1

در سینه نزدیک به ۷۰۰ نفر از ساکنان تورنتو، پزشکان ردپای کمرنگی از اثرات آلودگی هوا یافته‌اند.
با استفاده از یکی از حساس‌ترین ابزارهای پزشکی یعنی تصویربرداری تشدید مغناطیسی قلب (MRI)، پژوهشگران نشان داده‌اند که قرارگیری طولانی‌مدت در معرض ذرات معلق ریز موسوم به PM2.5 با ایجاد زخم‌های ریز در عضله قلب، موسوم به فیبروز میوکارد منتشر (diffuse myocardial fibrosis) مرتبط است.

این یافته به توضیح علت افزایش خطر نارسایی قلب، حملات قلبی و سایر بیماری‌های قلبی‌عروقی در میان افرادی که در محیط‌های آلوده زندگی می‌کنند کمک می‌کند.

ذرات ریز، آسیب‌های بزرگ

PM2.5 چیست؟

PM2.5 به ذراتی گفته می‌شود که قطرشان کمتر از ۲٫۵ میکرومتر است؛ یعنی آن‌قدر کوچک‌اند که می‌توانند از سیستم دفاعی طبیعی ریه عبور کرده، مستقیماً وارد جریان خون شوند.

منابع تولید این ذرات شامل اگزوز خودروها، نیروگاه‌های زغال‌سنگ، دودکش‌های صنعتی و حتی دود آتش‌سوزی‌های طبیعی هستند.

پیوند نامرئی میان آلودگی و بیماری قلبی

در حالی که مطالعات پیشین بارها ارتباط میان سطوح بالای PM2.5 و بیماری‌های قلبی‌عروقی را نشان داده‌اند، زنجیره زیستی رویدادهایی که این دو را به هم پیوند می‌دهد، تاکنون نامشخص باقی مانده بود.

دکتر «کیت هانمن» (Kate Hanneman)، متخصص تصویربرداری قلب و قفسه سینه در دانشگاه تورنتو و شبکه سلامت دانشگاهی، نویسنده ارشد این مطالعه است. او می‌گوید:
«اگر در معرض آلودگی هوا باشید، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی برایتان بیشتر است، از جمله حمله قلبی. ما می‌خواستیم بدانیم چه چیزی این خطر را در سطح بافتی بدن افزایش می‌دهد.»

اسکن قلب، واقعیت آلودگی را آشکار می‌کند

روش مطالعه

تیم هانمن ۲۰۱ داوطلب سالم و ۴۹۳ بیمار مبتلا به کاردیومیوپاتی گشادشونده (نوعی بیماری که قدرت پمپاژ قلب را تضعیف می‌کند) را جذب کرد.

هر شرکت‌کننده تحت MRI پیشرفته‌ای قرار گرفت که توانایی عضله قلب در نگهداری ماده حاجب را اندازه‌گیری می‌کند. با تحلیل این سیگنال‌ها، پزشکان توانستند میزان زخم‌های میکروسکوپی را که در آزمایش‌های معمول قابل شناسایی نیستند، محاسبه کنند.

تخمین میزان قرارگیری در معرض آلودگی

برای تخمین میزان قرارگیری طولانی‌مدت افراد در معرض PM2.5، پژوهشگران از داده‌های ماهواره‌ای، پایشگرهای کیفیت هوای دولتی و سوابق محل سکونت استفاده کردند که یک بازه ده‌ساله را در بر می‌گرفت.

نتایج

حتی در سطوح نسبتاً پایین آلودگی هوای شهرهای کانادا، الگوی روشنی نمایان شد: هرچه قرارگیری در معرض PM2.5 بیشتر بود، میزان فیبروز عضله قلب نیز افزایش می‌یافت.

این یافته نشان می‌دهد که آلودگی ذرات معلق می‌تواند بدون وجود بیماری زمینه‌ای هم بر قلب تأثیر منفی بگذارد؛ هم در بیماران قلبی و هم در افراد سالم.

اثر آلودگی بر گروه‌های حساس‌تر

تفاوت اثرگذاری میان افراد

تحلیل دقیق‌تر داده‌ها نشان داد که برخی گروه‌ها بیشتر آسیب می‌بینند.
زنان نسبت به مردان ارتباط قوی‌تری بین آلودگی و زخم قلبی نشان دادند. همچنین افراد سیگاری و مبتلایان به پرفشاری خون حساسیت بیشتری داشتند.

