آرایه نماد یعنی شاعر یا نویسنده در اثر خود واژه‌ای را به کار ببرد که علاوه بر معنای ظاهری خود بر معنایی نمادین (سمبلیک) نیز دلالت می‌کند. برای مثال در بیت «آتش رخسار گل خرمن بلبل بسوخت / چهره خندان شمع، آفت پروانه شد» از حافظ، «گل» نماد معشوق، «بلبل» نماد عاشق، «شمع» نماد معشوق و حقیقت و «پروانه» نیز نماد عاشق و پیرو راه حقیقت است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد میگیریم آرایه نماد چیست و انواع نماد در ادبیات فارسی را معرفی می‌کنیم. همچنین، فرق نماد و استعاره را با مثال‌های متنوعی توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای آوردهایم که برای سنجش میزان یادگیری خود از آن‌ها استفاده کنید.
آنچه در این مطلب می‌آموزید:
-
با کاربرد آرایه نماد آشنا می‌شوید.
-
فرق نماد و استعاره را با مثال یاد می‌گیرید.
-
انواع نماد در ادبیات فارسی را با مثال یاد خواهید گرفت.
-
با نمادهای اسطوره‌ای ادبیات فارسی آشنا می‌شوید.
-
نمادهای عرفانی ادبیات فارسی را خواهید شناخت.
-
نمادهای مکانی و زمانی ادبیات فارسی را یاد می‌گیرید.
آرایه نماد چیست؟
نماد در ادبیات به معنی آن است که یک واژه علاوه بر معنای ظاهری خود بر معنایی سمبلیک یا نمادین نیز دلالت می‌کند. برای مثال، «لاله» در ادبیات فارسی نماد شهید است. یا بلبل نماد عاشق و شمع نماد معشوق است. در ادامه مطلب با انواع نماد در ادبیات فارسی آشنا می‌شویم و فرق نماد و استعاره را نیز با مثال بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه نماد فیلم آموزش فارسی دهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
آرایه نماد با مثال
در این بخش چند نمونه از نماد را در اشعار فارسی با هم بررسی می‌کنیم تا با این آرایه بهتر آشنا شوید.
مثال ۱
در بیت زیر، آفتاب نمادی از حقیقت است.
آفتاب آمد دلیل آفتاب
گر دلیلت باید از وی رو متاب
(مولانا)
مثال ۲
در شعر زیر سه نماد وجود دارد که در فهرست پس از کادر، آن‌ها را مشخص کردهایم.
گر عاشقی زو غم مخور وز آتش عشقش گذر
پس پیش شمع روی او، پروانه شو پروانه شو
(جلال عضد)
- آتش: تطهیرکننده و پاک‌کننده
- شمع: حقیقت و معشوق
- پروانه: عاشق و پیرو راه حقیقت
مثال ۳
واژه‌های «آب» و «آیینه» در شعر زیر، نماد روشن‌کننده حقایق و ملاک و معیار ارزیابی پاکی و ناپاکی هستند.
گفت‌وگو از پاک و ناپاک است
وز کم و بیش زلال آب و آیینه
وز سبوی گرم و پرخونی که هر ناپاک یا هر پاک
دارد اندر پستوی سینه
هرکسی پیمانه‌ای دارد که پرسد چند و چون از وی
گوید این ناپاک و آن، پاک است
(مهدی اخوان ثالث)
مثال ۴
در شعر زیر، چند نماد وجود دارد که همه آن‌ها را در فهرست پس از کادر، توضیح دادهایم.
من به درماندگی صخره و سنگ
من به آوارگی ابر و نسیم
من به سرگشتگی آهوی دشت
من به تنهایی خود می‌مانم
من در این شب که بلند است به اندازه حسرت‌‌زدگی
گیسوان تو به یادم می‌آید
من در این شب که بلند است به اندازه حسرت زدگی
شعر چشمان تو را می‌خوانم
(حمید مصدق)
- صخره و سنگ: نماد سکون
- ابر و نسیم: نماد سرگشتگی و بی‌وطنی
- آهو: نماد معصومیت
- شب: نماد غم و اندوه
تا اینجا با آرایه نماد آشنا شدیم و مثال هایی از آن را نیز بررسی کردیم. در ادامه به بررسی نمونه های بیشتر نماد در ادبیات فارسی و انواع نماد می‌پردازیم.
