مصدرهای فارسی از «بن ماضی فعل + -َن» ساخته می‌شوند و معنای فعل را بدون زمان و شخص و شمار و وجه، منتقل می‌کنند. اما مصدر جعلی از ترکیب «اسم / صفت / افعال عربی + ـیدن» ساخته می‌شود و معنای انجام کاری بدون زمان، صیغه و وجه را بیان می‌کند. برای مثال، واژه «طلبیدن» یک مصدر جعلی است که اجزای آن، «طلب (فعل عربی) + یدن» هستند. در واقع، مصدرهای جعلی، در اصل مصدر نبوده‌اند و به همین دلیل به آن‌ها صفت «جعلی» داده‌اند. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم مصدر جعلی چیست و مثال‌های آن را بررسی می‌کنیم. همچنین مصدر اصلی در زبان فارسی و دیگر انواع مصدر مانند اسم مصدر را نیز با مثال توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز سؤال‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا با استفاده از آن‌ها، میزان یادگیری خود را افزایش دهید.

مصدر جعلی چیست؟

مصدر جعلی، واژه‌ای است که از اضافه شدن اسم، صفت و فعل‌های عربی به پسوند «یدن» ساخته می‌شود. برای مثال مصدر «هراسیدن (اسم «هراس»+ یدن)» یک مصدر جعلی است. تفاوت مصدر جعلی با مصدر اصلی در این است که مصدر اصلی فعل  را فقط با «بن فعل ماضی + -َن» می‌سازیم. برای مثال، «نوشتن» یک مصدر فارسی است که آن را از بن ماضی «نوشت» و «-َن» ساخته‌ایم. در ادامه، نمونه‌های بیشتری از مصدر جعلی را بررسی می‌کنیم و دیگر انواع مصدر در زبان فارسی را نیز می‌شناسیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مصدر، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

مثال مصدر جعلی در زبان فارسی

در جدول زیر، چند مثال از مصدر جعلی را آورده‌ایم و ساختار آن‌ها را بررسی کرده‌ایم.

نشانه مصدر جعلی چیست؟

باید نشانه مصدر جعلی را وجود «یدن» در انتهای کلمه بدانیم اما وجود پسوند «یدن» در انتهای هر کلمه‌ای، دلیل مصدر جعلی بودن آن واژه نیست. بنابراین نشانه مصدر جعلی این است که با حذف «یدن» از انتهای کلمه، به اسم یا صفتی فارسی یا واژه‌ای عربی برسیم که دارای معنای کامل باشد. در جدول زیر، دو واژه را با هم مقایسه کرده‌ایم که حروف انتهایی هر دو آن‌ها «یدن» است اما فقط یکی از آن‌ها، مصدری جعلی است.

کاربرد مصدر جعلی چیست؟

مصدرهای جعلی مانند مصدرهای اصلی می‌توانند نقش‌های دستوری اسم‌ها را بپذیرند. برای مثال، مصدر جعلی «جهیدن» در جمله «جهیدن قورباغه‌ها روش آن‌ها برای جابه‌جایی است.»، نقش نهادی را ایفا می‌کند. بنابراین کاربردهای مصدر جعلی، نقش نهادی، مفعولی، متمم، مضاف‌الیه، بدل و مسند است. یک کاربرد دیگر آن نیز این است که می‌توانیم با این مصدرها، فعل‌های ماضی و مضارع را صرف کنیم. در ادامه، هرکدام از این کاربردها را با مثال بررسی کرده‌ایم.

• نقش‌های دستوری نهاد، مسند، مضاف‌الیه، مفعول، متمم و بدل
• صرف فعل در زمان‌های مختلف

مصدر جعلی به عنوان نهاد

از مصادر جعلی می‌توانیم به عنوان نهاد جمله‌ها استفاده کنیم. یعنی واژه‌ای که بقیه جمله، اطلاعاتی درباره آن می‌دهد. در کادر زیر، نمونه‌ای از این کاربرد را آورده‌ایم.

مصدر جعلی به عنوان مسند

مصدرهای جعلی می‌توانند نقش مسند یعنی آن صفت و حالتی باشند که به نهاد جمله نسبت داده می‌شود. مثالی از این کاربرد را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.

مصدر جعلی به عنوان مضاف الیه

اگر مصدر جعلی با کسره با اسم دیگری اضافه شود، نقش مضاف‌الیهی گرفته است. به مثال کادر زیر توجه کنید.

تا اینجا یاد گرفتیم مصدر جعلی چیست و برخی کاربردهای آن را بررسی کردیم. در ادامه، به بررسی دیگر کاربردهای این مصدر می‌پردازیم.

مصدر جعلی به عنوان مفعول

ممکن است مصدرهای جعلی، همان نقشی را بپذیرند که فعل جمله روی آن‌ انجام می‌شود. یعنی در نقش مفعولی به کار بروند که نمونه‌ای از آن را در کادر پایین آورده‌ایم.

مصدر جعلی به عنوان متمم

متمم واژه‌ای است که بعد از حرف اضافه می‌آید و فعل گذرا به نقش متمم، به آن نیاز دارد تا معنایش کامل شود. مصادر جعلی نیز می‌توانند در این نقش به کار بروند که مثالی از آن را در کادر پایین آورده‌ایم.

مصدر جعلی به عنوان بدل

نقش بدلی برای واژه یا عبارتی است که توضیحی اضافه درباره یکی از نقش‌های جمله می‌دهد و بین دو ویرگول قرار می‌گیرد. نمونه‌ای از این کاربرد مصدرهای جعلی را در کادر پایین مشاهده می‌کنید.

