1

درمان شیمی‌درمانی برای بیشتر بیماران سرطانی همچنان به همان صورت سنتی تجویز می‌شود که شاید پدربزرگ و مادربزرگشان هم تجربه کرده باشند. داروها ممکن است اندازه تومورها را کاهش دهند، اما هم‌زمان به بافت‌های سالم نیز آسیب زده، بسیاری از بیماران را بیمارتر می‌کنند بی‌آنکه بیماری متوقف شود.

ضرورت راهی مطمئن‌تر

اکنون یک تست DNA نوین این وعده را می‌دهد که پیش از اولین تزریق، افرادی را که از شیمی‌درمانی نتیجه‌ای نمی‌گیرند شناسایی کرده، به پزشکان کمک کند تا برای این بیماران مسیر درمانی بهتری انتخاب کنند. این تحول، که مدت‌ها خواسته جامعه پزشکی بوده، به‌ویژه با توجه به اینکه بین ۲۰ تا ۵۰ درصد بیماران از درمان‌های رایج سودی نمی‌برند، بسیار حیاتی است.

پشت صحنه تست: همکاری بین‌المللی برای تحول درمان سرطان

پیشگامان تحقیق

این مطالعه را دکتر «جف مک‌اینتایر»، متخصص انکولوژی محاسباتی در مرکز تحقیقات ملی سرطان اسپانیا (CNIO)، به همراه همکارانی از دانشگاه کمبریج و استارت‌آپ «Tailor Bio» رهبری می‌کنند.

سابقه نامطمئن شیمی‌درمانی

داروهایی از دهه‌ها پیش

بسیاری از داروهای سیتوتوکسیک، دهه‌ها پیش وارد کلینیک‌ها شدند، پیش از آنکه ابزارهای تشخیصی همراه به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار گیرند. به همین دلیل هنوز هم با رویکرد «یک نسخه برای همه» تجویز می‌شوند، در حالی که زیست‌شناسی تومورها به‌شدت متفاوت است.

رنج بی‌ثمر بیماران

بیمارانی که به این داروها پاسخ نمی‌دهند، دچار عوارضی نظیر تهوع، نوروپاتی و ریزش مو می‌شوند، بدون آنکه هیچ نتیجه مثبتی حاصل شود. در عین حال، سیستم‌های سلامت نیز هزینه چرخه‌هایی را می‌پردازند که از ابتدا محکوم به شکست بوده‌اند.

ابزارهای راهنما محدودند

اگرچه برخی ابزارهای مولکولی مثل وضعیت گیرنده‌های هورمونی یا امتیاز بازگشت سرطان سینه OncotypeDX وجود دارد، اما هنوز هم برای اغلب تومورهای جامد، تجویز داروهایی مانند تاکسان‌ها، نمک‌های پلاتین یا آنتراسیکلین‌ها بر پایه حدس است.

DNA چگونه مقاومت به شیمی‌درمانی را شناسایی می‌کند

بی‌ثباتی کروموزومی، امضای ژنتیکی سرطان

رویکرد جدید بر پدیده‌ای به نام «بی‌ثباتی کروموزومی» تمرکز دارد؛ وضعیتی که در آن سلول‌ها قطعاتی از DNA را از دست می‌دهند یا اضافه می‌کنند و در نتیجه ساختار ژنومشان به‌هم می‌ریزد.

الگوهایی در دل آشفتگی

این آشفتگی کاملاً تصادفی نیست؛ محققان موفق شده‌اند الگوها یا «امضاهایی» را استخراج کنند که با واکنش تومورها به داروهای مختلف مرتبط هستند.

کتابخانه‌ای از امضاهای درمانی

تیم مک‌اینتایر کتابخانه‌ای متشکل از ۱۷ امضای ژنتیکی تهیه کرد که از هزاران ژنوم توموری آرشیوشده استخراج شده‌اند. این امضاها سپس با نتایج درمان دارویی مقایسه شدند.

سه امضای خاص برجسته شدند: یکی برای مقاومت به داروهای پلاتینی، دیگری برای گریز از تاکسان‌ها و سه‌تایی مرتبط با شکست در درمان با آنتراسیکلین‌ها.

تست جدید چگونه شکست شیمی‌درمانی را پیش‌بینی می‌کند؟

نمونه‌گیری ساده

پزشکان تنها به یک نمونه بافتی استاندارد یا، در حدود یک‌سوم از موارد سرطان تخمدان، نمونه خون حاوی DNA توموری نیاز دارند.

فرآیند تحلیل

با توالی‌یابی کل ژنوم در سطح پایین، تغییرات در تعداد نسخه‌های ژنی شناسایی شده، سپس با نرم‌افزار امضاها امتیازدهی می‌شوند. الگوریتم، نمونه را برای هر دارو به عنوان «حساس» یا «مقاوم» طبقه‌بندی می‌کند.

