سبک بیداری سبک ادبی غالب بر آثار ادبی پیش از نهضت مشروطه تا بعد از انقلاب مشروطه است و مهم‌ترین ویژگی آن نزدیکی به عامه مردم در زبان (فرم) و محتوا (خواستههای مردم) است. شاعران این دوره نیز افرادی مانند بهار، ایرج میرزا، نسیم شمال و… هستند. در این مطلب از مجله فرادرس، سبک بیداری و ویژگی های آن را یاد می‌گیریم. همچنین در سبک شناسی دوره بیداری، با شاعران این دوره، سبک شناسی نثر آن، ارتباط دوره بیداری و مشروطه، مفهوم آزادی در شعر دوره بیداری و دیگر مباحث این سبک می‌پردازیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که برای تثبیت یادگیری و ارزیابی میزان یادگیری مفید هستند.
آنچه در این مطلب می‌آموزید:
-
با دوره تاریخی سبک بیداری در ادبیات فارسی آشنا می‌شوید.
-
ویژگی‌های سبک بیداری را یاد خواهید گرفت.
-
شاعران سبک بیداری را با نمونه شعر آنها خواهید شناخت.
-
سبک شناسی دوره بیداری را در شعر و نثر یاد می‌گیرید.
-
با ارتباط دوره بیداری و مشروطه آشنا می‌شوید.
-
مفهوم آزادی در شعر دوره بیداری را یاد خواهید گرفت.
سبک بیداری
سبک بیداری سبک غالب از زمان پیش از مشروطه تا پس از آن در آثار ادبی فارسی است که مهم ترین ویژگی های آن، سادگی و نزدیکی از نظر زبان و محتوا به مردم عامی و جامعه است. شاعران سبک بیداری افرادی چون ملک‌الشعرا بهار، ایرج میرزا و فرخی یزدی هستند. در این دوره هم در نثر و هم در شعر شاهد تحولات مهمی همسو با حرکت‌ها اجتماعی مشروطه‌خواهی هستیم. سبک شناسی نثر و شعر دوره بیداری را در همین مطلب و با مثال بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری سبک بیداری و سبک شناسی آن دوره، فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
ویژگی های سبک بیداری
شعر و نثر سبک بیداری دارای ویژگی های زیادی هستند که در این مطلب هر کدام را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی می‌کنیم اما در فهرست زیر ویژگی های کلی سبک بیداری را آوردهایم.
- سادگی و روانی زبان شعر و نثر
- حرکت به سوی زبان عامه مردم
- ترکیب سنت‌گرایی و عوام‌گرایی در زبان شعر و نثر
- کاهش لغات عربی و افزایش لغات انگلیسی، روسی، فرانسوی و…
- استفاده از قالب‌های شعری سبک‌های پیشین مانند قصیده و مثنوی و قالب‌های کم‌کاربردتر مانند مستزاد، چهارپاره، ترانه و تصنیف
- ساده و گزارشی شدن نثر
- شروع داستان نویسی به معنای امروزی آن در ادبیات فارسی
- استفاده از ادبیات به عنوان ابزاری برای بیان خواستههای مردم
- اندیشه‌های تجددخواهی و نوگرایانه و آزادی‌خواهانه
- تحول چشمگیر اندیشه و حرکت درونمایه آثار ادبی از کلی‌نگری به جزئی‌نگری
- رونق مضامین اجتماعی به جای مضامین عارفانه و عاشقانه
- غالب شدن درونمایههای آزادی، وطن، قانون، توجه به مردم و…
مثال سبک دوره بیداری
در کادر زیر نمونه‌ای از شعر دوره بیداری را مشاهده می‌کنید که ویژگی‌های این سبک نیز در آن قابل مشاهده است. این شعر، یک تصنیف از «عارف قزوینی»، از مبارزان و شاعران موسیقی‌دان مشروطه است که هم قالب و هم محتوای آن کاملاً مطابق با ویژگی‌های سبک بیداری است.
چرخ گردون دور وارون هرگز ندارد
بهر آزادگان جز نفاقی
ای وطن ما جمله از دل برکشیدیم
ناله الفراق الفراق الفراقی
در غیابت شد فراقت در مجلس ما
آتش‌افروز جان‌های باقی
چون نگریم خون نگریم کز صلح‌جویان
هیچ نامانده غیر از نفاقی
گو به عارف تعزیت باد بهر ایران
خوش به لحن حجاز و عراقی
(عارف قزوینی)
شاعران سبک بیداری
در فهرست زیر مهم ترین شاعران سبک بیداری را آوردهایم.
- محمدتقی بهار (ملک‌الشعرا)
- ادیب الممالک فراهانی
- سید اشرف الدین گیلانی
- ایرج میرزا
- عارف قزوینی
- فرخی یزدی
- میرزاده عشقی
در ادامه همین بخش، ویژگی های شعر هرکدام از این شاعران را با مثال معرفی می‌کنیم.
محمدتقی بهار
در فهرست زیر نکات مربوط به ملک الشعرای بهار را آوردهایم.
- آشنایی عمیق با زبان و ادبیات فارسی کهن
- آگاهی از مسائل روز جامعه
- در خدمت گرفتن شناخت و آگاهی خود در راه آزادی و وطن‌خواهی
- سرودن شعر در سبک خراسانی و با زبانی حماسی
- فعالیت‌های سیاسی در کنار فعالیت‌های ادبی
نمونه شعر بهار
در کادر زیر بخشی از یکی از اشعار بهار را قرار دادهایم.
جور و بیداد کند عمر جوانان کوتاه
ای بزرگان وطن بهر خدا داد کنید
گر شد از جور شما خانه موری ویران
خانه خویش محال است که آباد کنید
(بهار)
ادیب الممالک فراهانی
میرزا محمدصادق امیری فراهانی ملقب به ادیب الممالک فراهانی، شاعری در سبک بیداری است که مشخصات او و نمونه‌ای از شعر او را در ادامه همین بخش آوردهایم.
- روزنامه‌نگاری به عنان فعالیت اصلی
- سردبیر روزنامه مجلس
- آمیخته بودن ادبیات و سیاست در زندگی او
- وجود قصاید، ترجیع‌بندها و مسمط‌هایی در دیوان او با مضمون حوادث روزگار خود
- آشکارتر بودن مضامین وطنی، سیاسی و اجتماعی در شعر او
نمونه شعر ادیب الممالک
در کادر زیر بخشی از یکی از شعرهای ادیب الممالک فراهانی را آوردهایم.
سر بی‌مغز ساز جنگ کند
عاقل اندر غزا درنگ کند
جنگ ننگ است در شیعت من
جز پی پاس دین و حفظ وطن
(ادیب الممالک فراهانی)
سید اشرف الدین گیلانی
این شاعر که به «نسیم شمال» معروف است، شاعری طنزپرداز بود که با استفاده از زبان عامیانه توانست شعر بیداری را به میان مردم عامی ببرد. مشخصات او و شعر او را در ادامه همین بخش مشاهده می‌کنید.
