این اسید برای پاک کردن مخازن غوطه‌ورسازی و برش‌های سیلیکونی استفاده می‌شود. از ترکیب اسید نیتریک و فسفریک اسید برای پاک کردن تجهیزات صنایع غذایی از رسوب‌های کلسیم و منیزیم استفاده می‌شود.

کرومیک اسید

کرومیک اسید با فرمول شیمیایی $$H_2CrO_4$$

آمونیوم هیدروکسید

آمونیوم هیدروکسید با فرمول شیمیایی $$NH_4OH$$

اسید فسفریک

اسید فسفریک نیز یکی دیگر از مواد پاک کننده خورنده با فرمول شیمیاییی $$H_3PO_4$$

اسید فسفریک می‌تواند سطوح سرامیکی، سنگ‌های طبیعی، سنگ بنای ساختمانی و سیمان را به خوبی پاک کند. این ماده نیز بسیار خورنده است و می‌تواند به سلامت انسان آسیب برساند.

انواع پاک کننده خورنده

در قسمت قبل آموختیم مثال‌های پاک کننده خورنده چیست. پاک‌کننده‌های خورنده می‌توانند از لحاظ حالت فیزیکی به حالت‌های جامد پودری یا مایع باشند. همچنین این مواد از لحاظ اسیدیته و مقدار pH به دو دسته اسیدی و بازی تقسیم می‌شوند.

در ادامه هر یک از‌ این دسته‌بندی‌ها را توضیح می‌دهیم.

پاک کننده خورنده پودری

برخی از پاک‌کننده‌های خورنده به صورت جامد پودری عرضه می‌شوند. برای مثال آهک، فلدسپات و جوش شیرین همگی به صورت جامد و پودری استفاده می‌شوند. این مواد به کمک سایش به سطح مورد نظر، با آن واکنش داده و به پاک شدن آلودگی‌ها کمک می‌کنند. پاک‌کننده‌های خورنده پودری می‌توانند باعث آسیب به سطح مورد نظر شوند.

پاک کننده‌ خورنده محلول (مایع)

محلول‌های پاک کننده خورنده، مایعاتی هستند که برای حل کردن و پاک کردن روغن و چربی، گریس و … استفاده می‌شوند. این مواد معمولا یا اسیدی / بازی هستند. یا از موادی مانند استون یا الکل تغییر یافته تشکیل شده‌اند. این مواد باید در محیط‌هایی با تهویه خوب و مناسب استفاده شوند. این مواد آتش‌گیرند و معمولا با خطر انفجار همراه هستند.

پاک کننده خورنده اسیدی

از بسیاری از اسیدها برای پاک کردن سطوح مختلف در صنعت و در مصارف خانگی استفاده می‌شود. اسیدهایی مانند هیدروکلریک اسید، اسید نیتریک، اسید سولفوریک، تیزاب سلطانی و … در صنعت و آزمایشگاه برای پاک کردن آلودگی‌های مختلف استفاده می‌شوند. بسیاری از اسیدهای ضعیف نیز مانند سرکه و آبلیمو در مصارف خانگی برای پاک کردن سطوح مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، اسیدهای ضعیفی مانند سرکه به اندازه اسیدهای قوی اثر خورندگی نداشته و خطرناک نیستند.

یکی از پاک‌کننده‌های اسیدی مورد استفاده در مصارف خانگی، موریاتیک اسید است که از اسید کلریدریک رقیق شده تهیه می‌شود و بسیار خطرناک است. اسیدها می‌توانند باعث خوردگی فلزات شوند، ساختار پارچه را ضعیف کرده یا از بین ببرند و در صورت تماس با پوست یا چشم، آسیب‌های جدی وارد کنند.

