1

پیری به‌طور مستقیم روی ساختار و سیم‌کشی مغز تأثیر می‌گذارد. با افزایش سن، متابولیسم کند می‌شود، استرس اکسیداتیو افزایش می‌یابد، و غلاف میلین که انتقال سیگنال‌های عصبی را سرعت می‌دهد دچار آسیب‌دیدگی تدریجی می‌شود. در کنار آن، میکروگلیا – سلول‌های ایمنی مغز – ممکن است در حالت التهاب مزمن گرفتار شوند و به بافت مغزی آسیب بزنند.

یک مطالعه جدید از دانشکده پزشکی Chobanian & Avedisian دانشگاه بوستون نشان می‌دهد که یک عامل غیرمنتظره می‌تواند این روند را کند کند: محدودیت کالری در بلندمدت.

دیدگاه پژوهشگران درباره رژیم کم‌کالری

آنا ویتانتونیو، یکی از نویسندگان مطالعه، اشاره می‌کند که محدودیت کالری در مدل‌های آزمایشگاهی کوتاه‌عمر باعث کاهش سرعت پیری بیولوژیک و اصلاح برخی اختلالات متابولیک می‌شود.

این مطالعه شواهد نادری ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد محدودیت کالری، حتی در گونه‌های پیچیده‌تر، می‌تواند از پیری مغز محافظت کند.

رژیم غذایی در طول چند دهه

ریشه این پروژه به دهه ۱۹۸۰ بازمی‌گردد. پژوهشگران مؤسسه ملی پیری، یک گونه غیرانسانی اما مرتبط با انسان را به دو گروه تقسیم کردند:

• گروه اول با رژیم غذایی متعادل و معمولی
• گروه دوم با حدود ۳۰ درصد کالری کمتر

این رژیم شامل ترفندهای سریع یا روزه‌داری متناوب نبود. گروه کم‌کالری بیش از ۲۰ سال همین الگو را حفظ کرد و سپس اجازه یافت طول عمر طبیعی خود را طی کند.

پس از مرگ حیوانات، مغز آن‌ها کالبدشکافی شد تا مشخص شود این رویکرد طولانی‌مدت چه تغییری ایجاد کرده است.

هر نوع سلول مغزی به شکلی متفاوت پیر می‌شود

برای بررسی تفاوت‌ها، پژوهشگران از RNA-seq تک‌هسته‌ای استفاده کردند؛ روشی که الگوهای فعالیت ژن‌ها را در تک‌سلول‌ها مشخص می‌کند. این موضوع اهمیت دارد، زیرا پیری به‌صورت یکسان روی تمام سلول‌های مغزی اثر نمی‌گذارد. سلول‌های اولیگودندروسیت (سازنده میلین)، نورون‌ها، و میکروگلیا هرکدام الگوهای فرسودگی متفاوتی دارند.

نتایج مقایسه مغزهای معمولی با مغزهای کم‌کالری

تفاوت‌ها چشمگیر بود. سلول‌های موجود در مغزهای کم‌کالری متابولیسم سالم‌تری داشتند. مسیرهای ژنی مرتبط با گلیکولیز و ساخت اسیدهای چرب – فرآیندهایی ضروری برای تولید میلین – فعال‌تر بودند.

افزایش بیان ژن‌های مرتبط با میلین نشان می‌داد که ماده سفید این گروه توانایی بیشتری برای حفظ عایق‌بندی و ساختار خود دارد.

رژیم غذایی و سلامت مغز: حلقه اتصال میلین و التهاب

با افزایش سن، میکروگلیا ممکن است وارد حالت التهاب مزمن شوند. کاهش کیفیت میلین نیز این وضعیت را تشدید می‌کند. هنگامی که سیستم بازسازی میلین آسیب ببیند، فشار بیشتری بر میکروگلیا وارد می‌شود.

پژوهش جدید نشان می‌دهد که محدودیت کالری در بلندمدت احتمالاً با حفظ ساختارهای مرتبط با تولید میلین، از ورود میکروگلیا به این حالت مخرب جلوگیری می‌کند. نتیجه آن، یک اکوسیستم مغزی سالم‌تر با آژیرهای التهابی کمتر است.

دیدگاه متخصصان درباره پیامدهای شناختی

این یافته‌ها تأیید می‌کنند که مداخلات غذایی بلندمدت می‌توانند مسیر پیری مغز را در سطح سلولی تغییر دهند.

به گفته تارا ال. مور، این تغییرات سلولی ممکن است پیامدهایی مرتبط با یادگیری و شناخت داشته باشند.

او توضیح می‌دهد که عادات غذایی می‌توانند بر سلامت مغز اثر بگذارند و مصرف کالری کمتر در طولانی‌مدت ممکن است برخی جنبه‌های پیری مغز را کند کند.

این نتایج چه معنایی برای انسان دارد؟

اهمیت این مطالعه در دو بخش است: زمان‌بر بودن آزمایش و عمق تحلیل سلولی. نتایج نشان می‌دهند که کاهش پایدار کالری در طول دهه‌ها با مغزی مرتبط است که از نظر مولکولی مقاوم‌تر عمل می‌کند.

با این حال، این یافته‌ها به معنای توصیه مستقیم برای کاهش ۳۰ درصد کالری نیست. چنین رژیمی شدید است، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد، و برای بسیاری از افراد خطرناک است.

این مطالعه انسانی نبود، بنابراین نتایج بالینی مانند آزمون حافظه یا عملکرد شناختی ارائه نشد. تنها امضاهای سلولی مشاهده شدند؛ امضاهایی که با سلامت بیشتر ماده سفید تطابق دارند.

کاهش کالری و مغز: نگاه سیستمی به پیری

مهم‌ترین پیام این تحقیق، دیدگاه جامع آن درباره پیری است. به جای یک «ژن طول عمر»، تغییرات هماهنگ در مسیرهای متابولیک اصلی مشاهده شد؛ به‌ویژه مسیرهایی که با تولید میلین و حفظ ساختار ماده سفید مرتبط هستند.

این نتایج با نظریه‌های گسترده‌تر زیست‌شناسی پیری همسو هستند: اگر انرژی، لیپیدسازی و پاسخ‌های استرسی سلولی پشتیبانی شوند، بافت‌ها عملکرد خود را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کنند.

پژوهش همچنین مفهوم محدودیت کالری را بازتعریف می‌کند. مغز، همانند سایر اندام‌ها، به رژیم غذایی بلندمدت واکنش نشان می‌دهد و برنامه‌های ترمیمی خود را فعال نگه می‌دارد.

اگر مطالعات آینده بتوانند نشانه‌های مشابهی را در انسان تأیید کنند یا روش‌های ایمن‌تری برای تقلید این فرآیند بیابند، امکان طراحی مداخلاتی برای حفظ شناخت در سالمندی فراهم می‌شود.

جمع‌بندی: وقتی کالری کمتر، ریتم پیری مغز را تغییر می‌دهد

بر اساس این مطالعه، کاهش بلندمدت کالری تنها بر وزن تأثیر نمی‌گذارد. این تغییر، سرعت پیری مغز را در سطح مولکولی کند می‌کند و نشانه‌های یک سیستم مقاوم‌تر را نشان می‌دهد.

نتایج این پژوهش در مجله Aging Cell منتشر شده است.

اگر این موضوع برای شما جذاب بود، مقاله‌های دیگر ما درباره سلامت مغز و سبک زندگی را بخوانید و نظر خود را در بخش دیدگاه‌ها ثبت کنید.