- شعرهای ساده و عامیانه
- داشتن جایگاه مناسب در میان مردم
- زبان شعری ساده و طنزآمیز
- مضامین مبارزه با استبداد و عشق به وطن
- تأثیر بر بیداری جامعه با انتشار روزنامه «نسیم شمال»
نمونه شعر اشرف الدین گیلانی
شعر موجود در کادر زیر بیت‌هایی از مسمط معروف «ای قلم» از نسیم شمال است.
ای قلم تا می‌توانی در قلم‌دان صبر کن
یوسف‌آسا سال‌ها در کنج زندان صبر کن
همچو یعقوب حزین در بیت الاحزان صبر کن
کور شو بیرون نیا از شهر کنعان این قلم
نیستی آزاد در ایران ویران ای قلم
(نسیم شمال)
ایرج میرزا
ایرج میرزا که از نوادگان فتحعلی شاه قاجار بوده، یکی از معروف‌ترین شاعران سبک بیداری و به طور کلی از مشهورترین شاعران ایرانی است. ویژگی‌های او و شعر او را در فهرست زیر آوردهایم و سپس نمونه‌ای از شعر را نیز قرار دادهایم.
- مهارت بسیار در به کار گیری تعبیرات عامیانه و آفرینش اشعار ساده و روان
- چیره‌دستی در طنز، هجو و هزل
- اندیشه‌های نوگرایانه اما پیشینه خانوداگی متصل به حکومت قاجار
- ترجمه منظوم برخی از اشعار غیرفارسی
نمونه شعر ایرج میرزا
در کادر زیر بخشی از یکی از قطعات ایرج میرزا را آوردهایم.
ما که اطفال این دبستانیم
همه از خاک پاک ایرانیم
…
وطن ما به جای مادر ماست
ما گروه وطن‌پرستانیم
(ایرج میرزا)
عارف قزوینی
او شاعر و موسیقی‌دان سبک بیداری بود و در فهرست زیر، ویژگی‌های او و شعر او را قرار دادهایم. در ادامه نیز بخشی از یکی از اشعار او را آوردهایم.
- شاعر و موسیقی‌دان
- سرودن تصنیف‌ها و ترانه‌های میهنی
- نقش مهم در برانگیختن و بیداری مردم و آزادی‌خواهی
- ساده و دور بودن شعر او از پیچیدگی
- آمیختن مضامین وطن‌دوستی و مبارزه با نادانی با آواز پرشور
- دردمندی و عشق او به میهن در سوز و شور موجود در شعر او
نمونه شعر عارف قزوینی
در کادر زیر بخشی از مشهورترین تصنیف عارف که یکی از مشهورترین شعرهای فارسی است را آوردهایم.
از خون جوانان وطن لاله دمیده
از ماتم سرو قدشان، سرو خمیده
در سایه گل، بلبل از این غصه خزیده
گل نیز چو من در غمشان جامه دریده
(عارف قزوینی)
فرخی یزدی
او یکی از سرسخت‌ترین مبارزان آزادی در زمان مشروطه بود که در نهایت جان خود را نیز در همین راه فدا کرد. در فهرست زیر با ویژگی‌های او آشنا می‌شویم و د ادامه بخشی از یکی از اشعار او را نیز مشاهده می‌کنیم.
- به زنان افتادن به دلیل سرودن اشعار آزادی‌خواهانه
- تأثیر از شاعران گذشته به خصوص مسعود سعد و سعدی
- نمایندگی در مجلس به عنوان نماینده مردم یزد
- مضامین آزادی‌خواهانه و وطن‌دوستانه در شعر او
- فدا کردن جان خود در راه آزادی
نمونه شعر فرخی یزدی
بیت‌های موجود در کادر زیر، بخشی از یکی از اشعار مشهور فرخی یزدی است که مضمون اصلی آن ستایش آزادی است.
آن زمان که بنهادم سر به پای آزادی
دست خود ز جان شستم از برای آزادی
…
در محیط طوفان‌زای، ماهرانه در جنگ است
ناخدای استبداد، با خدای آزادی
(فرخی یزدی)
میرزاده عشقی
او با نام کامل سید محمدرضا میرزاده عشقی، یکی دیگر از شاعران شهید عصر مشروطه و سبک بیداری است. مشخصات اندیشه و شعر او را در فهرست زیر آوردهایم و در ادامه، نمونه‌ای از شعر او را نیز مشاهده می‌کنیم.
- اشتغال به شاعری، روزنامه‌نگاری و نمایشنامه‌نویسی در سبک بیداری
- از نظریه‌پردازان عصر مشروطه
- افشاگری اعمال پلید و مقاصد شوم رجال خائن زمانه خود در روزنامه خود با عنوان «قرن بیستم»
- جسارت و بی‌پروایی در بیان اندیشه‌های سیاسی، اجتماعی و وطن‌پرستانه خود
- ترور به دستور رضاخان
- نمایشنامه منظوم «ایده‌آل» یا «سه تابلوی مریم» به عنوان مهم ترین اثر او
نمونه شعر میرزاده عشقی
در کادر زیر بخشی از یکی از اشعار اعتراضی میرزاده عشقی را آوردهایم.
از وضع کنونی و ز بدبختی ملت
زین فقر و پریشانی و ویرانی ایران
گردید جهان تیره و گشسته است دلم تنگ
گویی که شدم حبسی و زندانی ایران
(میرزاده عشقی)
یادگیری سبک های ادبی با فرادرس
تا اینجا با ویژگی و شاعران سبک بیداری آشنا شدیم. در تاریخ ادبیات فارسی در هر دوره تاریخی بنابر تحولات فکری و اجتماعی در جامعه، سبک خاصی وجود دارد که آثار ادبی آن دوره مطابق با ویژگی های آن سبک، نگاشته یا سروده شده‌اند. در کتاب‌های علوم و فنون ادبی، سبک‌های ادبی خراسانی، عراقی، بازگشت، بیداری و… وجود دارند. ویژگی‌های فکری، ادبی و زبانی آثار هرکدام از این سبک‌ها نیز با دیگر سبک‌ها متفاوت است. بنابراین با شناخت این ویژگی‌ها می‌توانیم تشخیص دهیم هر اثر ادبی به کدام سبک ادبی و دوره تاریخی تعلق دارد. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آوردهایم که برای یادگیری سبک های ادبی مختلف مناسب هستند.
آموزش‌های همراه با حل سؤالات کنکور را نیز در فهرست زیر آوردهایم.
همچنین برای یادگیری همه مباحث ادبیات و دروس دیگر در علوم انسانی، می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.
سبک شناسی دوره بیداری
در این بخش به بررسی سبک شعر و نثر دوره بیداری و ویژگی های فکری، زبانی و ادبی هریک می‌پردازیم.
سبک شعر دوره بیداری
سبک شعر دوره بیداری را در این بخش و در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی می‌کنیم.
