فعل مضارع استمراری یا مضارع مستمر یا مضارع ملموس از ترکیب «بن مضارع کمکی «دار» + شناسه + مضارع اخباری فعل اصلی» ساخته می‌شود و وقوع کاری در زمان حال، به زودی یا در آینده ناتمام را نشان می‌دهد. برای مثال، فعل «داریم می‌نویسیم» فعل مضارع استمراری نوشتن است و انجام این عمل در زمان حال را نشان می‌دهد. در این مطلب از مجله فرادرس، فرمول ساخت مضارع استمراری در فارسی و صرف این فعل را یاد می‌گیریم. همچنین مضارع استمراری منفی و نحوه مجهول کردن این فعل را بررسی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بررسی کنید.
مضارع استمراری در فارسی
مضارع استمراری یا مستمر یا ملموس، از ترکیب «بن مضارع کمکی «دار» + شناسه + «می» + بن مضارع فعل اصلی + شناسه» ساخته می‌شود و وقوع فعلی در زمان حال یا آینده را نشان می‌دهد. برای مثال فعل «دارم می‌روم» مضارع استمراری است و انجام عمل «رفتن» در اکنون و در حال گذر را بیان می‌کند. در ادامه، نحوه ساخت مضارع استمراری، صرف آن، مضارع مستمر منفی و مجهول را با مثال توضیح می‌دهیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل مضارع استمراری فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
فرمول ساخت مضارع مستمر
فرمول مضارع استمراری «مضارع ساده مصدر «داشتن» + مضارع اخباری فعل اصلی» است. حالت تجزیه‌شده و ساده‌تر آن را در کادر پایین آورده‌ایم. قسمت «می + بن مضارع فعل اصلی + شناسه» در کادر پایین، همان فعل مضارع اخباری است.
بن «دار» + شناسه + «می» + بن مضارع فعل اصلی + شناسه
نکته: بخش «بن مضارع «دار» + شناسه» در تمام فعل‌های مضارع استمراری، فعلی کمکی است که همان شناسه‌ای را می‌گیرد که فعل اصلی گرفته است. بنابراین، فعل کمکی موجود در ساختار مضارع استمراری، باید مانند فعل اصلی صرف شود.
مثال مضارع مستمر
در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمله‌های دارای مضارع استمراری را آورده‌ایم و فعل آن‌ها را تجزیه کرده‌ایم.
| مثال | تجزیه فعل |
| ما داریم می‌آییم. | دار + یم + می + آی + یم |
| دارند کتاب‌های مرجع را می‌خوانند. | دار + -َند + می + خوان + -َند |
| من دارم می‌گویم نه. | دار + -َم + می + گوی + -َم |
| تو داری به مدرسه می‌روی؟ | دار + ی + می + رو + ی |
| چرا دارید از این راه می‌آیید؟ | دار + ید + می + آی + ید |
نکته: مثل جمله‌های مثالی موجود در جدول بالا، ممکن است بین فعل کمکی و فعل اصلیِ موجود در ساختار فعل مضارع استمراری، فاصله بیفتد. پس باید به جمله‌ها توجه بیشتری کنیم.
کاربرد فعل مضارع استمراری
از فعل مضارع استمراری به یکی از دلایل زیر استفاده می‌کنیم.
| کاربردهای فعل مضارع استمراری | مثال |
| تداوم انجام عمل در زمان حال | ما داریم غذا می‌خوریم. |
| بیان انجام فعل به زودی | دارم می‌گویم. (هنوز عمل «گفتن» انجام نشده است.) |
| بیان آینده ناتمام و در جریان | بهار سال آینده داریم بوی بهار نارنج را استشمام می‌کنیم. |
نکته: در مثال سوم جدول بالا، فعلی مرکب وجود دارد. یعنی کل عبارت «داریم استشمام می‌کنیم» فعل این جمله است و بخش اصلی آن، از «استشمام + می‌کنیم» ساخته شده که فعلی مرکب است.
تا اینجا یاد گرفتیم مضارع استمراری در فارسی چگونه ساخته می‌شود و در ادامه، این فعل را در صیغه‌های مختلف صرف می‌کنیم.
