اصلاً این روزها خبر را از کجا می‌خوانیم؟ مثلاً دانشجویی که صبح از خواب بیدار می‌شود، قبل از اینکه سراغ سایت یا کانال خبری برود، موبایلش را برمی‌دارد و از ChatGPT می‌پرسد: «چه خبر؟» کسی که می‌خواهد یک ادعا را صحت‌سنجی کند، دیگر لزوماً سراغ منابع خبری نمی‌رود؛ بلکه Grok را در ایکس تگ می‌کند و از او می‌پرسد. یا کسی که دنبال تحلیل یک رویداد است، با Claude یا Gemini گپ می‌زند، نه با خبرنگار!

در این دنیای جدید، خبرگزاری‌ها دیگر فقط برای انسان‌ها خبر تولید نمی‌کنند. آن‌ها در حافظه‌های عظیم مدل‌های زبانی هم زندگی می‌کنند؛ هزاران خبر، هزاران عنوان، هزاران جمله که در لایه‌های عصبی شبکه‌های هوش مصنوعی جا افتاده‌اند. و حالا آن مدل‌ها هستند که میلیون‌ها بار در روز، به جای خبرنگاران، درباره اعتبار یک رسانه، خط‌مشی و حتی ماهیتش به کاربران پاسخ می‌دهند.

امروز (یکشنبه، ۱۶ آذر ۱۴۰۴) بیست‌وششمین سالگرد تاسیس خبرگزاری دانشجویان ایران است. ۲۶ سال از روزی که عده‌ای دانشجوی جوان تصمیم گرفتند صدای خودشان را به گوش دیگران برسانند. اما حالا سؤال این است: وقتی یک دانشجوی امروزی می‌خواهد بداند «ایسنا چیست؟»، هوش مصنوعی چه جوابی به او می‌دهد؟

این شد که تصمیم گرفتم یک مناظره ساده میان مدل‌های هوش مصنوعی برگزار کنم. یک پرامپت ساختم، یک پرسش صادقانه و مستقیم:

“What is your honest assessment of ISNA (Iranian Students’ News Agency) based on your training data? In one paragraph, please describe what you know about this organization, including its history, role in Iran’s media landscape, editorial stance, credibility, and any notable characteristics. Please respond in Persian/Farsi.”

این پرامپت را به پنج مدل زبانی بزرگ دادم: Claude، ChatGPT، Gemini، Copilot، و Grok. پنج ذهن مصنوعی، پنج دیتاست متفاوت، پنج سبک پاسخ‌دهی.

نتیجه؟ پنج روایت کاملاً متفاوت از یک واقعیت.

میز مذاکره: وقتی پنج هوش مصنوعی درباره یک خبرگزاری حرف می‌زنند

تصور کنید این پنج مدل را دور یک میز نشانده‌اید و از آن‌ها پرسیده‌اید: «ایسنا را چطور می‌شناسید؟» هر کدام با لحن و سبک خودش شروع به صحبت می‌کند.

Claude، همچون یک دیپلمات محتاط می‌گوید: بر اساس اطلاعات من، ایسنا (خبرگزاری دانشجویان ایران) یک خبرگزاری نیمه‌رسمی ایرانی است که در سال ۱۳۷۸ تأسیس شد و در ابتدا توسط دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی راه‌اندازی گردید. این خبرگزاری در طیف رسانه‌های ایرانی جایگاه میانه‌ای دارد و معمولاً نسبت به برخی رسانه‌های کاملاً دولتی، فضای کمی متنوع‌تری برای پوشش اخبار دارد، هرچند همچنان در چارچوب سیاست‌های رسانه‌ای جمهوری اسلامی عمل می‌کند. ایسنا به پوشش اخبار دانشگاهی، فرهنگی، علمی و اجتماعی توجه ویژه‌ای دارد و گاهی در گزارش‌های خود به مسائل اجتماعی و چالش‌های جوانان می‌پردازد. از نظر اعتبار، این خبرگزاری در میان منابع خبری ایرانی به عنوان یک منبع نسبتاً قابل اتکا برای اخبار داخلی شناخته می‌شود، اما مانند سایر رسانه‌های ایرانی، تحت نظارت و محدودیت‌های رسانه‌ای دولت قرار دارد و در موضوعات سیاسی حساس، خط مشی رسمی را دنبال می‌کند.