سبک شعر بیداری در سطح زبانی
همه مشخصات زبانی شعر بیداری را در فهرست زیر و به صورت خلاصه اما کامل توضیح دادهایم.
- سادگی و روانی به عنوان بارزترین شاخصه زبان شعر عصر بیداری
- قابل فهم بودن شعر این دوره برای عامه مردم به دلیل موقعیت اجتماعی و انقلابی آن
- توجه به مردم و استفاده از شعر برای آگاه‌سازی آنان
- بیان محاوره‌ای شعر متناسب با زبان و فهم مردم عادی جامعه
- عمومیت یافتن شعر و استفاه از آن به عنوان زبان برنده نهضت در روزنامه‌ها
- توجه به واژگان کهن فارسی در شعر برخی از شاعران مانند واژه‌های «بادافره، خلیدن، گلخن و…»
- گستش یافتن دایره واژگانی شعر به دلیل ارتباط با اروپا و ظهور علوم و فنون جدید
- وارد شدن واژه‌ها و اصطلاحات فرنگی از زبان‌های انگلیسی، روسی، فرانسوی و ترکی به شعر فارسی
- کم‌توجهی کاربرد جمله‌ها و ترکیبات زبانی در شعر دوره بیداری به دلیل گرایش شاعران به محتوا، عدم تسلط آنها به ادبیات کهن و ناگزیر بودن به شتاب در سرودن شعر برای آگاه‌سازی مردم
- یک دسته از شاعران بیداری: وفادار ماندن به زبان پرصلابت گذشته با آگاهی از سنت‌های ادبی (ملک‌الشعرا و ادیب‌الممالک فراهانی)
- دسته دیگر شاعران بیداری: روی آوردن به زبان ساده و صمیمی کوچه و بازار و واژه‌ها و اصطلاحات عامیانه و حتی استفاده از واژه‌های فرنگی (سید اشر‌ف‌الدین گیلانی و عارف قزوینی)
سبک شعر بیداری در سطح ادبی
در فهرست زیر، همه مشخصات سطح ادبی شعر بیداری را آوردهایم.
- ادامه داشتن قالب‌های شعری گذشته در عصر بیداری و عدم وجود تغییر خاص
- توجه به قالب‌های قصیده و مثنوی توسط ملک‌الشعرا بهار و ادیب‌الممالک فراهانی
- توجه دیگر شاعران این دوره (استفاده کنندگان از زبان عامیانه) به قالب‌هایی مانند مستزاد و چهارپاره و سرودن ترانه و تصنیف
- فراهم شدن زمینه ظهور شعر نو با توجه کردن شاعران این دوره به قالب‌های کم‌کاربرد یا نوین در این دوره
- پایبندی کمتر شاعران عامیانه‌سرا به آرایه‌های بیانی و بدیعی و سنت‌های ادبی و وسیله دانستن شعر برای بیان مقاصد خود
- پدید آوردن نوآوری‌هایی در عرصه تخیل با در نظر داشتن تخلیات شاعران دوره‌های پیشین و تأثیرپذیری از وضاع اجتماعی (مانند سروده‌های میرزاده عشقی)
- پایبندی و التزام گروه سنت‌گرا به قوانین موسیقی اشعار و عروض شعر فارسی و التزام کمتر گروه عام‌گرا به این قوانین
سبک شعر بیداری در سطح فکری
در این بخش، با تغییرات فکری شاعران بیداری نسبت به دوره‌های قبل آشنا می‌شویم و شاخص ترین دورن مایه های شعر عصر بیداری را نیز معرفی می‌کنیم.
- تحول چشمگیر درون مایه شعر بیداری همراه با تغییرات زمانه
- ورود مضامین و اندیشه‌های تازه به شعر به موازات حضور مردم در سیاست و اجتماع
- تغییر نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به جهان بیرون و حرکت از کلی‌نگری و ذهنیت‌گرایی به جزئی‌نگری و عینیت‌گرایی
- از دست رفتن کاربرد مضامین کلی و ذهنی، مسائل اخلاقی، عارفانه‌سرایی و غزل‌گویی که با ساخت فرهنگ و جامعه گذشته ما هماهنگ بود و رونق گرفتن مضمین سیاسی، اجتماعی و وطنی
- شاخص ترین درون مایه های سبک بیداری: آزادی، وطن، قانون، تعلیم و تربیت جدید، توجه به مردم، دانش‌ها و فنون نوین
شاخص ترین دورن مایه های شعر عصر بیداری
آزادی
مفهوم آزادی در شعر دوره بیداری مترادف با مفهوم دموکراسی غربی و نشانگر این است که مردم علاوه بر اینکه حقوق و آزادی‌های فردی دارند، در جامعه و سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود نیز حقوق و اختیاراتی دارند.
وطن
در دوره بیداری بود که وطن به عنوان سرزمینی که مردمی با اشتراکات قومی، فرهنگی و زبانی در آن زندگی می‌کنند، وارد ادبیات و شعر فارسی شد و به شدت مورد توجه ادبای بزرگی مانند دهخدا و ادیب الممالک فراهانی قرار گرفت.
قانون
مضمون قانون و قانون‌مداری بر اثر مشاهدات روشنفکران و اروپارفتگان از کشورهای متمدن و قانونمند به زبان شاعران و نویسندگان راه پیدا کرد و علاوه بر آن، تبدیل به بینادی‌ترین خواست و تفکر مشروطه‌خواهان شد.
تعلیم و تربیت جدید
بر اثر ظهور مطبوعات و گسترش آنها در جامعه، آگاهی همگانی نیز افزایش یافت و شاعران نیز مانند دیگر مردم به لزوم تعلیم و تربیت همگانی توجه می‌کردند.
توجه به مردم
از مشخص‌ترین ویژگی‌های ادبیات پایداری، توجه به مردم است به‌طوری‌که شاعران در این دوره، آینه علایق و خواستههای مردم بودند. شاعران بیداری نیازها و کمبودهای محرومان جامعه را به یکی از موضوعات اصلی آثار خود قرار داده بودند و به دفاع از ضعفای جامعه می‌پرداختند. فرخی یزدی و ابوالقاسم لاهوتی از مهم‌ترین شاعران دوره بیداری هستند که به توده مردم و مشکلات آنها توجه داشتند. همچنین توجه به زنان و مسائل آنها نیز یکی دیگر از مضامین مورد توجه در این دوره بود.
دانش و فنون جدید
شاعران نیز مانند دیگر روشنفکران دوره مشروطه ناچار به آشنایی با فنون و دانش‌های جدید بودند و از اصطلاحات، واژه‌ها و مضامین موجود در این فنون در اشعار خود استفاده می‌کردند.
سبک شناسی نثر بیداری
در این دوره یعنی از آغاز پادشاهی ناصرالدین شاه تا شکل گیری مشروطه، نثر فارسی از پیچیدگی به سمت سادگی و روانی پیش رفت و واژه‌های دشوار آن کمتر شد. البته پیچیدگی‌های نثر از زمان قائم مقام فراهانی کمتر شده بود. از نظر درونمایه نیز مضمون نثر در سال‌های نزدیک به انقلاب، آزادی، آزادی‌خواهی، تجددخواهی و سنت‌شکنی بود و در ادامه نیز با لحنی آرام‌تر ادامه پیدا کرد.
