گلبول سفید که تحت عنوان «لکوسیت‌ها» نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع سلول‌های خونی است که در پاسخ‌های ایمنی بدن در برابر عوامل عفونی وظایف مختلفی را برعهده دارد. بعضی از انواع گلبول‌های سفید را در عروق و گره‌های لنفاوی نیز می‌بینیم، بنابراین این سلول‌ها که از مغز استخوان منشا گرفته‌اند، به وسیله خون و لنف در سراسر بدن در حال گردش و مبارزه با عوامل مهاجم هستند. در این مطلب از مجله فرادرس قصد داریم با گلبول‌های سفید به طور کامل آشنا شویم. بنابراین ابتدا تعریفی عمومی از این دسته از سلول‌ها ارائه می‌دهیم و متوجه می‌شویم که چرا حضور آن‌ها در بدن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

در ادامه با انواع گلبول‌های سفید موجود در بدن آشنا می‌شویم که به دو دسته گرانولوسیت و آگرانولوسیت تقسیم می‌شوند. یکی از مباحث مهم در مورد گلبول‌های سفید، مسئله خروج آن‌ها از عروق خونی و ورود به بافت‌ها برای مبارزه با عوامل بیماری‌زا است، بنابراین پیش از بررسی مراحل تولید گلبول سفید با روند جابه‌جایی آن‌ها آشنا می‌شویم. در بخش‌های انتهایی نیز به مواردی مانند شیوه شمارش گلبول‌های سفید خون و بیماری‌های مرتبط با این دسته از سلول‌های خون می‌پردازیم.

گلبول سفید چیست؟

«گلبول‌های سفید» (White blood Cells | WBCs) مهم‌ترین اجزای سیستم ایمنی بدن هستند که نقش کلیدی در محافظت از بدن در برابر عوامل عفونی و بیماری‌ها ایفا می‌کنند. این سلول‌ها که با عنوان «لکوسیت‌ها» (Leukocytes) نیز شناخته می‌شوند، به کمک جریان خون و حتی لنف در بدن در گردش هستند تا بتوانند به سرعت خود را به هر بافتی که درگیر عوامل بیماری‌زا شده برسانند. گلبول‌های سفید را می‌توان بر اساس ساختار سلولی و شیوه‌ای که در آزمایشگاه رنگ‌آمیزی می‌شوند به دو دسته اصلی تقسیم کرد.

1. گرانولوسیت‌ها: نوتروفیل‌ها، بازوفیل‌ها، ائوزینوفیل‌ها
2. آگرانولوسیت‌ها: مونوسیت‌ها و لنفوسیت‌ها

گلبول‌های سفید یکی از انواع سلول‌هایی هستند که در زیست شناسی یازدهم با آن‌ها آشنا می‌شویم، بنابراین پیشنهاد می‌دهیم برای یادگیری مباحث مربوط به این سلول‌ها و دیگر نکات بررسی شده در این پایه تحصیلی از فیلم آموزش زیست شناسی پایه یازدهم فرادرس استفاده کنید که لینک آن در کادر زیر درج شده است.

در سیتوپلاسم سلول‌های دسته گرانولوسیت‌ها، کیسه‌های کوچکی دیده می‌شوند که محل ذخیره آنزیم‌ها و ترکیبات دیگر به حساب می‌آیند، به این کیسه‌ها «گرانول» (Granule) می‌گوییم. آگرانولوسیت‌ها فاقد گرانول‌های مختلف در سیتوپلاسم خود هستند. دلیل تفاوت ساختاری این سلول‌ها را می‌توان در فعالیت‌های متفاوتی که سلول‌های گرانولوسیت با آگرانولوسیت دارند، جست و جو کرد.

مقدار طبیعی لکوسیت‌ها در خون به طور معمول در بازه بین ۴ هزار الی ۱۱ هزار لکوسیت در هر میکرومتر خون قرار دارد. با وجود این که این مقدار زیاد به نظر می‌رسد، باید بگوییم که گلبول‌های سفید تنها ۱ درصد از حجم کل خون در یک فرد سالم و بالغ را تشکیل می‌دهند و به طور قابل توجهی از گلبول‌های قرمز خون کمتر هستند. بعضی از گلبول‌های سفید از خون خارج شده و به بافت‌های خاصی مهاجرت می‌کنند، این سلول‌ها بسته به بافتی که در آن حضور دارند اسامی متفاوتی دارند، بنابراین در ادامه تعدادی از آن‌ها را نام می‌بریم.

1. «هسیتوسیت‌ها» (Histiocytes)
2. «ماست سل‌ها» (Mast cells)
3. «میکروگلیا» (Microglia)

اهمیت گلبول سفید

دلایل بسیاری برای اهمیت حضور و فعالیت گلبول‌های سفید در بدن وجود دارد. این سلول‌ها که در مغز قرمز استخوان‌ها متولد می‌شوند، در همان نقطه نیز مراحل ابتدایی بلوغ را طی می‌کنند تا به پنج دسته اولیه تقسیم شوند که فعالیت‌های تخصصی خود را دارند. گلبول‌های سفید در بدن ما مانند مامورهای پلیسی هستند که در خدمت سیستم ایمنی بدن قرار دارند و به کمک گردش خون و دستگاه لنفاوی در بدن جابه‌جا می‌شوند تا بدن به طور پیوسته در برابر عوامل مهاجم مصون باقی بماند. به طور کلی گلبول‌های سفید را می‌توان مسئول چهار مورد زیر دانست.

1. مبارزه با عفونت‌ها
2. تنظیم فعالیت سیستم ایمنی
3. حفظ سلامت کلی بدن
4. شناسایی ناهنجاری‌ها

منظور از شناسایی ناهنجاری‌های در بین این چهار مورد این است که از تعداد گلبول سفید موجود در خون می‌توان اطلاعات مهمی در مورد وضعیت سلامت بدن به دست آورد، زیرا میزان غیرطبیعی گلبول‌های سفید می‌تواند نشان‌دهنده عفونت‌ها، التهاب‌ها، واکنش‌های آلرژیک یا حتی شرایطی مانند سرطان خون باشد.

تفاوت گلبول های سفید و گلبول های قرمز

گلبول‌های سفید و «گلبول‌های قرمز» (Red Blood Cells | RBC) هر دو به عنوان سلول‌های خون شناخته می‌شوند اما تفاوت‌های بسیاری میان این دو گروه سلولی وجود دارد. مسئولیت اصلی گلبول‌های قرمز انتقال اکسیژن به سراسر بدن است در حالی که گلبول‌های سفید مسئولیت مبارزه با عوامل بیماری‌زا و محافظت از سلامت بدن را بر عهده دارند. جدای از تفاوت فعالیت‌های این سلول‌‌ها، گلبول‌های سفید و قرمز تفاوت‌های دیگری نیز دارند. در این بخش قصد داریم به کمک یک جدول با تمام تفاوت‌های این دو نوع سلول خونی آشنا شویم.

