بن ماضی بخش اصلی فعل‌های ماضی، آینده و کلمه‌هایی مانند صفات مفعولی و بن مضارع، بخش اصلی فعل‌های مضارع، امر و کلمه‌هایی مانند صفت‌های فاعلی است. همچنین، بن ماضی، مصدر بدون «ن» و بن مضارع، فعل امر بدون «بـ» است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم بن ماضی و مضارع چیست و ده ها مصدر با بن ماضی و مضارع آنها را به‌عنوان نمونه، معرفی و بررسی می‌کنیم. علاوه بر این‌ها، یاد می‌گیریم چگونه بن ماضی و مضارع و مصدر را پیدا کنیم و این‌ها را هم با مثال و به صورت عملی بررسی می‌کنیم. همچنین جدول بن ماضی و مضارع را نیز معرفی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردهایم تا با استفاده از آنها میزان یادگیری خود را بسنجید و افزایش دهید.
آنچه در این مطلب می‌آموزید:
-
با کارکردهای بن ماضی و بن مضارع آشنا می‌شوید.
-
جایگاه بن ماضی و مضارع در انواع فعل را با مثال یاد می‌گیرید.
-
یاد می‌گیرید چگونه مصدر فعل و هر واژه دیگری را تشخیص دهید.
-
با روش پیدا کردن بن ماضی در افعال مختلف و سایر کلمه‌ها آشنا می‌شوید.
-
نحوه پیدا کردن بن مضارع همه افعال و همه واژه‌ها را یاد می‌گیرید.
-
روش یافتن مصدر و بن ماضی و مضارع فعل‌های غیرساده مانند فعل مرکب را خواهید دانست.
بن ماضی و مضارع
بن ماضی و مضارع مهم‌ترین بخش‌های هر فعل فارسی هستند. بن ماضی هر فعل، مصدر فعل بدون «ن» انتهای آن و بن مضارع هر فعل، حالت امری همان فعل بدون «بـ» ابتدایی آن است. در ادامه مطلب، با مثال بن ماضی و مضارع و مصدر را توضیح می‌دهیم و روش تشخیص هرکدام را نیز به‌طور دقیق و مرحله‌ای بیان می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری بن ماضی و مضارع فارسی با مثال، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال بن ماضی و مضارع
در فهرست زیر چند بن ماضی و مضارع از مصدرهای پرکاربرد فارسی را آوردهایم.
- بن ماضی و مضارع نوشتن: نشست / نشین
- بن ماضی و مضارع ساختن: ساخت / ساز
- بن ماضی و مضارع رستن: رست / رو
- بن ماضی و مضارع شنیدن: شنید / شنو
- بن ماضی و مضارع نهادن: نهاد / نِه
بن مضارع چیست؟
بن مضارع بخش اصلی همه فعل‌های مضارع، امر و برخی از واژه‌های دیگر مانند صفت‌های فاعلی و… است. در همه فعل‌های مضارع اگر بخش‌های اضافی فعل مانند پیشوندهای تصریفی، فعل‌های کمکی و شناسه‌ها را حذف کنیم، آنچه باقی می‌ماند، بن مضارع است. برای مثال در فعل «می‌خوانیم»، با حذف پیشوند تصریفی «می» و شناسه «ـیم» به واژه «خوان» می‌رسیم که بن مضارع آن است. در فهرست زیر بن‌های مضارع چند نمونه دیگر را نیز مشخص کردهایم.
- می‌گویند: حذف «می» و «ند»: گو
- بمانید: حذف «بـ» و «ـید»: مان
- می‌خواهیم: حذف «می» و «ـیم»: خواه
- بچرخیم: حذف «بـ» و «ـیم»: چرخ
- داریم می‌رویم: حذف فعل کمکی «داریم»، «می» و «ـیم»: رو
بن ماضی چیست؟
بن ماضی، بخش اصلی همه فعل‌های ماضی، فعل آینده و انواع دیگری از واژه‌ها مانند صفت‌های مفعولی است. مصدر هر فعل، بدون «ن» انتهایی آن را بن ماضی آن فعل محسوب می‌کنیم. البته با صرف فعل سوم شخص مفرد ماضی ساده هر فعل نیز به بن ماضی آن فعل می‌رسیم. برای مثال فعل «می‌رفتیم» یک فعل ماضی است که مصدر آن، «رفتن» و بن ماضی آن، «رفت» است. با مشاهده مثال‌های فهرست زیر، بیشتر با بن‌های ماضی آشنا می‌شوید.
- کشیدیم: از مصدر «کشیدن»: بن ماضی «کشید»
- پرسیده‌اند: از مصدر «پرسیدن»: بن ماضی «پرسید»
- خوابیدند: از مصدر «خوابیدن»: بن ماضی «خوابید»
- خورده بودند: از مصدر «خوردن»: بن ماضی «خورد»
- رفته بوده‌ام: از مصدر «رفتن»: بن ماضی «رفت»
تشخیص بن ماضی و مضارع از روی زمان فعل
با یادگیری و شناخت ساختارهای مختلف افعال ماضی و مضارع و فعل آینده، با اجزای غیراصلی هرکدام از آنها آشنا می‌شوید و برای تشخیص بن ماضی و مضارع هر فعل، تنها کافی است که این اجزای غیراصلی را حذف کنید. در ادامه همین بخش، ساختارهای مختلف انواع فعل فارسی را آوردهایم و بن فعل و اجزای فرعی هرکدام را نیز با مثال توضیح داده‌ایم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل‌های ماضی و مضارع و پیدا کردن بن فعل آنها، فیلم آموزش رایگان چگونه پیدا کردن فعل ماضی و مضارع و بن فعل در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
فعل‌های ماضی
در فهرست زیر، ساختار انواع فعل‌های ماضی را آوردهایم تا با جایگاه بن فعل در هرکدام از این ساختارها و اجزای غیر از بن فعل در آنها آشنا شوید. چون برای ساخت فعل آینده نیز از بن ماضی استفاده می‌کنیم، این فعل را نیز در این بخش آوردهایم.
