نتایج یک پژوهش عجیب نشان می‌دهد که آلودگی هوا نه‌‌تنها سبب بروز بیماری‌های مختلف و افزایش مرگ‌ومیر در جامعه انسانی می‌شود، بلکه زندگی را به‌شدت برای حشرات مختلف از جمله زنبورها سخت کرده است.

بر کسی پوشیده نیست که آلودگی هوا به مشکلی بسیار بزرگ برای جوامع انسانی تبدیل شده است. این روزها کشورهای مختلف بیشتر بر رشد اقتصادی متمرکز هستند و توجه چندانی به عواقب این رویکرد نمی‌کنند. دانشمندان بارها هشدار داده‌اند که آلودگی هوا می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات گسترده اقلیمی و در نهایت نابودی کره زمین شود. هرچند حالا یک پژوهش جدید نشان می‌دهد که آلودگی هوا فقط به انسان‌ها محدود نیست و حتی زنبورها را هم به‌شدت آزار می‌دهد.

آلودگی هوا زندگی گیاهان، زنبورها و حشرات مختلف را نابود می‌کند

در تابستان‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ یک بوم‌شناس به‌نام جیمز ریالز و همکارانش تصمیم گرفتند سفری به جنوب انگلستان داشته و حشرات را از نزدیک زیر نظر بگیرند. هربار که یک زنبور، پروانه یا حشره دیگر به یک گل نزدیک شده و تلاش می‌کرد گرده‌های آن را جمع‌آوری کند، پژوهشگران علامت خاصی را کنار گل قرار می‌دادند. در واقع دانشمندان قصد داشتند در یک اقدام عجیب تاثیر آلودگی هوا را بر زندگی حشرات بسنجند.

به‌ همین‌خاطر دشت‌های مملو از گل را به منطقه‌های گوناگون تقسیم کردند. در برخی از مناطق لوله‌های قرار گرفتند که اوزون و نیتروژن اکسید را آزاد می‌کردند. این گازها معمولا توسط نیروگاه‌های برق و خودروها تولید می‌شوند. در برخی مناطق نیز لوله‌ها صرفا هوای عادی را مجددا پخش می‌کردند. نتایج به‌دست آمده دانشمندان را حیرت‌زده کرد.

اگر یک گیاه در منطقه آلوده قرار داشت، تا ۷۰ درصد حشرات کمتری از آن بازدید می‌کردند. همچنین گل‌های مربوط به این گیاه‌ها نیز ۹۰ درصد کمتر مورد توجه حشرات مختلف قرار می‌گرفتند. جالب اینجاست که میزان آلاینده‌های منتشر شده بسیار کمتر از میزان استاندارد آمریکا بود. به‌ همین‌خاطر دانشمندان انتظار نداشتند که آلودگی اندک هوا چنین تاثیر شدیدی را روی زنبورها و دیگر حشرات بگذارد.

در سال‌های اخیر شاهد انتشار  پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه تاثیر آلودگی هوا بر زندگی حشرات مختلف و مخصوصا زنبورها در اخبار علمی بوده‌ایم. پژوهش‌هایی که نشان می‌دهند آلودگی هوا باعث کاهش جذابیت گیاه‌ها برای حشرات می‌شود. این در حالی است که مواد شیمیایی کشاورزی، از دست رفتن زیستگاه‌ها و تغییرات اقلیمی باعث کاهش شدید تعداد حشرات کره زمین با شیبی قابل توجه شده است.

همچنین توجه داشته باشید که ۷۵ درصد از گل‌های وحشی و ۳۵ درصد از محصولات کشاورزی به حشرات برای گرده‌افشانی و ادامه حیات نیاز دارند. بر همین اساس می‌توان گفت که بی‌توجهی دولت‌ها به مسئله آلودگی هوا می‌تواند زندگی حشرات و گیاهان را مختل کرده و به یک فاجعه بزرگ در مقیاس جهانی منجر شود. اما سوال اینجاست که آلودگی هوا چگونه سبب کاهش جذابیت گیاهان برای حشرات می‌شوند.

تغییر عطر گل‌ها به‌واسطه اضافه شدن آلاینده‌ها

دانشمندان دلایل مختلفی را برای این مشکل مطرح کرده‌اند. حشرات و مخصوصا زنبورها عموما از حس بویایی خود برای پیدا کردن گیاهان جذاب استفاده می‌کنند. آنها یاد می‌گیرند که گل‌های مملو از گرده و نکتار را با بوی آنها ارتباط دهند. البته زنبورها از راهنمایی‌های همنوعان خود و وجود موارد قابل‌توجه مثل یک درخت بزرگ نیز برای جهت‌یابی استفاده می‌کنند، اما در هر صورت حس بویایی نقش بسیار مهمی دارد.