در ادامه ویژگی های نثر بیداری را در سه سطح فکری، زبانی و ادبی توضیح می‌دهیم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش رایگان انواع سبک نثر در زبان فارسی همراه با ویژگی‌ها و نمونه‌ها در فرادرس، با سبک نثر دوره بیداری آشنا شوید و آن را با نثر دوره‌های دیگر مقایسه کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
نثر بیداری در سطح زبانی
ویژگی های زبانی نثر بیداری را در فهرست زیر آوردهایم.
- ساده و قابل فهم بودن نثر
- هماهنگ شدن ساختار و ترکیب دستوری کلام در جمله‌ها با طبیعت زبان و درست‌تر شدن آنها
- کمتر شدن واژه‌ها و ترکیب‌‌های عربی ناآشنا
- وارد شدن واژه‌های انگلیسی، ترکی، فرانسوی و… به نثر فارسی
- کاهش محسوس عبارت‌های وصفی دور و دراز و لفظ‌پردازی‌‌های بی‌جا
نثر بیداری در سطح ادبی
در فهرست زیر همه ویژگی‌های نثر بیداری از نظر ادبی را بررسی کرده‌ایم.
- کنار گذاشتن قید و بندهای نثر مصنوع و فنی و ساده و گزارشی شدن
- جدا شدن صنعت‌های ادبی از نثر
- پویا شدن نثر در خدمت بیان خواست مردم
- ضعف تکنیکی حضور راوی سوم شخص در داستان و سخن گفتن او با خواننده در برخی از داستان‌های مشروطه
- نوشتن داستان مطابق ذوق عامه مردم
- عدم تطابق کامل سبک نویسندگی این دوره با ادبیات «داستانی» جدید
نثر بیداری در سطح فکری
ویژگی‌های فکری نثر سبک بیداری را در فهرست زیر آوردهایم.
- گسترش نثر در این دوره با ویژگی‌هایی چون نوگرایی، تجددخواهی و آزادی‌طلبی با هدف تأثیر بر عموم مردم
- درونمایههای شبیه به شعر بیداری یعنی مضامینی چون آزادی، وطن، تجدد و…
- طنز سیاسی و اجتماعی به عنوان یکی از شاخه‌های ارزنده نثر بیداری
- مورد توجه بودن دشمنی با استعمار و استبداد در نثر روزنامه‌ای
- پرداختن به تنفر از خرافات به ویژه در نثر داستانی
- مورد توجه بودن حقوق مدنی زنان و تعلیم و تربیت نوین
نثر فارسی در دوره بیداری چه تحولاتی یافت؟
در سال‌های مشروطه تحولاتی در نثر شکل گرفت که نثر آن دوره را به سمت سادگی برد. در فهرست زیر عوامل این سادگی و در واقع تحولات نثر بیداری را آوردهایم.
- رواج روزنامه‌نگاری
- رو آوردن نویسندگان به ترجمه و ادبیات داستانی بر اثر ارتباط با ادبیات اروپا
- تغییر مخاطب نوشته‌ها از خواص به عامه مردم
- نزدیک‌تر شدن نوشته‌های این دوره به زبان مردم کوچه و بازار
پیشگامان نثر ساده دوره بیداری
در فهرست زیر، پیشگامان نثر ساده دوره بیداری را آوردهایم.
- قائم مقام فراهانی
- ناصرالدین شاه قاجار
- میرزا آقاخان کرمانی
- عبدالرحیم طالبوف
- زین العابدین مراغه‌ای
- علامه دهخدا
در ادامه درباره دو تن از مشهورترین این نویسندگان، توضیحاتی کوتاه و جامع قرار دادهایم.
دهخدا
در فهرست زیر، مهم‌ترین نکات مربوط به علی اکبر دهخدا را آوردهایم.
- از پیشگامان نثر جدید فارسی
- توجه به شعر در کنار نثر
- همکاری با روزنامه «صور اسرافیل» و انتشار نوشته‌های طنزآمیز خود با عنوان «چرند و پرند» در این روزنامه
- انتشار روزنامه «سروش» در استانبول
- نقش مؤثر در رواج نثر ساده و عامیانه که بعدها محمدعلی جمالزاده و صادق هدایت در داستان‌های خو به کار گرفتند.
- آثار مهم: «لغت‌نامه» (حاصل تلاش‌های او در فرهنگ‌نویسی و مفصل‌ترین کتاب لغت زبان فارسی) و «امثال و حکم»
نمونه نثر دهخدا
در کادر زیر بخشی از چرند و پرند دهخدا را آوردهایم تا با نثر او و نثر بیداری آشنا شویم.
بعد در مقابل یادم آمد که در پیله سوار، چهار پنج قریه و قصبه در گمرک‌خانه آتش گرفته و شعله‌اش به آسمان بلند است و در میان این آتش‌های سوزان، یک مشت زن، بچه و پیرمرد بی معین و دادرس فریاد واغوثاه وامحمدا واعلیهشان بفلک رسیده است و یک نفر هم نیست که یک قطره آب به خانان این بدبخت‌ها بفشاند یا یک لقمه نان به اطفال گرسنه آنها تصدق کند. این‌ها همه برای چیست؟ برای این است که من و تو قدر عافیت را بدانیم، برای این است که پی به حکمت ببریم. برای این است آگاه بشویم که اگر همه شب، قدر بودی، شب قدر، بی‌قدر بودی و بفهمیم که شاعر بیچاره چیز می‌فهمیده که گفته است:
روزی اگر غمی رسدت تنگدل مباش
رو شکر کن مباد که از بد، بَتَر شود
(علی اکبر دهخدا)
قائم مقام فراهانی
این نویسنده، سیاستمدار و شاعر دوره بیداری، یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های نثر دوره بیداری است و در فهرست زیر همه نکات مربوط به او را قرار دادهایم.
- از بین بردن تکلف رایج در نثر پیش از خود
- تأثیر در جلب توجه عامه مردم به نثر ادبی
- نوشتن مسائل روز با زبان و اصطلاحات رایج و آمیخته به شعر و ضرب‌المثل‌های لطیف به سبک «گلستان» سعدی
- موزون و مسجع بودن نثر او
- احیاکننده نثر فارسی
- مهم‌ترین اثر: «منشآت»
نمونه نثر قائم مقام
در کادر زیر نمونه‌ای از نثر قائم مقام از «منشآت» او را آوردهایم تا با نثر دوره بیداری آشنا شوید.
