21 خرداد 1404 ساعت 11:00
بر اساس آخرین آمار منتشر شده، تعداد رانندگان تاکسی‌های اینترنتی در کشور، از مجموع رانندگان پلتفرم اوبر در ۱۰ هزار شهر جهان بیشتر است.
با عنایت به آخرین اخبار داخلی، محمد بحرینیان، پژوهشگر شناخته‌شده حوزه توسعه، پرده از واقعیتی برداشته که می‌تواند زنگ خطر جدی برای آینده اقتصادی کشور باشد. وی اشاره کرده که تعداد رانندگان تاکسی‌های اینترنتی کشور فعال در اسنپ و تپسی، از مرز ۸ میلیون نفر فراتر رفته است. این در حالی است که بر اساس آمارهای جهانی، مجموع رانندگان شرکت اوبر که در بیش از ۱۰ هزار شهر در سراسر دنیا فعالیت می‌کند، حدود ۷.۸ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
مقایسه این دو عدد، به وضوح نشان‌دهنده یک ناهنجاری اقتصادی عمیق در ایران است. بحرینیان با طرح این پرسش اساسی که «اوبر در کل دنیا ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار راننده دارد؛ این چه اقتصادی است که ما داریم؟»، به ریشه‌های این پدیده اشاره می‌کند. این حجم عظیم از نیروی کار در بخش حمل‌ونقل اینترنتی، نه تنها بیانگر تمایل افراد به استفاده از فرصت‌های شغلی منعطف و کم‌دردسرتر است، بلکه نشانه‌ای نگران‌کننده از کمبود شدید فرصت‌های شغلی پایدار و با درآمد کافی است.
آمار تکان‌دهنده تعداد رانندگان تاکسی‌های اینترنتی کشور
آمار منتشر شده از تعداد رانندگان تاکسی های اینترنتی در کشور به بیان محمد بحرینیان، پژوهشگر توسعه، زنگ خطری جدی برای آینده بلندمدت اقتصادی ایران به شمار می‌آید. در حالی که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته از پتانسیل عظیم اقتصاد دیجیتال و پلتفرم‌ها برای هم‌افزایی با بخش‌های تولیدی و صنعتی بهره می‌برند، در ایران شاهد یک وضعیت معکوس هستیم. پلتفرم‌های حمل‌ونقل اینترنتی نظیر اسنپ و تپسی، به جای آنکه مکملی برای بازار کار باشند، عملاً به پناهگاهی برای میلیون‌ها نفر از نیروی کاری تبدیل شده‌اند که به دلیل رکود اقتصادی، تحریم‌ها و سوءمدیریت‌های آشکار راهی جز این ندارند.
بر اساس گزارش‌های رسمی، تنها پلتفرم اسنپ تا ابتدای سال ۱۴۰۳ شمسی میزبان حدود ۳ میلیون راننده ثبت‌شده بوده است. پلتفرم تپسی نیز با جذب چندین میلیون راننده دیگر، سهم قابل توجهی در این بازار داشته است. تخمین‌های غیررسمی اما، مجموع رانندگان فعال در این دو پلتفرم را به رقم خیره‌کننده بیش از ۸ میلیون نفر می‌رساند. این عدد نه تنها از مجموع رانندگان بزرگ‌ترین شرکت تاکسی اینترنتی جهان، یعنی اوبر پیشی می‌گیرد، بلکه سهم قابل توجهی از کل جمعیت شاغل کشور را به خود اختصاص داده است.
اقتصاد ایران در مسیر افول بلندمدت
این رشد چشمگیر در اشتغال پلتفرمی، به هیچ عنوان نمی‌تواند به معنای کارآفرینی دیجیتال یا رونق اقتصادی تعبیر شود. بسیاری از افرادی که اکنون پشت فرمان تاکسی‌های اینترنتی نشسته‌اند، نیروی کار ماهر و نیمه‌ماهری هستند که پیش از این در مشاغلی با ارزش افزوده بالا در بخش‌های تولیدی، صنعتی و زیرساختی کشور مشغول به کار بوده‌اند. مهندسان، تکنسین‌های فنی، کارگران متخصص و حتی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی چاره‌ای جز روی آوردن به مشاغلی با درآمد ناپایدار و ارزش افزوده پایین مانند رانندگی در پلتفرم‌های آنلاین ندیده‌اند.