پاک کننده خورنده بازی

بسیاری از پاک‌کننده‌های موجود در صنعت و مصارف خانگی، بازهای قوی یا نسبتا قوی هستند. برای مثال، جوش شیرین یکی از این موارد است که در مصارف خانگی متعددی استفاده می‌شود. از بازهای قوی مانند سدیم هیدروکسید و پتاسیم هیدروکسید در پاک‌کنند‌هایی مانند لوله‌باز‌کن‌ها استفاده می‌شود. برخی از این موارد به شکل تجاری با برخی از اسیدها برای اثر‌گذاری بیشتر ترکیب شده‌اند. برخی از این موارد به حدی خورنده و خطرناک هستند که نیاز است مستقیما به فاضلاب وارد نشوند.

بازها ساختاری لیز و طعمی تلخ دارند. pH این مواد از ۷ بالاتر است و هرچه مقدار بیشتری داشته باشد، باز قوی‌تر و خورنده‌تر است. این مواد می‌توانند مواد آلی را در خود حل کنند و باعث بزور سوختگی‌ها و خوردگی شدید شوند.

کاربرد پاک کننده خورنده چیست؟

در قسمت‌های قبل آموختیم پاک کننده خورنده چیست. پاک‌کننده‌های خورنده برای تسهیل فرآیند پاک کردن سطوح استفاده می‌شود. آلودگی‌های آلی مانند لکه‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها، کپک و …استفاده می‌‌شود. این پاک‌کننده‌ها همچنین آلودگی‌های غیرآلی مانند باقی‌مانده‌های مواد معدنی آب سخت را پاک می‌کنند. در ادامه یکی از مهم‌ترین کاربردهای پاک‌کننده‌های خورنده را توضیح می‌دهیم.

شست و شوی صنعتی فلزات

یکی از مهم‌ترین کاربردهای پاک‌کننده‌های خورنده، پاک کردن سطوح فلزات است. در بسیاری از صنایع، از لوازم و تجهیزات فلزی استفاده می‌شود که پاک شدن سطوح آن‌ها پس از مدتی یکی از مهم‌ترین مراحل افزایش کیفیت محصولات است. همچنین، پاک کردن سطح فلزی، از آسیب به آن‌ها جلوگیری می‌کند.

تجهیزات فلزی صنعتی معمولا آلوده به مواد آلی و معدنی مختلفی هستند که در نتیجه استفاده از روان کننده‌های صنعتی، خوردگی سطح فلز، باقی‌مانده مواد، رسوب آب سخت و … هستند. روش‌های متفاوتی برای پاک کردن این آلودگی‌ها از سطح فلزات وجود دارد که در آن‌ها از پاک‌کننده‌ خورنده استفاده می‌شود. در این روش‌ها از پاک‌کننده‌هایی مانند سدیم هیدروکسید، اسید کلریدریک، اسید سولفوریک و اسید فلوئوریدریک استفاده می‌شود.

انتخاب پاک کننده خورنده

اولین قدم در انتخاب پاک کننده خورنده، مشخص کردن سطحی است که نیاز به پاکسازی دارد. سپس نوع آلودگی باید به خوبی شناسایی شود. برخی از سطوح به شدت به برخی از انواع پاک کننده خورنده حساس هستند. به همین دلیل، شناخت سطح و آلودگی و ویژگی‌های آن‌ها قدمی بسیار مهم است.

همچنین باید به این نکته توجه کرد که بسیاری از پاک‌کننده‌های ترکیبی وجود دارند که هم شامل سورفکتانت‌ها و هم پاک‌کننده‌های خورنده هستند. بسیاری از مواد پاک‌کننده ضدعفونی کننده مانند وایتکس و آمونیاک نیز خورنده هستند. بنابراین دانشتن اینکه انواع پاک کننده خورنده چیست نیز یکی از مهم‌ترین قدم ها برای انتخاب پاک‌کننده است.

نوع آلودگی و پاک کننده

مقدار اسیدیته پاک کننده خورنده بسته به نوع و مقدار آلودگی موجود انتخاب می‌شود. برای مثال، به صورت فرضی، آشپزخانه‌ای کوچک را در نظر بگیرید که اسیدهای چرب و لکه‌های فراوانی سطوح آن را پوشانده باشند. برای همچین مصرفی، پاک‌کننده‌هایی قلیایی با pH بین ۸ تا ۹ مناسب هستند.