برای مطالعه بیشتر چنین مطالبی و آشنایی بیشتر با انواع آرایه‌های ادبی و مباحث دستوری ادبیات فارسی، پیشنهاد می‌کنیم اپلیکیشن رایگان مجله فرادرس را نصب کنید تا در موبایل خود و به راحتی به این آموزش‌ها دسترسی داشته باشید.
برای نصب اپلیکیشن رایگان مجله فرادرس، کلیک کنید.
فرق نماد و استعاره
آرایه «استعاره» در واقع نوعی تشبیه است که در آن یا مشبه یا مشبه‌به وجود ندارد. برای مثال واژه «نرگس» در جمله «مژه‌های نرگسش را بوسیدم.» استعاره از «چشم» است که در واقع چشم (مشبه) را به نرگس (مشبه‌به) تشبیه کردهایم و فقط مشبه‌به این تشبیه را در جمله خود آوردهایم. مثالی دیگر از آرایه استعاره را در جمله «دست بلا» مشاهده می‌کنیم که در آن، بلا (مشبه) را به انسانی دارای دست (مشبه‌به) تشبیه کردهایم اما فقط مشبه را همراه با یکی از ویژگی‌های مشبه‌به (دست) در جمله خود قرار دادهایم.
در هر دو آرایه استعاره و نماد، زیربنایی از تشبیه وجود دارد اما در آرایه استعاره، تکیه اصلی بر همین شباهت میان مشبه و مشبه‌به است اما در آرایه نماد، تکیه اصلی بر قراردادی است که میان فارسی زبانان بر نماد بودن چیزی بر معنایی خاص وجود دارد. همچنین، واژه دارای استعاره فقط بر یک معنای خاص دلالت می‌کند اما واژه دارای نماد می‌تواند بر چند معنا دلالت کند.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه استعاره و فرق آن با آرایه نماد، فیلم آموزش رایگان آرایه استعاره به زبان ساده و با مثال در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال نماد و استعاره
واژه «ماه» در بیت زیر، استعاره است زیرا شاعر، در این شعر، معشوق (مشبه) را به ماه (مشبه‌به) تشبیه کرده و فقط مشبه‌به (ماه) را در سخن آورده بنابراین استعاره ساخته است. همچنین تنها معنایی که واژه «ماه» در این شعر دارد، همین معنای معشوق است.
شدش خستو آن ماه و خواه نمود
نهادش کمان پیش و پوزش فزود
به یادش یکی جام جم درکشید
پس آن چرخ کین را به زه برکشید
(اسدی توسی)
در شعر زیر، «ماه» نماد است زیرا مشبه یا مشبه‌به خاصی برای آن وجود ندارد. علاوه بر این، واژه «ماه» در این شعر و برخلاف شعر قبلی، تنها یک معنا ندارد بلکه معانی مختلفی مانند «معشوق»، «زیبایی»، «عظمت» و… دارد و همه این معانی می‌توانند درست باشند.
ماه اگر بی تو برآید به دو نیمش بزنند
دولت احمدی و معجزه سبحانی
جلوه بخت تو دل می‌برد از شاه و گدا
چشم بد دور که هم جانی و هم جانانی
(حافظ)
در مطلب زیر از مجله فرادرس، آرایه استعاره را به طور کامل و با مثال‌های متنوع و انواع آن، بررسی کردهایم.
حال که یاد گرفتیم آرایه نماد چیست و فرق نماد و استعاره را نیز توضیح دادیم، در ادامه مطلب به معرفی انواع نماد در ادبیات فارسی می‌پردازیم.
یادگیری آرایه های ادبی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم آرایه نماد چیست و نماد در ادبیات فارسی را با مثال شناختیم. در زبان فارسی تعداد بسیار زیادی آرایه یا صنعت ادبی وجود دارد که هرکدام از آن‌ها کاربرد خاصی دارند اما ممکن است در تشخیص آن‌ها از یکدیگر دچار اشتباه شویم. برای مثال ممکن است آرایه نماد و استعاره را با هم اشتباه بگیریم درحالی‌که دو آرایه متفاوت هستند. بنابراین برای تشخیص درست هر آرایه باید علاوه بر یادگیری آن آرایه، دیگر صنایع ادبی را نیز بشناسیم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آوردهایم که برای یادگیری همه آرایه‌های ادبی کاربردی هستند.