صرف فعل مضارع استمراری
در جدول زیر، مضارع مستمر آمدن را در تمام صیغه‌های فارسی صرف کرده‌ایم.
| شخص و شمار | فرمول مضارع استمراری | صرف فعل |
| اول شخص مفرد | دار + -َم + می + آی + -َم | دارم می‌آیم |
| دوم شخص مفرد | دار + ی + می + آی + ی | داری می‌آیی |
| سوم شخص مفرد | دار + -َد + می + آی + -َد | دارد می‌آید |
| اول شخص جمع | دار + ـیم + می + آی + ـیم | داریم می‌آییم |
| دوم شخص جمع | دار + ـید + می + آی + ـید | دارید می‌آیید |
| سوم شخص جمع | دار + -َند + می + آی + -َند | دارند می‌آیند |
آموزش مضارع استمراری با فرادس
تا اینجا ساختار مضارع مستمر در فارسی را شناختیم و نمونه‌هایی از آن را بررسی کردیم. افعال فارسی در زمان‌ها و حالت‌های مختلفی صرف می‌شود و ممکن است در شناسایی آن‌ها از یکدیگر دچار اشتباه شویم. پس برای یادگیری درست یک فعل فارسی باید دیگر انواع فعل‌های فارسی را نیز بشناسیم و با ساختار و کاربردهای آن‌ها آشنا شویم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری افعال فارسی، مفید و کاربردی هستند.
همچنین برای یادگیری تمام مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
مضارع مستمر منفی
حالا که مضارع استمراری در فارسی را شناختیم، در این بخش، نحوه منفی‌سازی آن را توضیح می‌دهیم. برای ساخت حالت منفی فعل مضارع استمراری، باید «نـ» را یا به ابتدای فعل کمکی موجود در ساختار این فعل یا به ابتدای بن مضارع اصلی این فعل اضافه کنیم. در هر صورت، هیچ‌کدام از این ساختارها در زبان فارسی کاربرد ندارند. بنابراین به جای مضارع استمراری منفی، از فعل مضارع اخباری منفی استفاده می‌کنیم. در ادامه حالت منفی درست یا نادرست این فعل را با مثال بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری انواع فعل مضارع، فیلم آموزش رایگان انواع فعل مضارع در فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
حالت نادرست منفی کردن فعل مضارع مستمر
در جدول زیر، حالت‌های مختلف منفی‌سازی فعل مضارع استمراری را روی یک فعل نمونه بررسی کرده‌ایم. همانطور که مشاهده می‌کنید، هیچ‌کدام از حالت‌های زیر، در زبان فارسی کاربرد ندارند.
فعل مثبت مضارع استمراری: دارم میبینم
| منفی کردن فعل کمکی | منفی کردن فعل اصلی | منفی کردن هر دو بخش فعل |
| ندارم میبینم | دارم نمی‌بینم | ندارم نمی‌بینم |
نکته: هیچ‌کدام از فعل‌های جدول بالا، درست نیستند. حالت درست منفی‌سازی فعل مضارع استمراری را در بخش بعدی توضیح داده‌ایم.
حالت درست منفی کردن فعل مضارع مستمر
برای منفی کردن فعل مضارع استمراری، راه‌حل موجود این است که از ساختار فعل مضارع اخباری استفاده کنیم. یعنی فعل کمکی را حذف می‌کنیم و «نـ» منفی‌ساز را به ابتدای بخش اصلی فعل اضافه می‌کنیم. در این بخش، راه تبدیل فعل مضارع استمراری به مضارع اخباری و منفی کردن آن را توضیح می‌دهیم.
جدول مراحل منفی‌سازی فعل مضارع استمراری با مثال
در جدول زیر، مراحل تبدیل فعل مضارع استمراری به فعل مضارع اخباری منفی را با یک مثال توضیح داده‌ایم.
ما داریم از خیابان محل سکونت شما می‌گذریم.
| مراحل منفی‌سازی فعل مضارع استمراری | مثال |
| ۱. پیدا کردن بخش اصلی فعل مضارع استمراری | «می‌گذریم»، بخش اصلی فعل «داریم می‌گذریم» است. |
| ۲. حذف بخش کمکی فعل مضارع استمراری از جمله | ما از خیابان محل سکونت شما می‌گذریم. |
| ۳. اضافه کردن «نَـ» به ابتدای «می» موجود در بخش اصلی فعل | ما از خیابان محل سکونت شما نمی‌گذریم. |
تا اینجا، فرمول مضارع استمراری در فارسی و روش منفی کردن آن را بررسی کردیم. در ادامه، نحوه مجهول کردن مضارع استمراری را توضیح می‌دهیم.
