برای تبدیل فعل مضارع به امر در عربی باید از قاعده خاصی پیروی کنیم که برای تمامی افعال ثلاثی مجرد و مزید کاربرد دارد. در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم ابتدا با فعل مضارع عربی آشنا شویم و سپس فرمول تبدیل آن به فعل امر عربی را بررسی می‌کنیم. در هر مرحله برای فهم بهتر توضیحات از مثال‌های متفاوتی استفاده می‌کنیم تا روند این تبدیل بهتر و راحت‌تر درک شود. در انتهای متن تمرین‌هایی قرار دارد که به وسیله آن می‌توانیم میزان درک و یادگیری‌مان از این مبحث را بسنجیم.
روش تبدیل فعل مضارع به امر در عربی
برای صحبت کردن درباره کاری که در زمان حال انجام می‌شود باید از فعل مضارع استفاده کنیم. در زبان عربی از این فعل علاوه بر زمان حال، برای صحبت درباره انجام کار در آینده نزدیک نیز استفاده می‌شود.
برای ساختن فعل امر نیاز است ابتدا با شکل صحیح فعل مضارع آشنا شویم. چرا که به دست آوردن فعل امر در عربی از طریق ایجاد برخی تغییرات در ساختمان اصلی فعل مضارع ممکن می‌شود. به همین خاطر ابتدا درباره فعل مضارع و نحوه صرف آن در زبان عربی آشنا می‌شویم و بعد به سراغ تبدیل آن به فعل امر خواهیم رفت.
صرف فعل مضارع در عربی
فعل مضارع همانند دیگر افعال عربی نیازمند به دو مورد اساسی دارد. اولین مورد، ریشه‌های فعل است. منظور از ریشه‌های فعل، سه حرف اصلی آن است که می‌توانیم با استفاده از مصدر عربی و رجوع به فرهنگ لغات یا معجم عربی آن را به دست بیاوریم.
دومین مورد، وزن صرف افعال است. در زبان عربی برای صرف افعال، فارغ از زمان، به وزن صحیح آنها نیاز داریم. به این ترتیب که با به دست آوردن وزن صحیح صرف فعل، می‌توانیم ریشه‌های فعل را در آن جای‌گذاری کنیم و فعل موردنظرمان را به دست بیاوریم.
فعل مضارع عربی در سه حالت «یَفعَلُ، یَفعِلُ، یَفعُلُ» صرف می‌شود. بر همین اساس می‌توانیم بگوییم که تفاوت وزن‌های مختلف فعل مضارع در حالت ثلاثی مجرد در حرکت آوایی «عین‌الفعل» است. برای اینکه بفهمیم ریشه فعل در کدام وزن صرف می‌شود باید از فرهنگ لغات عربی استفاده کنیم.
در ادامه جدولی را مشاهده می‌کنید که در آن وزن صرف فعل مضارع در ۱۴ صیغه غائب، مخاطب و متکلم آمده است.
| جدول وزن صرف ۱۴ صیغه فعل مضارع در عربی | |
| نام صیغه غربی | وزن فعل |
| ۱- الغائب | یَفْعَلُ |
| ۲- الغائبان | یَفْعَلان |
| ۳- الغائبون | یَفْعَلُون |
| ۴. الغائبة | تَفْعَلُ |
| ۵- الغائبتان | تَفْعَلان |
| ۶- الغائبات | یَفْعَلنَ |
| ۷- المخاطب | تَفْعَلُ |
| ۸- المخاطبان | تَفْعَلان |
| ۹- المخاطبون | تَفْعَلُون |
| ۱۰- المخاطبة | تَفْعَلینَ |
| ۱۱- المخاطبتان | تَفْعَلان |
| ۱۲- المخاطبات | تَفْعَلنَ |
| ۱۳- متکلم‌الوحده | أفْعَلُ |
| ۱۴- متکلم‌مع‌الغیر | نَفْعَلُ |
با کمی دقت در وزن‌های فعل مضارع متوجه می‌شویم که این فعل دارای ویژگی‌هایی است که با دیدن آنها می‌توان به راحتی به مضارع بودن فعل پی برد. نخستین نشانه فعل مضارع حضور حروف «أتین» در ابتدای این فعل است. یعنی در ابتدای ۶ صیغه غائب از حرف « ی » و برای صیغه‌های مخاطب از حرف « ت » استفاده شده است. در ابتدای دو صیغه متکلم نیز «أ» و « ن » به کار رفته است.