یادگیری بافت شناسی و سلول های مختلف بدن با فرادرس

در بدن ما و بسیاری از موجودات پرسلولی دیگر، انواع مختلفی از سلول‌ها وجود دارند که به دلیل تمایز سلولی دارای ویژگی‌های خاصی هستند. این ویژگی‌های متفاوت به سلول‌ها اجازه می‌دهند که مسئولیت فعالیت‌های مختلفی را بر عهده بگیرند. با این توضیحات می‌توان متوجه شد که یکی از اولین قدم‌ها برای یادگیری بافت‌های مختلف بدن، آشنایی با ماهیت سلول، انواع مختلف سلول‌ها و روند تمایز سلولی است. برای یادگیری این موارد پیشنهاد می‌دهیم از فیلم‌های آموزشی استفاده کنید که بر اساس معتبرترین منابع علم زیست‌شناسی تولید شده‌اند. در ادامه لینک تعدادی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را که دارای چنین استانداردی هستند در اختیار شما قرار می‌دهیم.

پس از تسلط بر سلول‌های مختلف می‌توان به سراغ شناخت بافت‌های مختلف بدن یعنی بافت ماهیچه‌ای، بافت همبند، بافت عصبی و بافت پوششی رفت. برای یادگیری بافت‌شناسی نیز می‌توان از فیلم‌های آموزشی تهیه شده توسط فرادرس استفاده کرد و به کمک آن‌ها نکات جزئی این زیرشاخه از زیست‌شناسی را سریع‌تر آموخت.

انواع گلبول های سفید

بعضی از گلبول‌های سفید در سیتوپلاسم خود گرانول‌هایی دارند که پس از رنگ‌آمیزی در آزمایشگاه ظاهری دانه‌دار به سلول می‌دهند، گروه دیگر گلبول‌های سفید فاقد این گرانول‌ها هستند، بنابراین پس از آن‌که با استفاده از رنگ‌های «گیمسا» (Giemsa) یا «لیشمن» (Leishman) رنگ‌آمیزی می‌شوند، در زیر میکروسکوپ گرانول‌هایی در سیتوپلاسم آن‌ها مشاهده نمی‌شود. به کمک همین ساختار سلولی متفاوت می‌توان گلبول‌های سفید را به دو دسته زیر تقسیم کرد.

1. «گرانولوسیت‌ها» (Granulocytes): نوتروفیل‌ها، بازوفیل‌ها و ائوزینوفیل‌ها در این گروه جا دارند.
2. «آگرانولوسیت‌ها» (Agranulocytes): لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها در این گروه جا دارند.

برای درک بهتر تفاوت‌های این دو گروه و سلول‌هایی که در هر دسته جای می‌گیرند، دو بخش مجزا را به هر کدام اختصاص می‌دهیم تا اطلاعات کامل‌تری در مورد هر یک به دست بیاوریم.

گرانولوسیت ها

گرانولوسیت‌ها دسته‌ای از گلبول‌های سفید هستند که در واکنش‌های مربوط به ایمنی ذاتی و جراحت‌ها نقشی مهم بر عهده دارند. یکی از ویژگی‌های شاخص این دسته از سلول‌ها وجود گرانول‌هایی در سیتوپلاسم آن‌ها است که حاوی آنزیم‌های مختلفی هستند. این آنزیم‌ها در مبارزه سلول با پاتوژن‌ها و عوامل عفونی ایفای نقش می‌کنند. سه گروه از گرانولوسیت‌ها وجود دارند که در ادامه آن‌ها را نام می‌بریم.

• «نوتروفیل‌ها» (Neutrophils)
• «ائوزینوفیل‌ها» (Eosinophils)
• «بازوفیل‌ها» (Basophils)

هر یک از این سلول‌ها وظایف به خصوص و فراوانی متفاوتی در خون دارند. نوتروفیل‌ها فراوان‌ترین انواع گرانولوسیت‌ها هستند که تخصص آن‌ها مبارزه با باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا و بیگانه است. ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل‌ها که فراوانی کم‌تری نسبت به نوتروفیل‌ها دارند در واکنش‌های آلرژیک و مبارزه با عفونت‌های انگلی نقش دارند.

گرانولوسیت‌ها در مغز استخوان تولید می‌شوند و طول عمر کوتاهی نیز دارند، زیرا به طور معمول تنها چند روز فعال هستند و بعد از بین می‌روند. تعداد این سلول‌ها در زمان‌هایی که بدن درگیر مبارزه با عفونت‌های جدی و شدید است، افزایش می‌یابد و این افزایش تعداد را می‌توان به کمک آزمایش‌های خون متوجه شد.

نوتروفیل ها

نوتروفیل‌ها فراوان‌ترین انواع گلبول‌های سفید هستند که وظیفه مبارزه با باکتری‌های عفونت‌زا را بر عهده دارند. برای بیان دقیق‌تر فراوانی نوتروفیل‌ها باید گفت که حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد تمام گلبول‌های سفید خون جزء دسته نوتروفیل‌ها هستند. با تشخیص ورود عوامل عفونی به بدن، نوتروفیل‌های زیادی به آن ناحیه هجوم می‌برند و مبارزه خود را آغاز می‌کنند. یکی از ویژگی‌های مهم این سلول‌ها توانایی فاگوسیتوز است که به نوتروفیل‌ها این امکان را می‌دهد که باکتری‌ها را ببلعند.

نوتروفیل‌ها تنها می‌توانند چند باکتری را فاگوسیتوز کنند و بعد به دلیل کمبود لیزوزوم برای تجزیه باکتری‌ها و ناتوانی در تجدید لیزوزوم‌ها می‌میرند. مرگ نوتروفیل‌ها و فعالیت آن‌ها در محل عفونت باعث تشکیل چرک می‌شود، بنابراین باید به این نکته توجه داشته باشیم که چرک تنها حاصل مرگ عوامل بیماری‌زا نیست، بلکه نوتروفیل‌ها نیز در تشکیل چرک نقش دارند. این سلول‌های مرده توسط ماکروفاژ‌ها فاگوسیتوز شده و از بین می‌روند. در صورتی که تمایل به کسب اطلاعات کامل در مورد فاگوسیتوز یا فرآیند بیگانه‌خواری دارید، پیشنهاد می‌دهیم مطلب «فاگوسیتوز چیست؟ – به زبان ساده» از مجله فرادرس را مطالعه کنید.

نوتروفیل‌ها از سلول‌های بنیادی خون‌ساز موجود در مغز استخوان ساخته می‌شوند و ویژگی‌های سلولی خاصی دارند که به آن‌ها اجازه مبارزه با عوامل بیماری‌زا را می‌دهند، از همین ویژگی‌ها که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم، می‌توان برای شناسایی نوتروفیل‌ها و تفکیک آن‌ها از دیگر انواع گلبول‌های سفید استفاده کرد.

• قطر سلولی: ۱۲ الی ۱۵ میکرومتر
• شکل هسته: دارای هسته چند لوبه
• گرانول‌های سیتوپلاسم: دارای سه نوع گرانول

هسته نوتروفیل‌ها دارای ۳ الی ۵ لوب است که به وسیله رشته‌های نازکی به یکدیگر مرتبط هستند، به همین دلیل به نوتروفیل‌ها «لکوسیت‌های پلی‌مورفونکلئر» (Polymorphonuclear (PMN) Leukocytes) نیز می‌گوییم. گرانول‌های موجود در نوتروفیل‌ها بر اساس ترکیبات مختلفی که در آن‌ها وجود دارند، ویژگی‌های شیمیایی متفاوتی دارند. بعضی از آن‌ها دارای گلیکوپروتئین‌ها و ژلاتیناز هستند و بعضی دیگر حاوی آنزیم‌های ضدمیکروبی هستند.