فعل مجهول مضارع استمراری
فعل مجهول یعنی فعلی که انجام‌دهنده و فاعل آن مشخص نیست. برای مثال، فعل «برده شدند» حالت مجهول فعل جمله «مجله‌ها را بردم.» است. فعل مضارع استمراری نیز مانند افعال دیگر، قابلیت تبدیل شدن به فعل مجهول را دارد. البته تنها در صورتی می‌توانیم این فعل را به فعل مجهول تبدیل کنیم که گذرای به مفعول باشد. زیرا در مجهول‌سازی جمله، مفعول را به جای فاعل قرار می‌دهیم و فعل در شخص و شمار مفعول جمله صرف می‌شود. برای مجهول کردن این فعل، کافی است مطابق مراحل جدول زیر پیش برویم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل مجهول و روش مجهول‌سازی فعل‌های مختلف، فیلم آموزش چگونگی مجهول کردن فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
جدول مراحل مجهول کردن فعل مضارع استمراری
در جدول زیر، مراحل تبدیل کردن فعل مضارع استمراری معلوم به مضارع استمراری مجهول را روی یک مثال توضیح داده‌ایم.
ما داریم فیلم می‌بینیم.
| مراحل مجهول کردن فعل مضارع استمراری | مثال |
| ۱. ساخت صفت مفعولی از بخش اصلی فعل (صفت مفعولی: بن ماضی + ـه) | «می‌بینیم» -> «دید» -> «دیده» |
| ۲. پیدا کردن مفعول جمله | «فیلم» مفعول این جمله است. |
| ۳. صرف فعل مضارع اخباری کمکی از مصدر «شدن» در صیغه مفعول جمله | «می‌شود» (می + شو + «-َد» (شناسه متناسب با «فیلم»)) |
| ۴. صرف فعل کمکی از مصدر «دار» متناسب با مفعول جمله | «دارد» (دار + -َد) |
| ۵. ترتیب «فعل کمکی از مصدر «دار» + صفت مفعولی + فعل کمکی از مصدر «شو»» | دارد دیده می‌شود |
| ۶. حذف فاعل جمله و قرار دادن مفعول، در جایگاه نهاد جمله | فیلم دارد دیده می‌شود. |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، فعل مجهول و روش مجهول کردن فعل‌های مختلف را با مثال توضیح داده‌ایم.
نمونه سؤال مضارع استمراری در فارسی
حالا که فرمول ساخت و صرف مضارع استمراری در فارسی را یاد گرفتیم و نمونه‌های آن را نیز بررسی کردیم، می‌توانید در آزمون زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین، گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید. برای مطالعه توضیحاتِ پرسش‌های دارای پاسخ تشریحی نیز کافی است همین مراحل را انجام دهید. با انتخاب هر جواب درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد ثبت پاسخ همه سؤال‌ها و با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.
۱. در کدام گزینه فعل مضارع استمراری وجود دارد؟
آن‌ها باید برای تحصیل فرزندان خود، شرایط مناسبی را فراهم کنند.
نمی‌دانم این همه هیاهو برای چیست.
ما برای رسیدن به آن خانه تاریخی داریم از جاده خطرناکی رد می‌شویم.
برادرم برای رفتن به دانشگاه از مترو استفاده می‌کند.
فعل «داریم رد می‌شویم» در این جمله، فعل مضارع استمراری است.
۲. در کدام گزینه، فعل مضارع استمراری وجود ندارد؟
باید دست از تلاش‌های بیهوده برای درک همه چیز دست برداریم.
ما هم مثل تو داریم برای ایجاد شرایط مناسب در خانه تلاش می‌کنیم.
من خبر نداشتم که تو هم داری همین کتاب را می‌خوانی.
دارند به ما می‌گویند که کدام قدم را برداریم و کدام قدم را بر نداریم.
افعال مضارع استمراری موجود در گزینه‌های دوم تا چهارم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- گزینه دوم: «داریم تلاش می‌کنیم»
- گزینه سوم: «داری می‌خوانی»
- گزینه چهارم: «دارند می‌گویند»
۳. کدام گزینه نادرست است؟
فعل مضارع استمراری همان فعل مضارع ملموس یا مضارع مستمر است.
در ساختمان فعل مضارع استمراری، فعل کمکی نیز وجود دارد.
یکی از کاربردهای فعل مضارع استمراری، بیان انجام کاری در زمان آینده ناتمام است.
فعل مضارع استمراری همان فعل ماضی مستمر است.
۴. فعل کدام‌یک از گزینه‌های زیر، ماضی مستمر است؟
داشتم به سرعت راه می‌رفتم تا خودم را به آن‌ها برسانم.
ما داریم از خیابان سجده‌ای به طرف خانه شما می‌آییم.
آن‌ها دوچرخه‌های خود را از مغازه عمویشان خریده بودند.
در سال گذشته، هفته‌ای سه بار به باشگاه می‌رفتم.
زمان افعال موجود در گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: داشتم می‌رفتم: ماضی مستمر / برسانم: مضارع التزامی
- گزینه دوم: داریم می‌آییم: مضارع مستمر
- گزینه سوم: خریده بودند: ماضی بعید
- گزینه چهارم: می‌رفتم: ماضی استمراری
۵. فعل کدام گزینه درست ساخته شده است؟
من و خواهرم داریم به شیراز سفر می‌کنم.
