«صیغه مبالغه» اسم مشتقی است که بر شدید بودن یک ویژگی یا انجام دادن یک کار به صورت مکرر دلالت دارد. صیغه‌های مبالغه هم از فعل‌های ثلاثی و هم از فعل‌های رباعی ساخته می‌شوند. از وزن‌های رایج این صیغه‌ می‌توان به «فَعّال»، «فَعّالة» و «فَعول» اشاره کرد. در این مطلب از مجله فرادرس، می‌آموزید که صیغه مبالغه چیست و روش ساخت آن چگونه است. گفتنی است صیغه مبالغه و روش ساخت آن یکی از موضوعات اصلی قواعد عربی دهم تجربی و ریاضی، همچنین قواعد عربی دهم انسانی به شمار می‌آید. بنابراین، یادگیری این مبحث برای دانش‌آموزان مقطع دهم ضروری خواهد بود. در بخش پایانی این مطلب، تمرین‌هایی برای یادگیری بهتر صیغه مبالغه ارائه می‌کنیم.

صیغه مبالغه چیست؟

در زبان عربی برای نشان دادن کثرت انجام یک کار یا شدید بودن یک صفت و ویژگی، از «صیغه مبالغه» استفاده می‌کنند. به‌طور مثال، اسم مبالغه «کَذّاب» به کسی اطلاق می‌شود که بسیار دروغ می‌گوید. همچنین برای فردی که بسیار عالم باشد، از اسم مبالغه «عَلّام» یا «عَلّامَة» استفاده می‌شود.

با مشاهده فیلم آموزش صرف ۲ فرادرس می‌توانید صیغه مبالغه و روش ساخت آن‌ را به‌راحتی یاد بگیرید.

لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده می‌‌کنید.

توجه داشته باشید که اسم‌های مبالغه فقط از فعل‌های متعدی ساخته می‌‌شوند. یعنی فعل‌هایی که علاوه‌بر فاعل، به مفعول هم نیاز داشته باشند (مانند: عَلِمَ). از فعل‌های لازم که تنها دارای فاعل هستند، اسم مبالغه ساخته نمی‌شود (مانند: رَجَعَ).

نمونه‌هایی از اسم‌های مبالغه را در جدول زیر مشاهده می‌کنید. ترجمه هر کدام از آن‌ها نیز در این جدول نشان داده شده است.

برای بهتر یاد گرفتن صیغه مبالغه، لازم است نکته‌های زیر را هم به‌خوبی بیاموزید.

• بسیاری از اسم‌های مبالغه، به معنای «کار و شغل» هستند، مانند «نَسّاج» (بافنده) و «طَیّار» (خلبان). در این صورت به آن‌ها «صفت شغلی» هم گفته می‌شود.
• برخی از اسم‌های مبالغه بر معنی ابزار و وسایل دلالت دارند، مانند «سَیّارة» به معنی «ماشین» و «نَظّارَة» به معنی «عینک».
• برای ترجمه اسم‌های مبالغه در فارسی، معمولاً از قید «بسیار» استفاده می‌‌شود، مگر اینکه آن کلمه بر معنای کار یا شغل دلالت داشته باشد.

در این بخش، به‌طور کلی یاد گرفتید که صیغه مبالغه چیست و چه کاربردی دارد. در بخش‌های بعدی این مطلب، روش صرف این اسم‌ها را توضیح می‌دهیم.

روش ساخت صیغه مبالغه

اسم‌های مبالغه هم از فعل‌های ثلاثی و هم از فعل‌های رباعی ساخته می‌‌شوند. در ادامه، اوزان و روش ساخت این اسم‌ها را از فعل‌های ثلاثی و رباعی توضیح می‌دهیم.

برای یادگیری بهتر این مبحث، مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس نیز بسیار سودمند خواهد بود. برای مراجعه به این فیلم آموزشی، تنها کافی است روی لینک زیر کلیک کنید.