سومین دسته از گرانول‌های نوتروفیل‌ها نیز همان لیزوزوم‌های سلول هستند که حاوی آنزیم‌های مختلفی هستند. آنزیم‌ها موجود در گرانول‌های نوتروفیل‌ها توانایی از بین بردن باکتری‌ها و قارچ‌ها را دارند، به همین دلیل است که این سلول‌ها را به عنوان سلول‌های مسئول مبارزه با باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌دانیم. پس از رنگ‌آمیزی نوتروفیل‌ها، گرانول‌های این سلول‌ها زیر میکروسکوپ به رنگ صورتی کم‌رنگ دیده می‌شوند. نوتروفیل‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد که در ادامه آن‌ها را نام می‌بریم.

• «نوتروفیل‌های کشنده» (Neutrophil-Killers): نوتروفیل‌هایی هستند که ترکیبات خارجی را فاگوسیتوز کرده و از بین می‌برند.
• «نوتروفیل‌های انتقال دهنده» (Neutrophil-Cagers): نوتروفیل‌هایی هستند که ترکیبات خارجی را به اندام‌هایی می‌رسانند که توانایی دفع آن‌ها را دارند.

نوتروفیل‌ها پس از آن که ۷ الی ۱۰ ساعت در گردش خون حضور داشتند، وارد بافت‌ها می‌شوند. طول عمر این سلول‌ها در بافت‌ها کمتر از چند روز است و همین موضوع باعث می‌شود که طول عمر نوتروفیل‌ها را بین ۱۲ الی ۲۰ روز بدانیم.

ائوزینوفیل ها

ائوزینوفیل‌ها دسته دیگری از گرانولوسیت‌ها هستند که حدود ۱ الی ۴ درصد از کل گلبول‌های سفید خون را تشکیل می‌دهند. این سلول‌ها مسئول مبارزه با انگل‌ها و خنثی‌سازی هیستامینی هستند که در طول واکنش‌های آلرژیک ترشح شده‌ است، بنابراین می‌توان گفت که ائوزینوفیل‌ها فعالیت ضدانگلی دارند و در پاسخ‌های التهابی بدن در حین بروز حساسیت نیز ایفای نقش می‌کنند. اما فعالیت ائوزینوفیل‌ها به این دو مورد محدود نمی‌شود. این سلول‌ها می‌توانند ترکیبات مختلفی تولید کنند که در فعالیت سیستم ایمنی اثراتی بسیار مهم دارند، در ادامه با تعدادی از ترکیباتی آشنا می‌شویم که توسط آن‌ها ساخته می‌شود.

• ساخت و آزادسازی پروتئین‌های کاتیونی گرانولی
• گونه‌های فعال اکسیژن
• «واسطه‌های لیپیدی» (Lipid mediators) مانند ایکوزانوئیدها
• آنزیم‌هایی مانند الاستاز
• فاکتورهای رشد
• سیتوکین

از جمله ویژگی‌های ساختاری ائوزینوفیل‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1. قطر سلولی: ۱۲ الی ۱۷ میکرومتر
2. شکل هسته: دارای هسته دو لوبه
3. گرانول‌های سیتوپلاسم: حاوی گرانول‌های بزرگ ائوزینوفیلیک

گفتیم که دسته‌ای از ترکیبات ساخته شده توسط ائوزینوفیل‌ها پروتئین‌ها هستند، در حقیقت گرانول‌های ائوزینوفیل‌ها مملو از پروتئین‌های مختلف است که در ادامه تعدادی از آن‌ها را نام می‌بریم.

• «نوروتوکسین مشتق از ائوزینوفیل» (Eosinophil-Derived Neurotoxin | EDN)
• «پروتئین کاتیونی ائوزینوفیل» (Eosinophil Cationic Protein | ECP)
• «ائوزینوفیل پراکسیداز» (Eosinophil Peroxidase | EPO)

بازوفیل ها

بازوفیل‌ها که به عنوان سومین دسته از گرانولوسیت‌ها با آن‌ها آشنا می‌شویم، طول عمر بسیار کوتاهی دارند. ویژگی‌های ساختاری این سلول‌ها را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.

1. قطر سلولی: ۱۲ الی ۱۵ میکرومتر
2. شکل هسته: دارای دو لوب یا به شکل حرف S انگلیسی
3. گرانول‌های سیتوپلاسم: دارای گرانول‌های کوچک آبی یا بنفش

رنگ گرانول‌های بازوفیل‌ها به دلیل حضور هپارین و گلیکوزآمینوگلیکان‌های سولفاته در این گرانول‌ها است، این ترکیبات به بازوفیل‌ها این امکان را می‌دهند که عملکردی به نسبت مشابه با ماست سل‌ها داشته باشند. در حقیقت بازوفیل‌ها با وجود طول عمر کوتاهی که دارند، وظایف متفاوتی را برای محافظت از بدن بر عهده گرفته‌اند.

• مبارزه با عفونت‌های انگلی: یکی از مهم‌ترین وظایف بازوفیل‌ها مبارزه با انگل‌ها است.
• جلوگیری از لخته شدن خون: به دلیل وجود هپارین در گرانول‌های سیتوپلاسمی بازوفیل‌ها، این سلول‌ها قادر به جلوگیری از تشکیل لخته خون هستند زیرا هپارین ماده‌ای با خاصیت رقیق‌کنندگی خون است.
• میانجی‌گری در واکنش‌های آلرژیک: بازوفیل‌ها در حین واکنش‌های آلرژیک مواد متفاوتی مانند هیستامین و سروتونین آزاد می‌کنند تا در ناحیه‌ای که در معرض آلرژن است، واکنش‌های آلرژیک آغاز شوند.

با توجه به توضیحاتی که ارائه شد می‌توانیم متوجه شویم که بازوفیل‌ها ارتباط تنگاتنگی با دیگر سلول‌های سیستم ایمن، مانند ماست سل‌ها و ائوزینوفیل‌ها دارند.

آگرانولوسیت ها

آگرانولوسیت‌ها دسته‌ای از گلبول‌های سفید خون هستند که نسبت به گرانولوسیت‌ها فعالیتی تخصصی‌تر دارند و پاسخ‌های ایمنی پیچیده و خاصی در مواجهه با عوامل بیماری‌زای مختلف ایجاد می‌کنند. این سلول‌ها پس از رنگ‌آمیزی در زیر میکروسکوپ به صورت دانه‌دار دیده نمی‌شوند، زیرا در سیتوپلاسم آن‌ها گرانول‌های ویژه‌ای که در ساختار گرانولوسیت‌ها دیدیم، وجود ندارد و تنها دارای «گرانول‌های آزروفیلیک» (Azurophilic Granules) هستند.

لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها دو دسته از سلول‌های سیستم ایمنی بدن هستند که در دسته آگرانولوسیت‌ها قرار می‌گیرند و فعالیت‌های متفاوتی را بر عهده دارند، بنابراین دو بخش جدا را به هر کدام از آن‌ها اختصاص می‌دهیم تا اطلاعات کاملی در مورد هر یک به دست آوریم.

لنفوسیت ها

لنفوسیت‌ها به طور تقریبی ۲۵ درصد کل گلبول‌های سفید را تشکیل می‌دهند، در مورد اهمیت فعالیت آن‌ها می‌توان گفت که این نوع از گلبول سفید مسئول پاسخ‌های ایمنی اختصاصی است. لنفوسیت‌ها بر اساس فعالیت‌های متفاوتی که بر عهده دارند به سه دسته تقسیم می‌شوند.

