شایانیوز– فضای مدنی و اجتماعی ایران در زمان قاجار سرشار از عقب‌ماندگی‌های فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بود. پس از انقلاب مشروطه، به دلیل تشکیل مجلس ملی و تدوین قوانین مدرن‌تر نسبت به گذشته، جو اجتماع به وضوح تغییر کرد. اما در حوزه مسائل زنان همچنان کاستی‌های گسترده وجود داشت. به رغم تلاش‌های بسیاری که از سوی جامعه زنان و حتی مردان روشنفکر صورت می‌گرفت، ولی بانوان همچنان در اداره‌ کشور، سهم کمی داشتند. مایه شرمساری است که بگوییم آنها حتی حق رأی و فعالیت سیاسی نداشتند.

در چنین شرایط نابه‌سامانی، زنان روشنفکر ایران به مبارزه علیه این شرایط برخاسته و به نوبه خود درصدد تغییر برآمدند. آنان سعی کردند از اندرونی‌ها خارج شده و در اداره کشور سهم خود را داشته باشند و نقش سازنده‌ای در اجتماع ایفا کنند. مریم عمید یکی از این بانوان دگراندیش بود.

مریم عمید سمنانی ملقب به مزین‌السلطنه در سال 1261 در سمنان متولد شد. پدرش میر سید رضی سمنانی، معروف به رییس‌الاطباء، پزشک ناصرالدین شاه قاجار و اولین نماینده‌ سمنان و شاهرود در مجلس شورای ملی بود. مریم تحصیلات ابتدایی را نزد پدرش گذراند و سپس به آموختن زبان فرانسه و نیز عکاسی مشغول شد.

در شانزده سالگی با عمادالسلطنه از شاهزادگان قاجار ازدواج کرد اما زندگی مشترکشان پس از یک سال به علت اختلافات اخلاقی از همسرش جدا شد. چند سال بعد با یکی از روشنفکران آن روزگار به نام قوام‌الحکماء ازدواج کرد. او حتی حین زندگی مشترک که طبق سنت حاکم بر جامعه می‌بایست تنها به امور خانه‌داری مشغول می‌بود، همچنان به تحصیل و حضور در اجتماع ادامه داد. همسرش  قوام الحکماء همواره در امور علمی و فرهنگی یار و یاور و مشوق مریم بود. بعد از فوت قوام‌الحکماء، مریم تمام وقت خود را صرف امور فرهنگی جاری در جامعه  و تربیت فرزندان حاصل دو ازدواجش کرد.

 رویای سپید آموزش زنان

در جامعه مردسالار ایران آن روزگار، جمهور مردم و طبقات عادی به شدت با تحصیل دختران مخالف بودند و آن را مایه ننگ و نشانه بی ایمانی می‌دانستند. در چنین شرایطی، اصرار بر ضرورت تحصیل دختران، آن هم در جامعه‌ای که این مسئله را برای بنیان خانواده مضر می‌دید، یک اقدام انقلابی بود. مزین‌السلطنه در چنین فضایی کمر همت بست برای تأسیس مدرسه دخترانه. چنین شجاعتی بسیار درخور تأمل و توجه است.

او در سال 1291 مدرسه‌‌ «مزینیه» را تأسیس کرد که دارای دو شعبه بود. شعبه‌ اول در باغ آصف‌الدوله و شعبه‌ دوم در کوچه‌ آبمنگل.

یک شعبه دارالعلم بود و با 79 شاگرد شروع به کار کرد. در این شعبه دختران به فرا گرفتن خواندن و نوشتن فارسی، فرانسه، عربی و نیز دروس تاریخ، جغرافیا، هندسه و فنون مشغول بودند.

شعبه دوم دارالصنایع نام داشت و در آن قالی بافی، جوراب‌ بافی، زردوزی، توربافی و خیاطی آموزش داده می‌شد.

شعار این مدرسه «تشویق و ترغیب زنان و دختران به درس خواندن» بود. نکته جالب این است که در مقابل هر دو نفر شاگردی که با شهریه ثبت نام می‌کردند، یک نفر به صورت رایگان پذیرفته ‌می‌شد. همچنین خانواده‌ها تا پایان دوره‌ تحصیل، حق نداشتند بچه‌ها را از مدرسه بیرون بیاورند.

مریم مزین السلطنه بازرس جلسات امتحانی کلیه‌ مدارس دخترانه‌ آن زمان نیز  بود. این بانوی متفکر، ایده‌های زیادی برای بهبود وضعیت آموزش به ویژه آموزش زنان در ایران داشت. ایجاد آموزشگاه برای تربیت معلم و تخصیص بودجه برای تأسیس مدارس دولتی دخترانه برا اولین بار، از پیشنهادات او بودند.

پایه گذاری روزنامه: آغاز جنگ با خرافات

در سال 1292 مریم موفق به اقدامی بزرگ شد. او دومین روزنامه ویژه بانوان در ایران را بنیان گذاشت: نشریه‌ شکوفه. روزنامه‌ای اخلاقی و ادبی با هدف تربیت دوشیزگان و تعالی اخلاق زنان. بعد از سوادآموزی، مبارزه با خرافات رایج و تقبیح آداب و رسوم و عقایدپوسیده در میان زنان، از دیگر مباحث مهم این نشریه بود. مریم از این نشریه برای افشای ظلم و اصلاح افکار ارتجاعی استفاده کرد.

با گذشت چند سال، محتوای این نشریه سیاسی‌تر شد و اهمیت نقش زنان را در سیاست مطرح کرد. مقالات روزنامه شکوفه، زنان را در راه سیاست، همپای مردان معرفی می‌کرد. مزین‌السلطنه در مقالات روزنامه‌اش، پیام‌ها و آموزه‌‌هایی نیز برای مردان داشت و آن‌ها را برای احترام به زنانشان تشویق می‌کرد و زن و مرد را دو همراه در زندگی و در کنار یکدیگر می‌دید.

نکته جالب درمور این نشریه این بود که در صفحات آخرش کاریکاتورهای انتقادی نیز چاپ می‌شد. 

انتشار این روزنامه تا زمان مرگ مزین‌السلطنه به مدت شش سال در تهران ادامه یافت.

انجمن همت

مریم عمید، از اعضای انجمن همت هم بود. این انجمن توسط مدیران مدارس دخترانه به ریاست خانم نورالدجی تأسیس شده بود و هدفش مبارزه در راستای منع خرید و واردات اجناس خارجی بود؛ از جمله منسوجات خارجی. قرار بر این بود که تمامی مدارس دخترانه اعم از معلمین و دانش‌آموزان، همگی از پارچه‌های ایرانی استفاده کنند و هر کس سرپیچی کرد از مدرسه اخراج شود و هیچ مدرسه دیگری او را قبول نکند.

نحوه پوشش

از مریم مزین السلطنه، پرتره‌های محدودی به جا مانده؛ اما طبق همین تصاویر، او با وجود داشتن حجاب، روبنده و چادر قاجاری را استفاده نمی‌کرد؛ اما متن مقالات نشریه‌ شکوفه، نشانگر دینداری و متوسل شدنش به دین اسلام برای قانع کردن مخاطب هستند. طبق این مقالات، او فردی میانه‌رو بود.

میراث جاویدان

بانو مریم عمید سمنانی در شهریور 1298 هنگام سفر به زادگاهش سمنان، در 37 سالگی بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت.

اقدامات ماندگار او به عنوان یک زن در روزگار خفقان زده، آغازی شد برای حضور تمام زنان تا از اندرونی‌ها بیرون آمده و قدرت خود را در عرصه‌های مختلف نشان دهند. راهش پر رهرو باد.