در مقابل، برای سطوح بزرگ‌تر یا آلوده‌تر مانند مکان تهیه و پردازش مواد غذایی ممکن است پاک‌کننده‌ای با pH حدود ۱۱ نیاز باشد. از طرف دیگر، برای پاک کردن آلودگی‌ها و لکه‌های موجود در مکان‌هایی مانند سرویس بهداشتی با سطوح سرامیکی، آلودگی‌ها معمولا مواد قلیایی معدنی باکتریایی هستند که پاک‌کننده‌هایی اسیدی یا بر پایه سیتریک اسید و آنتی باکتریال برای پاک کردن آن‌ها استفاده می‌شود.

pH پاک کننده خورنده

پاک‌کننده‌های خورنده معمولا pHهای اسیدی و بازی دارند و به همین دلیل می‌توانند باعث از بین رفتن آلودگی‌ها، سطوح مختلف و پوست شوند. شناخت pH مواد مختلف یکی از مهم‌ترین قدم‌ها در انتخاب نوع پاک‌کننده است. همچنین، شناخت اسیدیته پاک کننده خورنده به ما در رعایت نکات ایمنی در کار با این مواد کمک می‌کند. در ادامه، مقدار pH برخی از پاک‌کننده‌های خورنده ارائه شده است.

شناخت اسیدیته مواد به انتخاب بهتر پاک‌کننده برای لکه‌های مختلف کمک می‌کند. پاک‌کننده‌های قلیایی برای پاک کردن لکه‌های اسیدی موجود در آلودگی‌ها، گریس، پروتئین‌ها، روغن‌ها و سایر مواد آلی مناسب است. در مقابل، اسیدها برای پاک کردن لکه‌های قلیایی مانند رسوب کلسیم، زنگ آهن و سایر مواد معدنی مناسب هستند. پیشنهاد می‌کنیم برای درک بهتر pH مواد و خواص اسیدی و بازی، مطلب روش تشخیص اسید و باز مجله فرادرس را مطالعه کنید.

خطرات پاک کننده خورنده چیست؟

در قسمت قبل آموختیم روش انتخاب پاک کننده خورنده چیست. باید به این نکته توجه داشت که پاک‌کننده‌های خورنده، موادی خطرناک هستند. این مواد معمولا بخاراتی دارند که می‌تواند باعث حساسیت ریه‌ها و سیستم تنفسی شود. همچنین ترکیب این مواد با برخی از پاک‌کننده‌ها می‌تواند بخارات سمی و مرگبار مانند مشتقات کلر آزاد کند.

پاک‌کننده‌های خورنده سطوح مختلف را از بین برده و می‌توانند باعث سوختگی شدید پوست شوند و به همین علت باید با احتیاط از آن‌ها استفاده کرد. توجه به علائم هشداردهنده روی این مواد یکی از مهم‌ترین اقدامات در حفظ ایمنی کار با مواد پاک کننده خورنده است. در ادامه، مهم‌ترین خطرات این مواد را توضیح می‌دهیم.

مخلوط کردن پاک کننده ها

مخلوط کردن پاک‌کننده‌ها یکی از خطرناک‌ترین اتفاقاتی است که در هنگام کار با این مواد (مخصوصا در محیط‌های کوچک و خانه‌ها) اتفاق می‌افتد. ترکیب برخی از پاک‌کننده‌ها می‌تواند گازهایی بسیار سمی تولید کند که استنشاق آن‌ها برای سلامتی مضر بوده و حتی می‌تواند باعث خفگی شود. برخی از ترکیبات خطرناکی که نباید با هم ترکیب شوند در ادامه معرفی شده است.

• ترکیب سفید کننده (وایتکس) و سرکه: این ترکیب گاز کلر آزاد می‌کند و می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، سوختگی و حساسیت چشم‌ها شود.
• ترکیب سفید کننده (وایتکس) و آمونیاک: این ترکیب گاز کلرآمین آزاد می‌کند و می‌تواند باعث تنگی نفس و درد قفسه سینه شود.
• ترکیب سفید کننده (وایتکس) و الکل: این ترکیب کلروفرم آزاد می‌کند که بسیار سمی است.
• هیدروژن پر اکسید (آب اکسیژنه) و سرکه: این ترکیب پراستیک اسید آزاد می‌کند که بسیار خورنده است و می‌تواند باعث سوختگی شود.