1. لنفوسیت B: این دسته از لنفوسیت‌ها وظیفه تولید آنتی‌بادی برای مقابله با عوامل خارجی را برعهده دارند. این دسته مسئول ایمنی هومورال هستند.
2. لنفوسیت T: لنفوسیت‌های T با سلول‌های سرطانی و سلول‌های آلوده به ویروس مبارزه می‌کنند. این دسته مسئول ایمنی سلولی هستند.
3. سلول‌های کشنده طبیعی: «سلول‌های کشنده طبیعی» (Natural Killer Cells | NK Cells) مسئول کشتن سلول‌های توموری و آلوده به ویروس به صورت ذاتی هستند. این دسته در واکنش‌های ایمنی ذاتی فعال هستند.

تشخیص هر یک از این سه دسته به کمک مولکول‌های سطحی متفاوتی که در سطح هر یک وجود دارد انجام می‌شود؛ به مولکول‌ها «نشانگرهای خوشه تمایز» (Cluster Of Differentiation | CD Markers) گفته می‌شود. یکی دیگر از تفاوت‌های این سه دسته لنفوسیت با یکدیگر، محل بلوغ هر یک از آن‌ها است، به طوری که لنفوسیت‌های B و بخش بزرگی از سلول‌های کشنده طبیعی در همان مغز استخوان بالغ می‌شوند در حالی که لنفوسیت‌های T برای طی کردن مراحل بلوغ سلولی باید به تیموس مهاجرت کنند.

از لحاظ ظاهر سلولی می‌توان لنفوسیت‌ها را به این صورت توصیف کرد، سلول‌هایی کوچک که اندازه‌ای مشابه با گلبول‌های قرمز دارند؛ همچنین این سلول‌ها دارای هسته‌های کروی هستند که هتروکروماتین فراوان دارد. سیتوپلاسم لنفوسیت‌ها پیش از آن که فعال شوند کم است، در حقیقت با فعال شدن این سلول‌ها قطر آن‌ها افزایش یافته و در بازه ۹ تا ۱۸ میکرومتر قرار می‌گیرد.

در سیتوپلاسم این لنفوسیت‌های بزرگ می‌توان گرانول‌های آزروفیلیک و سیتوپلاسمی را مشاهده کرد و در مورد هسته نیز باید گفت که هسته ظاهر فرورفته دارد. با توجه به فعالیت شدید لنفوسیت‌های فعال، همان‌طور که انتظار می‌رود در این سلول‌ها تعداد زیادی جسم گلژی وجود دارد.

لنفوسیت‌ها علاوه بر خون، در لنف و بافت‌های لنفاوی مانند تیموس، غدد لنفاوی، طحال و آپاندیس حضور دارند. با توجه به تنوع فعالیت‌های انواع مختلف لنفوسیت‌ها و اهمیت حضور آن‌ها در خون و لنف، در ادامه بخش‌هایی مجزا را به معرفی کوتاه هر یک اختصاص می‌دهیم.

لنفوسیت B

لنفوسیت‌های B از «مغز استخوان» منشا می‌گیرند و در همان محل نیز بالغ می‌شوند، به همین دلیل این سلول‌ها را با نام «سلول‌ B» یا «لنفوسیت B» می‌شناسیم. لنفوسیت‌های B در ایمنی هومورال نقش دارند و وظیفه تولید آنتی‌بادی‌های مختلف را برعهده گرفته‌اند. این سلول‌ها در پاسخ به آنتی‌ژن‌های خارجی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها، آنتی‌بادی تولید می‌کنند. آنتی‌بادی‌ها به عوامل بیماری‌زا متصل می‌شوند و آن‌ها را غیرفعال می‌کنند، علاوه بر آن، آنتی‌بادی‌ها پاتوژن‌ها را علامت‌گذاری می‌کنند تا توسط سلول‌های کشنده طبیعی یا لنفوسیت‌های T از بین روند.

با بررسی بیشتر لنفوسیت‌های B متوجه می‌شویم که این سلول‌ها به عنوان «سلول‌های ارائه دهنده آنتی‌ژن» (Antigen-Presenting Cells | APC) نیز فعالیت می‌کنند. منظور از ارائه آنتی‌ژن این است که سلول قادر است آنتی‌ژن‌های خارجی را به کمک پروتئین‌های «مجموعه سازگاری بافتی اصلی» (Major Histocompatibility Complex | MHC) به سطح خود منتقل کنند.

فرآیند انتقال آنتی‌ژن به سطح سلول را «عرضه آنتی‌ژن» (Antigen Presentation) می‌نامیم. این فرآیند و ارائه آنتی‌ژن در سطح لنفوسیت‌های B به سلول‌های T کمکی این امکان را می‌دهند که عملکرد بهتری داشته باشند. لنفوسیت‌های B تنها انواع سلول‌های ارائه دهنده آنتی‌ژن نیستند، دو موردی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم نیز سلول‌هایی هستند که به لنفوسیت‌های T کمکی آنتی‌ژن ارائه می‌دهند.

1. ماکروفاژها
2. سلول‌های دندریتیک

گفتیم که لنفوسیت‌های B مانند اکثر گلبول‌های سفید در مغز استخوان تولید می‌شوند، اما اگر بخواهیم اطلاعاتی دقیق‌تر در مورد منشا این سلول‌ها داشته باشیم باید به «سلول‌های بنیادی خون‌ساز پرتوان» (Pluripotent Hematopoietic Stem Cells) اشاره کنیم که سلول‌های سازنده لنفوسیت‌های B به حساب می‌آیند. لنفوسیت‌های B پس از بلوغ به جریان خون وارد می‌شوند تا خود را به بخش‌های زیر برسانند و تجمع کنند.

لنفوسیت‌های B بر اساس عملکردهای متفاوتی که بر عهده دارند به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم تا اطلاعات خود در مورد این شاخه از لنفوسیت‌ها را کامل کنیم.

• «سلول‌های B پلاسما» (Plasma B Cells): این سلول‌ها مسئول تولید آنتی‌بادی هستند. آنتی‌بادی‌ها به پاتوژن‌ها، سلول‌های آلوده و سلول‌های توموری یا نئوپلاسم متصل می‌شوند تا این سلول‌ها برای تخریب علامت‌گذاری شوند.
• «سلول‌های B خاطره» (Memory B Cells): این سلول‌ها خاطره برخورد بدن با آنتی‌ژن‌های خاص را حفظ می‌کنند تا در صورت برخورد مجدد با همان عامل بیماری‌زا، پاسخ سیستم ایمنی قوی‌تر و سریع‌تر ایجاد شود. این فرآیند اساس ایمنی اکتسابی و اثربخشی واکسن‌ها است.

لنفوسیت T

لنفوسیت T یا سلول T همانند لنفوسیت B از مغز استخوان، یا به بیان دقیق‌تر از سلو‌ل‌های بنیادی خون‌ساز پرتوان منشا می‌گیرد اما محل بلوغ لنفوسیت T مغز استخوان نیست. پیش‌سازهای سلول‌های T از مغز استخوان مهاجرت کرده و خود را به غده تیموس می‌رسانند، این سلول‌ها در تیموس دچار تمایز شده و به سلول‌های T بالغ و فعال تبدیل می‌شوند. دلیل نام‌گذاری آن‌ها به صورت لنفوسیت T نیز به محل بلوغ آن‌ها یعنی تیموس (Thymus) برمی‌گردد.