ساخت صیغه مبالغه از فعل ثلاثی

چنانچه بخواهید از فعل‌های ثلاثی، اسم مبالغه بسازید، باید سه حرف اصلی فعل را به یکی از وزن‌های جدول زیر ببرید. به عبارت دیگر، اولین حرف اصلی فعل را باید به‌جای «ف»، دومی را به‌جای «ع» و سومی را هم به‌جای «ل» قرار بدهید.

این وزن‌ها همگی سَماعی هستند. در جدول زیر، وزن‌های صیغه مبالغه را با مثال نشان داده‌ایم.

برای اینکه وزن‌های بالا را بهتر یاد بگیرید و با کاربرد اسم‌های مبالغه بیشتر آشنا شوید، لازم است به نکته‌های زیر هم توجه داشته باشید.

• از بین وزن‌های بالا، «فَعّال»، «فَعّالة» و «فَعُول» بیشتر از سایر وزن‌ها کاربرد دارند.
• اسم‌های مبالغه‌ای که انتهای آن‌ها علامت «ة» وجود دارد، اسم مؤنث به شمار نمی‌آیند. علامت «ة» در اسم‌های مبالغه نشانه تأنیث نیست، بلکه علامت مبالغه است.
• وزن‌های «فَعيل»، «فَعِل»، «فُعَل»، «فَعُول» و «فَعال»، برای صفت‌های مشبهه هم به کار می‌روند.
• وزن‌‌های «مِفعال» و «مِفْعَل» برای ساخت اسم آلت هم کاربرد دارند.

ساخت صیغه مبالغه از فعل رباعی

صیغه‌ مبالغه معمولاً از فعل‌های ثلاثی ساخته می‌‌‌‌شود. با وجود این، از فعل‌های رباعی نیز اسم‌های مبالغه ساخته شده است. در جدول زیر، برخی از اسم‌های مبالغه‌ای را که ریشه آن‌ها فعل‌های رباعی است، نشان داده‌ایم.

مثال صیغه مبالغه

در بخش‌های قبلی، یاد گرفتید که صیغه مبالغه چیست و چگونه ساخته می‌شود. در این بخش، با مثال‌هایی که ارائه می‌شود، کاربرد اسم‌های مبالغه را بهتر و بیشتر می‌آموزید.

مثال اول برای صیغه مبالغه

در آیه زیر از اسم مبالغه «جَبَّار» استفاده شده است. این کلمه بر وزن «فَعّال» و از ریشه «جَبَر» ساخته شده است. در زبان فارسی، این کلمه را می‌توانیم به صورت «بسیار زورگو» و «بسیار ستمگر» ترجمه کنیم.

مثال دوم برای صیغه مبالغه

در آیه زیر، کاربرد کلمه «الصِّدِّيقُ» را مشاهده می‌کنید. این کلمه نوعی اسم مبالغه است که بر وزن «فِعِّیل» ساخته شده است. ریشه آن نیز فعل ثلاثی مجرد «صَدَقَ» بوده است.

برای ترجمه این کلمه می‌توانیم از صفت «بسیار راستگو» استفاده کنیم.

مثال سوم برای صیغه مبالغه

در این آیه، «التَّوَّاب» و «الرَّحِيم» هر دو نوعی اسم مبالغه به شمار می‌آیند. اولی بر وزن «فَعّال» و دومی بر وزن «فَعیل» ساخته شده است. ریشه‌های آن‌ها نیز به‌ترتیب فعل‌های ثلاثی مجرد «تاب» و «رَحِمَ» است.

اسم «التَّوَّابُ» را به صورت «بسیار توبه‌پذیر» و «الرَّحِيمُ» را به صورت «بسیار مهربان» ترجمه کرد.

مثال چهارم برای صیغه مبالغه

در آیه زیر از دو اسم مبالغه استفاده شده است. «صَبَّار» و «شَكُور» اسم‌های مبالغه‌ این آیه هستند. اولی از ریشه «صَبَرَ» و بر وزن «فَعّال» ساخته شده است. دومی نیز از ریشه «شَکَرَ» و بر وزن «فَعول» به دست آمده است.