«ما راهی یافته‌ایم تا شیمی‌درمانی‌های سنتی را به درمان‌های دقیق تبدیل کنیم»، مک‌اینتایر می‌گوید. او توضیح می‌دهد که این تست به‌طور هم‌زمان سه دارو را بررسی می‌کند، بنابراین تنها یک بار تست می‌تواند درمان‌های مرحله اول، دوم و سوم را هدایت کند.

الگوهای ژنتیکی و شکست شیمی‌درمانی

تحلیل داده‌های گسترده

در این مطالعه، اطلاعات ۸۴۰ بیمار مبتلا به تومورهای سینه، پروستات، تخمدان و سارکوم بررسی شد. آزمایش‌ها شبیه‌سازی‌شده، نتایج آزمایشات تصادفی‌سازی‌شده را بازسازی کردند.

تفاوت‌های چشمگیر

بیمارانی که تست آن‌ها مقاومت به تاکسان را نشان داده بود، تا هفت برابر سریع‌تر از بیماران حساس شکست خوردند. در سرطان تخمدان، موارد مقاوم به پلاتین ۴۵ درصد زودتر دچار عود شدند.

تکرار نتایج در دنیای واقعی

در ادامه، آزمایش بر روی گروه «OV04» در کمبریج انجام شد. توالی‌یابی جدید و پیگیری‌های بالینی، همان الگوهای مقاومت را تأیید کرد. بار دیگر، گروه‌های مقاوم زودتر پیشرفت بیماری داشتند، حتی با دریافت بهترین مراقبت‌های ممکن.

مزایای تست برای بیماران و نظام سلامت

راهی برای درمان هدفمند

با حذف شیمی‌درمانی‌های بی‌نتیجه، بیماران از عوارض جانبی محافظت شده، زودتر به درمان‌هایی مانند ایمونوتراپی، داروهای هدفمند یا آزمایش‌های بالینی دسترسی می‌یابند.

کاهش هزینه‌ها و فشار درمانی

عوارض کمتر به معنای بستری کوتاه‌تر، داروهای حمایتی کمتر و کاهش فشار مالی بر بیمار و سیستم درمانی است. در ابعاد وسیع، این مدل می‌تواند هر ساله صدها میلیون دلار صرفه‌جویی به همراه داشته باشد.

گام‌هایی به سوی استفاده بالینی

بررسی سازگاری با فناوری‌های موجود

از آنجا که بیشتر بیمارستان‌ها هم‌اکنون از پنل‌های ژنی بزرگ استفاده می‌کنند، تیم تحقیق بررسی کرد که آیا امضاهایشان در داده‌های به‌دست‌آمده از پنل «Illumina TruSight Oncology 500» نیز قابل شناسایی هستند یا نه.

در ۹۳ درصد نمونه‌های مقایسه‌شده، این پنل و توالی‌یابی کامل ژنوم بر سر حساسیت دارویی توافق داشتند، که نشان می‌دهد این تست می‌تواند به‌راحتی در روندهای موجود وارد شود.

حمایت مالی و آینده نزدیک

یک کمک‌هزینه از وزارت علوم اسپانیا اکنون در حال تأمین مالی تأیید این تست در بیمارستان دانشگاهی 12 de Octubre مادرید است. هدف، اثبات آمادگی تست برای آزمایش‌های بالینی آینده تا سال ۲۰۲۶ است.

چالش‌ها و امیدها در مسیر اجرایی شدن

نیاز به شواهد بیشتر

مطالعه فعلی به داده‌های گذشته و شبیه‌سازی آزمایشات متکی بوده است، بنابراین هنوز به شواهد مبتنی بر آزمایشات تصادفی‌سازی‌شده نیاز هست، به‌ویژه برای سارکوم‌ها که نمونه‌های کمتری داشتند.

موانع حقوقی و فنی

مجوزدهی برای آزمایش‌هایی که مسیر استفاده از داروهای تاییدشده را هدایت می‌کنند می‌تواند پیچیده باشد، چون شرکت دارویی خاصی از این تلاش حمایت نمی‌کند.

ناهمگنی تومورها

تومورها متنوع هستند؛ یک نمونه‌برداری ممکن است کلون‌های مقاوم را شناسایی نکند. نمونه‌گیری مایع (liquid biopsy) کمک می‌کند، اما فقط زمانی که DNA توموری به اندازه کافی در خون وجود داشته باشد، که این موضوع به نوع و مرحله سرطان بستگی دارد.

آینده: تصمیم‌گیری آگاهانه به جای حدس

اگر آزمایش‌های آتی عملکرد این تست را تأیید کنند، پزشکان می‌توانند تنها با فشار یک دکمه، پیش از تجویز دارو، بدانند که ترکیب رایج داروها احتمالاً بی‌نتیجه خواهد بود یا نه.

این دانش می‌تواند شیمی‌درمانی را از یک حدس تحصیل‌کرده به یک تصمیم آگاهانه تبدیل کرده، بیماران را از آسیب غیرضروری نجات دهد و به هر تزریق، شانس واقعی برای موفقیت بدهد.

این تحقیق در نشریه Nature Genetics منتشر شده است.