سهراب به من گفت که دارد روی پروژه بزرگی کار می‌کنند.
داریم از مناطق گردشگری استان خوزستان بازدید می‌کنیم.
تو هم داری برای ارائه کلاسی خودت آماده می‌شوید؟
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. حالت درست منفی جمله زیر در کدام گزینه آمده است؟
پدر و مادرم دارند به کلاس زبان می‌روند.
پدر و مادرم ندارند به کلاس زبان می‌روند.
پدر و مادرم دارند به کلاس زبان نمی‌روند.
پدر و مادرم ندارند به کلاس زبان نمی‌روند.
پدر و مادرم به کلاس زبان نمی‌روند.
۷. فعل کدام‌یک از جمله‌های زیر، مضارع اخباری است؟
کاش همه حرف‌هایت را به من بگویی.
اگر مانم، به خاطر تو است.
همه چیز را می‌فروشیم تا بتوانیم با هم برویم.
اگر داری برای موفقیت خودت تلاش می‌کنی، از همین حالا موفق هستی.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. در کدام گزینه فعل مجهول وجود دارد؟
دانش‌آموزان به ترتیب وارد کلاس می‌شدند.
لباس‌ها مرتب و تمیز روی تخت چیده شده بودند.
من این داستان را در کودکی از مادربزرگم شنیده بوده‌ام.
به خیابان رفتم و حجم خستگی خود را فریاد زدم.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. درباره ساخت فعل مجهول مضارع استمراری، کدام گزینه درست است؟
ابتدا باید فعل مضارع استمراری را به فعل مضارع اخباری تبدیل کنیم، سپس آن را مجهول کنیم.
باید از ترکیب «صرف فعل کمکی از بن مضارع «دار» + شناسه متناسب با مفعول جمله + صفت مفعولی از فعل اصلی + صرف فعل کمکی از بن مضارع «شدن» + شناسه متناسب با مفعول جمله» استفاده کنیم.
ابتدا فعل کمکی ساخته‌شده از بن مضارع «دار» و فاعل را از جمله حذف می‌کنیم سپس بخش اصلی فعل را از حالت معلوم به مجهول تبدیل می‌کنیم.
استفاده از ترکیب «صرف فعل کمکی از بن مضارع «دار» + شناسه متناسب با فاعل + صفت مفعولی از بخش اصلی فعل + صرف فعل کمکی از بن مضارع «شو» + شناسه متناسب با مفعول جمله»
۱۰. کدام گزینه، حالت مجهول جمله زیر است؟
بچه‌ها دارند لباس‌های خود را می‌شویند.
لباس‌ها دارند شسته می‌شوند.
لباس‌ها شسته می‌شوند.
لباس‌ها شسته می‌شود.
لباس‌ها شسته شده است.
جدول خلاصه نکات مضارع استمراری
در این مطلب از مجله فرادرس، فرمول مضارع استمراری در فارسی را یاد گرفتیم. همچنین با بررسی نمونه‌های زیادی، صرف این فعل، مضارع استمراری منفی و و مجهول‌سازی آن را توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم که با پاسخ دادن به آن‌ها، تمرین کنید و میزان یادگیری خود را بسنجید. در جدول زیر، مهم‌ترین نکته‌های بیان‌شده در این مطلب را آورده‌ایم. البته پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری درست و کامل این فعل، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. نام‌های دیگر مضارع استمراری | مضارع مستمر، مضارع ملموس |
| ۲. مضارع استمراری چیست؟ | فعلی که انجام کاری در زمان اکنون یا آینده را نشان می‌دهد. |
| ۳. فرمول مضارع استمراری | بن کمکی «دار» + شناسه + می + بن مضارع فعل اصلی + شناسه |
| ۴. مثال صرف مضارع استمراری نوشتن | دارم می‌نویسم، داری می‌نویسی، دارد می‌نویسد، داریم می‌نویسیم، دارید می‌نویسید، دارند می‌نویسند |
| ۵. مضارع مستمر منفی | مضارع استمراری منفی: بدون کاربرد در زبان فارسی / استفاده از مضارع اخباری منفی به جای آن |
| ۶. فعل مجهول مضارع استمراری | بن کمکی «دار» + شناسه + صفت مفعولی ساخته شده از فعل اصلی + صرف بن فعل کمکی «شدن» |
فاطمه نصیری فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، گرایش نظریه و نقد ادبی، است و در حال حاضر مطالب آموزشی ادبیات فارسی مجله فرادرس را می‌نویسد.
source