هشدار بحرینیان مبنی بر اینکه «این فرار بزرگ نیروی انسانی از حوزه‌های حیاتی، اقتصاد ایران را به سوی افول بلندمدت سوق می‌دهد»، به درستی عمق فاجعه را نشان می‌دهد. این وضعیت علاوه بر کاهش بهره‌وری اقتصاد کشور، به هدر رفت سرمایه‌های انسانی کشور منجر می‌شود.
برای درک بهتر ابعاد این بحران، می‌توانیم مقایسه‌ای میان پلتفرم‌های ایرانی و نمونه‌های جهانی انجام دهیم. شرکت اوبر، به عنوان غول تاکسی اینترنتی جهان تا نیمه سال ۲۰۲۴ میلادی با حدود ۷.۸ میلیون راننده در بیش از ۷۰ کشور دنیا فعالیت داشته و روزانه بیش از ۳۰ میلیون سفر را مدیریت می‌کند. در مقابل، اسنپ و تپسی در ایران با مجموع تقریبی ۸ میلیون راننده، تنها ۳ تا ۴ میلیون سفر در روز انجام می‌دهند. این آمار نشان می‌دهد که با وجود تعداد رانندگان مشابه، بهره‌وری هر راننده در اوبر حداقل پنج برابر پلتفرم‌های ایرانی است.
دلایل رونق تاکسی‌های اینترنتی در کشور
در حالی که هزینه‌های زندگی، از اقلام خوراکی و مایحتاج روزمره گرفته تا هزینه‌های سنگین مسکن و خودرو، به طور بی‌رحمانه‌ای تحت تأثیر نرخ ارز و قیمت‌های جهانی قرار گرفته‌اند و عملاً به صورت دلاری محاسبه می‌شوند، دستمزدها و حقوق کارگران و کارمندان در داخل کشور به هیچ عنوان متناسب با این رشد تصاعدی نیست. این شکاف عمیق میان درآمد و هزینه، بسیاری از افراد و حتی آن‌هایی که دارای تحصیلات عالی هستند، به این نتیجه می‌رساند که فعالیت در پلتفرم‌هایی نظیر تاکسی‌های اینترنتی از نظر زمانی انعطاف‌پذیرتر و از نظر مالی، به مراتب مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
پیامدهای ناگوار رونق پلتفرم‌ها در ایران
حضور و فعالیت حیرت‌انگیز هشت میلیون راننده در این پلتفرم‌ها، که حتی در مقایسه با ارقام جهانی برای شرکت‌هایی نظیر اوبر نیز قابل تأمل است، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی سنگینی را برای کشور در پی دارد. نخستین و شاید خطرناک‌ترین پیامد، خروج سازمان‌یافته و بی‌رویه نیروی انسانی از بخش‌های مولد اقتصاد است.
دومین پیامد مخرب، فشار حداکثری بر زیرساخت‌های شهری و محیط زیست است. افزایش بی‌رویه و غیرطبیعی ناوگان خودروهای شخصی در خیابان‌ها و جاده‌ها و به تبع آن افزایش تعداد رانندگان تاکسی‌های اینترنتی، به ترافیک‌های فلج‌کننده، آلودگی هوای بحرانی و مصرف بی‌رویه سوخت منجر می‌شود. این شرایط نه تنها کیفیت زندگی شهروندان را به شدت کاهش می‌دهد، بلکه به فرسایش سریع‌تر جاده‌ها و زیرساخت‌های حمل‌ونقل منجر شده و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت برای ترمیم و توسعه آن‌ها را ایجاد می‌کند.
سومین نگرانی جدی، افزایش آسیب‌پذیری اقتصاد ملی در برابر شوک‌های خارجی است. وابستگی بخش قابل توجهی از معیشت جمعیت به فعالیت در این پلتفرم‌ها، کشور را در برابر نوسانات قیمت سوخت، تغییرات در بازارهای بین‌المللی قطعات خودرو و سایر شوک‌های اقتصادی و سیاسی خارجی، به شدت شکننده می‌سازد.
از منظر اجتماعی و روان‌شناختی نیز، این نوع اشتغال پیامدهای ناگواری دارد. رانندگی طولانی‌مدت در خیابان‌ها، ساعات کاری نامنظم و طاقت‌فرسا، درآمد ناپایدار و فقدان امنیت شغلی به تدریج فشار روانی و ناامیدی را در میان این رانندگان افزایش می‌دهد. این وضعیت برای افراد تحصیل‌کرده و باسابقه‌ای که پیش از این در مشاغل با ثبات‌تر فعالیت می‌کردند، می‌تواند به سرخوردگی عمیقی منجر شود.
source