بر ضمیر منبر ارباب یقین پوشیده و پنهان نیست و در کتب اخبار و سیر مذکور و مضبوط است و رسایل ارباب فضایل شاهد و مشهود که بعد از غروب آفتاب رسالت، آرای علمای امت در مسئله امامت، مختلف شد و ترجیح عقاید نصب و خفض مقصور ضمایر و مقصود خواطر گشت و تا حال که یک هزار و دویست و سی و دو است کمتر اتفاق افتاده که خصمی از اهل شقاق را در باب نبوت حضرت خاتم الانبیاء علیه آلاف التحیه و الثناء مجال انکاری و زبان گفتاری باشد.
(قائم مقام فراهانی)
موضوع ها و حوزه های ادبی نثر دوره مشروطه
موضوعات و حوزه های رایج در نثر دوره مشروطه یا بیداری را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- روزنامه‌نگاری
- داستان‌نویسی
- نمایشنامه‌نویسی
- ترجمه
- تحقیقات ادبی و تاریخی
در ادامه مطلب درباره هرکدام از این حوزه‌های نثر فارسی بیداری توضیحی کوتاه دادهایم.
روزنامه نگاری
همه نکات مربوط به روزنامه نگاری در عصر مشروطه را در فهرست زیر آوردهایم.
- منتشر کردن بیشتر مطالب نویسندگان در سال‌های ابتدایی مشروطه در قالب مقاله و در روزنامه‌ها
- در بر داشتن موضوعات سیاسی، اجتماعی و گاهی نیز علمی
- روزنامه «صور اسرافیل» به مدیریت میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل
- روزنامه «نسیم شمال» به مدیریت سید اشرف الدین گیلانی
- مجله «بهار» به مدیریت میرزا یوسف خان اعتصامی
- مجله‌های «دانشکده» و «نوبهار» به مدیریت ملک‌الشعرا بهار
داستان نویسی
در فهرست زیر، مهم‌ترین نکات داستان‌نویسی دوره بیداری و آثار و نویسندگان آن را آوردهایم.
- آغاز نوشتن رمان یا داستان بلند به سبک امروزی در ایران قبل از انقلاب مشروطه از طریق ترجمه رمان‌های تاریخی غربی
- غالب بودن رمان‌های تاریخی در عصر مشروطه به دلیل باستان‌گرایی و داشتن دردسر سیاسی کمتر در مقایسه با روزنامه‌نگاری و رمان سیاسی
- رمان «شمس و طغرا» از «محمد باقر میرزا خسروی»
- رمان‌های «شمس‌الدین و قمر» و «داستان باستان» از «میرزا حسن خان بدیع»
نمایشنامه نویسی
فهرست زیر شامل همه نکات مربوط به نمایشنامه‌نویسی در عصر مشروطه است.
- رواج نوع ادبی نمایشنامه در ایران با رفت و آمد ایرانیان به اروپا در دوره ناصرالدین شاه
- تألیف چند نمایشنامه کوتاه به دست «میرزا آقا تبریزی» در ابتدای مشروطه و برای اولین بار در ایران
- زبان ساده، بی‌تکلف و عوام‌فهم نمایشنامه‌های این دوره
در مطلب زیر از مجله فرادرس، همه نکات مربوط به ادبیات نمایشی را توضیح دادهایم.
ترجمه
در فهرست زیر، همه نکات مربوط به وضعیت ترجمه در دوره بیداری را آوردهایم.
- مؤثر بودن ترجمه در رشد، آگاهی و تحول اندیشه ایرانیان در سال‌های قبل از مشروطه
- آغاز ترجمه آثار اروپایی در ایران با تأسیس چاپ‌خانه در زمان فتحعلی شاه
- ترجمه «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی (از جیمز موریه)» توسط «میرزا حبیب اصفهانی»
تحقیقات ادبی و تاریخی
در این دوره این نوع نثر نسبت به انواع دیگر آن مانند روزنامه‌نگاری، محبوبیت چندانی نداشت و تنها اثر مهم آن «تاریخ بیداری ایرانیان» از «ناظم الاسلام کرمانی» و با مضمون تاریخ مشروطه است.
دوره بیداری و مشروطه
در فهرست زیر، ارتباط ادبیات دوره بیداری و نهضت مشروطه را توضیح دادهایم.
- مطرح شدن مباحثی در مورد دلایل شکست و عقب‌افتادگی ایران از اواسط دوره قاجار
- انتقاد از شعر دوره بازگشت همزمان با انتقاد از اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و…
- پیش آمدن موضوعات جدید در جامعه و ادبیات
- وارد شدن اصطلاحات و لغات غربی به شعر
- آمدن شعر به میان مردم و تبدیل آن به صدای اعتراض مردم
- توجه بیشتر شاعران به محتوا نسبت به صور خیال و جنبه‌های شاعرانه
- احساس لزوم برای تغییر در شعر برای جا دادن مسائل و پدیده‌های تازه
- آشنایی ایرانیان با تحولات جهانی به دلیل سفرهای شاهان قاجاری به کشورهای خارجی
- سرعت بخشیدن بیداری مردم توسط تحصیل‌کردگان و روشنفکران
- شکل گرفتن نهضت ضد استبداد و ضد استعمار مشروطه در نتیجه بیداری مردم و تحولات سیاسی و اجتماعی
- صدور فرمان مشروطه با امضای مظفرالدین شاه در سال ۱۲۸۵ شمسی
عوامل مؤثر بر بیداری جامعه
در فهرست زیر، عوامل تأثیرگذار بر بیداری جامعه را آوردهایم.
- جنگ‌های نافرجام ایران و روس
- توجه مردم به واقعیت‌ها و امکانات فنی دنیای جدید
- کوشش‌های عباس میرزا، ولیعهد فتحعلی شاه، برای روی آوردن به دانش و فنون نوین
- اعزام دانشجویان ایرانی به خارج از کشور برای تحصیل
- رواج صنعت چاپ و روزنامه‌نویسی و ترجمه و انتشار کتب غربی
- تأسیس مدرسه دارالفنون به فرمان امیر کبیر
- آموزش دانش‌های نوین در دارالفنون
وضعیت عمومی زبان و ادبیات در دوره بیداری
در فهرست زیر، وضعیت عمومی زبان و ادبیات فارسی در دوره بیداری را به طور خلاصه آوردهایم.
- نقد شرایط موجود توسط شاعران آزادی‌خواه و گروهی از روشنفکران مانند ملک‌الشعرای بهار، نسیم شمال، میرزا فتحعلی آخوندزاده، عبدالرحیم طالبوف و میرزا آقا خان کرمانی
- ادبیات در این دوره، گویای اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی همان دوره بود.
- ظهور مفاهیم نو در ادبیات مانند آزادی، وطن، قانون خواهی، مبارزه با استبداد و استعمار
- بحث از حقوق اجتماعی، برانگیختن احساسات ملی و میهنی، توجه به فراگیری علوم جدید، پیکار با بیگانه‌خواهی، انتقاد از نابه‌سامانی‌های جامعه، نفی عقاید خرافی، سخن از حقوق زنان
شعر در دوره بیداری
وضعیت شعر و شاعری در دوره بیداری و مشخصات آن را در فهرست زیر آوردهایم.