- ماضی ساده: بن ماضی + شناسه / نوشتیم (نوشت (بن ماضی) + یم)
- ماضی استمراری: می + بن ماضی + شناسه / می‌نوشتم (می + نوشت (بن ماضی) + یم)
- ماضی نقلی: بن ماضی + ه + ام، ای، است، ایم، اید، اند / نوشته‌ایم (نوشت (بن ماضی) + ه + ایم)
- ماضی التزامی: بن ماضی + ه + باشم، باشی، باشد، باشیم، باشید، باشند / نوشته باشیم (نوشت (بن ماضی) + ه + باشیم)
- ماضی بعید: بن ماضی + ه + بودم، بودی، بود، بودیم، بودید، بودند / نوشته بودیم (نوشت (بن ماضی) + ه + بودیم)
- ماضی ابعد: بن ماضی + ه + بوده‌ام، بوده‌ای، بوده است، بوده‌ایم، بوده‌اید، بوده‌اند / نوشته بوده‌ایم (نوشت (بن ماضی) + ه + بوده‌ایم)
- ماضی نقلی مستمر: می + بن ماضی + ه + ام، ای، است، ایم، اید، اند / می‌نوشته‌ایم (می + نوشت (بن ماضی) + ه + ایم)
- ماضی مستمر نقلی: داشتم، داشتی، داشت، داشتیم، داشتید، داشتند + می + بن ماضی + ه + ام، ای، است، ایم، اید، اند / داشتیم می‌نوشته‌ایم (داشتیم + می + نوشت (بن ماضی) + ه + ایم)
- فعل آینده: خواه، خواهی، خواهد، خواهیم، خواهید، خواهند + بن ماضی / خواهیم نوشت (خواهیم + نوشت (بن ماضی))
فعل های مضارع
با تجزیه کردن ساختار همه فعل های مضارع در فهرست زیر، می‌توانید اجزای غیرضروری هرکدام را تشخیص دهید و در پیدا کردن بن مضارع، بهتر عمل کنید. چون فعل امر را نیز از بن مضارع می‌سازیم، آن را هم در این بخش بررسی کردهایم.
- مضارع ساده: بن مضارع + شناسه / نویسیم (نویس (بن مضارع) + یم)
- مضارع اخباری: می + بن مضارع + شناسه / می‌نویسیم (می + نویس (بن مضارع) + یم)
- مضارع التزامی: بـ + بن مضارع + شناسه / بنویسیم (بـ + نویس (بن مضارع) + یم)
- مضارع مستمر: دارم، داری، دارد، داریم، دارید، دارند + می + بن مضارع + شناسه / داریم می‌نویسیم (داریم + می + نویس (بن مضارع) + یم)
- فعل امر: بـ + بن مضارع + شناسه «ید» (برای حالت جمع) / بنویس (بـ + نویس (بن مضارع))
در مطلب زیر از مجله فرادرس، همه زمان‌های فعل‌های فارسی را با ساختار و مثال‌های متنوع توضیح داده‌ایم.
۱۰ مصدر با بن ماضی و مضارع
در این بخش ۱۰ مصدر با بن ماضی و مضارع آنها را در کلمات مختلف تشخیص داده‌ایم. با مطالعه فهرست زیر، روش تشخیص مصدر و بن ماضی و مضارع را نیز یاد می‌گیرید.
- سازنده‌ها: مصدر، انجام عمل «ساختن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: ساخت / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بساز»: ساز
- استخوان‌سوز: مصدر، انجام عمل «سوختن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: سوخت / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بسوز»: سوز
- آموزش: مصدر، انجام عمل «آموختن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: آموخت / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بیاموز»: آموز
- رانندگان: مصدر، انجام عمل «راندن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: راند / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بران»: ران
- بودنی‌ها: مصدر، نشان‌دهنده حالت «بودن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: بود / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بباش»: باش
- جوینده: مصدر، انجام عمل «جستن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: جست / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بجو»: جو
- پرورش: مصدر، انجام عمل «پروردن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: پرورد / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بپرور»: پرور
- حاشیه‌نویسی: انجام عمل «نوشتن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: نوشت / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بنویس»: نویس
- دلبر: انجام عمل «بردن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: برد / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «ببر»: بر
- پیوسته‌پیوسته: انجام عمل «پیوستن» / بن ماضی: مصدر بدون «ن» انتهایی: پیوست / بن مضارع: حذف «بـ» از فعل امر «بپیوند»: پیوند
نکته های مثال ها
لازم است درباره برخی از مثال‌های فهرست بالا، نکته‌هایی را بیان کنیم تا در شناخت و تشخیص بن فعل‌ها دقیق‌تر عمل کنید.
- نکته درباره مثال سوم (آموزش): در تشخیص بن مضارع این فعل مشاهده کردید که فعل امر «بیاموز» بود ولی بعد از حذف «بـ»، بن مضارع آن را به صورت «آموز» نوشتیم. در واقع «یـ» موجود در «بیاموز»، «ی» میانجی است و از حروف اصلی این فعل و این بن محسوب نمی‌شود و فقط برای تلفظ درست این فعل امر، به ساختار این فعل اضافه شده است.
- نکته درباره مثال پنجم (بودنی‌ها): بن «بود» بن مخصوص به فعل‌های اسنادی است. یعنی انجام عملی را نشان نمی‌دهد بلکه فقط حالتی را بیان می‌کند. حالت امر این بن و برخی فعل‌های اسنادی دیگر مانند مصدر «استن» از مصدر «باشیدن» و بن «باش» ساخته می‌شود.
- نکته درباره مثال نهم (دلبر): خود این واژه، یک کلمه مرکب است که آن را از «دل (اسم) + بر (بن مضارع)» ساخته‌ایم. اگر بخواهیم مصدر و بن فعل‌های ماضی و مضارع آن را به صورت دقیق تشخیص دهیم، به ترتیب به واژه‌های، «دل بردن»، «دل برد» و «دل بر» می‌رسیم.
چگونه بن ماضی و مضارع و مصدر را پیدا کنیم؟
حال که دانستیم بن ماضی و مضارع چیست در این بخش، روش تشخیص هرکدام از آنها را با مثال توضیح می‌دهیم. اگر واژه‌ای که می‌خواهیم بن ماضی و مضارع آن را پیدا کنیم، فعل باشد، بن ماضی آن را با حذف «ن» از مصدر و بن مضارع آن را با حذف «بـ» از ابتدی فعل امر آن پیدا می‌کنیم. اما اگر واژه ما فعل نباشد یا پیدا کردن خود مصدر نیز برای مشکل باشد کافی است ادامه مطلب را مطالعه کنید. در ادامه روش تشخیص بن ماضی و مضارع را برای هر کلمه‌ای توضیح داده‌ایم اما پیش از این دو مورد، باید روش تشخیص مصدر را یاد بگیریم.
چگونه مصدر را پیدا کنیم؟
مصدر در واقع انجام عمل فعل را بدون زمان و شخص و شمار نشان می‌دهد. برای مثال «دویدن» یک مصدر است که با استفاده از آن، درک نمی‌کنیم چه کسی یا چه کسانی دویده‌اند یا این کار کی انجام شده است اما مفهوم این کار را درک می‌کنیم. برای تشخیص مصدر هر کلمه باید بررسی کنیم که آن کلمه، معنای انجام چه کاری یا بودن در چه حالتی را منتقل می‌کند. برای مثال کلمه «نویسنده» انجام کار «نوشتن» را نشان می‌دهد و همین «نوشتن» مصدر «نویسنده» است.