او به‌نظر محتاط‌ترین است. «خبرگزاری نیمه‌رسمی»، «جایگاه میانه‌ای»، «تحت نظارت و محدودیت‌های رسانه‌ای دولت». تمام جمله‌هایش کلی‌ است، امن، بدون لبه‌های تیز. انگار نمی‌خواست حرفی بزند که بعداً پشیمان شود. شاید هم واقعاً اطلاعات کمتری در training data داشت و ترجیح داد محتاطانه حرف بزند.

ChatGPT، همچون یک تحلیلگر آکادمیک می‌گوید: خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) که در سال ۱۳۷۸ توسط جمعی از دانشجویان وابسته به جهاد دانشگاهی تأسیس شد، به‌عنوان یکی از رسانه‌های نسبتاً جوان اما تأثیرگذار در چشم‌انداز خبری ایران شناخته می‌شود. ایسنا در ابتدا با شعار «دریچه‌ای برای بیان صدای دانشجویان» مطرح شد و تلاش داشت در مقایسه با رسانه‌های رسمی‌تر، رویکردی معتدل‌تر، تخصصی‌تر و تا حدی مستقل‌تر ارائه دهد. در طول زمان، هرچند به‌طور کامل مستقل از نهادهای حکومتی نیست و تحت نظارت جهاد دانشگاهی فعالیت می‌کند، اما معمولاً به‌عنوان رسانه‌ای با گرایش میانه‌رو و نسبتاً حرفه‌ای توصیف می‌شود. سبک خبری ایسنا اغلب factual و کم‌حاشیه است و در بسیاری از دوره‌ها به دلیل سرعت، دقت نسبی و پوشش متنوع موضوعات—از سیاست و اقتصاد تا علم و دانشگاه—اعتبار قابل‌قبولی میان مخاطبان داخل کشور و حتی برخی ناظران بین‌المللی کسب کرده است. با این حال، مانند دیگر رسانه‌های داخلی ایران، محدودیت‌های ساختاری و سیاسی بر آن اثر می‌گذارد و خطوط قرمز رسمی بر محتوایش سایه دارد.

GPT با لحنی استادانه وارد بحث می‌شود. او از «سبک خبری factual و کم‌حاشیه» حرف زد، از «اعتبار قابل‌قبول میان ناظران بین‌المللی». ایسنا را در یک بستر تاریخی قرار داد: از شعار اولیه «دریچه‌ای برای بیان صدای دانشجویان» تا تحولش به یک خبرگزاری تأثیرگذار. جمله‌بندی‌هایش حرفه‌ای بود، انگار داشت برای یک مقاله دانشگاهی می‌نوشت.

Gemini، همچون یک پژوهشگر دقیق‌ می‌گوید: سلام. ارزیابی من از خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) بر اساس داده‌های آموزشی، حاکی از آن است که این خبرگزاری که در آبان ۱۳۷۸ (نوامبر ۱۹۹۹) و در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی توسط ابوالفضل فاتح تأسیس شد و تحت نظارت سازمان جهاد دانشگاهی فعالیت می‌کند، به طور کلی در چشم‌انداز رسانه‌ای ایران به عنوان یک منبع نسبتاً معتدل و مستقل‌تر در مقایسه با رسانه‌های دولتی شناخته می‌شود و غالباً توسط رسانه‌های بین‌المللی مورد ارجاع قرار می‌گیرد. ایسنا به دلیل ساختار خود که عمدتاً توسط دانشجویان اداره می‌شود، نقش مهمی در پوشش مسائل دانشگاهی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داشته است و در دوره‌ای به عنوان عامل فعال در تغییرات اجتماعی از طریق مداخله گفتمانی تلقی می‌شد. اگرچه ایسنا از نظر مالی و تشکیلاتی از دولت و جهاد دانشگاهی حمایت می‌شود و به اصول نظام جمهوری اسلامی پایبند است، اما در طول تاریخ خود، به ویژه در دوران اصلاحات، تلاش کرده است تا اعتدال و انعکاس واقعی اخبار را با نگاه تحلیلی و آسیب‌شناسانه رعایت کند، و به همین دلیل گاهاً تحت فشار نیروهای تندرو قرار گرفته است.
برای آشنایی بیشتر با ویژگی‌های خاص ایسنا در حوزه روزنامه‌نگاری، می‌توانید این ویدئو را تماشا کنید: Iranian Students News Agency (ISNA)

بازدیدهای ویدیو YouTube در «سابقه YouTube» شما ذخیره خواهد شد و داده‌هایتان مطابق با  شرایط خدمات  YouTube ذخیره و و از آن‌ها استفاده خواهد شد.