همچنین برای یادگیری آرایه‌های ادبی به صورت جامع و یادگیری همه مباحث ادبیات در دوره متوسطه، پیشنهاد می‌کنیم از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.
انواع نماد در ادبیات فارسی
تا اینجا یاد گرفتیم آرایه نماد چیست و در این بخش انواع نماد در ادبیات فارسی را با مثال معرفی می‌کنیم. در زبان فارسی حیوانات، گل‌ها، درختان، اشیاء، شخصیت‌های اسطوره‌ای یا مشهور و… دارای معنای نمادین هستند که در این بخش همه آن‌ها را با مثال یاد میگیریم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری انواع نماد و دیگر آرایه‌های ادبی، مجموعه فیلم‌های آموزش آرایه های ادبی به زبان ساده در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
نمادهای حیوانات
در فهرست زیر، حیوانات دارای معنای نمادین در ادبیات فارسی را آوردهایم.
- سیمرغ: نماد کمال و پیر راه طریقت
- هما: نماد سعادت و خوشبختی
- بلبل: نماد عاشق و شیفته (عشق زمینی و آسمانی)
- شیر: نماد شجاعت و قدرت
- روباه: نماد مکر و حیله‌گری
- پروانه: نماد عاشق و پیرو راه حقیقت
- مار: نماد وسوسه، شر و دشمن و دشمنی پنهان
- عقاب: نماد بلندپروازی و جایگاه بالامرتبه
- جغد (بوم): نماد شومی و نحسی
- گرگ: نماد دشمن و خطر
- آهو / غزال: نماد معصومیت، لطافت و معشوق زیبا
- هدهد: نماد راهنما و پیام‌رسان الهی
- اسب: نماد نجابت
- کبوتر: نماد پاکی و صلح
- زاغ: نماد بدیمنی
نمادهای گل و گیاه
همه گل ها یا گیاهانی که در ادبیات فارسی نماد مفهومی دیگر هستند را در فهرست زیر و با معنای نمادین آن‌ها آوردهایم.
- لاله: نماد شهادت و خون به ناحق ریخته
- نرگس: نماد چشم معشوق
- سرو: نماد استقامت و معشوق
- قاصدک: نماد پیام‌رسان
- گل سرخ: نماد عشق و معشوق
- بید / بید مجنون: نماد اندوه و عاشق
- زیتون: نماد صلح
- نی: نماد جدایی
- یاس: نماد پاکی
- سنبل: نماد گیسوی معشوق
نمادهای زمانی
نمادهای اوقات مختلف از سال یا شبانه‌روز را در فهرست زیر آوردهایم.
- شب: نماد هجران، غم و دوران ستم
- صبح: نماد وصال، شادی و دوران آزادی
- بهار: نماد امید و تولد دوباره
- زمستان: نماد مرگ و دوران ستم
- سحر: نماد امید و وصال
- غروب: نماد اندوه و هجران
نمادهای عناصر طبیعت
در فهرست زیر، عناصر طبیعت که در ادبیات فارسی، دارای معنای نمادین هستند را آوردهایم.
- آفتاب: نماد حقیقت
- ماه: نماد معشوق و زیبایی
- آسمان: نماد وسعت و پاکی
- دریا: نماد وسعت و راز
- کوه: نماد پایداری، استحکام و صلابت
- سنگ: نماد استحکام و سکون
- آتش: نماد روشنایی و تطهیر
- ستاره: نماد راهنما و امید
- رود: نماد گذرا بودن
- باد: نماد بی‌ثباتی و پریشانی
- باران: نماد رحمت و پاکیزگی
- سراب: نماد فریب
نمادهای انسانی و اساطیری
در فهرست زیر، انسان‌ها و شخصیت‌های اساطیری که معنای نمادین دارند را قرار دادهایم.
- ساقی: نماد واسطه و هدایتگر
- رستم: نماد وطن‌پرستی و قدرت
- ضحاک: نماد ظلم و ستمکار
- کاوه: نماد انسان مبارز و آزادی‌خواه
- جمشید: نماد سقوط پس از عظمت
- سلیمان: نماد قدرت و حاکمیت
- سیاوش: نماد شهادت
- درفش کاویان: نماد پیروزی بر ظلم
- کوه قاف / قاف: نماد دوری
نمادهای اشیاء
اشیاء مختلفی که در ادبیات فارسی دارای معنای نمادین هستند را در فهرست زیر آوردهایم.