- انتخاب زبان محاوره برای برقراری ارتباط با توده مردم
- انتقال مفاهیم جدید با زبان ساده
- شکل گرفتن نهضت ساده‌نویسی همراه با نهضت آزادی‌خواهی
- نقد مظاهر استبداد و استعمار توسط شاعران و نویسندگان و به زبان ادبی
- وسیله بودن شعر برای بیان هنرمندانه واقعیات و بهبود زندگی مردم
- جلوه بیشتر شعر و ادبیات در پایتخت به دلیل تمرکز فعالیت‌های سیاسی و مطبوعاتی در تهران
سؤالات متداول سبک بیداری
حال که سبک بیداری را شناختیم و ویژگی های آن را یاد گرفتیم، در این بخش به پرتکرارترین سؤالات در این زمینه پاسخ می‌دهیم تا در زمینه سبک شناسی دوره بیداری به شناخت کاملی برسید. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری درست و کامل این سبک، فیلم آموزش علوم و فنون ۳ پایه دوازدهم همراه با حل سؤالات کنکور در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
دوره بیداری همان مشرطه است؟
دوره بیداری از نظر زمانی با دوره مشروطه همزمان است و تحولات جامعه در زمان نهضت و انقلاب مشروطه، بر ویژگی‌های فکری، ادبی و زبانی ادبیات این دوره و شکلگیری ادبیات بیداری تأثیر داشت. از طرفی دیگر خود ادبیات و روشنفکران نویسنده و شاعر نیز با آثار خود بر شکلگیری نهضت مشروطه و ادامه آن، تأثیر گذاشتند.
سبک‌های ادبی را از منظرهای گوناگونی مانند ویژگی‌های سبک، دوره تاریخی آن و حتی ادبای مشهور آن دسته‌بندی می‌کنند. بنابراین سبک مشروطه، نام دیگری برای سبک بیداری است. البته باید دقت کنیم که خود مشروطه نهضتی اجتماعی بود که علاوه بر ادبیات در همه ابعاد، تغییراتی شگرف ایجاد کرد پس نمی‌توانیم مشروطه را مساوی با سبک بیداری بدانیم زیرا سبک بیداری تنها یکی از جلوه‌های مشروطه است.
مفهوم آزادی در شعر دوره بیداری چیست؟
در شعر دوره بیداری مفهوم آزادی مترادف با مفهوم دموکراسی غربی است و نشان‌دهنده این است که مردم علاوه بر حقوق و آزادی‌های فردی، حقوق و اختیاراتی در جامعه و سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود نیز دارند.
دوره بیداری چیست؟
دوره بیداری به سبک غالب بر آثار ادبی قرن سیزدهم و در زمان نهضت و انقلاب مشروطه ایران می‌گوییم که در آن، ادبیات فارسی به مردم جامعه و خواستههای آنها نزدیک‌تر شده بود. شعر و نثر این دوره زبان ساده‌تری داشتند، از نظر ادبی کمتر دارای آرایه‌ها و صنایع و بیشتر به عنوان ابزاری برای بیان خواستههای مردم جامعه بودند. از نظر فکری نیز محتواهای جدیدی مانند آزادی، وطن، قانون، مبارزه با استعمار و… را در بر می‌گرفتند.
سبک بازگشت ادبی چه ویژگی هایی دارد؟
سبک بازگشت ادبی یک دوره قبل از سبک بیداری است و مهم‌ترین ویژگی آن، دوری از سبک هندی و بازگشت به اسلوب‌های سبک‌های خراسانی و عراقی است. در واقع سبک ادبی بازگشت، مابین سبک هندی و سبک بیداری است. این دوره از نظر تاریخی از حکومت‌های افشار و زندیه تا ابتدای قاجار را در بر می‌گیرد و شاعران و نویسندگان به جهت انحطاطی که در ادبیات فارسی مشاهده می کردند و خواهان برگرداندن شکوه سابق به زبان فارسی بودند، سعی کردند از سبک رایج پیش از خود یعنی سبک هندی فاصله بگیرند و با تقلید از آثار موفق سبک‌های خراسانی و عراقی، به سنت‌های ادبی اصیل فارسی برگردند.
ادیبانی چون صبای کاشانی، هاتف اصفهانی، مشتاق اصفهانی و… و انجمن‌هایی چون انجمن «نشاط»، «اصفهان» و «خاقان» در شکلگیری این سبک تأثیرگذار بودند. درست است که بیشتر آثار ادبی این دوره، تقلید از آثار پیشین ادبیات فارسی بودند اما نقش شاعران و نویسندگان این سبک در حفظ زبان فارسی و نجات آن از انحطاط، بسیار با اهمیت بوده است.
دوره بیداری در ادبیات معاصر است؟
دوره بیداری در قرن سیزدهم رایج بوده است اما ادبیات معاصر مربوط به آثار ادبی قرن چهاردهم است. در واقع دوره بیداری سبک غالب آثار ادبی در قرن سیزدهم و دوران مشروطه است اما دوره ادبی معاصر را برای آثاری ادبی به کار می‌بریم که یک قرن پس از سبک بیداری آفریده شده‌اند و از نظر زمانی نیز به دوران حکومت پهلوی‌ها، مبارزه با آنها، انقلاب ۵۷ و جنگ هشت‌ساله عراق با ایران تعلق دارند.
در مطلب زیر، ادبیات معاصر فارسی را با همه مشخصات آن توضیح دادهایم.
تمرین سبک بیداری
حال که با سبک بیداری آشنا شدیم، در این بخش با تمرین‌هایی تشریحی، با سبک بیداری بیشتر آشنا می‌شویم.
بگرفته دلم ست ز اوضاع کنونی
بییچارگی و محنت و حیرانی ایران
عشقی بود ار نوحه‌گر امروز عجب نیست
خون می‌چکد از دیده ایرانی ایران
(میرزده عشقی)
زیرا وطن و اعتراض نسبت به اوضاع وطن، که درونمایه اصلی این شعر است، از مضامین مهم و اساسی سبک بیداری است.
نقد جان را رایگان در راه آزادی دهیم
گر به جیب و کیسه ما مفلسان نقدینه نیست
(فرخی یزدی)
آزادی‌خواهی و ستایش آزادی، توجه به مردم و اوضاع و خواستههای آنها، سادگی و روانی، استفاد از زبان عامیانه و کوچه بازاری از ویژگی‌های سبک بیداری هستند که در این شعر وجود دارند.
هنوز اول صلح است و غاصبان در هند
به شهر و دهکده هر روز قتل عام کنند
هنوز اول درد است و می‌کشان در هند
کشیده لشکر و تدبیر انقسام کنند
(ملک الشعرا بهار)
اولین نشانه ظاهری برای یافتن گروه شعری این بیت‌ها، توجه به شاعر آنها است زیرا ملک‌الشعرا بهار از مهم‌ترین شاعران سنت‌گرای سبک بیداری است. دومین راه برای تشخیص دسته شاعران در سبک بیداری، بعد از توجه به شاعر، بررسی زبان خود شعر است. زبان این شعر، مستحکم و فاخر وو مشابه زبان اشعار کهن فارسی است پس باید آن را متعلق به دسته شاعران سنت‌گرای دوره بیداری بدانیم.