آسیب به سطوح

پاک‌کننده‌های خورنده از ترکیبات خورنده و خطرناکی مانند اسیدها و بازهای قوی تشکیل شده‌اند. این مواد می‌توانند با فلزات، پلاستیک و سایر مواد واکنش داده و باعث به وجود آمدن زنگ آهن، تضعیف ساختار یا از بین رفتن ساختار مواد شوند. برای مثال، اسیدها می‌توانند باعث از بین رفتن و خوردگی تجهیزات و ماشین آلات صنعتی فلزی شوند.

بازها  نیز می‌توانند به پارچه‌ها، چوب و برخی دیگر از سطوح و پوست آسیب بزنند. استفاده صحیح و با احتیاط و همچنین نگه‌داری ایمن پاک‌کننده‌های خورنده یکی از مهم‌ترین اقدامات در استفاده از این مواد است.

آسیب به سلامت

در معرض مواد پاک کننده خورنده قرار گرفتن، استنشاق این مواد، تماس با این مواد و بلعیدن این مواد می‌تواند آسیب‌هایی بسیار جدی را به سلامت انسان و جانداران وارد کند. تماس این مواد با چشم یا پوست می‌تواند باعث سوختگی شده یا این بافت‌ها را از بین ببرد. استنشاق این مواد باعث آسیب به شش‌ها و بروز مشکلات تنفسی خواهد شد.

خطر آتش و انفجار

بسیاری از مواد پاک کننده خورنده، موادی آتش‌گیر هستند و در صورت در معرض حرارت بودن (یا هر فعال‌کننده دیگری مانند جرقه) می‌توانند آتش گرفته یا منفجر شوند. برای مثال، مخلوط کردن اسیدها با برخی از مواد آلی، باعث انجام یک واکنش شیمیایی شدید و خطرناک خواهد شد که می‌تواند باعث آسیب به تجهیزات و سلامت افراد شود.

خطرات زیست محیطی

بسیاری از پاک‌کننده‌های خورنده برای محیط زیست خطراتی را به همراه دارند و نمی‌توان آن‌ها را به شکل عادی دفع کرد. معمولا باقی مانده‌های حجیم این مواد که در صنایع مختلف استفاده می‌شوند، باید به عنوان پسماند خطرناک دفع شوند. این مواد در صورت رها شدن در محیط زیست، می‌توانند باعث آلودگی آب‌ها و آسیب به اکوسیستم شوند یا بر کیفیت و سللامت خاک اثر بگذارند. برای مثال، اسیدها می‌توانند مقدار pH خاک را کاهش داده و باعث غیرقابل سکونت شدن آن برای گیاهان و جانوران شود.

اثر دما بر پاک کننده خورنده

در این مطلب از مجله فرادرس آموختیم پاک کننده خورنده چیست و چگونه به پاک کردن آلودگی‌ها و لکه‌ها کمک می‌کند. توجه به دمای استفاده از این پاک‌کننده‌ها نیز یکی از عواملی است که باید رعایت شود.  افزایش دما باعث افزایش سرعت واکنش پاک‌کننده‌های خورنده با سطوح شده و مقدار سرعت خورندگی را زیاد می‌کند. در واقع، دما می‌تواند مستقیما بر سنتیک واکنش این مواد با سطوح اثر بگذارد.

بنابراین، بسیاری از پاک‌کننده‌های خورنده در دماهای بالاتر با شدت و سرعت بیشتری با سطوح واکنش می‌دهند. همچنین، دمای نگه‌داری این مواد نیز یکی دیگر از مواردی است که باید به آن توجه شود. برای مثال، آب اکسیژنه در محیط‌های گرم گاز اکسیژن آزاد کرده و می‌تواند باعث منفجر شدن ظرف نگه دارنده آن و آسیب به محیط اطراف شود.