همچنین گفته می‌شود که بو خاص هر گل در نتیجه ترکیبی از مواد شیمیایی است که می‌توانند در هوا با عناصر دیگر واکنش نشان دهند. در نتیجه آلودگی هوا و اضافه شدن گازهایی همچون اوزون و نیتروژن اکسید باعث می‌شود که عطر گل خیلی زود از بین برود. در این حالت حشرات نمی‌توانند محل گل‌های موردنظر خود را تشخیص دهند. همچنین عطر برخی گل‌ها تنها یک‌سوم مسافت عادی را طی خواهد کرد.

گروهی دیگر از دانشمندان نیز تصمیم گرفتند که تاثیر آلودگی هوا را بر زنبورها بررسی کنند. دانشمندان ابتدا زنبورها را با عطر شکوفه آلو آشنا کردند و سپس آنها را در فاصله ۶ تا ۱۲ متری از گل‌ها قرار دادند. زنبورها خیلی راحت توانستند منشاء اصلی بو را پیدا کنند. هرچند در مرحله بعدی دانشمندان کمی گاز اوزون را وارد محیط کردند. در این حالت تنها ۳۲ درصد از زنبورها توانستند از فاصله ۶ متری گل را پیدا کنند. این میزان در فاصله ۱۲ متری به ۱۰ درصد کاهش یافت.

تاثیر آلودگی هوا بر یادگیری زنبورها

دانشمندان می‌خواستند متوجه شوند که آلودگی هوا تا چه میزان روی توانایی‌های ذهنی زنبورها تاثیر دارد. به‌‌همین منظور آنها ابتدا گروهی از زنبورها را با عطر یک گل خاص آشنا کردند و سپس آنها را در معرض دود تولید شده موتورهای دیزلی قرار دادند. نتیجه نشان داد که تنها پس از گذشت ۷۲ ساعت ۴۴ درصد از زنبورها کاملا عطر گل را فراموش کرده بودند.

در واقع اینگونه به‌نظر می‌رسد که آلودگی هوا فرآيند شکل‌گیری خاطرات و به‌ یاد آوردن آنها را در زنبور مختل می‌کند. دلیل این مسئله نیز مشخص نیست. هرچند برخی تصور می‌کنند که شاید هوای آلوده فشار زیادی را به مغز زنبور وارد کرده و باعث شکل‌گیری موانع یادگیری می‌شود. عجیب‌تر از همه اینکه اگر میزان گازهای آلاینده از حد استاندارد فراتر برود، زنبورها دیگر نمی‌توانند عطر گل را تشخیص دهند و حتی از عطر گل فرار می‌کنند.

علاوه بر این مشکل، آلودگی هوا حتی می‌تواند عطر گل‌ها را هم تغییر دهد. اگر آلاینده‌های شیمیایی توسط گیاهان جذب شوند، تغییراتی را در متابولیسم آنها پدید می‌آورد که باعث می‌شود ترکیبات متفاوتی برای ساخت عطر گل در دسترس باشند. همین نیز می‌تواند سبب شود که حشرات دیگر تمایل چندانی به آن گل نداشته باشند.

با وجود اینکه پژوهش‌های مختلف به تاثیر بسیار شدید آلودگی هوا بر حشرات گوناگون اشاره دارند، اما برخی تصور می‌کنند که نباید در نتیجه‌گیری عجله کرد. به‌باور این گروه تمامی پژوهش‌های انجام شده در این زمینه دشت‌های باز و مناطق خارج از شهرهای بزرگ را هدف گرفته‌اند. مناطقی که حشرات ساکن در آنها آشنایی چندانی با آلودگی هوا ندارند. این در حالی است که حشرات شهرهای بزرگ برای چند صد سال با آلودگی هوا خو گرفته‌اند.

بدین‌ترتیب شاید تکامل باعث شده باشد که این حشرات خود را با شرایط جدید عادت دهند و بتوانند همچنان گل‌ها را شناسایی کنند. هرچند اگر در نهایت این نظریه اثبات نشود، باید گفت که انسان به‌تنهایی در حال نابود کردن تنها زیستگاه خود است. آن هم در حالتی که ما سیاره دیگری برای سکونت نداریم و در صورت نابودی زمین محکوم به فنا هستیم.

بیشتر بخوانید: برنامه دیوانه‌وار دانشمندان؛ حل مشکل آلودگی هوا با آلوده کردن دریاها آلودگی هوا، نرخ خودکشی را افزایش می‌دهد آلودگی هوا، عقل انسان را از بین می‌برد