- آینه: نماد حقیقت و خودشناسی
- شمع: نماد معشوق و حقیقت
- شمشیر / خنجر / تیغ: نماد جنگ
- زنجیر: نماد اسارت و وابستگی
- قلم: نماد دانش و تقدیر
نماد رنگ ها
رنگ‌های دارای معنای نمادین در ادبیات فارسی را با معنای نمادین آن‌ها در فهرست زیر آوردهایم.
- سبز: نماد سرسبزی و امید و حیات
- سفید: نماد پاکی
- سیاه: نماد غم و ستم
- طلایی: نماد شکوه
- قرمز: نماد عشق و مرگ
- آبی: نماد آرامش
نمادهای مکانی
در فهرست زیر، مکان های دارای معنای نمادین در ادبیات فارسی را با معنای سمبلیک آن‌ها آوردهایم.
- بازار: نماد دنیا، تنوع و فریبکاری
- قصر: نماد شکوه
- کوی یار: نماد وصال
- چاه: نماد سقوط
- کاروان: نماد گذرا بودن
- قلعه: نماد مقاومت و پایداری
نمادهای عرفانی
بخش مهمی از نمادهای ادبیات فارسی دارای معانی عرفانی هستند که در فهرست زیر همه آن‌ها را معرفی کردهایم.
- سفر: نماد سیر و سلوک معنوی
- دوست: نماد حقیقت
- کوی دوست: نماد مقصد عرفانی
- میخانه: نماد تجلی حقیقت
- خرابات: نماد رهایی از تعلقات دنیوی
- نور: نماد حقیقت
- تاریکی / ظلمت: نماد گمراهی
- تن: نماد دنیا و مادیات
- جان: نماد حقیقت و معنویات
سؤالات متداول آرایه نماد
تا اینجا یاد گرفتیم آرایه نماد چیست و در این بخش به پرتکرارترین سؤالات درباره این آرایه پاسخ می‌گوییم تا ابهامی در این زمینه برای شما باقی نماند. پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه‌های ادبی فارسی، فیلم آموزش رایگان آرایه‌های ادبی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
تفاوت نماد و مجاز چیست؟
آرایه «مجاز» در جایی وجود دارد که شاعر یا نویسنده یک واژه را در معنایی به کار ببرد که با معنای ظاهری و اصلی آن ارتباطی دارد. برای مثال در جمله «کل ظرف را سر کشید.»، واژه «ظرف» مجاز از «غذا یا هر نوع خوراکی داخل ظرف» است. در مثال «دستش را در زلف یار کرد.» نیز، واژه «دست» مجاز از «انگشتان دست» است. بنابراین در آرایه مجاز با معنای نمادین سر و کار نداریم و همچنین در مجاز تنها یک معادل خاص برای هر واژه وجود دارد درحالی‌که در آرایه نماد، هر واژه می‌تواند بر چند معنای نمادین دلالت کند.
تمرین آرایه نماد
حال که یاد گرفتیم آرایه نماد چیست، در این بخش با بررسی چند سؤال تشریحی، یادگیری خود را محک می‌زنیم و آن را تثبیت می‌کنیم. برای شرکت در این تمرین باید سعی کنید با دانش خود به پاسخ خواسته شده برسید و سپس با کلیک بر گزینه «جواب» پاسخ درست سؤال را مشاهده کنید.
الا ای کاوه! خنجر کش سوی ضحاک لشکر کش
فریدون است هان برکش رفش کاویانی را
ز تاجش نور پاشیده، از او روشن دل و دیده
ملک ماهی است پوشیده قبای خسروانی را
(ملک‌الشعرا بهار)
در این ابیات، دو واژه، نمادی برای مبارز علیه ستم هستند. همه نمادهای موجود در این دو بیت را در فهرست زیر مشخص کردهایم.
- کاوه: نماد انسان مبارز علیه ستم
- خنجر:نماد مبارزه و جنگ
- ضحاک: نماد ستم
- فریدون: نماد مبارز علیه ستم
- درفش کاویانی: نماد پیروزی علیه ستم
- ماه: نماد زیبایی
یک شب ز ماورای سیاهی‌ها
چون اختری به سوی تو می‌آیم
بر بال بادهای جهان‌پیما
شادان به جستجوی تو می‌آیم
(فروغ فرخزاد)
در این دو بیت، چهار نماد وجود دارد که همه آن‌ها را همراه با معنای نمادین آن‌ها در فهرست زیر آوردهایم.
