار موثر است ولی اگر می‌خواهید آن را طولانی‌مدت مصرف کنید، باید بدانید که بیشتر از ۴۰۰ میلی‌گرم یا ۴ فنجان قهوه دم‌کرده در طول روز می‌تواند باعث بی‌خوابی، کاهش تمرکز، افزایش اضطراب، سردرد و خستگی شود و ریتم شبانه‌روزی بدن شما را بهم بریزد.

اگر مصرف روزانه کافئین برای شما ضروری است، آن را به صبح‌ها محدود کنید تا کافئین فرصت داشته باشد از بدن شما عبور کند و خواب شبانه شما را خراب نکند. همچنین، قبل از مطالعه نوشیدنی انرژی‌زا ننوشید چون دوز کافئین را در بدن شما به شدت زیاد می‌کند. این کار در طولانی‌مدت باعث وابستگی، کم‌آبی، بی‌خوابی و تپش قلب یا افزایش ضربان قلب می‌شود.

۱۱. تغییر موضوع مطالعه

وقتی احساس خستگی می‌‌کنید و در ۱۵ دقیقه گذشته هیچ اطلاعاتی وارد ذهن شما نشده است، بهتر است یک کار ساده‌‌تر انجام دهید تا روند مطالعه شما حفظ شود و ذهن شما کمی استراحت کند. در بهترین حالت می‌توانید یک موضوع آسان‌تر برای مطالعه انتخاب کنید و همان را ادامه دهید. مباحث دشوارتر را برای صبح روز بعد و زمانی بگذارید که به‌طور طبیعی در بالاترین سطح تمرکز هستید.

۱۲. چرت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه‌ای

مطالعات علمی نشان می‌دهند خواب کوتاه‌مدت، حافظه، مهارت‌های شناختی، خلاقیت و سطح انرژی را افزایش می‌دهند. پس سعی کنید در زمان خستگی، با چرت‌های کوتاه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه‌ای کاملا سرحال و آماده فعالیت شوید و دوباره به مطالعه مباحث برگردید. بد نیست در ابتدا این روش را چند بار تمرین کنید چون دفعات اول ممکن است کمی گیج شوید یا میل به خواب بیشتر داشته باشید.

۱۳. شب بیدار نماندن

بر اساس نتایج تحقیقات، متخصصان اثرات کمبود خواب را با خطرات ناشی از مصرف الکل مقایسه کرده‌اند. کمبود خواب هم برای سلامتی شما مضر است و هم در درازمدت نمی‌توانید از آن استفاده کنید. به آخرین باری که شب نخوابیدید یا دیر خوابیدید فکر کنید. حداقل بیشتر از یک روز طول می‌کشد تا دوباره به حالت طبیعی برگردید. ساعت داخلی بدن را هم که به خاطر دارید. بنابراین بپذیرید که این کار منطقی نیست.

با این خواب مورد نیاز هر فرد متفاوت است می‌توان بر اساس سن این ساعت را تخمین زد. به‌طور کلی، بزرگسالان ۱۸ تا ۶۴ سال به ۷ تا ۹ ساعت خواب راحت نیاز دارند.

جمع‌بندی و نگاهی کوتاه به انواع روش صحیح مطالعه بدون فراموشی

در این مطلب از مجله فرادرس، انواع روش صحیم مطالعه بدون فراموشی را به‌طور کامل توضیح دادیم و به این نکته اشاره کردیم که روش‌هایی مانند مرور حرفه‌ای در فواصل زمانی و بازخوانی فعال به‌عنوان روش‌های اصلی و اصولی مطالعه صحیح شناخته می‌شوند. بر اساس این دو شیوه مطالعه با ماندگاری بالا، روش‌هایی مانند فاینمن، روش SQ3R، روش PQ4R و سیستم لایتنر شکل گرفته است. علاوه بر آن، روش‌هایی مانند بازگویی بدون فکر، یادداشت‌نویسی اصولی با سیستم کرنل و کدگذاری با رنگ، از دیگر انواع روش صحیح مطالعه بدون فراموشی هستند که در این مطلب در مورد نحوه انجام آن‌ها به‌‌طور کامل توضیح داده شد.

برای مطالعه با سرعت بالا و یادآوری موثر مطالب نیز می‌توانید از روش‌هایی مانند خواندن جملات اول و آخر پاراگراف، خلاصه‌برداری، مرور سریع عنوان‌های اصلی مطلب، ارتباط دادن مطالب با مفاهیم گذشته و دنبال کردن کلمات متن با انگشتان دست یا خودکار استفاده کنید. علاوه بر آن، برای کاهش خستگی و مطالعه در ساعات طولانی، پیشنهاد می‌شود از مطالعه در نور مناسب، حذف عوامل حواس‌پرتی، مطالعه گروهی، آدامس جویدن و استراحت‌های ۲۰ تا ۳۰ دقیقه‌ای استفاده کنید. به این ترتیب و با کارگیری این روش‌ها می‌توانید عملکرد بهتری در جلسه امتحان و کنکور داشته باشید.