در ادامه، با بررسی چند مثال دیگر، روش تشخیص مصدر را کاملاً عملی یاد می‌گیرید. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری و شناخت مصدر و روش پیدا کردن آن، فیلم آموزش رایگان مصدر در زبان فارسی همراه با انواع و مثال در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
مثال
در فهرست زیر چند نوع کلمه مختلف که ساختمان‌ها و طبقات دستوری متفاوتی دارند را آوردهایم و مصدر آنها را پیدا کردهایم.
- سوخته: بر انجام عمل «سوختن» دلالت می‌کند.
- پرپر: انجام عمل «پریدن» نشان می‌دهد.
- بوده‌اند: بر حالت «بودن» دلالت می‌کند.
- سپرده‌ها: انجام عمل «سپردن» را بیان می‌کند.
- آموزگار: بر انجام عمل «آموختن» دلالت دارد.
- خوانندگان: انجام کار «خواندن» را نشان می‌دهد.
- پژوهش: بر انجام «پژوهیدن» دلالت می‌کند.
- گفتار: انجام عمل «گفتن» را بیان می‌کند.
- روان: بر انجام کار «رفتن» دلالت دارد.
چگونه بن ماضی را پیدا کنیم؟
بن ماضی پایه اولیه برای ساخت همه فعل‌های ماضی با ساختمان‌ها و زمان‌های مختلف است. همچنین بسیاری دیگر از کلمات مانند صفت‌ها را نیز از ترکیب کردن بن ماضی با پسوند و پیشوند می‌سازیم. برای پیدا کردن بن ماضی هر کلمه ابتدا باید مصدر آن کلمه را پیدا کنیم، سپس «ن» انتهای مصدر آن را حذف کنیم. برای مثال، مصدر کلمه «شنونده‌ها»، «شنیدن» است و بن ماضی آن، «شنید» می‌شود. در همین بخش با چند مثال این روش را توضیح داده‌ایم تا آن را بهتر یاد بگیرید.
مثال ۱
برای پیدا کردن بن ماضی واژه «رفتار» باید مراحل زیر را انجام دهیم.
- مرحله اول: این واژه، انجام عمل «رفتن» را نشان می‌دهد پس مصدر آن نیز، «رفتن» است.
- مرحله دوم: حذف «ن» از انتهای مصدر «رفتن»: «رفت» (بن ماضی)
مثال ۲
در فهرست زیر مراحل یافتن بن ماضی کلمه «پرستاران» را نشان داه‌ایم.
- مرحله اول: این کلمه بر انجام عمل «پرستیدن» دلالت دارد و مصدر آن، «پرستیدن» است.
- مرحله دوم: حذف «ن» از انتهای مصدر «پرستیدن»: «پرستید» (بن ماضی)
مثال ۳
در فهرست زیر چندین واژه را آوردهایم و مصدر و بن ماضی آنها را تشخیص داده‌ایم.
- خوردنی‌ها: انجام عمل «خوردن» را نشان می‌دهد. / «خوردن» بدون «ن»: بن ماضی «خورد»
- بسته‌ها: انجام عمل «بستن» را بیان می‌کند. / «بستن» بدون «ن»: بن ماضی «بست»
- بازدید: بر عمل «دیدن» دلالت می‌کند. / «دیدن» بدون «ن»: بن ماضی «دید»
چگونه بن مضارع را پیدا کنیم؟
بن مضارع مهم‌ترین جزء و بخش ثابت همه فعل‌های مضارع است و البته آن را در ساختمان انواع دیگری از واژه‌ها مانند صفات فاعلی و… نیز به کار می‌بریم. برای پیدا کردن بن مضارع نیز ابتدا مصدر کلمه را پیدا می‌کنیم. سپس متناسب با آن مصدر، فعل امری را صرف می‌کنیم. در انتهای نیز «بـ» را از ابتدای فعل امری که ساخته‌ایم و آنچه باقی می‌ماند، بن مضارع است. برای مثال، مصدر کلمه «دیدار»، «دیدن» است و اگر از این مصدر فعل امر بسازیم، «ببین» است. با حذف «بـ» از ابتدای این فعل امر، به بن مضارع آن یعنی «بین» می‌رسیم. به مثال‌های زیر توجه کنید تا این روش را بهتر یاد بگیرید.
پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری درست بن های ماضی و مضارع و روش تشخیص آنها، فیلم آموزش رایگان بن فعل ماضی و مضارع همراه با مثال های کاربردی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال ۱
در فهرست زیر، مراحل تشخیص بن مضارع کلمه «خواسته‌ها» را آوردهایم.
- مرحله اول: این کلمه بر مصدر «خواستن» دلالت می‌کند.
- مرحله دوم: ساخت فعل امر از مصدر «خواستن»: بخواه
- مرحله سوم: حذف «بـ» از ابتدای «بخواه»: بن مضارع «خواه»
مثال ۲
مراحل پیدا کردن بن مضارع کلمه «زایمان» را در فهرست زیر توضیح داده‌ایم.
- مرحله اول: این کلمه بر مصدر «زاییدن» دلالت می‌کند.
- مرحله دوم: ساخت فعل امر از مصدر «زاییدن»: بزا
- مرحله سوم: حذف «بـ» از ابتدای فعل امر «بزا»: بن مضارع «زا»
مثال ۳
در فهرست زیر، بن مضارع چند کلمه را بررسی کردهایم.
- دل‌شکسته: مصدر این واژه، «شکستن» است. / فعل امر مصدر این کلمه، «بشکن» است. / حذف «بـ» از «بشکن»: بن مضارع «شکن»
- پرخوری: مصدر این واژه، «خوردن» است. / فعل امر مصدر این واژه، «بخور» است. / حذف «بـ» از «بخور»: بن مضارع «خور»
- ستوده‌ام: مصدر این واژه، «ستودن» است. / فعل امر مصدر این واژه، «بستای» است. / حذف «بـ» از «بستای»: بن مضارع «ستای»
- سر زده: مصدر این واژه، «زدن» است. / فعل امر مصدر این کلمه، «بزن» است. / حذف «بـ» از «بزن»: بن مضارع «زن»
- لباس‌فروشی: مصدر این واژه، «فروختن» است. / فعل امر مصدر این کلمه، «بفروش» است. / حذف «بـ» از «بفروش»: بن مضارع «فروش»
جدول بن ماضی و مضارع مثالی در فارسی هشتم
در جدول زیر، مصدر و بن ماضی و مضارع پرکاربردترین فعل های فارسی را مشخص کردهایم.