- شب: نماد هجران و اندوه
- سیاهی‌ها: نماد هجران و غم
- اختر (ستاره): نماد راهنمایی
- باد: نماد سرگشتگی و حرکت
هیچ همدردی نمی‌یابم سزای خویشتن
می‌نهم چون بید مجنون سر به پای خویشتن
(صائب)
تو مرغ خانگی، روباه، طرار
تو خواب آلود و دزد چرخ، بیدار
(پروین اعتصامی)
نه به حال مفتقرت نظر که زند به سوی تو بال و پر
نه به سرپرستی او گذر که به زیر ظل هما شوم
(غروی اصفهانی)
این نماد، در اولین بیت وجو دارد. در فهرست زیر، همه نمادهای موجود در این سه بیت را توضیح دادهایم.
- بیت اول: «بید مجنون» نماد حزن و اندوه است.
- بیت دوم: «روباه» نماد مکر و حیله‌گری و «چرخ» نماد روزگار است.
- بیت سوم: «هما» نماد سعادت و خوشبختی است.
مسیحای جوانمرد من ای پیر پیرهن چرکین
هوا بس ناجوانمردانه سرد است آی
دمت گرم و سرت خوش باد
سلامم را توپاسخ گوی، در بگشای
منم من، میهمان هر شبت، لولی‌وش مغموم
منم من، سنگ تیپا خورده رنجور
(مهدی اخوان ثالث)
تمام نمادهای موجود در این شعر را ر فهرست زیر مشخص کردهایم.
- مسیحا: نماد انسان هدایتگر و معجزه‌کننده
- پیر: نماد انسان کامل د مسیر عرفان
- سرد: نماد هجران و اندوه
- گرم: نماد وضعیت خوب
- در: نماد راه ارتباط
- سنگ: نماد بی‌ارزشی
بهار آمد که بازم گل به باغ و بوستان خواند
به گوشم ناله بلبل هزاران داستان خواند
(شهریار)
«بلبل» در این بیت، آرایه استعاره دارد زیرا به صورت ترکیب اضافی «ناله بلبل» آمده است و اضافه استعاری محسوب می‌شود زیرا بلبل (مشبه) را به انسانی (مشبه‌به) تشبیه کردهایم که می‌تواند ناله کند، بنابراین «بلبل» در اینجا معادل معنایی خاصی دارد. واژه «گل» در این بیت نیز دارای آرایه استعاره است زیرا شاعر آن را به انسانی تشبیه کرده که می‌تواند او را به سوی خود فرابخواند و معادل معنایی مشخصی دارد. بنابراین، هر دو واژه «گل» و «بلبل» در این شعر، دارای استعاره و تشخیص (جان‌بخشی به اشیاء) هستند.
نمونه سؤال آرایه نماد
حال که یاد گرفتیم آرایه نماد چیست و آن را با مثال بررسی کردیم، می‌توانید در تمرین زیر شرکت کنید. این تمرین، آزمونی متشکل از ده پرسش چهارگزینه‌ای است که برای پاسخ دادن به آن‌ها باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب و روی آن کلیک کنید. سپس روی گزینه «مشاهده گزینه صحیح» کلیک کنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای دسترسی به پاسخ‌های تشریحی نیز انجام همین مراحل کافی است. با ثبت هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی پس از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده کنید.
۱. در کدام گزینه نماد «صبر» وجود دارد؟
سرای مدرسه و بحث علم و طاق و رواق
چه سود چون دل دانا و چشم بینا نیست؟
(حافظ)
رحم آر که عمر و طاقتم رفت به باد
نه نوح بود نام مرا نه ایوب
(ابوسعید ابوالخیر)
یک لحظه بود این یا شبی کز عمر ما تاراج شد
ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را
(سعدی)
خنده چون مینای می کم کن که چون خالی شدی
می‌گذارد چرخ بر طاق فراموشی تو را
(صائب تبریزی)
واژه «ایوب» در گزینه دوم این سؤال اشاره به ایوب پیامبر دارد که نماد صبر است. البته این واژه به داستان زندگی این پیامبر نیز اشاره دارد بنابراین آن را دارای آرایه تلمیح نیز می‌دانیم.
۲. کدام گزینه درست است؟
استعاره و نماد با همدیگر تفاوتی ندارند و یکی هستند اما پیوند شباهت میان مشبه و مشبه‌به در استعاره بیشتر از نماد است.