از سوی دیگر، نگاهی کوتاه به انتهای صیغه‌های فعل مضارع نشان می‌دهد که این نوع فعل عربی علاوه بر ضمیر، در صیغه‌های مثنی و جمع دارای حرف «ن» است. فعل مضارع عربی از انواع کلمات «معرب» در این زبان است. در حالت عادی اعراب آن «مرفوع» است. در صیغه‌های مفرد این اعراب به وسیله حضور «ضمه» در انتهای صیغه نشان داده می‌شود. اما در صیغه‌های مثنی و جمع برای این کار از «نون عوض رفع» استفاده می‌شود. به این ترتیب می‌توانیم بگوییم دو نشانه اصلی فعل مضارع عربی «حروف أتین» در ابتدا و «نون عوض رفع» در انتهای آن است.
در ادامه جدولی را مشاهده می‌کنید که در آن شکل صرف شده فعل مضارع از ریشه «ک ت ب» آمده است.
| جدول صرف ۱۴ صیغه فعل مضارع از ریشه کتب | |
| فعل مضارع | معنی به فارسی |
| يَکتُبُ | می‌نویسد |
| يَکتُبان | می‌نویسند |
| يَکتُبُون | می‌نویسند |
| تَکتُبُ | می‌نویسد |
| تَکتُبان | می‌نویسند |
| يَکتُبنَ | می‌نویسند |
| تَکتُبُ | می‌نویسی |
| تَکتُبان | می‌نویسند |
| تَکتُبون | می‌نویسند |
| تَکتُبینَ | می‌نویسی |
| تَکتُبان | می‌نویسند |
| تَکتُبنَ | می‌نویسند |
| أکتُبُ | می‌نویسم |
| نَکتُبُ | می‌نویسیم |
برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.
أتحدّثُ خمسَ لُغات.
من به پنج زبان صحبت می‌کنم.
تتكلّمُ زينبُ مع أبيها.
زینب با پدرش صحبت می‌کند.
نَجْلِسُ على الكرسی الكبير.
ما روی صندلی بزرگ می‌نشینیم.
حبيبُ يَلْبَسُ ثوبا جديدا كل يوم.
حبیب هر روز لباس‌های جدید می‌پوشد.
الأولاد يَشْرَبُونَ الماء بعد كل الطعام.
بچه‌ها بعد از غذا آب می‌نوشند.
البنات يَذْهَبْنَ إلى الميدان الآن.
دخترها اکنون به میدان می‌روند.
هل أنتِ تَكْتُبِينَ الدرس يا خديجة؟
خدیجه آیا درس و مشق می‌نویسی؟
أنتَ تَسْمَعُ الأخبار من إذاعة لندن يا عيسى.
عیسی تو اخبار را از رادیو لندن می‌شنوی.
أنتما تَذْهَبَانِ إلى المدرسة يا حسن و حسين.
حسن و حسین، شما به مدرسه می‌روید.
أنتن تَفْتَحْنَ باب المنزل يا بنات.
دخترها شما درِ خانه را باز می‌کنید.
أُنْظِفُ غرفة النوم كل يوم.
من هر روز اتاق را تمیز می‌کنم.
ماذا تحبين أن تأكلي؟
چه چیزی دوست داری که بخوری؟
ماذا تحب أن تشرب في الصباح؟
چه چیزی دوست داری که صبح بنوشی؟
المُهَنْدِسُ يُصْلِحُ التِّلْفَازَ.
مهندس تلویزیون را تعمیر می‌کند.
يَسْتَخْرِجُ المُهَنْدِسُونَ النِّفْطَ مِنَ الأَرْضِ.
مهندس‌ها نفت را از زمین استخراج می‌کنند.
نحوه تبدیل فعل مضارع به امر در عربی
فعل مضارع عربی در حالت عادی یک فعل معرب و مرفوع است. از این رو می‌توانیم از آن انواع فعل مضارع منصوب و مجزوم بسازیم. برای ساختن فعل مضارع منصوب به حروف ناصبه عربی نیاز داریم تا بر سر فعل مضارع قرار دهیم و آن را به یک فعل منصوب تبدیل کنیم. برای مجزوم کردن آن هم می‌توانیم از حروف جازمه «لای نهی، لام امر، لم و لما» بر سر فعل مضارع استفاده کنیم.
تبدیل شش صیغه غائب و متکلم فعل مضارع به امر
برای ساختن فعل امر عربی باید از دو روش متفاوت استفاده کنیم. یکی از این روش‌ها برای «شش صیغه غائب و دو صیغه متکلم» استفاده می‌شود. به این ترتیب که باید «لام امر» را بر سر فعل مضارع قرار بدهیم و انتهای آن را مجزوم کنیم. منظور از مجزوم شدن یک فعل در عربی این است که حرکت انتهای آن به ساکن تبدیل شود. از این رو در صیغه‌های مفرد، ضمه آخر صیغه را به ساکن تبدیل می‌کنیم. در صیغه‌های مثنی و جمع نیز «نون عوض رفع فعل مضارع» را برای مجزوم شدن حذف می‌کنیم. برای درک بهتر به کادر رنگی زیر توجه کنید.
