23 مرداد 1404 ساعت 21:46
پژوهش تازه‌ای پرده از راز مخفی شکست ناپلئون از روسیه برداشت. این کشف دیدگاه‌ها درباره یکی از مهم‌ترین نبردهای قرن نوزدهم را دگرگون می‌کند.
در جریان عقب‌نشینی فاجعه‌بار ناپلئون از خاک روسیه در سرمای طاقت‌فرسا، ارتش او که تعدادش به حدود 600 هزار سرباز می‌رسید، بر اثر گرسنگی و شیوع بیماری‌ها به شدت کاهش یافت. پژوهشی تازه توانسته است عوامل میکروبی که در این مرگ و میر گسترده نقش داشتند، شناسایی کند.
کشف راز شکست ناپلئون از روسیه
در ماه ژوئن سال 1812، ناپلئون اول با نیرویی متشکل از حدود 500 هزار تا 600 هزار سرباز به قصد تسخیر مسکو به خاک روسیه یورش برد. با این حال، هنگامی که نیروهای او در شهری ویران‌شده و خالی از منابع گرفتار شدند، بنا به گزارش نویسندگان این تحقیق، تصمیم به عقب‌نشینی در پاییز همان سال گرفتند. آنان نمی‌دانستند که زمستان‌های روسیه به مراتب بی‌رحم‌تر از دشمنان مسلح خواهند بود.
بین 19 اکتبر 1812 تا 14 دسامبر 1812، ارتش ناپلئون با ضایعه‌ای جبران‌ناپذیر روبه‌رو شد. نزدیک به 300 هزار نفر از سربازان او در سرمای شدید جان خود را از دست دادند؛ شرایطی که بیماری نیز آن را وخیم‌تر کرده بود. در مقاله‌ای که در پایگاه bioRxiv منتشر شده، محققان اشاره کرده‌اند که پزشک معاصر این رویداد، دکتر J.R.L. de Kirckhoff، کتابی درباره بیماری‌هایی که سربازان را درگیر کرده بود نوشت. او به‌ویژه به بروز تیفوس اشاره و آن را عامل اصلی تلفات دانست. او و تنها فردی نبود که چنین نظری داشت.
با این حال، ماهیت بیماری‌هایی که نیروهای ناپلئون را از پا انداخت، موضوعی باقی ماند که سال‌ها محل بحث و پژوهش بود. اکنون گروهی از محققان دانشگاه Paris Cité و انستیتو پاستور به همراه چند مرکز پژوهشی دیگر، با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین روش‌های aDNA، بقایای سربازان ناپلئونی را دوباره بررسی کرده و نخستین شواهد مستقیم از عوامل عفونی مؤثر در سقوط این ارتش را ارائه داده‌اند.
برای این کار، پژوهشگران DNA استخراج‌شده از 13 دندان متعلق به سربازانی که در یک گور دسته‌جمعی در شهر ویلنیوس، لیتوانی، دفن شده بودند، مورد بررسی قرار دادند. هر دندان به‌طور متوسط حدود 20 میلیون داده‌ی خوانش در اختیار تیم تحقیق قرار داد.
نویسندگان مقاله توضیح داده‌اند: «در گام نخست، فهرستی از تاکسون‌هایی تهیه کردیم که بیش از 200 خوانش منتسب به پاتوژن‌های شناخته‌شده داشتند. این معیار منجر به شناسایی 14 تاکسون کاندید شد که سپس بر اساس شمارش k-mer، نرخ تکرار داده‌ها و پوشش تخمین‌زده‌شده توسط ابزار KrakenUniq، و همچنین با توجه به اهمیت اپیدمیولوژیک شناخته‌شده و تناسب آن با شرایط نظامی اوایل قرن نوزدهم اروپا و علائم مستند تاریخی همچون تب، اسهال و یرقان، ارزیابی و اولویت‌بندی شدند.»
نتیجه این ارزیابی‌ها، شناسایی دو گونه باکتری بود: Salmonella enterica که عامل تب پاراتیفوئید است و Borrelia recurrentis که تب بازگشتی ناشی از شپش را ایجاد می‌کند. بیماری پاراتیفوئید که از نظر بالینی به تیفوئید شباهت دارد، معمولاً از طریق آب یا غذای آلوده وارد بدن می‌شود. تب بازگشتی ناشی از شپش نیز با بروز دوره‌های تب شدید، درد عضلانی و ضعف مفرط همراه است.
رد مطالعات قبلی درباره علت شکست ناپلئون از روسیه
پژوهش‌های پیشین شواهدی از وجود شپش بر روی لباس و بدن سربازان ناپلئونی و حتی قطعاتی از DNA مربوط به Rickettsia prowazekii، عامل تیفوس اپیدمیک، به دست آورده بودند. اما بررسی اخیر هیچ نشانی از آن باکتری یا از Bartonella quintana عامل تب سنگر نیافت. باورهای گذشته مبنی بر آلودگی سربازان به این عوامل، نادرست از آب درآمد.
طبق گزارش LBV، سربازان گرسنه در طول عقب‌نشینی، به خوردن چغندرهای شور موجود در بشکه‌هایی که در خانه‌های متروک لیتوانی رها شده بود، روی آوردند. این بشکه‌ها تقریباً در هر خانه یافت می‌شد و آنان نه‌تنها ترشی چغندر را می‌خوردند، بلکه آب شور آن را نیز می‌نوشیدند. این کار موجب اسهال و التهاب دستگاه گوارش آنان شد؛ علائمی که پژوهشگران آن را با تب پاراتیفوئید مرتبط دانستند. وجود شپش در لباس‌های سربازان نیز توان جسمی آن‌ها را به شدت تضعیف کرد.
در نهایت، یکی از معماهای تاریخی که سال‌ها با اطلاعات نادرست و فرضیات غلط آمیخته بود، برطرف شد. اکنون راز مخفی شکست ناپلئون از روسیه گشوده شده است. این تحقیق که در پایگاه bioRxiv منتشر شده، برای نخستین بار شواهد مستقیمی ارائه کرد که نشان می‌دهد تب پاراتیفوئید، و نه تیفوس، عامل مهمی در تلفات گسترده ارتش ناپلئون بوده است.
source