روز گذشته مصوبه جدید دولت مبنی بر تعیین نرخ سوم برای بنزین، رسانه‌ای شد. مطابق این مصوبه نرخ اول 1500 تومانی و نرخ دوم 3 هزار تومانی برای خودروهای موجود ثابت مانده است، اما از این به بعد برای مصارف بیش از 160 لیتر، نرخ سوم 5 هزار تومانی تعیین شده است.

فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، شب گذشته در گفت‌وگوی تلویزیونی در مورد جزئیات مصوبه جدید دولت عنوان کرد: «سهمیه ۶۰ لیتری با نرخ ۱۵۰۰ تومان و سهمیه ۱۰۰ لیتری با نرخ ۳۰۰۰ تومان که از طریق کارت‌های شخصی استفاده می‌شود، هیچ تغییری نکرده است؛ نه در مقدار و نه در قیمت. طبق گزارش‌ها، ۷۰ تا ۸۰ درصد شهروندان با همین سهمیه نیاز خود را تامین می‌کنند.»

با این حال، باید دید آیا واقعا 70 تا 80 درصد مردم تنها نیاز به سوخت‌گیری 160 لیتر در ماه دارند؟

میانگین مصرف خودروهای ایران 11 لیتر در 100 کیلومتر و در جهان 7 لیتر در 100 کیلومتر است

استاندارد پیمایش خودروها در دنیا بین ۲۰ تا ۲۵ هزار کیلومتر در سال است. اگر مصرف سوخت هر ۱۰۰ کیلومتر را حدود ۷.۵ تا 8 لیتر در نظر گرفته شود، میانگین مصرف ماهانه یک خودرو حدود ۱۶۶ لیتر است. اما مصرف واقعی خودروهای داخلی اغلب بسیار بالاتر از میانگین جهانی است و در بسیاری از موارد به 11 لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر می‌رسد.

آن‌طور که همشهری گزارش داده، رضا سپهوند، دبیر کمیسیون انرژی مجلس، هفته گذشته در این باره عنوان کرد: «میانگین مصرف خودروهای ایران ۱۱ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است؛ درحالی‌که در ترکیه ۸ لیتر است. موتورهای خودروهای ایران دو، سه دهه است که در ایران تولید می‌شوند و بسیار پرمصرف هستند و سرمایه‌گذاری روی آنها فایده ندارد و باید موتورهای به‌روز طراحی و تولید شوند. از سوی دیگر هم باید خودروهای کم‌مصرف خارجی با نرخ پایین وارد شود، اما متاسفانه در مجلس در لایحه بودجه امسال، تعرفه خودرو را کم کردیم، ولی مجمع تشخیص مصلحت، تعرفه را به ۱۰۰ درصد افزایش داد.»

همچنین آن‌طور که خبرگزاری خانه ملت گزارش داده، فرهاد شهرکی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، در شهریور سال گذشته، عنوان کرد: «بر اساس نتایج تحقیقات انجام‌شده، متوسط مصرف سوخت خودروها در ایران در 100 کیلومتر 10 لیتر است، در حالی که این عدد در دیگر کشورها حدود 7 لیتر است.»

این بدان معناست که در ایران به طور متوسط مصرف سوخت خودروها بیشتر از میانگین جهانی است و با محاسبه میانگین جهانی می‌توان به نیاز 160 لیتری دست پیدا کرد. این در حالی است که با توجه به استانداردهای موجود در ایران، این نیاز بیش از 160 لیتر است.

کاهش کیفیت بنزین تولیدی در مصرف بالای 160 لیتری اثرگذار است

همچنین از مهم‌ترین عوامل افزایش مصرف بنزین می‌توان به پرمصرف بودن خودروهای داخلی، کیفیت پایین بنزین تولیدی، افزایش جمعیت و توسعه‌نیافتن حمل‌ونقل عمومی بر اساس نیاز مردم اشاره کرد.

به بیان دیگر، علت مصرف بالای بنزین تنها به ضعف فناوری خودروهای تولید داخل محدود نمی‌شود، بلکه کیفیت پایین بنزین نیز نقش مهمی در افزایش مصرف دارد.

مطابق ماده دوم آیین‌نامه اجرایی قانون هوای پاک، در صورتی که مصرف روزانه بنزین کشور از ۸۵ میلیون لیتر فراتر رود، وزارت نفت الزامی به توزیع بنزین یورو۴ ندارد. این آیین‌نامه در سال ۱۳۹۷ تصویب شد و از آن زمان تاکنون، مصرف روزانه بنزین به طور میانگین بالاتر از این حد بوده است. بر اساس آمار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، مصرف بنزین در همان سال به بیش از ۸۹ میلیون لیتر در روز رسید. به عبارت دیگر، چندین سال است که بنزین یورو۴ در کشور به‌طور گسترده توزیع نمی‌شود.

