یک مطالعه جدید نشان می‌دهد جزر و مد باستانی خلیج فارس نقش مهمی در شکل‌گیری اولین شهرهای جهان در بین‌النهرین ایفا کرده است. این یافته درک ما از ظهور تمدن‌های اولیه را متحول می‌کند.
بر اساس پژوهشی که در نشریه PLOS ONE منتشر شده، پیدایش سومر به‌عنوان مهد تمدن بشری تنها نتیجه نبوغ انسان نبوده و نیروهای طبیعی نیز در آن نقش داشته‌اند. این تحقیق که توسط لیویو جیوسان از Woods Hole Oceanographic Institution و رید گودمن از Clemson University رهبری شده، رابطه پیچیده رودخانه‌ها، جزر و مد و رسوبات متغیر در شمال خلیج فارس را عامل کلیدی در توسعه اولین شهرهای جهان می‌داند.
نقش جزر و مد در شکل‌گیری اولین شهرهای جهان
نتایج این مطالعه مدل جدیدی از محیط زیست باستان ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد ریتم جزر و مد بر مراحل اولیه کشاورزی و سازماندهی اجتماعی در سومر تأثیرگذار بوده است. به جای تکیه صرف بر سیلاب‌های رودخانه‌ای، رشد منطقه به الگوهای قابل پیش‌بینی جزر و مد گره خورده بود که هم آب و هم خاک حاصلخیز را فراهم می‌کرد. جیوسان می‌گوید: «سومر به معنای واقعی و فرهنگی بر ریتم‌های آب بنا شده بود.» این الگوهای چرخه‌ای عمیقاً در اساطیر، نوآوری‌ها و زندگی روزمره سومریان تنیده شده بود.
بین ۷۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش، خلیج فارس بسیار عمیق‌تر و گسترده‌تر از امروز بود و آب شیرین را دو بار در روز به داخل رودخانه‌های دجله و فرات پایین‌دست منتقل می‌کرد. کشاورزان اولیه احتمالاً از این جریان ثابت بهره بردند و کانال‌های کوتاهی برای آبیاری مزارع و نخلستان‌ها حفر کردند که امکان کشت و زرع پربار را بدون نیاز به پروژه‌های عظیم آبیاری فراهم می‌آورد. این سیستم طبیعی به شکل‌گیری الگوهای اولیه سکونت و سازماندهی کمک کرد.
تغییرات محیطی و تکامل تمدن بین‌النهرین
با گذشت زمان، رسوبات حمل شده توسط رودخانه‌ها، دلتاهایی را در سرتاسر خلیج ساختند و دسترسی جزر و مد به مناطق داخلی را قطع کردند. این تغییر محیطی، چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی گسترده‌ای ایجاد کرد. به گفته محققان، از دست دادن آب‌های جزر و مدی ممکن است جوامع سومری را مجبور کرده باشد که با سیستم‌های آبیاری در مقیاس بزرگ و کنترل سیلاب پاسخ دهند؛ نوآوری‌هایی که عصر طلایی سومر را تعریف کردند.
گودمن اظهار می‌دارد:
ما اغلب مناظر باستانی را ایستا تصور می‌کنیم، اما دلتای بین‌النهرین هرگز این‌گونه نبوده است.
زمین متغیر و ناآرام آن نیاز به نبوغ و همکاری داشت و همین امر باعث برخی از اولین کشاورزی‌های فشرده و آزمایش‌های اجتماعی جسورانه تاریخ شد. محققان همچنین این ریشه‌های آبی را به هویت فرهنگی سومر مرتبط می‌دانند و پیشنهاد می‌کنند که دین سومری از رابطه نزدیک آن‌ها با جزر و مد و رودخانه‌ها تکامل یافته است. هالی پیتمن، مدیر پروژه باستان‌شناسی Lagash موزه Penn، اضافه می‌کند که تغییرات سریع محیطی، نابرابری، ادغام سیاسی و ایدئولوژی‌های اولین شهرهای جهان را پرورش داد.
بازسازی چشم‌انداز گمشده و درس‌هایی برای امروز
تیم تحقیقاتی با استفاده از داده‌های محیطی و زمین‌شناسی، نمونه‌های رسوب از لاگاش و تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا، خط ساحلی سومر در گذشته را بازسازی کرد. این بازسازی نشان می‌دهد که جوامع اولیه چگونه با تغییرات چشمگیر در محیط خود سازگار شدند و چگونه این چالش‌ها به نوآوری دامن زدند. جیوسان نتیجه می‌گیرد: «کار ما هم فرصت‌ها و هم خطرات بازآفرینی اجتماعی در مواجهه با بحران شدید محیط زیست را برجسته می‌کند.» این تحقیق نشان می‌دهد که چگونه تاریخ واقعی در دل اساطیر پنهان شده است.
source