نمونه سؤال سبک بیداری
حال که یاد گرفتیم سبک بیداری چیست و ویژگی های شعر و نثر آن را شناختیم می‌توانید در آزمون زیر شرکت کنید. این آزمون، تمرینی برای یادگیری و متشکل از ده پرسش چهارگزینه‌ای است که برای پاسخ دادن به آنها کافی است گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب و روی آن کلیک کنید. سپس روی گزینه «مشاهده گزینه صحیح» کلیک کنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای دسترسی به پاسخ‌های تشریحی نیز انجام همین مراحل کافی است. با ثبت هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.
۱. در کدام گزینه شعری با سبک بیداری وجود دارد؟
ای وطن زین همه ابنای تو کس یافت نشد
که به راه تو نگویم ز سر از زر گذرد
نه شریف العما بگذرد از سیم سفید
نه رئیس الوزرا از زر احمر گذرد
(ایرج میرزا)
از سخن‌چینان ملامت‌ها پدید آمد ولی
گر میان همنشینان ناسزایی رفت، رفت
عیب حافظ گو مکن واعظ که رفت از خانقاه
پای آزادی چه بندی؟ گر به جایی رفت، رفت
(حافظ)
گر می نخوری، طعنه مزن مستان را
بنیاد مکن تو حیله و دستان را
تو غره بدان مشو که می می‌نخوری
صد لقمه خوری که می غلام است آن را
(خیام)
غیر حق را می‌دهی ره در حریم دل چرا؟
می‌کشی بر صفحه هستی خط باطل چرا
از رباط تن چو بگذشتی دگر معموره نیست
زاد راهی بر نمی‌داری از این منزل چرا؟
(صائب)
شاعر شعر موجود در گزینه اول این سؤال یعنی ایرج میرزا از شاعران دوره بیداری است اما شاعران گزینه‌های دوم تا چهارم یعنی حافظ، خیام و صائب برای دوره‌های ادبی گذشته هستند بنابراین شعر آنها نیز نمی‌تواند شعر بیداری باشد.
۲. کدام گزینه درست است؟
سبک بیداری از نظر زمانی بین سبک خراسانی و هندی قرار دارد.
سبک بیداری از نظر زمانی با نهضت و انقلاب مشروطه همزمان است و اندیشه‌های مشروطه‌خواهی بر ظهور آن تأثیر داشته است.
سبک بیداری از نظر زمانی پیش از دوران مشروطه شکل گرفت و اندیشه‌های ادیبان نوگرا در شکلگیری انقلاب مشروطه اثر گذاشت.
سبک بیداری بعد از دوره مشروطه و بعد از غالب شدن نگاه انتقادی در جامعه شکل گرفت و رشد کرد.
۳. همه ویژگی‌های ذکر شده در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، مربوط به سبک بیداری است؟
نقد شرایط اجتماعی و سیاسی توسط روشنفکران / ظهور مفاهیم جدید مانند آزادی‌خواهی در ادبیات / سخن گفتن از حقوق اجتماعی و احساسان ملی و میهنی
توجه به مفاهیم جدیدی مانند وطن، قانون، مبارزه با استبداد و… / دوری از سبک ادبی پیشین و تقلید از آثار ادبی سبک‌های ابتدایی ادبیات فارسی / نگاه انتقادی نسبت به وضعیت حاکم بر جامعه
انتقاد نسبت به حاکمیت و نسبت به مردم و عقاید آنها / روی آوردن به مضامین جدیدی مثل مبارزه به استعمار و استبداد / پیچیدگی زبان شعر و نثر و تعلق آن به طبقه روشنفکران
آمیختگی آثار ادبی با اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روزگار / شکایت و انتقاد از وضعیت موجود و به تصویر کشیدن وضعیت مطلوب / ترجمه صرف آثار ادبی و سیاسی غربی
ویژگی‌های نادرست موجود در گزینه‌های دوم تا چهارم این سؤال را در فهرست زیر تصحیح کرده‌ایم.
- گزینه دوم: دوری از سبک ادبی پیشین و تقلید از آثار ادبی دوره‌های اولیه ادبیات فارسی، ویژگی سبک بازگشت ادبی است نه سبک بیداری.
- گزینه سوم: زبان شعر و نثر دوره بیداری نسبت به سبک‌های پیشین، ساده‌تر و عامیانه‌تر است و تنها به روشنفکران تعلق ندارد بلکه برای عامه مردم است.
- گزینه چهارم: ترجمه آثار غربی یکی از انواع نثر دوره بیداری است اما ترجمه صرف آثار ادبی غربی، از ویژگی‌های این دوره نیست.
۴. کدام‌یک از گزینه‌های زیر از شعرهای شاعران دوره بیداری نیست؟
وادی عشق چو راه ظلمات آسان نیست
مرو ای خضر که این مرحله را پایان نیست
نیست یک دست که از دست تو بر کیوان نیست
نیست یک سر که ز سودای تو سرگردان نیست
(عارف قزوینی)
این دود سیه فام که از بام وطن خاست
از ماست که بر ماست
وین شعله سوزان که برآمد ز چپ و راست
از ماست که بر ماست
(بهار)
می‌دانم ار که سر خط آزادگی ما
با خون نشد نگاشته خوانا نمی‌شود
باید چنین نمود و چنان کرد و چاره جست
لیکن چه چاره با من تنها نمی‌شود
(میرزاده عشقی)
شبی گریم شبی نالم ز هجرت داد از این شب‌ها
به شب‌های غمت درمانده‌ام فریاد از این شب‌ها
بود گر هر شبم زینسان به روز هجر آبستن
مرا بس روز‌های تیره خواهد زاد از این شب‌ها
(مشتاق اصفهانی)
شاعران شعرهای موجود در گزینه‌های اول تا سوم یعنی به ترتیب «عارف قزوینی، ملک‌الشعرای بهار و میرزاده عشقی» از شاعران دوره بیداری هستند و شاعر شعر موجود در گزینه چهارم یعنی «مشتاق اصفهانی» از شاعران سبک بازگشت ادبی است.
۵. دوره بیداری همان مشروطه است؟ کدام گزینه درباره ارتباط این دو سبک ادبی درست است؟
سبک بیداری یک سبک ادبی جداگانه از سبک ادبی مشروطه است و علاوه بر تفاوت زمانی، آثار ادبی این دو دوره از نظر زبانی، ادبی و فکری با هم تفاوت دارند.
سبک ادبی بیداری و سبک مشروطه از نظر زمانی متعلق به یک دوره هستند اما ویژگی‌های ادبی، زبانی و فکری آثار ادبی هریک از آنها با دیگری تفاوت دارد.