پایه هر دو آرایه نماد و استعاره آرایه تشبیه است اما استعاره نسبت به نماد، پیوند قوی‌تری با آرایه تشبیه دارد.
هر استعاره‌ای در واقع نماد نیز است زیرا اساس هر دو آرایه استعاره و نماد، بر پایه آرایه تشبیه است.
در آرایه استعاره، یک واژه در میان همه فارسی زبانان نشانه‌ای برای مفهومی مشابه خود است اما فقط مشبه یا مشبه‌به می‌توانند در کلام وجود داشته باشند.
۳. در کدامیک از گزینه‌های زیر آرایه نماد وجود دارد؟
پرتو خورشید را آیینه رسوا می‌کند
چون نهان از دیده‌ها سازد دل روشن ترا؟
(صائب تبریزی)
ای یوسف آخر سوی این یعقوب نابینا بیا
ای عیسی پنهان شده بر طارم مینا بیا
(مولانا)
لب باز مگیر یک زمان از لب جام
تا بستانی کام جهان از لب جام
(حافظ)
اگر مراد تو ای دوست بی‌مرادی ماست
مراد خویش دگرباره من نخواهم خواست
(سعدی)
«آیینه» در گزینه اول این سؤال، نماد روشنایی و پاکی است.
۴. در کدامیک از گزینه‌های زیر نمادی از شومی وجود دارد؟
این خاک سیه بیند و آن دایره سبز
گه روشن و گه تیره گهی خشک و گهی تر
(ناصرخسرو)
ای خوشا آن نوبهار خرم نوشاد بلخ
خاصه اکنون کز در بلخ اندرون آمد بهار
(فرخی سیستانی)
چو از سروبن دور گشت آفتاب
سر شهریار اندر آمد به خواب
(فردوسی)
دل‌ها همه گردیده خراب از غم و اندوه
جز بوم در این بوم دل شاد ندارد
(فرخی یزدی)
واژه «بوم» اول در گزینه چهارم این سؤال، به معنای «جغد» و نماد شوربختی و نحسی است. البته «بوم» دوم این بیت، با «بوم» اول جناس همسان دارد زیرا به معنای «وطن» است.
۵. کدامیک از گزینه‌های زیر دارای نمادی از ظلم و ستم است؟
چه غم کان نوش لب در ساغرم خونابه می‌ریزد
من از ساقی ستم جویم من از شاهد جفا خواهم
(رهی معیری)
عاجز شود ز اشک دو چشمم غریو من
ابر بهارگاهی و بختور در مطیر
(رودکی)
نازلی سخن نگفت
نازلی بنفشه بود:
گل داد و
مژده داد: زمستان شکست
و
رفت.
(شاملو)
اگر به خانه من آمدی برای من ای مهربان چراغ بیاور
و یک دریچه که از آن
به ازدحام کوچه خوشبخت بنگرم
(فروغ فرخزاد)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. در کدام گزینه نمادی از پیروزی مشاهده می‌کنید؟
دل او مرا مست این کر کرد
به شهنامه هوشم گرفتار کرد
وگرنه مرا اژدهای بنفش
بنازد بر آن کاویانی درفش
(ادیب الممالک)
مهتری گر به کام شیر در است
رو خطر کن ز کام شیر بجوی
یا بزرگی و عز و نعمت و جاه
یا چو مردانت، مرگ رویاروی
(حنظله بادغیسی)
روشنی‌بخش حریق مه و خورشید نبود
آتشی بود که از باده مستانه دمید
چه غم ار شمع فرومرد که از پرتو عشق
نور مهتاب ز خاکستر پروانه دمید
(رهی معیری)
هما چو بر سر کس سایه افکند چه عجب
اگر جهان همه او را شود کران به کران
کسی که سایه فرخ بر او فکند همی
به مهتری و به میری رسد ز کار گران
(فرخی سیستانی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷. در کدامیک از گزینه‌های زیر هیچ نمادی از انواع نماد در ادبیات فارسی وجود ندارد؟
هزار بار به دست تو آن مبارک تیغ
ز خون دشمن تو کرد روی خویش خضاب
بسا تنا که چو قارون فرو شود به زمین
بدانگهی که تو شمشیر برکشی ز قراب
(فرخی سیستانی)
خاطر دانا ز طوفان حوادث فارغ است
کوه گردون‌سای را اندیشه سیلاب نیست
ما به آن گل از وفای خویشتن دل بسته‌ایم
ورنه این صحر تهی از لاله سیراب نیست
(رهی معیری)
همه پیران این زمانه بد