| فعل‌های پرکاربرد | بن ماضی | بن مضارع |
| رفتن | رفت | رو |
| بردن | برد | بَر |
| نشستن | نشست | نِشین |
| خوردن | خورد | خورد |
| خواندن | خواند | خوان |
| ماندن | ماند | مان |
| بودن | بود | باش |
| گفتن | گفت | گو |
| شنیدن | شنید | شنو |
| آمدن | آمد | آ |
| شدن | شد | شو |
| نوشتن | نوشت | نویس |
| شستن | شست | شوی |
| خوابیدن | خوابید | خواب |
| آوردن | آورد | آور |
| پوشیدن | پوشید | پوش |
| شکستن | شکست | شکن |
| ایستادن | ایستاد | ایست |
| پرسیدن | پرسید | پُرس |
| داشتن | داشت | دار |
| پیچیدن | پیچید | پیچ |
| چیدن | چید | چین |
| ساختن | ساخت | ساز |
| سوختن | سوخت | سوز |
| شمردن | شمرد | شمر |
| پرستیدن | پرستید | پرست |
| دادن | داد | دِه |
| مردن | مرد | میر |
یادگیری بن ماضی و مضارع و مصدر هشتم با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم بن ماضی و مضارع چیست و چگونه آنها را پیدا کنیم. بن فعل مهم‌ترین جزء در انواع فعل با ساختارها و ساختمان‌های مختلف است و یادگیری آن برای هر فارسی زبانی لازم است. خود فعل نیز مهم‌ترین جزء در جمله است. بنابراین با یادگیری مبحث بن افعال علاوه بر یادگیری درست فعل فارسی و انواع آن و تشخیص ساختار، ساختمان و زمان فعل‌ها، در مبحث‌های دیگر اجزای جمله‌ها نیز پیشرفت می‌کنیم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آوردهایم.
همچنین برای یادگیری همه مباحث مربوط به فعل و کل نکات ادبیات متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.
بن ماضی و مضارع فعل های مرکب و پیشوندی
تا اینجا یاد گرفتیم بن ماضی و مضارع چیست و چگونه آنها را تشخیص دهیم. اما آنچه تا اینجا یاد گرفتیم برای فعل‌هایی با ساختمان ساده بود. درحالی‌که فعل‌هایی با ساختمان مرکب، پیشوندی، پیشوندی مرکب و عبارت فعلی نیز وجود دارند که تشخیص مصدر و بن‌های آنها نسبت به فعل‌های ساده، به دقت و توجه بیشتری نیاز دارد.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مصدر و بن ماضی و مضارع انواع فعل فارسی، مجموعه فیلم‌های آموزش صرف فعل و انواع آن به زبان ساده و با مثال در فرادرس را تماشا کنید. لینک این مجموعه آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مصدر و بن ماضی و مضارع فعل مرکب
چون فعل‌های مرکب را از ترکیب «تکواژ مستقل و معنادار + فعل ساده» می‌سازیم، در تشخیص مصدر و بن‌های آنها نیز باید همین ترکیب را حفظ کنیم. برای مثال، فعل جمله «آنها برای تشویق تیم فوتبال دست می‌زدند.»، فعل مرکب «دست می‌زدند» است و مصدر آن نیز «دست زدن» است. بن ماضی و مضارع آن نیز به ترتیب «دست زد» و «دست زن» هستند. در ادامه همین بخش این موضوع را با مثال‌های بیشتری توضیح داده‌ایم.
مثال ۱
فعل جمله زیر، یک فعل مرکب است. در فهرست پایین کادر، مصدر و بن ماضی و مضارع آن را مشخص کردهایم.
من و پدر و مادرم تو را دوست داریم.
- مصدر: مفهوم عمل «دوست داشتن» را منتقل می‌کند.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: دوست داشت
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: دوست دار
مثال ۲
در کادر زیر نیز یک جمله با فعل مرکب قرار داده‌ایم و مصدر و بن‌های آن را در فهرست پایین‌تر توضیح داده‌ایم.
مبحث مفعول را در سال گذشته یاد گرفته بودیم.
- مصدر: مفهوم عمل «یاد گرفتن» را بیان می‌کند.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: یاد گرفت
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: یاد گیر
نکته: فعل «بودیم» در ساختار فعل جمله بالا یعنی فعل «یاد گرفته بودیم»، فعلی کمکی است و جزء ساختمان فعل محسوب نمی‌شود پس نباید برای تشخیص مصدر و بن‌های فعل، آن را در نظر بگیریم. فعل‌های کمکی افعالی هستند که به دلیل صرف فعل در زمان‌هایی خاص، به فعل اضافه می‌شوند.
مصدر و بن های فعل پیشوندی
فعل‌های پیشوندی را از ترکیب «پیشوند وابسته و معناساز + فعل ساده» می‌سازیم و باید برای تشخیص مصدر و بن ماضی و مضارع آنها نیز، پیشوند را در ساختمان این اجزا قرار دهیم. برای مثال، فعل جمله «همه برای ادای احترام به او برخاستند.»، فعل پیشوندی «برخاستند» و مصدر آن نیز «برخاستن» است. بن‌های ماضی و مضارع آن نیز به ترتیب، «برخاست» و «برخیز» هستند. به مثال‌های زیر توجه کنید تا تشخیص مصدر و بن افعال پیشوندی را بهتر یاد بگیرید.
مثال ۱
فعل جمله زیر، یک فعل پیشوندی است و مصدر و بن ماضی و مضارع آن را در فهرست پایین‌تر مشخص کردهایم.
در تاریخ سوم بهمن به ایران بازگشتیم.
- مصدر: مفهوم «بازگشتن» را منتقل می‌کند.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: بازگشت
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: بازگرد
مثال ۲
در کادر زیر نیز جمله‌ای با فعل پیشوندی آوردهایم و مصدر و بن‌های آن را در فهرست پایین‌تر مشخص کرده ایم.
آب گلدان در خاک فرورفت.
- مصدر: مفهوم عمل «فرورفتن» را نشان می‌دهد.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: فرورفت
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: فرورو
مصدر و بن های فعل پیشوندی مرکب
در ساختمان فعل‌های پیشوندی مرکب، جز فعل ساده هم تکواژ مستقل و هم تکواژ وابسته وجود دارد. برای تشخیص درست و دقیق مصدر و بن‌های ماضی و مضارع آنها نیز باید هم تکواژ مستقل و هم تکواژ وابسته موجود در ساختمان فعل را ساختار آنها قرار بدهیم. با مشاهده مثال‌های زیر، این موضوع را بهتر درک می‌کنید.
مثال ۱
در کادر زیر جمله‌ای با فعل پیشوندی مرکب وجود دارد. ترکیب ساختمان این فعل چنین است: «سر (تکواژ مستقل) + در (پیشوند وابسته) + آورده‌اند (فعل ساده)»
آنها تا الان حتماً از کار شما سر در آورده‌اند.
- مصدر: مفهوم «سر در آوردن» را منتقل می‌کند.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: سر در آورد
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: سر در آور
مثال ۲
در کادر زیر نیز یک فعل پیشوندی مرکب وجود دارد. این فعل را از ترکیب «تن (تکواژ مستقل) + در (تکواژ وابسته) + دادیم (فعل ساده)» ساخته‌ایم و مصدر و بن‌های آن را در فهرست پایین‌تر مشخص کردهایم.
