1

یک حلقه‌ی محو قهوه روی سطح میز با چند بار کشیدن یک اسفنج جادویی ملامین ناپدید می‌شود. اما آن چند بار کشیدن، چیزهایی را بر جای می‌گذارد که با چشم قابل دیدن نیستند و ممکن است همراه با آب، مستقیم به سمت شیر آب شما بروند.

پسماند پنهان در آشپزخانه

دکتر رونگ جی از دانشگاه نانجینگ این بقایای نامرئی را بررسی کرده و آن‌ها را «جریان زباله‌ی خاموش» می‌نامد که از هر آشپزخانه در حال فرار است.

شناخت ملامین در اسفنج‌ها

ملامین چیست؟

ملامین یک ماده شیمیایی صنعتی است که در جاهای مختلفی دیده می‌شود — از ظروف آشپزخانه گرفته تا روکش‌های لمینیت و حتی برخی از انواع عایق‌ها. این ماده به دلیل ویژگی‌های زیر محبوب است:

• مقاومت در برابر حرارت
• ضد حریق بودن
• دوام بالا

در تولید محصولات مانند رزین ملامین-فرمالدهید که همان پلاستیک سخت و صیقلی در ظروف و صفحات کانتر آشپزخانه است، به‌کار می‌رود.

خطرات ورود ملامین به زنجیره غذایی

اما زمانی که ملامین وارد زنجیره غذایی شود — معمولاً از طریق محصولات یا بسته‌بندی‌های آلوده — مشکل از همین‌جا شروع می‌شود.
چرا؟
چون بدن انسان نمی‌تواند آن را به‌درستی تجزیه کند. مصرف ملامین، به‌ویژه در مقادیر زیاد، می‌تواند منجر به آسیب یا نارسایی کلیه شود.

نحوه عملکرد اسفنج ملامین

ساختار اسفنج ملامین

این اسفنج از فوم پلی (ملامین-فرمالدهید) ساخته شده که پلاستیکی شکننده است و به شکل یک شبکه سلولی سبک در می‌آید.
رشته‌های این شبکه سخت‌تر از ظاهرشان هستند. همین باعث می‌شود که اسفنج مانند یک سمباده فوق‌العاده ظریف عمل کند و لکه‌ها را بلند کند.

تولید میکروپلاستیک در فرآیند نظافت

اما در حین این عملیات سایش، خود شبکه هم به ذرات میکروپلاستیک — ذراتی کوچک‌تر از یک‌پنجم اینچ — خرد می‌شود.
این روند در سطوح زبرتر یا زمانی که با فشار بیشتری اسفنج کشیده شود، شتاب می‌گیرد.

میزان ریزپلاستیک تولیدی توسط این اسفنج‌ها

نتایج بررسی دکتر جی

تیم دکتر جی چند برند و تراکم مختلف اسفنج را مقایسه کرد و آن‌ها را روی دستگاهی سایش‌دهنده قرار داد که حرکت یک سایش شدید را شبیه‌سازی می‌کرد.
نتیجه:

• میانگین آزاد شدن حدود ۶.۵ میلیون رشته‌ی میکروپلاستیک در هر گرم از اسفنج ساییده شده

در یک ماه استفاده معمولی، یک‌دهم وزن اسفنج می‌تواند از بین برود.
با استناد به داده‌های فروش آنلاین، پژوهشگران تخمین زدند که در چنین شرایطی، ماهانه ۴.۹ تریلیون رشته‌ی میکروپلاستیک در سراسر دنیا از طریق فاضلاب دفع می‌شود.

یو سو، نویسنده اول این مطالعه در مجله Environmental Science & Technology نوشت:

«سایش اسفنج می‌تواند ۶.۵ میلیون رشته‌ی میکروپلاستیک در هر گرم آزاد کند. مطالعه ما منبعی تازه‌ شناسایی شده از آلودگی محیط‌زیست با رشته‌های میکروپلاستیک را فاش می‌کند.»

حرکت میکروپلاستیک‌ها در آب

مسیر انتقال ذرات

در آزمایشگاه، مشاهده شد که رشته‌های معلق در فاضلاب، رودخانه‌ها و در نهایت مخازن آبی که به تصفیه‌خانه‌های شهری می‌رسند، شناور می‌شوند.

وضعیت تصفیه آب

اگرچه فرایند تصفیه و انعقاد بسیاری از این رشته‌ها را حذف می‌کند، اما برخی همچنان فرار می‌کنند:

• در آب آشامیدنی تصفیه‌شده، از صفر تا ۱۰۰۰ ذره در هر لیتر ثبت شده است.

نگرانی‌های سازمان جهانی بهداشت

سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که سطوح کنونی «تهدید فوری برای سلامت انسان محسوب نمی‌شود»
اما تأکید کرده که نظارت بیشتری لازم است.
دانشمندان نیز تأیید می‌کنند که داده‌های موجود اندک است و روش‌های شناسایی، متغیر و غیر استاندارد هستند.