همچو طفلند خرد و ساده خرد
نیست اندر جهان نفْس و نَفَس
باز سیمرغ گیر چون من کس
(سنایی)
روی خوش و آواز خوش دارند هر یک لذتی
بنگر که لذت چون بود محبوب خوش‌آواز را
چشمان ترک و ابروان، جان را به ناوک می‌زنند
بنگر که لذت چون بود محبوب خوش‌آواز را
(سعدی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. در کدام گزینه نسبت به گزینه‌های دیگر، نمادهای بیشتری وجود دارد؟
بترس ز آه ستمدیدگان که در دل شب
نشسته‌اند که نفرین به پادشاه کنند
از آن شرار که روشن شود ز سوز دلی
به یک اشاره دو صد کوه را چو کاه کنند
(پروین اعتصامی)
مدعی ز عشق من کرده گفت‌وگویی
من آن بتم عاشق، جای گفت‌وگو نیست
نغمه برکشیده بلبل، لاله خفته در کنارش
وان که نوگلی ندارد، چون خزان بود بهارش
(رهی معیری)
حاش لله که رسد دست به آن دامن پاک
که شنیدست که سیمرغ، شکار مگسی
بخت آشفته نخفته است که گردد بیدار
مرده هرگز نشود زنده به بانگ جرسی
(غروی اصفهانی)
مگر چو باد وزیدی به زلف یار که باز
به گوش دل سخن دلنواز می‌گویی
مگر حکایت پروانه می‌کنی با شمع
که شرح قصه به سوز و گذاز می‌گویی
(شهریار)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. در کدامیک از گزینه‌های زیر، دو نماد متضاد هم وجود دارند؟
پست می‌بینم از همه کیهان
چون هما سایه افکند به سرم
از ضعیفی دست و تنگی جای
نیست ممکن که پیرهن بدرم
(مسعود سعد سلمان)
هان مبادا قدرتت بی‌قدرتی را رنجه سازد
ای که بهران تحان یک‌چند صاحب اقتداری
کی توانی شد حریف مرگ چون از در درآید
گر به قوت رستم زالی تو یا اسفندیاری
(صغیر اصفهانی)
بودم بتا به وصل تو خرم چو نوبهار
از صرصر حوادث هجرت، خزان شدم
شد صبح، شام هجر و نمردم زهی توان
در ملک عشق خسرو صاحب‌قران شدم
(بلنداقبال)
گرچه شیرین‌دهنان پادشهانند ولی
او سلیمان زمان است که خاتم با اوست
روی خوب است و کمال هنر و دامن پاک
لاجرم همت پاکان دو عالم با اوست
(حافظ)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. در کدام گزینه نمادهای بیشتری نسبت به گزینه‌های دیگر وجود دارد؟
عجبتر اینک خلایق مثال پروانه
همی‌پرند و نبینی تو شمع دل‌ها را
چه جرم کردی ای چشم ما که بندت کرد
بذار و توبه کن و ترک کن خطاها را
(مولانا)
به شاخ دشمنی یک میوه شیرین نمی‌روید
برو باغ محبت کار و کار از کشت‌کاران پرس
جهان ویران کند گر خود بنای تخت جمشید است
برو تاریخ این دیر کهن از یادگاران پرس
(شهریار)
به باد رفت امیدی که داشتم از خلق
فریب بود فروغی که از سراب دمید
غبار تربت ما بوی گل دهد گویی
که جای لاله از این خاک، مشک ناب دمید
(رهی معیری)
به دیدارم بیا هرشب
در این تنهایی تنها و تاریک خدامانند
دلم تنگ است
بیا ای روشن ای روشن‌تر از لبخند
شبم را روز کن در زیر سرپوش سیاهی‌ها
دلم تنگ است
(اخوان ثالث)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
نتیجه آزمون در مجله فرادرس
امتیاز: ۰ از ۰
این آموزش را به خوبی یاد گرفته‌اید.
جمع بندی آرایه نماد
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم آرایه نماد چیست و انواع نماد در ادبیات فارسی را با مثال‌های زیادی بررسی و معرفی کردیم. همچنین فرق و نماد و استعاره را نیز با مثال توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید و یادگیری خود را تثبیت کنید.
source