صرف فعل در زمان های مختلف

با حذف «یدن» از انتهای مصدرهای جعلی، به بن فعل مضارع می‌رسیم و با حذف «-َن»، بن ماضی خواهیم داشت. با قرار دادن این بن‌ها در ساختارهای فعل‌ها، می‌توانیم مصدرهای جعلی را در زمان‌ها، وجه‌ها و حالت‌های مختلفی صرف کنیم. در جدول زیر، نمونه‌ای از صرف فعل از مصدر جعلی «خوابیدن» را در همه زمان‌ها و ساختارهای افعال زبان فارسی، آورده‌ایم.

تفاوت مصدر اصلی و مصدر جعلی

مصدر اصلی، فقط حاصل ترکیب «بن فعل ماضی + -َن» است و مصدر جعلی از ترکیب «اسم / فعل‌های عربی / صفت + یدن» ساخته می‌شود. بنابراین، هم بخش اصلی این دو مصدر و هم پسوند انتهایی آن‌ها با هم تفاوت دارد. در جدول زیر، تفاوت این دو مصدر را با مثال توضیح داده‌ایم. در ادامه مطلب، مصدر اصلی را بیشتر بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری بن فعل‌های فارسی که اجزای مهم مصدرها هستند، فیلم آموزش رایگان بن فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، مصدر اصلی را توضیح داده‌ایم و ساختار و کاربردهای آن را با مثال‌های متنوعی بررسی کرده‌ایم.

حالا که یاد گرفتیم مصدر جعلی چیست و علامت و کاربردهای آن چیست، در ادامه با دیگر انواع مصدرهای فارسی آشنا می‌شویم.

یادگیری انواع مصدر فارسی با فرادرس

تا اینجا یاد گرفتیم مصدر جعلی چیست و آن را با مثال شناختیم. مصدرها در زبان فارسی انجام کاری را بدون داشتن زمان، وجه و صیغه، نشان می‌دهند. در زبان فارسی جز مصدر اصلی و مصدر جعلی، انواع دیگری چون اسم مصدر و مصدر مرخم نیز وجود دارد که هرکدام ساختار خاص خود را دارند اما همگی، دارای معنای مصدری هستند و می‌توانند مانند اسم‌ها، نقش‌های دستوری مختلفی را در جمله‌ها، بپذیرند. پس باید انواع مصدر و کاربرد آن‌ها را بشناسیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری مصدرها، کاربردی هستند.

همچنین برای یادگیری همه مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.

انواع دیگر مصدر فارسی

تا اینجا به‌خوبی دانستیم مصدر جعلی چیست و نشانه و کاربردهای آن چه هستند. مصدرهای فارسی در یک دسته‌بندی کلی به دو نوع اصلی و جعلی تقسیم می‌شوند. انواع دیگری از مصدر مانند اسم مصدر و مصدر مرخم نیز در زبان فارسی وجود دارند که یادگیری آن‌ها برای درک مفهوم مصدر و کاربرد آن‌ در زبان فارسی، مفید است. انواع مصدر (به جز مصدر جعلی) را در فهرست زیر آورده‌ایم.

• مصدر اصلی
• اسم مصدر
• مصدر مرخم

در ایبتدای مطلب، مصدر جعلی را با مثال‌های متنوعی توضیح دادیم و در ادامه، بقیه انواع مصدر را با مثال بررسی می‌کنیم. پیش از آن، می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس، انواع مصدر را به‌خوبی یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

مصدر اصلی

مصدر اصلی در زبان فارسی را فقط از ترکیب «بن ماضی + -َن» می‌سازیم. بن ماضی هر فعل، همان فعل ماضی ساده سوم شخص مفرد از آن فعل است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از مصدر اصلی را بررسی می‌کنیم.

نکته: بن ماضی و مضارعِ یک مصدر اصلی، با هم متفاوت هستند. برای مثال، بن مضارع مثال‌های موجود در جدول بالا به ترتیب، این موارد هستند: «خوان، میر، دار، پَز، ساز، کُش»

اسم مصدر

ساختارهای دیگری جز ساختار مصدر اصلی و جعلی وجود دارند که با استفاده از آن‌ها نیز می‌توانیم واژه‌هایی بسازیم که معنای مصدری دارند. یعنی انجام فعلی را بدون زمان و وجه و صیغه، نشان می‌دهند. به این واژه‌ها، اسم مصدر یا حاصل مصدر می‌گوییم. در جدول زیر، ساختارهای مختلف این نوع مصدر را با مثال آورده‌ایم.

مصدر مرخم

اگر «-َن» انتهایی مصدر را حذف کنیم و همچنان معنای مصدری (انجام کاری) داشته باشد، مصدر مرخم ساخته‌ایم. در واقع این نوع مصدر، یکی از ساختارهای اسم مصدر نیز است. در جدول زیر، چند مثال از مصدر مرخم را آورده‌ایم.

نمونه سؤال مصدر جعلی

حالا که یاد گرفتیم مصدر جعلی چیست و نمونه‌هایی از آن را بررسی کردیم، می‌توانید در تمرین زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین، گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست همان سؤال را مشاهده کنید. برای دسترسی به پاسخ‌های تشریحی برخی از سؤال‌ها نیز، انجام همین مراحل کافی است. با ثبت هر جواب درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از انتخاب پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.

جدول خلاصه نکات مصدر جعلی

در این مطلب از مجله فرادرس، یاد گرفتیم مصدر جعلی چیست و نمونه‌های آن را بررسی کردیم. همچنین نشانه مصدر جعلی را توضیح دادیم. مصدر و انواع مصدر در زبان فارسی را نیز با مثال بیان کردیم. در انتهای مطلب، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم که با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را افزایش دهید. مهم‌ترین نکته‌های بیان شده در این مطلب را در جدول زیر آورده‌ایم اما برای یادگیری کامل مصدرهای جعلی، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.