این اسم‌ها را به‌ترتیب می‌توان به صورت «بسیار شکیبا» و «بسیار شکرکننده» ترجمه کرد.

مثال پنجم برای صیغه مبالغه

در این آیه، کاربرد اسم مبالغه «كَذَّابٌ» را مشاهده می‌کنید. این کلمه از ریشه «كَذَبَ» و بر وزن «فَعّال» ساخته شده است. این اسم را می‌توانیم به صورت «بسیار دروغگو» ترجمه کنیم.

مثال ششم برای صیغه مبالغه

«غَفُورٌ» به‌عنوان اسم‌ مبالغه در آیه زیر به کار رفته‌ است. این کلمه از ریشه «غَفَرَ» و ریشه «فَعول» به دست آمده است. برای ترجمه آن می‌توان از صفت «بسیار آمرزنده» استفاده کرد.

توجه داشته باشید که در این آیه، «عَزیز» صفت مشبهه است، نه اسم مبالغه.

مثال هفتم برای صیغه مبالغه

کلمه «نَذِيرٌ» به‌عنوان اسم مبالغه در آیه زیر به کار رفته است. این کلمه از ریشه «أنذر» به دست آمده است. «نَذِيرٌ» را می‌توان به صورت «بسیار انذارکننده» ترجمه کرد.

مثال هشتم برای صیغه مبالغه

«كُبَّارًا» نوعی اسم مبالغه است که به صورت «بسیار بزرگ» ترجمه می‌شود. این کلمه از ریشه «کبر» و بر وزن «فَعّال» ساخته شده است.

مثال نهم برای صیغه مبالغه

در مثال زیر از کلمه «فَنّان» به‌عنوان اسم مبالغه استفاده شده است. البته این اسم به معنای «هنرمند» است و بر نوعی شغل دلالت دارد.

مثال دهم برای صیغه مبالغه

در این مثال، اسم مبالغه «فَتّاحُ» به کار رفته است. این کلمه اگرچه بر وزن «فَعّال» ساخته شده است اما بر معنای ابزار (کلید) دلالت دارد.

برای دسترسی به مثال‌های بیشتر، توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس مراجعه کنید.

روش تشخیص اسم مبالغه از صفت مشبهه

در بخش‌های پیشین، نشان دادیم که صیغه مبالغه چیست و چه وزن‌هایی دارد. همچنین به این نکته اشاره کردیم که برخی از وزن‌های صیغه مبالغه با اوزان صفت‌های مشبهه یکسان هستند.

همین موضوع باعث می‌شود در برخی موارد، تشخیص اسم‌های مبالغه و صفت‌های مشبهه برایتان دشوار باشد.

با استفاده از روشی که در این بخش توضیح می‌دهیم، به‌راحتی می‌توانید اسم‌های مبالغه و صفت‌های مشبهه را از یکدیگر تشخیص بدهید.

هرگاه با کلمه‌ای مواجه شدید که وزن آن بین اسم‌های مبالغه و صفت‌های مشبهه یکسان بود، لازم است از آن کلمه اسم فاعل بسازید. به عبارت دیگر، باید حروف اصلی آن را به وزن «فاعِل» ببرید.

اگر معنای اسم فاعل با معنای کلمه مورد نظر یکسان بود، آن کلمه اسم مبالغه است. اگر معنای آن‌ها یکسان نبود، کلمه مورد نظر صفت مشبهه است. اسم فاعل و روش ساخت آن یکی از مباحث محوری قواعد عربی نهم محسوب می‌شود.

برای روشن‌تر شدن این موضوع، به مثال‌های زیر توجه کنید.

اگر از کلمه «رَزّاق» اسم فاعل بسازیم، کلمه «رازِق» به دست می‌آید. هر دوی این کلمه‌ها به معنی «روزی‌دهنده» هستند. بنابراین، «رَزّاق» نوعی اسم مبالغه است.