مجبور شدیم به این شرایط تن در دهیم.
- مصدر: مفهوم «تن در دادن» را منتقل می‌کند.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: تن در داد
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: تن در ده
مصدر و بن های عبارت فعلی
عبارت‌های فعلی، در واقع فعل‌هایی هستند که در ساختار آنها، یک حرف اضافه، یک تکواژ مستقل و یک فعل ساده وجود دارد. برای مثال، فعل جمله «نباید حاصل همه تلاش‌های ما از دست برود.» یعنی «از دست برود» عبارتی فعلی است و مصدر آن، «از دست رفتن» است. بن‌های ماضی و مضارع این فعل نیز، «از دست رفت» و «از دست رو» هستند. با مشاهده مثال‌های زیر با نحوه تشخیص مصدر و بن‌های عبارت‌های فعلی بیشتر آشنا می‌شوید.
مثال ۱
در کادر زیر عبارت فعلی «به تصویر کشیدهام» وجود دارد که مصدر و بن‌های آن را در فهرست پایین‌تر قرار داده‌ایم.
در این نقاشی، ستم‌های جامعه نسبت به زنان را به تصویر کشیدهام.
- مصدر: بر انجام عمل «به تصویر کشیدن» دلالت می‌کند.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: به تصویر کشید
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: به تصویر کش
مثال ۲
فعل جمله زیر نیز عبارت فعلی است و مصدر و بن‌های آن را در فهرست بعد از کادر، مشخص کردهایم.
دقیقاً قبل از امتحان انگار همه مباحث درس را از خاطر بردم.
- مصدر: انجام عمل «از خاطر بردن» را نشان می‌دهد.
- بن ماضی: مصدر بدون «ن»: از خاطر برد
- بن مضارع: فعل امر ساخته شده از مصدر، بدون «بـ» ابتدایی: از خاطر بر
تمرین مصدر و بن فعل
حالا که یاد گرفتیم بن ماضی و مضارع چیست و روش‌های تشخیص آنها را نیز یاد گرفتیم، در این بخش با استفاده از چند مثال، تمرین می‌کنیم تا مهارت‌های خود در این زمینه را افزایش دهیم. در هر سؤال ابتدا سعی کنید با دانش خود به پاسخ خواسته شده برسید. سپس با کلیک بر گزینه «جواب»، پاسخ تشریحی و کامل هر سؤال را مشاهده خواهید کرد.
موسی -علیه السلام- درویشی را دید از برهنگی به ریگ اندر شده. گفت: «ای موسی! دعا کن تا خدا -عزوجل- مرا کفافی دهد که از بی‌طاقتی به جان آمدم.» موسی دعا کرد و برفت. پس از چند روز که بازآمد از مناجات، مرد را دید گرفتار و خلقی انبوه بر او گرد آمده. گفت: «این چه حالت است؟» گفتند: «خمر خورده و عربده کرده و کسی را کشته. اکون به قصاص فرموده‌اند.»
(سعدی)
در فهرست زیر، فعل‌های موجود در این حکایت را به ترتیب آوردهایم و مصدر آنها را نیز مشخص کردهایم.
- دید: دیدن
- شده: شدن
- گفت: گفتن
- دعا کن: دعا کردن (مصدر مرکب)
- دهد: دادن
- به جان آمدم: به جان آمدن (مصدر عبارت فعلی)
- دعا کرد: دعا کردن
- برفت: رفتن
- بازآمد: بازآمدن (مصدر پیشوندی)
- دید: دیدن
- گرد آمده: گرد آمدن
- گفت: گفتن
- است: استن
- گفتند: گفتن
- خورده: خوردن
- عربده کرده: عربده کردن (با معنای «عربده کشیدن» و مصدر مرکب)
- کشته: کشتن
- فرموده‌اند: فرمودن
پس گیومرت این مدت را بدین گونه به دوازده بخش کرد و ابتدا تاریخ بدید کرد و پس از آن چهل سال بزیست. چون از دنیا برفت، هوشنگ به‌جای او نشست و نهصد و هفتاد سال پادشاهی راند و دیوان را قهر کرد و آهنگری و دروردگری و بافندگی پیشه آورد و انگبین از زنبور و ابریشم از پیله بیرون آورد و جهان به خرمی بگذاشت و به نام نیک از جهان بیرون شد و پس از او، طهمورث بنشست و سی سال پادشاهی کرد و دیوان را در طاعت آورد و بازارها و کوچه‌ها بنهاد و…
(خیام)
در فهرست زیر، همه فعل‌های این عبارت را مشخص کردهایم و مصدر و بن ماضی هرکدام را نیز در مقابل آن قرار داده‌ایم.
- کرد: کردن / کرد
- بدید کرد (فعل مرکب): بدید کردن / بدید کرد
- بزیست: زیستن / زیست
- از دنیا برفت (عبارت فعلی): از دنیا رفتن / از دنیا رفت
- نشست: نشستن / نشست
- پادشاهی راند (فعل مرکب و در معنای «پادشاهی کردن»): پادشاهی راندن / پادشاهی راند
- کرد: کردن / کرد
- پیشه آورد (فعل مرکب): پیشه آوردن / پیشه آورد
- بیرون آورد (فعل مرکب): بیرون آوردن / بیرون آورد
- بگذاشت: گذاشتن / گذاشت
- بیرون شد (فعل مرکب): بیرون شدن / بیرون شد
- بنشست: نشستن / نشست
- پادشاهی کرد (فعل مرکب): پادشاهی کردن / پادشاهی کرد
- در طاعت آورد (عبارت فعلی): در طاعت آوردن
- بنهاد: نهادن / نهاد
پاسبانی خفت و دزد اسباب برد
رخت‌ها را زیر هر خاکی فشرد
روز شد، بیدار شد آن کاروان
دید رفته رخت و سیم و اشتران
پس بدو گفتند ای حارس بگو
که چه شد این رخت و این اسباب کو؟
گفت دزدان آمدند اندر نقاب
رخت‌ها بردند از پیشم شتاب
(مولانا)
در فهرست زیر، مصدر و بن ماضی و بن مضارع همه فعل‌های موجود در بیت‌های بالا را آوردهایم.
- خفت: خفتن / خفت / خواب
- برد: بردن / برد / بر
- فشرد: فشردن / فشرد / فشر
- شد: شدن / شد / شو
- شد: شدن / شد / شو
- دید: دیدن / دید / بین
- رفته: رفتن / رفت / رو
- گفتند: گفتن / گفت / گو
- بگو: گفتن / گفت / گو
- شد: شدن / شد / شو
- گفت: گفتن / گفت / گو
- آمدند: آمدن / آم / آ
- بردند: بردن / برد / بر
سارا سر کلاس ریاضی از خانم عباسی پرسید: «چه‌طور باید محیط مثلث را محاسبه کنیم؟» خانم عباسی پاسخ داد: «محیط مثلث، حاصل جمع هر سه ضلع آن با یکدیگر است.» سپس او ادامه داد: «بچه‌ها مثلث‌ها انواع مختلفی دارند. اگر در امتحان از شما خواستند انواع مثلث را نام ببرید باید به مثلث متساوی الاضلاع، مثلث متساوی الساقین و مثلث قائم الزاویه اشاره کنید.» سپس خانم عباسی به سمت میزش حرکت کرد و هنوز روی صندلی ننشسته بود که ناگهان در کلاس همهمه شد.