فرآیند بلوغ لنفوسیت‌ T در تیموس نوعی فرآیند انتخابی است که در طی آن بسیاری از سلول‌های T نابود می‌شوند و تنها بخش کوچکی از آن‌ها بالغ شده و وارد جریان خون می‌شوند. این فرآیند سخت و پیچیده باعث می‌شود که فقط سلول‌هایی به عنوان لنفوسیت T بالغ زنده بمانند و فعالیت کنند که عملکرد مناسبی از خود نشان داده‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت این فرآیند این است که اختلال در فرآیند بلوغ لنفوسیت‌ها می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌های خودایمنی شود، در نتیجه سلول‌های T به جای مبارزه با عوامل بیماری‌زا، به اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های سالم بدن حمله می‌کنند.

لنفوسیت‌های T مسئول بخشی از پاسخ‌های سیستم ایمنی بدن هستند که آن را با عنوان «ایمنی سلولی» (Cell-Mediated Immunity) می‌شناسیم. این سلول‌ها مسئول مبارزه با مواردی هستند که در ادامه معرفی می‌کنیم.

1. پاتوژن‌های داخل سلولی: ویروس‌ها، انگل‌ها و باکتری‌هایی که به سلول وارد می‌شوند.
2. سلول‌‌های توموری
3. اندام یا بافت‌های پیوند داده شده

لنفوسیت‌های T مانند لنفوسیت‌های B به چند دسته تقسیم می‌شوند که فعالیت‌های متفاوتی را برعهده گرفته‌اند، مجموع فعالیت این سلول‌ها باعث می‌شود که سلامت بدن در مواجه با سلول‌های توموری یا پاتوژن‌های داخلی حفظ شود، بنابراین در ادامه با انواع لنفوسیت‌های T آشنا می‌شویم.

• «لنفوسیت T کشنده» (Cytotoxic T Cells): این سلول‌ها که مسئول شناسایی و اتصال به آنتی‌ژن‌های سلول‌های آلوده به ویروس یا نئوپلاستیک هستند، به کمک حضور +CD۸ روی سطح خود شناسایی می‌شوند. زمانی که این سلول‌ها به سلول هدف خود متصل می‌شوند، شروع به ترشح ترکیباتی مانند «لنفوکین‌ها» (Lymphokines) و «پرفورین» (Perforin) می‌کنند که توانایی تخریب سلول هدف را دارند. این سلول‌ها می‌توانند به سلول‌های بافت یا اندام پیوند زده شده نیز حمله‌ور شوند و به این ترتیب پیوند پس زده می‌شود.
• «لنفوسیت T کمکی» (Helper T Cells): این دسته از لنفوسیت‌های T را می‌توان به کمک حضور مولکو‌های +CD۴ روی سطح آن‌ها تشخیص داد. وظیفه لنفوسیت‌های T کمکی شناسایی آنتی‌ژن‌های ارائه شده توسط سلول‌های ارائه دهنده آنتی‌ژن مانند ماکروفاژها و لنفوسیت‌های B است. این سلول‌ها با شناسایی آنتی‌ژن‌ها شروع به تولید و ترشح سیتوکین‌هایی می‌کنند که فعالیت سلول‌های دیگر سیستم ایمنی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
• «لنفوسیت T تنظیم کننده» (Regulatory T Cells): این دسته از سلول‌ها نیز در سطح خود دارای مولکول‌های +CD۴ هستند اما عملکرد آن‌ها خلاف فعالیت لنفوسیت‌های T کمکی است. لنفوسیت T تنظیم کننده مسئول سرکوب پاسخ ایمنی و کاهش فعالیت و تمایز لنفوسیت T کمکی و سلول‌های B است.
• «لنفوسیت ‌T خاطره» (Memory T Cells): این دسته از سلول‌ها پس از ایجاد پاسخ ایمنی تولید می‌شوند و تا مدت‌ها پس از پایان عفونت اولیه در بدن حضور دارند، هدف از تولید این سلول‌ها این است که در مواجه بعدی بدن با همان بیماری یا آنتی‌ژن، سیستم ایمنی بتواند پاسخی سریع‌تر و قدرمندتر داشته باشد.

سلول‌های کشنده طبیعی

سلول‌های کشنده طبیعی نیز مانند لنفوسیت‌های B و T توسط سلول‌های بنیادی خون‌ساز پرتوان در مغز استخوان ساخته می‌شوند. بخش عمده‌ای از این سلول‌ها در همان مغز استخوان تمایز یافته و بالغ می‌شوند اما گروهی از آن‌ها می‌توانند در بافت‌های لنفاوی ثانویه مانند موارد زیر مراحل تمایز را طی کنند.

• غدد لنفاوی
• طحال
• لوزه‌ها
• تیموس

با بررسی ساختار سلول‌های کشنده طبیعی متوجه می‌شویم که این سلول‌ها در بین انواع لنفوسیت‌ها دارای بزرگ‌ترین اندازه سلولی، با قطری در حدود ۱۵ میکرومتر هستند. این سلول‌ها به طور معمول در سیتوپلاسم خود گرانول‌های بزرگی دارند که با استفاده از میکروسکوپ نوری می‌توان به راحتی آن را تشخیص داد و همین موضوع باعث شده است که به این سلول‌ها «لنفوسیت‌های گرانولار بزرگ» (Large Granular Lymphocytes | LGLs) نیز بگوییم.

سلول‌های کشنده طبیعی در سیستم ایمنی ذاتی فعال هستند و مسئولیت از بین بردن سلول‌های آلوده به ویروس و انواع خاصی از سلول‌های توموری را برعهده گرفته‌اند. دلیل آن که به این سلول‌ها «کشنده طبیعی» می‌گوییم این است که برخلاف سلول‌های T کشنده، سلول‌های کشنده طبیعی برای کشتن سلول‌های دیگر نیاز به فعال‌سازی ندارند و همین موضوع باعث می‌شود که پاسخ ایمنی با سرعت بیشتری ایجاد شود.

سلول‌های کشنده طبیعی سلول‌های آلوده به ویروس و سلول‌های نئوپلاستیک را از طریق تغییرات در پروتئین‌های MHC یا فقدان این پروتئین‌ها در سلول‌های هدف، شناسایی می‌کنند. به محض شناسایی سلول، سلول‌های کشنده طبیعی شروع به ترشح ترکیبات مختلفی می‌کنند که می‌تواند سلول‌ هدف را از بین ببرند. روش دیگری که این سلول‌ها ممکن است پیش بگیرند، ترشح سیتوکین‌هایی است که آپوپتوز را در سلول هدف القا می‌کنند و به این ترتیب سلول می‌میرد.

مونوسیت ها

با مقایسه مونوسیت‌ها با دیگر انواع گلبول‌های سفید خون متوجه می‌شویم که این سلول‌ها بزرگ‌ترین انواع گلبول‌های سفید هستند. مونوسیت‌ها دارای هسته‌ای بزرگ و منفرد هستند که اشکال متفاوتی دارد اما به طور معمول ظاهری لوبیایی شکل یا مشابه با شکل کلیه دارد.