برعکس، چنانچه از کلمه «سَعید»، اسم فاعل «ساعِد» بسازیم، می‌بینیم که معنای آن‌ها متفاوت خواهد بود. «سَعید» به معنی «مبارک و سعادتمند» و «ساعِد» به معنی «رئیس» است. بنابراین، کلمه «سَعید» نوعی صفت مشبهه به شمار می‌آید.

صفت‌‌‌های مشبه و ساختار آن‌ها در مطلب زیر از مجله فرادرس به‌طور کامل توضیح داده شده‌اند.​

یادگیری انواع اسم های عربی با فرادرس

در زبان عربی، اسم‌ها براساس کاربرد یا ساختارشان، در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند. اسم‌های آلت، اسم تفضیل، اسم فاعل، اسم مفعول و… تنها نمونه‌ای از اسم‌های متنوع عربی هستند.

با مطالعه مطلب پیش رو، اسم مبالغه و ساختار آن را می‌آموزید اما چنانچه بخواهید سایر اسم‌های عربی و ساختار آن‌ها را یاد بگیرید، مشاهده فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس را توصیه می‌کنیم.

به مخاطبانی که می‌خواهند صرف و نحو عربی را به‌طور جدی‌تری یاد بگیرند یا افرادی که قصد دارد اصول ترجمه عربی را بیاموزند، توصیه می‌کنیم به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنند.

سؤالات متداول

تا اینجا توضیح دادیم که صیغه مبالغه چیست و روش صرف آن چگونه است. همچنین مثال‌هایی از آن را نیز بررسی کردیم. در این بخش، به سؤالات متداولی که در مورد این مبحث وجود دارند پاسخ می‌دهیم و نکته‌های تکمیلی را بیان می‌کنیم.

آیا همه اسم‌های مبالغه بر معنای کثرت و شدت دلالت دارند؟

خیر، برخی از اسم‌های مبالغه به معنای شغل هستند (زَبّال «رفتگر») و برخی نیز بر معنای ابزار و وسایل دلالت دارند (فَتّاح «کلید»).

آیا تمامی اسم‌های مبالغه با قید «بسیار» ترجمه می‌‌شوند؟

خیر، آن دسته از اسم‌های مبالغه که بر معنای شغل یا ابزار دلالت دارند، معمولاً بدون قید «بسیار» ترجمه می‌شوند.

تمرین صیغه مبالغه

در بخش‌های قبلی، نشان دادیم که روش صرف صیغه مبالغه چیست و چگونه می‌توانیم از انواع فعل‌ها، صیغه مبالغه بسازیم. در این بخش، برای یادگیری بهتر صیغه مبالغه، ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای را ارائه می‌کنیم.

چنانچه بخواهید نکته‌های مربوط به صیغه مبالغه را مرور کنید، مشاهده فیلم آموزش صرف ۲ فرادرس را پیشنهاد می‌کنیم. لینک این فیلم آموزشی را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.

برای پاسخگویی به تمرین‌ها، ابتدا صورت هر سؤل را مطالعه کنید و سپس پاسخ درست را علامت بزنید. برای اینکه از درست بودن پاسخ خود مطمئن شوید، روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید. البته اگر بخواهید به پاسخ تشریحی سؤال‌ها دسترسی داشته باشید، باید روی گزینه «شرح پاسخ» که زیر هر کدام از سؤال‌ها قرار دارد، کلیک کنید.

بعد از پاسخگویی به تمامی سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده می‌‌شود.

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس، به این سؤال پاسخ دادیم که صیغه مبالغه چیست و چگونه صرف می‌شود. همچنین مثال‌هایی از اسم‌های مبالغه را در زبان عربی بررسی کردیم. در ادامه توضیح دادیم که چگونه می‌توان این نوع از اسم‌ها را از صفت‌های مشبهه تشخیص داد. در پایان، آزمونی را با ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای ارائه کردیم.