در فهرست زیر، فعل‌های عبارت بالا را آوردهایم و توضیح داده‌ایم که چگونه باید بن ماضی و مضارع هرکدام را پیدا کنیم.
- پرسید: مصدر «پرسیدن» / بن ماضی: حذف «ن» مصدری: پرسید / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «بپرس»: پرس
- محاسبه کنیم: مصدر «محاسبه کردن (مرکب)» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: محاسبه کرد / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «محاسبه بکن»: محاسبه کن
- پاسخ داد: مصدر «پاسخ دادن (مرکب)» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: پاسخ داد / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «پاسخ بده»: پاسخ ده
- است: مصدر «استن» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: است / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «بباش»: باش
- ادامه داد: مصدر «ادامه دادن (مرکب)» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: ادامه داد / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «ادامه بده»: ادامه ده
- دارند: مصدر «داشتن» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: داشت / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «بدار»: دار
- خواستند: مصدر «خواستن» / بن ماضی: حذف «ن» از مصدر: خواست / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «بخواه»: خواه
- نام ببرید: مصدر «نام بردن (مرکب)» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: نام برد / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر: «نام ببر»: نام بر
- اشاره کنید: مصدر «اشاره کردن (مرکب)» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: اشاره کرد / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «اشاره بکن»: اشاره کن
- حرکت کرد: مصدر «حرکت کردن (مرکب)» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: حرکت کرد / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «حرکت بکن»: حرکت کن
- ننشسته بود: مصدر «نشستن» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: نشست / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «بنشین»: نشین
- شد: مصدر «شدن» / بن ماضی: حذف «ن» مصدر: شد / بن مضارع: حذف «ب» از فعل امر «بشو»: شو
۵. مصدر و بن ماضی و مضارع فعل‌های متن زیر را پیدا کنید.
تابستان سال گذشته همراه با خانواده مادری به یکی از شهرهای استان خراسان شمالی رفته بودیم. علت این سفر دسته‌جمعی و خانوداگی ما این بود که یکی از عموهای مادرم فوت کرده بود. این سفر فرصتی خوبی شده بود تا من درباره آداب و رسوم مردم آن منطقه اطلاعات خوبی به دست بیاورم. مثلاً همین عزاداری و مراسم‌های مربوط به آن در شهرها و روستاهای این استان با استان‌های دیگر تفاوت دارد. من دوست دارم با فرهنگ همه شهرهای ایران آشنا شوم.
مصدر و بن ماضی و مضارع فعل‌های موجود در این متن را به ترتیب در فهرست زیر قرار داده‌ایم. نکات مربوط به هرکدام از فعل‌ها را نیز آوردهایم.
- رفته بودیم: رفتن / رفت / رو / «بودیم» فعل کمکی است.
- بود: بودن / بود / باش
- فوت کرده بود: فوت کردن / فوت کرد / فوت کن / این فعل، یک فعل مرکب است و «بود» نیز فعل کمکی آن است.
- شده بود: شدن / شد / شو / فعل «بود» فعل کمکی و فعل «شده» فعل اصلی است.
- به دست بیاورم: به دست آوردن / به دست آورد / به دست آر / این فعل، یک عبارت فعلی است.
- دارد: داشتن / داشت / دار
- دوست دارم: دوست داشتن / دوست داشت / دوست دار / این فعل نیز یک فعل مرکب است.
- شوم: شدن / شد / شو / واژه «آشنا» در قبل از این فعل، مسند آن است و این فعل یک فعل مرکب نیست.
نمونه سوال بن ماضی و مضارع فارسی
حال که یاد گرفتیم بن ماضی و مضارع چیست و چگونه آنها را پیدا کنیم، می‌توانید در آزمون زیر شرکت کنید. این آزمون در واقع یک تمرین است که از ده پرسش چهارگزینه‌ای تشکیل شده است. برای پاسخ دادن به هرکدام از سؤال‌ها، گزینه درست مورد نظر خود را انتخاب و روی آن کلیک کنید. سپس با کلیک بر گزینه «مشاهده گزینه صحیح» جواب درست را مشاهده می‌کنید. برای دسترسی به پاسخ‌های تشریحی برخی از سؤالات نیز، انجام همین مراحل کافی است. با ثبت هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از پاسخ دادن به همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.
۱. بن ماضی و مضارع به ترتیب چه هستند؟
بن ماضی پایه اصلی ساخت فعل‌های ماضی و آینده و بن مضارع، مایه اصلی ساخت فعل‌های مضارع و فعل امر است.
بن ماضی و مضارع، همان صرف فعلِ افعال ماضی و مضارع، بدون پیشوندهای تصریفی و فعل‌های کمکی موجود در ساختار آنها هستند.
بن ماضی، پایه اصلی ساخت فعل‌های ماضی، آینده و صفت‌های فاعلی است و بن مضارع، پایه اصلی ساخت افعال مضارع، امر و صفت‌های مفعولی است.
بن ماضی و مضارع در هریک از افعال ماضی و مضارع، بستگی به ساختار آن فعل خاص دارد. برای مثال، بن ماضی برای فعل ماضی ساده از مصدر «گفتن»، «گفتم» است.
اشتباهات موجود در گزینه‌های دوم تا چهارم این سؤال را در فهرست زیر مشخص کردهایم.
- گزینه دوم: در این تعریف، شناسه‌های افعال را از تعریف بن ماضی و مضارع حذف نکرده‌ایم بنابراین تعریفی ناقص است.
- گزینه سوم: معمولاً بن مضارع، پایه ساخت صفت‌های فاعلی است و از آن مهم‌تر اینکه صفت‌های مفعولی فقط از بن ماضی ساخته می‌شوند نه بن مضارع.
- گزینه چهارم: بن ماضی و مضارع هر فعل، هیچ ارتباطی با ساختار و زمان‌های مختلف فعل ندارند و در هر صورت و برای ساخت هر نوع فعل، بن هر فعل، یک واژه یکسان و نامتغیر است.
۲. در کدام گزینه بهترین روش برای تشخیص بن ماضی فعل را آوردهایم و بن ماضی فعل مثالی موجود در آن را نیز درست مشخص کردهایم؟
حذف شناسه‌ها، فعل‌های کمکی و پیشوندهای تصریفی از فعل‌های ماضی بهترین روش تشخیص بن ماضی است. / بن ماضی فعل «داشتیم می‌گفتیم»، «داشت گفت» است.