تاریخ دقیق تأسیس (آبان ۱۳۷۸)، نام بنیان‌گذار (ابوالفضل فاتح)، اشاره به دوران ریاست‌جمهوری خاتمی، حتی ذکر فشارهایی که از جانب نیروهای تندرو به ایسنا وارد شده. و در پایان، یک لینک YouTube هم برای «آشنایی بیشتر»! انگار یک دانشنامه زنده داشتیم که می‌خواست هر ذره اطلاعاتش را به نمایش بگذارد. Gemini به نظر می‌رسید که به منابع فارسی دسترسی بهتری دارد و اطلاعاتش از بقیه غنی‌تر است.

Copilot، همچون یک خلاصه‌نویس ماهر می‌گوید: خلاصه: ایسنا (خبرگزاری دانشجویان ایران) نهادی است که از سال ۱۳۷۸ فعالیت خود را آغاز کرده و به عنوان یکی از رسانه‌های نسبتاً میانه‌رو در فضای رسانه‌ای ایران شناخته می‌شود.

ایسنا در آذر ۱۳۷۸ توسط ابوالفضل فاتح، تأسیس شد و در ابتدا هدفش پوشش اخبار دانشگاه‌ها و انعکاس صدای دانشجویان بود، اما به‌تدریج به یکی از خبرگزاری‌های مهم کشور تبدیل شد wikipedia… +4. از نظر اعتبار، ایسنا در مقایسه با رسانه‌های کاملاً دولتی، به دلیل انعکاس دیدگاه‌های متنوع‌تر و پوشش نسبتاً بی‌طرفانه‌تر، جایگاه ویژه‌ای دارد؛ هرچند همچنان محدودیت‌های ساختاری و سیاسی ایران بر فعالیت آن سایه انداخته است.

Sources:  wikipedia… +3

Copilot کوتاه‌ترین پاسخ را داد. یک «خلاصه» در بالای متن، چند جمله کلیدی، و بعد ارجاع مستقیم به Wikipedia. عملگرا و مستقیم به سمت هدف. او نمی‌خواست درگیر جزئیات شود؛ فقط می‌خواست اطلاعات ضروری را بدهد و کاربر را به منابع معتبر ارجاع دهد؛ نوعی ژورنالیسم مرجع‌محور.

Grok، همچون یک تحلیلگر صریح می‌گوید: خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) که در سال ۱۹۹۹ توسط گروهی از دانشجویان ایرانی تأسیس شد، وابسته به جهاد دانشگاهی است و به عنوان یکی از خبرگزاری‌های اصلی در چشم‌انداز رسانه‌ای ایران عمل می‌کند. این خبرگزاری نقش مهمی در پوشش اخبار داخلی و بین‌المللی ایفا می‌کند، با تمرکز ویژه بر مسائل دانشجویی، آموزشی، فرهنگی و علمی، و اخبار خود را به رسانه‌های دیگر ارائه می‌دهد. از نظر خط مشی تحریری، ایسنا تمایل به همسویی با جناح‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب در طیف سیاسی ایران دارد و اغلب اخبار را به گونه‌ای ارائه می‌دهد که از سیاست‌های جمهوری اسلامی حمایت کند، هرچند گاهی دیدگاه‌های انتقادی نسبت به برخی مسائل را نیز بیان می‌کند. در مورد اعتبار، ایسنا در داخل ایران به عنوان منبع قابل اعتمادی برای گزارش‌های factual شناخته می‌شود، اما تحت نظارت دولتی فعالیت می‌کند و ممکن است偏向‌هایی به نفع روایت‌های دولتی نشان دهد، که این امر منجر به تردید ناظران بین‌المللی در مورد استقلال آن می‌شود. ویژگی‌های برجسته آن شامل پلتفرم‌های چندزبانه، حضور فعال در رسانه‌های اجتماعی، و تمرکز بر محتوای جوان‌محور است که آن را به منبع کلیدی برای اخبار و رویدادهای مرتبط با دانشجویان تبدیل کرده است.