یَفعَلُ ← یَ فْ عَ لُ ← لِ يَ ف عَ لْ ← لِیَفعَلْ
یَفعَلُون ← یَ فْ عَ ل و ن ← لِ یَ فْ عَ ل و ← لِیَفْعَلوا
در ادامه جدولی را مشاهده می‌کنید که شکل امری صیغه‌های غائب و متکلم از فعل مضارع کتب در آن آمده است. علاوه بر ساختار فعل به نحوه ترجمه آن نیز توجه کنید.
| جدول صرف فعل امر شش صیغه غائب و متکلم کتب | |
| فعل امر | معنی |
| لِيَکتُبْ | باید بنویسد |
| لِيَکتُبا | باید بنویسند |
| لِيَکتُبُوا | باید بنویسند |
| لِتَکتُبْ | باید بنویسد |
| لِتَکتُبا | باید بنویسند |
| لِيَکتُبنَ | باید بنویسند |
| لِأکتُبْ | باید بنویسم |
| لِنَکتُبُ | باید بنویسیم |
با توجه به جدول، می‌فهمیم که تنها صیغه مضارعی که در حالت امری انتهایش مجزوم نمی‌شود، صیغه للغائبات است که با رنگ قرمز مشخص شده است. دلیلش این است که «ن» انتهای این صیغه ضمیر است و برخلاف نون عوض رفع امکان حذف شدن آن وجود ندارد.
همچنین برای ترجمه این صیغه‌ها نیز باید از ترکیب «باید + مضارع التزامی» استفاده کنیم. برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر و نحوه حضور فعل امر صیغه‌های غائب و متکلم توجه کنید.
لِأَفْتَحْ بابَ المدرسة كل الصباح.
باید هر روز درِ مدرسه را باز کنم.
لِنَسْمَعْ الأخبارَ الآن.
باید الان به اخبار گوش کنیم.
يوسف و عيسى لِيَقْرَئا القرآن بصوت جميل.
یوسف و عیسی باید قرآن را با صدای زیبا بخوانند.
الأولاد لِيَشْرَبُوا الماء بعد كل الطعام.
بچه‌های باید بعد از هر غذایی آب بنوشند.
لِتَكْتُبْ مريمُ درسها.
مریم باید درسش را بنویسد.
لِيَذْهَبْ الولدُ إلى الحديقة.
پسر باید به سمت باغ برود.
تبدیل شش صیغه مخاطب مضارع به امر
ساخت فعل مضارع از شش صیغه مخاطب فعل مضارع از راه و روش کاملا متفاوتی ساخته می‌شود. برای این کار ابتدا باید حرف « ت » ابتدای صیغه‌های مخاطب را حذف کنیم. سپس به جای آن باید یک «ا» بگذاریم.
برای اینکه بفهمیم الف ابتدایی فعل امر به کدام حرکت آوایی نیاز دارد، باید به حرکت «عین‌الفعل» مضارع توجه کنیم. در صورتی که فعل مضارع بر وزن «یفعُلُ» صرف شود باید از «اُ» در ابتدای فعل امر استفاده کنیم. اما برای دو وزن «یَفعَلُ» و «یَفعِلُ» نیاز است تا «اِ» را به ابتدای فعل امر صیغه مخاطب اضافه کنیم.
نکته: فعل امر ثلاثی مزید هیچ‌گاه با «اَ» یعنی الف و فتحه آغاز نمی‌شود.
پس از گذارندن دو مرحله قبلی، نوبت به مجزوم کردن انتهای فعل مضارع می‌رسد. همانند صیغه‌های غائب، برای مثنی و جمع، نون عوض رفع را به نشانه مجزوم شدن حذف می‌کنیم. در صیغه مفرد نیز ضمه انتهایی را با علامت ساکن جایگزین می‌کنیم. صیغه جمع مونث مخاطب مضارع در عربی مجزوم نمی‌شود و نون انتهایی آن دست‌نخورده باقی می‌ماند. چرا که این «ن» ضمیر فعل است و قابلیت حذف شدن ندارد. برای درک بهتر می‌تونید به کادر رنگی زیر توجه کنید.