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در مورد مونوسیت‌ها باید بدانیم این است که آن‌ها از خون به بافت‌های مختلف مهاجرت کرده و به ماکروفاژ‌ها و سلول‌های دندریتیک تبدیل می‌شوند. این دو دسته سلول که آن‌ها را تنها در بافت‌ها می‌بینیم، وظایف بسیار مهمی بر عهده دارند که برای بررسی و آشنایی با آن‌ها، بخش‌هایی مجزا را به هر سلول اختصاص می‌دهیم اما پیش از آن باید با فعالیت‌های کلیدی این نوع گلبول سفید آشنا شویم.

1. فاگوسیتوز: مونوسیت‌ها قادر به فاگوسیتوز یا بلعیدن پاتوژن‌هایی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند.
2. فعال‌سازی پاسخ ایمنی: این سلول‌ها می‌توانند به دیگر سلول‌های سیستم ایمنی در مورد وجود عفونت در بخشی از بدن اطلاع بدهند و به این ترتیب مبارزه با عامل بیماری‌زا را تقویت می‌کنند.
3. بازسازی بافت: مونوسیت‌ها به ترمیم بافت‌هایی که بر اثر جراحت دچار آسیب شده‌اند کمک می‌کنند.
4. عرضه یا ارائه آنتی‌ژن: مونوسیت‌ها با ارائه آنتی‌ژن‌ها به دیگر سلول‌های ایمنی می‌توانند باعث به راه افتادن پاسخ‌های سیستم ایمنی تطبیقی یا اکتسابی شوند.

ماکروفاژها

«ماکروفاژ‌ها» (Macrophages) سلول‌های بزرگی هستند که می‌توان آن‌ها را در اکثر بافت‌های بدن مشاهده کرد. فعالیت اصلی این سلول‌ها فاگوسیتوز و کمک به حذف عوامل بیماری‌زا، سلول‌های مرده و بقایای سلولی است. ماکروفاژها از سلول‌های پیش‌سازی که در مغز استخوان وجود دارند و مونوسیت‌ها موجود در خون مشتق می‌شوند، بنابراین این سلول‌ها به طور مستقیم از سلول‌های بنیادی خون‌ساز تولید نمی‌شوند.

گفتیم که ماکروفاژها در شناسایی و فاگوسیتوز میکروب‌ها و ذرات دیگر تخصص دارند اما این سلول‌ها مسئولیت‌های دیگری نیز دارند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

1. بهبود زخم: این سلول‌ها با حضور در محل زخم علاوه بر مبارزه با عوامل بیماری‌زا به بهبود آسیب وارد شده کمک می‌کنند.
2. متابولیسم و هومئوستاز آهن: ماکروفاژها در سوخت و ساز آهن و حفظ پایداری آن در محیط داخلی بدن کمک می‌کنند.
3. آغاز پاسخ‌های التهابی: ماکروفاژها در صورت نیاز، پاسخ‌های التهابی را برای مقابله با عفونت‌ها یا آسیب‌ها آغاز می‌کنند.
4. تولید «گونه‌های اکسیژن فعال» (Reactive Oxygen Species): ماکروفاژها با تولید گونه‌های اکسیژن فعال مانند «نیتریک اکسید» (Nitric Oxide) می‌توانند باکتری‌های فاگوسیتوز شده را از بین ببرند.
5. نقش در بارداری: ماکروفاژها در ساخت شبکه‌های عروقی در تخمدان نقش دارند که در تولید هورمون پروژسترون اهمیت بالایی دارند. پروژسترون نیز نقش مهمی در لانه‌گزینی جنین در رحم دارد.

ماکروفاژهای فعال تنوع فنوتیپی بالایی دارند زیرا این سلول‌ها در مواجه بدن با عوامل بیماری‌زای مختلف و حفظ سلامت بدن فعالیت‌های متنوعی انجام می‌دهند و سلول‌ها باید متناسب با وظایفی که بر عهده دارند ویژگی‌های خاصی داشته باشند. در ادامه تعدادی از ماکروفاژ‌هایی که در بافت‌های مختلف حضور دارند و به دلیل همین تفاوت بافتی نام‌های متفاوتی دارند را نام می‌بریم.

1. «ماکروفاژ‌های آلوئولار» (Alveolar Macrophages): این ماکروفاژها در ریه حضور دارند.
2. «سلول‌های کوپفر» (Kupffer Cells): این ماکروفاژها در کبد حضور دارند.
3. «میکروگلیاها» (Microglia): این دسته از ماکروفاژهای بسیار تخصص یافته در سیستم عصبی مرکزی حضور دارند.
4. «ماکروفاژهای طحالی» (Splenic Macrophages): این ماکروفاژها در پالپ قرمز و سفید طحال حضور دارند.

سلول های دندریتیک

«سلول‌های دندریتیک» (Dendritic Cells | DC) یکی از سلول‌های ارائه دهنده آنتی‌ژن هستند که در سیستم ایمنی پستانداران وجود دارند. از لحاظ ظاهری این سلول‌ها ساختارهای شاخه‌مانندی دارند که یادآور دندریت‌های نورون‌ها هستند، به همین دلیل به این صورت نام‌گذاری شده‌اند. این سلول‌ها اغلب در بافت‌هایی حضور دارند که با آنتی‌ژن‌های خارجی در تماس هستند؛ بنابراین مواردی که در ادامه نام می‌بریم از جمله بافت‌هایی هستند که می‌توان تجمع سلول‌های دندریتیک در آن‌ها را انتظار داشت.

• پوست
• ریه‌ها
• دستگاه گوارش
• لایه‌های داخلی بینی

فعالیت اصلی سلول‌های دندریتیک را می‌توان شروع و تنظیم پاسخ‌های ایمنی دانست. این سلول‌ها این عملکرد حیاتی را با پردازش آنتی‌ژن‌ها و ارائه آن‌ها بر سطح سلولی خود انجام می‌دهند و به این ترتیب می‌توانند با لنفوسیت‌های T ارتباط برقرار کنند، با فعال‌سازی لنفوسیت‌های T پاسخ‌های ایمنی اکتسابی به راه می‌افتند و همین موضوع باعث می‌شود که سلول‌های دندریتیک را به عنوان واسطه‌ای میان سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی بشناسیم.

فعال‌سازی سلول‌های دندریتیک در بافت‌ها و اندام‌هایی که پیش‌تر نام بردیم محرک این سلول‌ها برای حرکت به سمت غدد لنفاوی است، در گره‌های لنفاوی سلول‌های دندریتیک با سلول‌های B و T در تعامل هستند و آنتی‌ژن‌ها را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند.

جابه‌جایی گلبول های سفید

گلبول‌های سفید را می‌توان در خون و در بسیاری از بافت‌های بدن مشاهده کرد، بنابراین آن‌ها تنها در خون حضور ندارند. این سلول‌ها برای مبارزه با عوامل عفونی باید از جریان خون خارج شده و وارد بافت‌های آسیب دیده شوند، در نتیجه می‌توان گفت که گلبول‌های سفید از جریان خون برای جابه‌جایی در بدن و رساندن خود به نقاط هدف استفاده می‌کنند.

گلبول سفید برای خروج از خون و ورود به بافت‌ها باید از عروق خونی خارج شود؛ برای این کار، گلبول‌های سفید هسته‌ حجیم خود را نرم کرده و آن را به بخش جلویی سلول هدایت می‌کنند؛ سپس با بررسی دیواره عروق بخش‌هایی را می‌یابند که اسکلت سازنده دیواره رگ انعطاف‌پذیری بیشتری دارد و از همین نواحی خارج می‌شوند. در حین خارج شدن گلبول‌های سفید فیبرهای نازک و نخ‌مانندی که دیواره رگ را ساخته‌اند، آسیب دیده و شکسته می‌شوند اما این شکستگی‌ها توسط سلول‌های دیواره رگ‌های خونی به سرعت ترمیم می‌شوند.