با تشخیص مصدر فعل، ساخت فعل امر از آن مصدر و حذف «بـ» موجود در ابتدای آن، به بن ماضی هر فعل می‌رسیم. / بن ماضی فعل «پختند»، «پخت» است.
با حذف «ن» مصدری از انتهای مصدر هر فعل، به بن ماضی آن دست پیدا می‌کنیم. / بن ماضی فعل «شنیده‌اند»، «شنید است» است.
با تشخیص مصدر فعل و حذف «ن» مصدری از ابتدای آن، به راحتی به بن ماضی هر فعل می‌رسیم. / بن ماضی فعل «رفته باشند»، «رفت» است.
اشتباه‌های موجود در گزینه‌های اول تا سوم این سؤال را در فهرست زیر آوردهایم و آنها را تصحیح کردهایم.
- گزینه اول: بن ماضی فعل «داشتیم می‌گفتیم»، «گفت» است.
- گزینه دوم: روش بیان شده در این گزینه، روش تشخیص بن مضارع است نه بن ماضی.
- گزینه سوم: بن ماضی فعل «شنیده‌اند»، «شنید» است.
۳. بن ماضی همه فعل‌های موجود در کدام گزینه را به درستی مشخص کردهایم؟
نشستند: نشست / خوابیده بودند: خواباند / می‌خوردند: خورد / بریده‌ایم: برید ایم / پرسیدم: پرسید
می‌شستیم: شست / برده بودند: برد / سوختید: سوخت / می‌ساخته‌ایم: ساخت / رفته بوده‌ایم: رفت
نوشته‌ایم: نوشت / پرداخته بودند: پرداخت بود / شده‌اند: شد / داشتیم می‌گفتیم: گفت / خوانده باشید: خوانده باشد
یافته‌ام: یافت / داشته‌اند: داشت / پرورده بودند: پرورده بود / می‌خریدیم: خرید / می‌رقصیدیم: رقصیدیم
اشتباه‌های موجود در گزینه‌های اول، سوم و چهارم این سؤال را در فهرست زیر آوردهایم و بن ماضی درست آنها را نیز قرار داده‌ایم.
- گزینه اول: خوابیده بودند (خوابید) / بریده‌ایم (برید)
- گزینه سوم: پرداخته بودند (پرداخت) / خوانده باشید (خواند)
- گزینه چهارم: پرورده بودند (پرورد)
۴. بهترین روش تشخیص بن مضارع را در کدام گزینه آوردهایم و بن مضارع موجود در آن گزینه را نیز درست تشخیص داده‌ایم؟
حذف «بـ» ابتدایی فعل امر ساخته شده از مصدر یک فعل، آسان‌ترین راه برای تشخیص بن مضارع آن فعل است. / بن مضارع فعل «دارند می‌سازند»، «دارد می‌سازد» است.
ساده‌ترین راه پیدا کردن بن مضارع هر فعل، تشخیص مصدر آن فعل و حذف «ن» از انتهای آن است. / بن مضارع فعل «بخوانند»، «خوان» است.
ساخت فعل امر از مصدر آن فعل و حذف «بـ» ابتدایی آن، ما را به بن مضارع آن فعل می‌رساند. / بن مضارع فعل «می‌سوزیم»، «سوز» است.
بعد از تشخیص مصدر فعل و ساخت فعل امر از آن مصدر و سپس حذف «بـ» امری از ابتدای آن، به بن مضارع آن فعل می‌رسیم. / بن مضارع فعل «می‌فروختیم»، «فروخت» است.
موارد نادرست موجود در گزینه‌های اول، دوم و چهارم این سؤال را در فهرست زیر توضیح داده‌ایم.
- گزینه اول: بن مضارع فعل «دارند می‌سازند»، «ساز» و «دارند» فعل کمکی و بی‌تأثیر در بن این فعل است.
- گزینه دوم: تشخیص مصدر فعل و حذف «ن» از انتهای آن، روش پیدا کردن بن ماضی است نه بن مضارع.
- گزینه چهارم: بن مضارع فعل «می‌فروختیم»، «فروش» است زیرا فعل امر مصدر «فروختن»، «بفروش» است.
۵. مصدر همه فعل‌های موجود در گزینه‌های زیر به جز یک گزینه را درست مشخص کردهایم. آن گزینه کدام‌یک از گزینه‌های زیر است؟
گویند اسکند رومی پیش ز آنک گرد جهان بگشت خواب‌های گوناگون می‌دید که همه راه بدان می‌برد که این جهان او را شود و از آن خواب‌ها یکی آن بود که جمله جهان یکی انگشتری شدی و به انگشت وی اندر آمدی…
(خیام)
گفتن / گشتن / دیدن / بردن / شدن / بودن / شدن / آمدن
گفت : «این چه حرام‌زاده مردمانند؛ سگ را گشاده‌اند و سنگ را بسته.» امیر از غرفه بدید و بشنید و بخندید. گفت: «ای حکیم! از من چیزی بخواه.»
(سعدی)
گفتن / استن / گشادن / بستن / دیدن / شنودن / خندیدن / گفتن / خواهیدن
ای جان تو و جان‌ها چو تن، بی‌جان چه ارزد خود بدن
دل داده‌ام دیر است من، تا جان دهم جانا بیا
(مولوی)
ارزیدن / دادن / دادن / آمدن
سخت می‌خواهم که در آغوش تنگ آرم تو را
هر قدر افشرده‌ای دل را بیفشارم تو را
(صائب تبریزی)
خواستن / آوردن / افشردن / افشردن
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. مصدر، بن ماضی و مضارع همه فعل‌های موجود در عبارت زیر را در کدام گزینه به‌درستی تشخیص داده‌ایم؟
دو درویش خراسانی ملازم صحبت یکدیگر سفر کردندی. یکی ضعیف بود که هر به دو شب افطار کردی و دیگر قوی که روزی سه بار خوردی. اتفاقاً بر در شهری به تهمت جاسوسی گرفتار آمدند. هر دو را به خانه‌ای کردند و در به گل برآوردند. بعد از دو هفته معلوم شد که بی‌گناهند. در را گشادند. قوی را دیدند مرده و ضعیف جان به سلامت برده. مردم در این عجب ماندند.