تَفعَلُ ← تَ فْ عَ لُ ← فْ عَ لُ ← إِ ف عَ لْ ← إفعَلْ
تَفعَلان ← تَ فْ عَ ل ا ن ← فْ عَ ل ا ن ← إِ فْ عَ ل ا ← إفعَلا
در ادامه جدولی را مشاهده می‌کنید که شکل امری شش صیغه مخاطب از ریشه کتب در آن گنجانده شده است.
| جدول صرف فعل امر شش صیغه مخاطب کتب | |
| فعل امر | معنی |
| اُکتُبْ | بنویس |
| اُکتُبا | بنویسید |
| اُکتُبوا | بنویسید |
| اُکتُبي | بنویس |
| اُکتُبا | بنویسید |
| اُکتُبنَ | بنویسید |
برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر که در آنها فعل امر به کار رفته است توجه کنید.
اُکتُبْ على السبورة يا حبيب.
حبیب روی تخته بنویس.
اُكْتُبُوا الدرس الجديد يا الطلاب.
ای دانش‌آموزان درس جدید را بنویسید.
اِفْتَحْنَ باب المنزل يا بنات.
دخترها درِ خانه را باز کنید.
اِقْرَئِي القرآن بصوت جميلة يا ليلى.
لیلا قرآن را با صدایی زیبا بخوان.
إرجَعي إلى بيتک.
به خانه‌ات بازگرد.
إلعَبوا في الحدیقة یا شباب.
ای جوانان در باغ بازی کنید.
إغسِلا ملابسکما مع الغسالة یا حمید و مجید.
حمید و مجید لباس‌هایتان را با ماشین‌لباس‌شویی بشویید.
إلبَسنَ المعطف في الجو البارد.
در هوای سرد پالتو بپوشید.
سوالات رایج درباره تبدیل فعل مضارع به امر در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مرتبط با مبحث تبدیل فعل مضارع به امر در عربی به اختصار پاسخ می‌دهیم.
تبدیل فعل مضارع به امر در عربی چگونه انجام می‌شود؟
برای این کار ابتدا باید به نوع فعل مضارع توجه کنیم. در صورتی که از شش صیغه مخاطب یا دو صیغه متکلم باشد، باید از لام امر برای تبدیل آن استفاده و انتهایش را مجزوم کنیم. اما اگر بخواهیم از شش صیغه مخاطب فعل امر بسازیم، ابتدا حرف « ت » صیغه‌ها را حذف و به جای آن «ا» می‌گذاریم و سپس انتهای افعال مضارع را مجزوم می‌کنیم.
منظور از مجزوم کردن فعل امر در عربی چیست؟
منظور از مجزوم شدن یک فعل در عربی این است که حرکت انتهای آن به ساکن تبدیل شود. از این رو در صیغه‌های مفرد، ضمه آخر صیغه را به ساکن تبدیل می‌کنیم. در صیغه‌های مثنی و جمع نیز «نون عوض رفع فعل مضارع» را برای مجزوم شدن حذف می‌کنیم.
تمرین تبدیل فعل مضارع به امر در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «تبدیل فعل مضارع به امر در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۱۰ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها می‌توانید به استفاده از گزینه «جواب» پاسخ درست را ببینید و آن را با جوابی که خودتان به سوال‌ها داده‌اید مقایسه کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا نقاط ضعف‌تان را بشناسید و برای رفع آنها اقدام کنید.
فعل جمله‌های داده شده را از مضارع به امر تبدیل کنید.
سوال ۱: الفتیات الصغیرات یلعبنَ في الحدیقة.
سوال ۲: يستعد زيد للسفر.
سوال ۳: ألعبُ في وقتِ فراغي فقط.
سوال ۴: أنتِ تسرعینَ في القیادة.
سوال ۵: أنتن تفتحنَ الکتب.
سوال ۶: أنتم تغلقون الکتب و تسمعون ما یقول معلمکم.
سوال ۷: هم یقرَأونَ الأسئلة ثُمَّ یناقشونَ حولها.
سوال ۸: أنتما تکتبان أسمائکما علی الورقة.
سوال ۹: الطُّلابُ یذهبونَ مَعاً إلی المَکتبَةِ لِقِراءَة الکُتُبِ.
سوال ۱۰: أرجَعُ إلی العِیادةِ الطَبیبَ لِفَحصِ الجدید.
جمع‌بندی
در این نوشته از مجله فرادرس درباره تبدیل فعل مضارع به امر در عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم که ساختن فعل امر از صیغه‌های غائب و مخاطب با هم تفاوت دارند. برای اینکه از صیغه‌های غائب و متکلم فعل امر بسازیم، باید از «لام امر» استفاده کنیم. همچنین ساختن فعل امر از صیغه‌های مخاطب نیازمند حذف « ت » ابتدایی و جایگزینی آن با «ا» و مجزوم کردن انتهای آن است. تمامی موارد گفته‌شده را همراه با مثال‌های مرتبط با آنها بررسی کردیم.
source