تولید گلبول های سفید

مغز استخوان به عنوان محل تولید گلبول سفید شناخته می‌شود، به بیان دقیق‌تر تمام انواع سلول‌های خونی از مغز قرمز استخوان منشا می‌گیرند. در مغز استخوان‌ها سلول‌های بنیادی وجود دارند که آن‌ها را با عنوان «سلول‌های بنیادی خون‌ساز» (Haematopoietic Stem Cells) می‌شناسیم و به فرآیند تولید سلول‌های خونی توسط این سلول‌ها «خون‌سازی» (Haematopoiesis) می‌گوییم.

گفتیم که تولید سلول‌های خونی بیشتر در مغز استخوان‌ها انجام می‌شود اما در مورد پیش از تولد باید این نکته را بدانیم که خون‌سازی بیشتر در کبد یا طحال انجام می‌شود. فعالیت خون‌سازی کبد و طحال باعث می‌شود که این دو اندام تمایل به بزرگ شدن داشته باشند. میزان تولید سلول‌های خونی در یک بزرگسال بالغ، $$۱۰^{۱۱}$$ الی $$۱۰^{۱۲}$$ سلول خونی جدید در هر روز است؛ این میزان بالای تولید سلول‌های خونی برای حفظ سطح تعادل سلول‌ها در گردش خون است. تقسیم سلولی سلول‌های بنیادی خون‌ساز دو دسته سلول ایجاد می‌کند که در ادامه آن‌ها را نام می‌بریم.

1. «سلول‌های پیش‌ساز لنفوئیدی» (Lymphoid Progenitor Cells): لنفوسیت‌ B، لنفوسیت T و سلول‌های کشنده طبیعی حاصل تقسیم این دسته از سلول‌های پیش‌ساز هستند.
2. «سلول‌های پیش‌ساز میلوئیدی» (myeloid Progenitor Cells): این سلول‌ها به «میلوسیت‌ها» (Myelocytes) یا همان گرانولوسیت‌ها و مونوسیت‌ها به علاوه سلول‌های غیرلکوسیتی مانند اریتروسیت‌ها و مگاکاریوسیت‌ها تمایز می‌یابند.

ذخیره سلول‌های بنیادی خون‌ساز مغز استخوان با تولید سلول‌های پیش‌ساز به اتمام نمی‌رسد، زیرا این سلول‌ها توانایی «خود نوسازی» (Self-Renewing) دارند و در کنار تولید سلول‌های پیش‌ساز چند سلول بنیادی خون‌ساز نیز تولید می‌شوند تا همیشه در مغز استخوان تعدادی از این سلول‌ها وجود داشته باشند. سلول‌های پیش‌ساز توانایی خود نوسازی ندارند و تنها می‌توانند تمایز پیدا کرده و سلول‌های مختلفی را بسازند که پیش‌تر نام بردیم.

سلول‌های ساخته شده توسط سلول‌های پیش‌ساز به طور معمول به صورت مستقل تقسیم نمی‌شوند و تنها راه تولید آن‌ها از طریق تقسیم سلول‌های بنیادی خون‌ساز و سپس سلول‌های پیش‌ساز لنفوئیدی یا میلوئیدی است. در ادامه روند تولید هر سلول از سلول پیش‌ساز خود را توضیح می‌دهیم.

شاخه لنفوسیتی

به سلول‌های مشتق شده از سلول‌های پیش‌ساز لنفوئیدی «شاخه لنفوسیتی» (Lymphocyte Lineage) می‌گوییم. سلول‌های پیش‌ساز لنفوئیدی در مرحله بعد به «لنفوبلاست‌ها» (Lymphoblasts) تبدیل می‌شوند و در گام آخر به سه سلول زیر تمایز پیدا می‌کنند.

1. سلول‌های T
2. سلول‌های B
3. سلول‌های کشنده طبیعی

میلوسیت‌ها

میلوسیت‌ها دسته‌ای از سلول‌های مشتق شده از سلول‌های پیش‌ساز میلوئیدی هستند که گرانولوسیت‌ها مونوسیت‌ها را می‌سازند. مونوسیت‌ها نیز پس از رسیدن به بافت‌های مختلف بدن می‌توانند ماکروفاژها و سلول‌های دندریتیک را بسازند.

طول عمر گلبول‌های سفید

طول عمر گلبول‌های سفید خون می‌تواند از چند ساعت تا چند روز متفاوت باشد، بنابراین برای بررسی طول عمر هر گلبول سفید باید به نوع آن دقت کنیم. به طور معمول گلبول‌های سفید بین ۱۳ تا ۲۰ روز زنده هستند اما در مورد گرانولوسیت‌ها می‌توان گفت که میانگین طول عمر آن‌ها کوتاه‌تر و بین ۶ الی ۱۳ روز است؛ در مقابل، لنفوسیت‌ها می‌توانند تا ۲۰۰ روز زنده باشند.

شمارش گلبول‌های سفید خون

مغز استخوان به طور مداوم در حال تولید انواع مختلف گلبول سفید است، زیرا طول عمر اکثر این سلول‌‌ها بین ۱ تا ۳ روز است و باید میزان گلبول‌های سفید خون در محدوده ثابتی باقی بماند. تعداد گلبول‌ سفید موجود در خون یکی از عوامل نشان‌دهنده سلامت بدن است و محدوده طبیعی آن بین چهار هزار تا یازده هزار سلول در هر میکرومتر خون است. این مقدار در حدود ۱٪ از کل حجم خون در یک فرد بالغ را تشکیل می‌دهد. تولید گلبول‌های سفید توسط بخش‌های مختلفی از بدن تنظیم می‌شود که در ادامه آن‌ها نام می‌بریم.

• گره‌های لنفاوی
• طحال
• کبد
• کلیه‌ها

در بدن اکثر ما روزانه به طور متوسط ۱۰۰ میلیارد گلبول سفید تولید می‌شود. در طول روز تعداد این سلول‌ها دچار افت و خیز نیز می‌شود که می‌توان این نوسانات را در دو حالت زیر بررسی کرد.

1. در زمان استراحت: مقدار گلبول‌های سفید پایین
2. هنگام فعالیت بدنی: مقدار گلبول‌های سفید بالا

یادگیری علوم پزشکی

علوم پزشکی در دو سطح بالینی و علوم پایه بررسی می‌شوند که یادگیری هر سطح شامل مجموعه‌ای از درس‌های تخصصی و پیچیده است. در بخش علوم پایه تمرکز بر مباحثی مانند بیوشیمی، فیزیولوژی، هیستولوژی، آناتومی، ژنتیک و غیره است و در بخش بالینی به بررسی بیماری‌ها و روش‌های درمانی متنوع پرداخته می‌شود. مسیر یادگیری هر یک از این بخش‌ها متناسب با نیاز علم‌آموزان مختلف متفاوت خواهد بود، بنابراین استفاده از فیلم‌های آموزشی جامع که تمام نکات را پوشش داده باشند و طبق برنامه‌ریزی اصولی طراحی شده باشند، می‌تواند اثرات مثبتی بر یادگیری افراد مختلف داشته باشند.