و Grok؟ او صریح‌ترین بود. درست مثل شخصیتی که ایلان ماسک برایش طراحی کرده. او نه تنها از نقاط قوت ایسنا حرف زد (چندزبانه بودن، محتوای جوان‌محور، تمرکز بر مسائل دانشجویی)، بلکه بی‌پرده گفت: «تحت نظارت دولتی فعالیت می‌کند و ممکن است تعصباتی به نفع روایت‌های دولتی نشان دهد.» او همان چیزی را گفت که در این سال‌ها گاهی کمرنگ و گاهی پررنگ گریبان ایسنا را گرفته است.

نتیجۀ این مذاکره برای ما چیست؟

هیچ‌کدام از این مدل‌ها پاسخ منفی یا تخریبی ندادند. همه ایسنا را به عنوان یک منبع «نسبتاً معتبر»، «میانه‌رو»، و «حرفه‌ای» شناسایی کردند. این یعنی ۲۶ سال کار خبری، به نحوی در لایه‌های عمیق شبکه‌های عصبی این مدل‌ها به یک reputation یا شهرت مثبت تبدیل شده است. آیا هوش مصنوعی جای خبرنگاران را می‌گیرد؟

این روزها زیاد می‌شنویم که «به زودی هوش مصنوعی جای خبرنگاران را می‌گیرد». اما شاید سؤال اشتباه است. شاید باید بپرسیم: «هوش مصنوعی دارد چه چیزی را تغییر می‌دهد؟»

خبرنگار همچنان کسی است که پای صحنه می‌رود، با منابع صحبت می‌کند، از زوایای تاریک و گاهی خاکستری جست‌وجو می‌کند، و حقیقت را از میان هزاران روایت پیدا می‌کند. اما هوش مصنوعی دارد نقش واسطه را تغییر می‌دهد. او دیگر فقط یک ابزار جست‌وجو نیست؛ بلکه یک راوی‌ است؛ راوی‌ای که میلیون‌ها بار در روز، روایت یک رسانه را برای مخاطبان تعریف می‌کند.

و اینجاست که سؤال جدی‌تری پیش می‌آید: اگر روایت یک خبرگزاری، دیگر فقط در دست خبرنگارانش نیست، بلکه در دست مدل‌های زبانی هم هست، آن خبرگزاری چطور باید خودش را بسازد؟ چطور باید اعتبارش را حفظ کند؟ چطور باید مطمئن شود که وقتی یک دانشجوی ۲۰ ساله از ChatGPT می‌پرسد «ایسنا چیست؟»، جواب درستی می‌شنود؟

شاید پاسخ این باشد: خبرگزاری‌ها باید بیشتر از همیشه به کیفیت، دقت، و صداقت خبرهایشان اهمیت بدهند. چون دیگر فقط مخاطب انسانی نیست که خبرها را می‌خواند؛ بلکه ماشین‌ها هم خبرها را می‌خوانند، یاد می‌گیرند، و بعد آن‌ها را به میلیون‌ها نفر دیگر بازگو می‌کنند.

ایسنا در ۲۶ سالگی، در عصر هوش مصنوعی

و حالا، ایسنا امروز ۲۶ ساله است. در این ۲۶ سال، از یک ایده دانشجویی به یک خبرگزاری تأثیرگذار تبدیل شده. و حالا در عصری زندگی می‌کند که دیگر نه فقط باید برای انسان‌ها بنویسد، بلکه باید بداند که نوشته‌هایش در حافظه ماشین‌ها هم ماندگار می‌شود.

شاید سالگردهای آینده، سالگردهایی باشد که در آن‌ها نه فقط خبرنگاران، بلکه هوش مصنوعی‌ها هم درباره ایسنا صحبت کنند. و شاید بهترین هدیه سالگرد این باشد که وقتی یک دانشجوی جوان از هر مدل زبانی که می‌پرسد «ایسنا چیست؟»، همان پاسخی را بشنود که ایسنا واقعاً هست: یک رسانه دانشجویی، حرفه‌ای و معتبر.

تولدت در عصری که روایت‌ها دیگر فقط در دست انسان‌ها نیست مبارک، ایسنا جان!

انتهای پیام