کاهش عامدانه کیفیت سوخت، تنها یک اقدام فنی نیست، بلکه زنجیره‌ای از پیامدهای مستقیم و هزینه‌ساز را به مردم تحمیل می‌کند. بنزینی که اکتان کافی ندارد، به‌جای احتراق صحیح، موجب لرزش موتور، افت محسوس توان و افزایش مصرف سوخت می‌شود. خودروهایی که برای استانداردهای یورو۴ و یورو۵ طراحی شده‌اند در مواجهه با چنین سوختی عملا مجبور می‌شوند برای حفظ عملکرد پایه، بیشتر بسوزانند.

به بیان دیگر، مردم حتی اگر رفتار مصرفی خود را تغییر ندهند، به‌مراتب سریع‌تر از گذشته سهمیه‌ ماهانه را تمام می‌کنند و ناچار می‌شوند بخش عمده‌ای از نیازشان را با نرخ پنج هزار تومانی تامین کنند.

در واقع سیاست‌گذار با این تصور که کاهش کیفیت می‌تواند کمبود عرضه را پنهان یا جبران کند، عملا مسیر معکوس را پیموده است. با این اقدام، مصرف بالا رفته، فشار مالی بر مردم افزایش یافته و ناترازی بنزین شدیدتر شده است.

شوک جدید قیمتی در بازار تاکسی‌های اینترنتی در راه است؟

تاکسی‌های اینترنتی سهمیه به خصوصی در رابطه با بنزین دریافت نمی‌کنند. از این رو، آنها نیز باید مطابق دیگر افراد با سهمیه‌های معمولی سوخت‌گیری کنند. حال اگر قرار باشد مصارف بیش از 160 لیتر با نرخ 5 هزار تومانی محاسبه شود، تاکسی‌های اینترنتی به طور قطعی مجبور به سوخت‌گیری با این نرخ هستند.

با این حال کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، در گفت‌وگوی ویژه خبری شب گذشته در این مورد گفت: «تاکسی‌های اینترنتی در مصوبه جدید سهمیه دارند و باید سامانه‌ای طراحی شود که طبق آن به میزان مصرف، اعتبار در کارت بانکی دریافت کند.»

این در حالی است که پیش‌تر نیز سهمیه‌ای به این ناوگان داده می‌شد، اما این طرح موقت بود و در نهایت قطع شد.

بعد از سال ۱۳۹۸ دولت وقت تصمیم گرفت برای حمایت از برخی اصناف به تاکسی‌های اینترنتی بر اساس پیمایش و میزان مصرف بنزین سهمیه سوخت تخصیص دهد. به عبارت دیگر شخص با استفاده از کارت سوخت شخصی سوخت‌گیری را انجام می‌داد و بعد از آن بر اساس پیمایش و میزان مصرف بنزین مابه‌التفاوت قیمت بنزین آزاد و بنزین سهمیه‌ای را به صورت نقدی دریافت می‌کرد.

با این حال، نه‌تنها پس از سال 98، روز به روز نرخ تاکسی‌های اینترنتی با وجود چنین طرحی افزایش یافت، بلکه در فروردین سال 1403 سهمیه بنزین خودروهای اینترنتی قطع شد و رانندگان این ناوگان مجبور بودند مانند سایر خودروها هر ماه یک سهمیه ۶۰ لیتر با نرخ ۱۵۰۰ تومان و یک سهمیه آزاد ۱۰۰ لیتر به نرخ 3 هزار تومان دریافت کنند.

در همین زمینه باید گفت این نگرانی وجود دارد که در مصوبه اخیر دولت نیز به طور موقت اصلاحیه‌ای برای رانندگان تاکسی‌های اینترنتی در نظر گرفته شود، اما پس از مدت کوتاهی بار دیگر به روال گذشته بازگردد.

با این حال راننده‌ای که روزانه به طور تمام‌وقت مشغول در پلتفرم‌های تاکسی‌های اینترنتی است، به طور متوسط در ماه 600 لیتر تا 700 لیتر مصرف می‌کند. اگر قرار باشد مصارف بیش از 160 لیتر چنین افرادی با نرخ 5 هزار تومانی محاسبه شود، تقریبا 2 میلیون تومان به هزینه‌های این افراد اضافه می‌شود.

در چنین شرایطی، وقتی درآمد افراد کمتر از میزان هزینه بنزین باشد، افزایش نرخ کرایه تاکسی‌های اینترنتی حتمی است.