(سعدی)
(سفر کردندی: سفر کردن / سفر کرد / سفر کن) / (بود: بودن / بود / باش) / (افطار کردی: افطار کردن / افطار کرد / افطار کن) / (خوردی: خوردن / خورد / خور) / (آمدند: آمدن / آمد / آ) / (کردند: کردن / کرد / کن) / (برآوردند: برآوردن / برآورد / برآر) / (شد: شدن / شد / شو) / (بی‌گناهند: استن / است / باش) / (گشادند: گشادن / گشاد / گشا) / (دیدند: دیدن / دید / بین) / (مرده: مردن / مرد / میر) / (جان به سلامت برده: جان به سلامت بردن / جان به سلامت برد / جان به سلامت بر) / (ماندند: ماندن / ماند / مان )
(کردندی: کردن / کرد / کن) / (بود: بودن / بود / باش) / (کردی: کردن / کرد / کن) / (خوردی: خوردن / خورد / خور) / (آمدند: آمدن / آمد / آ) / (کردند: کردن / کرد / کن) / (آوردند: آوردن / آورد / آور) / (گشادند: گشودن / گشود / گشا) / (دیدند: دیدن / دید / بین) / (برده: بردن / برد / بین)
(سفر کردندی: سفر کردن / سفر کرد / سفر کن) / (بود: بودن / بود / باش) / (کردی: کردن / کرد / کن) / (خوردی: خوردن / خورد / خور) / (گرفتار آمدند: گرفتار آمدن / گرفتار آمد / گرفتار آ) / (کردند: کردن / کرد / کن) / (برآوردند: برآوردن / برآورد / برآور) / (شد: شدن / شد / شو) (بی‌گناهند: استن / است / باش) / (در گشادند: در گشادن / در گشاد / در گشا) / (دیدند: دیدن / دید / بین) / (برده: بردن / برد / بر) / (ماندند: ماندن / ماند / مان)
(کردندی: کردن / کرد / کن) / (افطار کردی: افطار کردن / افکار کرد / افطار کن) / (خوردی: خوردن / خورد / خور) / (آمدند: آمدن / آمد / آ) / (آوردند: آوردن / آورد / آور) / (معلوم شد: معلوم شدن / معلوم شد / معلوم شو) / (گشادند: گشادن / گشاد / گشا) / (دیدند: دیدن / دید / بین) / (جان به سلامت برده: جان به سلامت بردن / جان به سلامت برد / جان به سلامت بر) / (عجب ماندند: عجب ماندن / عجب ماند / عجب مان)
۷. در کدام گزینه مصدر یا بن‌های ماضی و مضارع را نادرست تشخیص داده‌ایم؟
دلپذیر: پذیرفتن، پذیرفت، پذیر / پروردگار: پروردن، پرورد، پرور / پوشاک: پوشیدن، پوشید، پوش
درس‌خوانده: خواندن، خواند، خوان / پرسشگری: پرسیدن، پرسید، پرس / سرزده: سر زدن، سر زد، سر زن
زایشگاه: زاییدن، زایید، زا / پرستار: پرستیدن، پرستید، پرست / چیده شده: چیدن، چید، چین
خونریز: خون ریزی، خون ریز، ریز / سرمایه‌گذاری: گذاشتن، گذاشت، گذار / آتش‌سوزی: سوزیدن، سوزید، سوز
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. بن ماضی و مضارع افعال کدام گزینه را نادرست تشخیص داده‌ایم؟
دیگر کافی است. امروز از همه چیز سر در می‌آورم.
است: استن، است، باش / سر در می‌آورم: سر در آوردن، سر در آورد، سر در آور
او انرژی و انگیزه پیشین خود را در جای دیگر بازنیافت.
بازنیافت: باز یافتن، باز یافت، باز یاب
دیشب خواب دیدم که همه ما در خانه مادربزرگ مانده بودیم.
دیدم: دیدن، دید، بین / بودیم: بودن، بود، باش
او در سال گذشته مبلغی پول به من قرض داد و من هم در تاریخ مقرر پول را به او برگرداندم.
قرض داد: قرض دادن، قرض داد، قرض ده / برگرداندم: برگرداندن، برگرداند، برگردان
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. کدام گزینه نادرست است؟
پیشوندهای تصریفی و فعل‌های کمکی را نباید در هنگام پیدا کردن مصدر و بن‌های ماضی و مضارع، در نظر بگیریم.
شناسه‌های موجود در ساختمان هر فعل، برای صرف بن مضارع آن فعل در شخص و شمار خاصی هستند و باید برای پیدا کردن مصدر و بن‌های ماضی و مضارع، آنها را حذف کنیم.
پیشوندهای وابسته معناساز که به ابتدای برخی از بن فعل‌ها اضافه می‌شوند و معنای آن بن فعل را تغییر می‌دهند نیز در تعیین مصدر و بن فعل بی‌تأثیر هستند.
اگر با یک فعل مرکب روبه‌رو باشیم یعنی علاوه بر فعل ساده، یک تکواژ مستقل معنادار در ساختمان فعل وجود داشته باشد، در پیدا کردن مصدر و بن‌های ماضی و مضارع باید آن تکواژ مستقل را نیز در نظر بگیریم.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. کدام گزینه درست است؟
برای ساخت فعل‌های آینده نیز مانند انواع مختلف فعل‌های زمان حال، از بن مضارع استفاده می‌کنیم.
مصدر و بن‌های ماضی و مضارع فعل‌های مرکب، پیشوندی، پیشوندی مرکب و عبارت‌های فعلی را همراه با تکواژهای مستقل یا وابسته موجود در ساختار آنها تعیین می‌کنیم.
فعل‌های ماضی بعید و ابعد دارای فعل‌های کمکی نیستند و تنها عنصر اضافه شده به بن فعل در این فعل‌ها، شناسه است.
مصدر و بن‌های ماضی و مضارع فعل «شنیده بوده‌ام»، به ترتیب، «شنیده بودن»، «شنیده بود» و «شنو» هستند.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جمع بندی بن های فعل
در این مطلب از مجله فرادرس بررسی کردیم بن ماضی و مضارع چیست و مثال های مختلفی از آن مانند بن ماضی و مضارع نوشتن را معرفی کردیم. همچنین یاد گرفتیم چگونه بن ماضی و مضارع و مصدر را پیدا کنیم. در پایان مطلب نیز نمونه سوال بن ماضی و مضارع قرار دادیم که شامل تمرین‌های تشریحی و ده پرسش چهارگزینه‌ای است و با پاسخ دادن به آنها می‌توانید یادگیری خود را در زمینه بن‌های فعل، تثبیت کنید و افزایش دهید.
در اینجا به طور خلاصه چگونگی پیدا کردن بن های ماضی و مضارع را بیان می‌کنیم اما برای یادگیری درست و کامل این مطلب ضروری است که همه مطلب را مطالعه کنید. مصدر هر فعل یا کلمه را از معنای انجام کاری که می‌دهد پیدا می‌کنیم. برای مثال مصدر کلمه «نوشته»، «نوشتن» است زیرا انجام این کار را به ذهن می‌آورد. بعد از پیدا کردن مصدر، تشخیص بن‌های ماضی و مضارع آسان می‌شود. بن ماضی همان مصدر فعل، بدون «ن» انتهایی آن است. برای مشخص کردن بن مضارع نیز کافی است از مصدر پیدا شده، یک فعل امر بسازیم و «بـ» امری ابتدای آن را حذف کنیم.
source