این نتایج نشان می‌دهد که عوامل فیزیولوژیکی یا سبک زندگی می‌توانند آسیب‌پذیری قلب در برابر آلودگی هوا را افزایش دهند.

هانمن می‌گوید:
«حتی افزایش‌های جزئی در سطوح آلودگی هوا نیز اثرات قابل‌سنجشی بر قلب دارند.
مطالعه ما نشان می‌دهد کیفیت هوا می‌تواند نقش مهمی در تغییر ساختار قلب داشته باشد و زمینه را برای بیماری قلبی در آینده فراهم کند.»

آسیب‌هایی پایین‌تر از آستانه مجاز

یکی از مهم‌ترین نتایج این مطالعه این بود که تغییرات زیان‌آور در ساختار قلب در سطوحی از آلودگی رخ می‌دهد که پایین‌تر از استانداردهای ملی و بین‌المللی کیفیت هوا هستند.

اکثر شرکت‌کنندگان در محله‌هایی زندگی می‌کردند که با استانداردهای کانادا و سازمان جهانی بهداشت مطابقت داشتند،
اما با این حال، پژوهشگران مشاهده کردند که زخم‌های قلبی با افزایش سطح آلودگی، هرچند اندک، بیشتر می‌شوند.

هانمن تأکید می‌کند که سیاست‌های سلامت عمومی که بر پایه «آستانه ایمن» تدوین می‌شوند، ممکن است اساساً نادرست باشند.
او می‌گوید:
«اگرچه کیفیت هوا طی دهه گذشته در کانادا و آمریکا بهبود یافته است، اما هنوز راه زیادی تا رسیدن به وضعیت مطلوب باقی مانده است.»

او خواستار مقررات سخت‌گیرانه‌تر، نظارت بهتر و کاهش جدی انتشار آلاینده‌ها از منابعی مانند حمل‌ونقل، صنایع و مناطق مستعد آتش‌سوزی شد.

نقش جدید تصویربرداری پزشکی

تصویربرداری فراتر از تشخیص

این پژوهش همچنین دامنه کاربرد تصویربرداری پزشکی را فراتر از تشخیص بیماری‌های متداول گسترش می‌دهد.

هانمن می‌گوید:
«تصویربرداری پزشکی می‌تواند ابزاری برای درک اثرات زیست‌محیطی بر سلامت بیماران باشد.»

با شناسایی و سنجش تغییرات اولیه در بافت‌های بدن که بر اثر آلودگی ایجاد شده‌اند، متخصصان تصویربرداری می‌توانند با متخصصان قلب، اپیدمیولوژیست‌ها و مسئولان بهداشت عمومی همکاری کرده، دقت در پیش‌بینی خطر بیماری‌ها را افزایش دهند و اقدامات مؤثرتر ارائه دهند.

ضرورت بررسی سوابق زیست‌محیطی بیمار

برای پزشکان، نتیجه عملی این پژوهش روشن است: سوابق زیست‌محیطی بیماران باید در اتاق معاینه در نظر گرفته شود.

اگر بیماری در مسیرهای پرترافیک رفت‌وآمد می‌کند، در کارخانه‌های صنعتی کار می‌کند یا در منطقه‌ای زندگی می‌کند که دائماً در معرض دود آتش‌سوزی قرار دارد، باید این عوامل را نیز در ارزیابی خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی گنجاند.

رهگیری آسیب‌های طولانی‌مدت به قلب

تیم تحقیقاتی تورنتو قصد دارد داوطلبان خود را در طول زمان دنبال کند تا ببیند آیا فیبروز منتشر به بیماری‌های قلبی آشکار تبدیل می‌شود یا نه، و اینکه آیا کاهش تماس با آلودگی می‌تواند روند آسیب را متوقف یا معکوس کند.

این گروه همچنین امیدوار است این مطالعه را در مناطقی با سطوح بالاتر آلودگی PM2.5 تکرار کند تا بررسی شود آیا این رابطه در شرایط شدیدتر نیز پابرجا و حتی قوی‌تر است یا نه.

در همین حال، سیاست‌گذاران می‌توانند از این نتیجه‌گیری بهره ببرند: کاهش آلودگی ذرات معلق نه‌تنها آسمان پاک‌تری به ارمغان می‌آورد، بلکه به قلب‌های سالم‌تر نیز منجر می‌شود.

هر گرم دوده‌ای که وارد جو نمی‌شود، برابر است با یک گرم زخم میکروسکوپی کمتر در عضله قلب جمعیت.

مطالعه فوق در ژورنال Radiology منتشر شده است.