برای یادگیری بخش بالینی علوم پزشکی استفاده از فیلم‌های آموزشی یکی از بهترین روش‌های افزایش سرعت یادگیری است، زیرا این فیلم‌های آموزشی از عکس‌های علمی و دقیق برای توضیح تک تک نکات مهم هر مبحث استفاده می‌کنند و می‌توان هر فیلم را چندین بار مشاهده کرد. در ادامه تعدادی لینک دسترسی به تعدادی از این فیلم‌های آموزشی را در اختیار شما قرار می‌دهیم.

بیماری‌های مرتبط با گلبول‌ سفید

بیماری‌ها و اختلالات مربوط به گلبول‌های سفید را می‌توان در سه دسته طبقه‌بندی کرد که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

1. کاهش تعداد گلبول‌های سفید
2. افزایش تعداد گلبول‌های سفید
3. گلبول‌های سفید غیرطبیعی

این موارد می‌توانند اثرات نامطلوبی روی مبارزه بدن با عوامل عفونی داشته باشند. ایجاد التهاب‌های مزمن و افزایش احتمال پیش‌روی بیماری‌های سرطانی مرتبط با سیستم خون یا لنفاوی از دیگر اثرات اختلالات مربوط به گلبول‌های سفید هستند. برای تشخیص این اختلالات به طور معمول از آزمایش‌های خون و در برخی موارد از بیوپسی مغز استخوان استفاده می‌شود.

آیا بالا بودن گلبول سفید خطرناک است؟

گاهی بالا بودن گلبول‌های سفید که با عنوان «لکوسیتوز» (Leukocytosis) نیز شناخته می‌شود، تنها نشان‌دهنده واکنش سیستم ایمنی بدن به عاملی بیماری‌زا است و نگران کننده نیست اما گاهی ممکن است نشان‌دهنده مواردی جدی مانند سرطان خون یا «لوکمیا» (Leukemia) باشد. افزایش میزان گلبول‌های سفید در صورتی که ارتباطی به مبارزه سیستم ایمنی بدن با عوامل بیماری‌زا نداشته باشد، ممکن است به دلیل یکی از عوامل زیر ایجاد شده باشد.

1. فعالیت بدنی شدید
2. تشنج
3. استر‌س‌های شدید روحی یا جسمی مانند جراحی و تب
4. سوختگی
5. اختلالات سیستم ایمنی مانند لوپوس و روماتیسم مفصلی
6. مشکلات تیروئیدی
7. پوسیدگی دندان
8. آلرژی
9. طحال‌برداری یا «اسپلنکتومی» (Splenectomy)
10. سیگار
11. چاقی
12. بعضی داروها
13. لوکمیا
14. لنفوما
15. اختلالات مغز استخوان

آیا بالا بودن گلبول سفید نشانه سرطان است؟

بالا بودن میزان گلبول سفید همیشه نشان‌دهنده سرطان نیست اما در مواردی می‌تواند نشانه‌ای از سرطان خون باشد.

علائم بالا بودن گلبول سفید

افزایش غیرطبیعی گلبول سفید خون ممکن است نشان‌دهنده عفونت یا بیماری‌های جدی‌تری مانند لنفوم یا لوسمی باشد. در ادامه با تعدادی از شایع‌ترین علائم لکوسیتوز آشنا می‌شویم.

• تب
• خستگی
• درد
• مشکلات تنفسی
• خس‌خس سینه
• تعریق شبانه
• کاهش وزن غیرمنتظره
• راش پوستی

درمان بالا بودن گلبول سفید

برای درمان موثر بالا بودن میزان گلبول‌های سفید در ابتدا باید عامل این مسئله را شناسایی کرد، سپس با توجه به آن مسیر درمان را آغاز نمود. به عنوان مثال اگر دلیل بالا رفتن تعداد گلبول‌های سفید، عفونت باکتریایی باشد، پزشک معالج متناسب با شرایط بیمار آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند اما در صورتی که لکوسیتوز به دلیل واکنش آلرژیک ایجاد شده باشد، پزشک ممکن است از آنتی‌هیستامین برای کاهش علائم بیمار استفاده کند. در ادامه تعدادی از روش‌های رایج برای درمان لکوسیتوز را معرفی می‌کنیم.

1. داروهای کاهنده اضطراب و استرس
2. داروهای ضد التهاب
3. افشانه یا اسپری آسم برای درمان آسم
4. جداسازی گلبول‌ سفید از خون با استفاده از روش‌های خاص پزشکی
5. روش‌های درمانی سرطان مانند شیمی‌درمانی و رادیودرمانی

پایین بودن گلبول سفید خطرناک است؟

میزان خطر کاهش سطح گلبول‌های سفید خون ارتباط مستقیمی با دلیل ایجاد این وضعیت دارد. به طور کلی سطح پایین گلبول سفید را «لکوپنی» (Leukopenia) یا «نوتروپنی» (Neutropenia) می‌نامیم که می‌تواند حاد یا مزمن باشد. لکوپنی حاد شرایطی کوتاه‌مدت است که به طور معمول به دلیل بیماری بدن تجربه می‌شود اما لکوپنی مزمن می‌تواند به دلایل زیر ایجاد شود.

• بیماری‌های مزمن مانند سرطان
• بیماری‌های ویروسی مانند HIV
• اختلالات ژنتیکی
• بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس
• «آنمی آپلاستیک» (Aplastic Anemia)
• بیماری‌های کبد یا طحال

جمع‌بندی

در این مطلب از مجله فرادرس به بررسی گلبول سفید پرداختیم که انواع مختلف آن را می‌توان در خون و بافت‌های مختلف مشاهده کرد. این سلول‌ها برای مبارزه با عوامل بیماری‌زا از رگ‌های خونی خارج می‌شوند و به این ترتیب از بدن و بافت‌های مختلف آن محافظت می‌کنند. با توجه به عوامل بیماری‌زای متفاوتی که وجود دارند، سیستم ایمنی بدن سلول‌های مختلفی دارد که با استفاده از فعالیت‌های تخصصی با ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها، سلول‌های توموری و غیره مبارزه می‌کنند؛ این سلول‌ها را بر اساس ساختار سلولی می‌توان در دو دسته زیر طبقه‌بندی کرد.

1. گرانولوسیت‌ها: شامل نوتروفیل‌ها، بازوفیل‌ها و ائوزینوفیل‌ها. این سلول‌ها در سیتوپلاسم خود دارای گرانول‌هایی هستند که مملو از مولکول‌های مختلف هستند.
2. آگرانولوسیت‌ها: شامل لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها. لنفوسیت‌های این دسته مسئول ایمنی اکتسابی بدن هستند و مونوسیت‌ها نیز می‌توانند دو سلول متفاوت ماکروفاژها و سلول‌های دندریتیک را بسازند.

تمام این انواع گلبول سفید از سلول‌های بنیادی خون‌ساز پرتوان ساخته می‌شوند که در مغز استخوان‌ها حضور دارند، اما روند تولید و بلوغ هر یک از آن‌ها تفاوت‌هایی دارد که همین تفاوت‌ها باعث ایجاد این تنوع سلولی شده است. میانگین عمر گلبول‌های سفید را می‌توان بین ۱۳ الی ۲۰ روز دانست اما با توجه به نوع هر گلبول سفید، عمر آن و بازه زمانی فعالیت سلول متفاوت خواهد بود.