سبک بیداری یکی از سبک‌های ادبی ادبیات فارسی است که از نظر تاریخی و زمانی با دوران مشروطه همزمان است و تفکرات مشروطه و سبک بیداری نیز بر یکدیگر تأثیر متقابل داشته‌اند.
مشخصات ادبی، فکری و زبانی آثار ادبی متعلق به سبک بیداری و سبک مشروطه تقریباً یسکان است اما این دو سبک در دو دوره زمانی مختلف وجود داشته‌اند.
۶. کدام گزینه درباره شعر دوره بیداری درست نیست؟
شاعران در این دوره برای برقراری با بخش بیشتری از مردم، از زبان محاوره و ساده‌تری استفاده می‌کردند.
در شعر دوره بیداری، نهضت ساده‌نویسی همراه با نهضت آزادی‌خواهی در جریان بود. یعنی همزمان در فرم و محتوای شعر فارسی، تغییر ایجاد شد.
در این دوره شعر وسیله‌ای برای بیان واقعیات جامعه و انتقاد و نشان دادن نابه‌سامانی‌ها نبود بلکه شاعران هویت شعر را از اهداف اجتماعی و سیاسی جدا نگه می‌داشتند.
شاعران سبک بیداری مانند نویسندگان این دوره، با زبانی ادبی از استبداد و استعمار انتقاد می‌کردند.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷. در کدام گزینه فقط نویسنده‌های نثر فارسی در دوره بیداری را آوردهایم؟
قائم مقام فراهانی / علامه دهخدا / میرزا آقا تبریزی / میرزا حسن خان بدیع / عبدالرحیم طالبوف / زین العابدین مراغه‌ای
علی اکبر دهخدا / میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل / میرزا آقا خان کرمانی / عبید زاکانی / ملک الشعرای بهار / محمد باقر میرزا خسروی
میرزا آقا تبریزی / ناصر الدین شاه قاجار / عباس میرزا / میرزا حبیب اصفهانی / ناظم الاسلام کرمانی / قائم مقام فراهانی
سید اشرف الدین گیلانی / جیمز موریه / زین العابدین مراغه‌ای / میرزاده عشقی / محمد باقر میرزا خسروی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. کدام گزینه درباره نثر و انواع آن در دوره بیداری درست است؟
روزنامه نگاری در این دوره مانند دوره پیشین پرکاربرد نبود و تنها گروه اندگی از نویسندگان این دوره برای انتقال مفاهیم انتقادی، اجتماعی، سیاسی، علمی و… از زبانی طنزآمیز در روزنامه‌ها استفاده می‌کردند.
داستان نویسی به معنای مدرن و امروزی آن یکی از پراستفاده‌ترین انواع نثر در این دوره بود که البته پیش از آن و دوره‌های گذشته ادبیات فارسی نیز سابقه داشت اما در این دوره، نویسندگان محتوای آن را با مضامین اجتماعی و سیاسی آمیختند.
نخستین نمایشنامه‌هایی که در دوره بیداری به زبان فارسی نگاشته شدند، در ابتدای مشروطه منتشر شدند و زبان آنها مانند نثر داستانی آن دوره، روان، ساده، بدون پیچیدگی و عوام‌فهم است.
تحقیقات ادبی و تاریخی در دوران مشروطه مانند روزنامه نویسی و دیگر انواع نثر، جاذبه زیادی داشت و یکی از مهم‌ترین آثار در آن، «تاریخ بیداری ایرانیان» نوشته ناظم الاسلام کرمانی است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. کدام گزینه نثری از سبک بیداری است؟
این همه سهل است. آه از رقم ترجمان و فرمان تالان و محصل قاجار دادن ناچار امان از چاقو، امان از مقراض، دو سر خواستند، چار سر دادیم، یکی فرمودند، دو تا فرستادیم.
(قائم مقام فراهانی)
عالمی معتبر را مناظره افتاد با یکی از ملاحده و به حجت با او بس نیامد؛ سپر بینداخت و برگشت.
(سعدی)
در آدمی عشقی و دردی و خارخاری و تقاضایی هست که اگر صد هزار عالم ملک او شود که نیاساید و آرام نیابد. این خلق به تفصیل در هر پیشه‌ای و صنعتی و منصبی و تحصیل نجوم و طب و غیرذلک می‌کنند و هیچ آرام نمی‌‌گیرند زیرا آنچ مقصود است، به دست نیامده است.
(مولانا)
با خود گفتم که با خصم معربد باید ساخت و غریم بی‌محابا را بباید نواخت، با این قهر و جبر بباید کوشید و شربت زهر صبر بباید نوشید.
(حمید الدین بلخی)
۱۰. در کدام گزینه مشخصات «فرخی یزدی» از شاعران سبک بیداری را آوردهایم؟
سرودن اشعار ساده و عامیانه / داشتن زبان شعری ساده و طنزآمیز / وجود مضامینی چون مبارزه با استبداد و عشق به وطن در آثار او / بردن شعر به میان عامه مردم و یافتن جایگاه مناسب در میان آنها / انتشار روزنامه نسیم شمال و تأثیر گذاشتن با آن بر بیداری مردم
شاعر و موسیقی‌دان عصر مشروطه و سبک بیداری / سرودن تصنیف‌ها و ترانه‌های میهنی / سرودن شعر به زبان ساده و به دور از پیچیدگی / مشخص بودن دردمندی و عشق او به میهن از سوز و شعر موجود در اشعار و آوازهای او / داشتن نقش مهم در بیداری مردم و آزادی خواهی
تأثیرپذیری از شاعران کهن فارسی مانند سعدی و مسعود سعد / نمایندگی در مجلس به عنوان مردم یزد / غالب بودن مضامین وطن‌دوستانه و آزادی‌خواهانه در شعر او / زندانی شدن به دلیل سرودن اشعار آزادی‌خواهانه و فدا کردن جان خود در این راه
اشتغال به روزنامه‌نگاری و نمایشنامه‌نویسی علاوه بر شاعری / نظریه‌پردازی برای مشروطه / انتشار روزنامه قرن بیستم و افشاگری اعمال خائنان زمانه خود / بی‌پروایی در بیان اندیشه‌های سیاسی و وطن‌پرستانه خود / ترور شدن در اثر اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و ضد استبداد
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جمع بندی سبک بیداری
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم سبک بیداری چه ویژگی هایی دارد و شعر و نثر آن را بررسی کردیم. همچنین در سبک شناسی دوره بیداری، تحولات نثر فارسی در این دوره و شاعران سبک بیداری را با مثال معرفی کردیم.در ادامه به بررسی ارتباط سبک بیداری و مشروطه نیز پرداختیم و سؤالات متداول این سبک را پاسخ دادیم. در پایان مطلب نیز پرسش‌های چهارگزینه‌ای قرار دادیم تا با استفاده از آنها میزان یادگیری خود را محک بزنید و آن را افزایش دهید.
source