میکروپلاستیک‌ها و بدن انسان

آثار بر سلامت

ریز و نانوپلاستیک‌ها، بر سیستم‌های غدد درون‌ریز پستانداران مانند هیپوتالاموس، تیروئید و تخمدان اثرات زیان‌باری دارند.
مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که این ذرات:

• باعث اختلال هورمونی
• استرس اکسیداتیو
• و تغییر در متابولیسم می‌شوند.

شناسایی در بدن انسان

در مطالعات انسانی نیز ذرات پلاستیکی در بافت بدن شناسایی شده است.
مثلاً در پژوهشی در سال ۲۰۲۳، ذرات پلیمری درون جفت جنین کشف شد که نشان می‌دهد این ذرات می‌توانند از سدهای زیستی عبور کنند.

هشدار دانشمندان

دانشمندان هشدار می‌دهند که دوزهای آزمایشگاهی معمولاً بالاتر از میزان تماس در دنیای واقعی است.
اما از آن‌جا که بیشتر الیاف میکروپلاستیک حاوی افزودنی‌ها هستند و سطح زبر آن‌ها فلزات سنگین را جذب می‌کند، نگرانی درباره اثرات تجمیعی آن‌ها جدی است.

کیفیت اسفنج و میزان زباله

برندهای مختلف، میزان ریزپلاستیک متفاوت

در آزمایش‌های جی، اسفنج‌های فشرده‌تر و متراکم‌تر در برابر شکست مقاوم‌تر بودند و در هر بار سایش، الیاف کمتری آزاد می‌کردند.

راهکار تولیدی

تولیدکنندگان می‌توانند با اصلاح فرمول پلیمر یا افزودن مواد تقویت‌کننده، مقاومت سایشی را بیشتر کنند.
در نتیجه:

• قدرت تمیزکنندگی حفظ می‌شود
• انتشار آلودگی کاهش می‌یابد.

گزینه‌های جایگزین برای مصرف‌کنندگان

محصولات ایمن‌تر

تا زمان عرضه‌ی نسخه‌های بهبود یافته، مصرف‌کنندگان می‌توانند از گزینه‌های زیر استفاده کنند:

• اسفنج‌های سلولزی طبیعی
• سیم‌های مسی

که بدون تولید گرد و غبار پلاستیکی، لکه‌ها را پاک می‌کنند (گرچه ممکن است روی پوشش‌های ظریف خط بیندازند).

افزایش عمر اسفنج

نکات کاربردی:

• چرخاندن اسفنج‌ها در کاربری‌های مختلف
• خشک کردن کامل اسفنج بین دو استفاده (چرا که رطوبت داخلی باعث تورم و شکست شبکه می‌شود)

ملامین، اسفنج و میکروپلاستیک‌ها

وسایل خانگی و آلودگی نامرئی

بسیاری از وسایل خانه زباله‌های ریز تولید می‌کنند:

• الیاف لباس‌های پلی‌استری
• گرد لاستیک تایر
• گرد چای کیسه‌ای

همه در حال افزودن به این جریان بزرگ آلودگی میکروسکوپی هستند.

فقدان استانداردهای جهانی

در حال حاضر، هیچ روش استانداردی برای اندازه‌گیری ذرات پلیمری در آب، غذا و هوا وجود ندارد.
مقایسه داده‌ها دشوار است و همین باعث تردید سیاست‌گذاران در تعیین محدودیت‌ها شده است.

پژوهش‌های آتی

مطالعات آینده قرار است بررسی کنند:

• شکل و ترکیب شیمیایی ذرات
• تفاوت رفتار رشته‌های ملامین با الیاف لباس در بدن

اصلاحات کوچک، اثر بزرگ

راهکارهای فنی

تصفیه‌خانه‌های شهری می‌توانند با نصب فیلترهای غشایی ریزتر که هزینه‌ای کمتر از نوسازی کامل سیستم دارند، بسیاری از ذرات را حذف کنند.

اقدامات خانگی و سیاستی

خانواده‌ها می‌توانند:

• فیلتر کربن بلاک زیر سینک نصب کنند که هم ذرات را می‌گیرد، هم طعم آب را بهتر می‌کند.

سیاست‌گذاران هم می‌توانند تولیدکنندگان را از طریق استانداردهای خرید عمده در مدارس و ادارات به سمت فوم‌های مقاوم و کم‌ریز هدایت کنند.

آینده اسفنج‌های ملامین

این اسفنج‌ها به خاطر توانایی پاک کردن ماژیک دائمی بدون مواد شیمیایی قوی محبوب شدند.
چالش بعدی این است که همان قدرت پاک‌کنندگی را حفظ کنند، اما با آلودگی نامرئی کمتر.

دکتر جی خوش‌بین است و مدیریت سایش را به فرهنگ بستن کمربند ایمنی تشبیه می‌کند — تغییری آرام که به مرور به یک عادت روزمره تبدیل شد.

منبع: Environmental Science & Technology