مفعول بی واسطه همان نقش دستوری است که همه به‌عنوان مفعول می‌شناسیم. یعنی بخشی از جمله که فعل جمله روی آن انجام می‌شود. مفعول باواسطه در زبان فارسی در واقع متتمم امروزی است که دستورنویسان گذشته، آن را نیز مفعول می‌دانستند اما چون همیشه همراه با حرف اضافه است، به آن مفعول با واسطه می‌گفتند. برای مثال در جمله «کتاب‌هایم را از خواهرم گرفتم.»، «کتاب‌هایم» مفعول بی واسطه و «خواهرم»، مفعول با واسطه است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم تفاوت مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی چیست. همچنین هرکدام از این دو مفعول را به‌طور جداگانه و با مثال معرفی و بررسی می‌کنیم و نکات مربوط به هریک را بیان می‌کنیم. برای مثال نشانه مفعول با واسطه را معرفی می‌کنیم و نکته‌های آن را نیز با مثال توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم تا با استفاده از آنها میزان یادگیری خود را ارزیابی کنید.
آنچه در این مطلب می‌آموزید:
-
تفاوت مفعول با واسطه و بی واسطه را یاد می‌گیرید.
-
نشانه مفعول با واسطه و علت نام‌گذاری آن را خواهید دانست.
-
نشانه مفعول بی واسطه را خواهید شناخت.
-
یاد می‌گیرید نقش مفعول چیست و چه کاربردی در جمله دارد.
-
خواهید دانست که چه زمانی «را» نشانه مفعول نیست.
-
نقش متمم فعلی و کاربرد آن را یاد خواهید گرفت.
مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی
مفعول بی واسطه در واقع همان متمم فعلی است که در جمله‌های دارای فعل گذرا به متمم وجود دارد و با حرف اضافه مخصوص فعل می‌آید و مفعول بی واسطه در واقع همان نقشی است که امروزه به‌عنوان مفعول می‌شناسیم و فعل گذرا به مفعول روی آن انجام می‌شود. برای مثال در جمله «من او را به مدرسه بردم»، «مدرسه» مفعول با واسطه و «او» مفعول بی واسطه است. نشانه مفعول با واسطه همان حرف اضافی همراه آن و نشانه مفعول بی واسطه را مفعولی است. در ادامه مطلب، این دو نقش دستوری را به‌طور کامل معرفی می‌کنیم و نکات هریک را بیان خواهیم کرد.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مفعول با واسطه چیست؟
مفعول با واسطه در زبان فارسی در واقع همان متمم فعل امروزی است. دستورشناسان در گذشته به متمم، مفعول با واسطه می‌گفتند زیرا متمم همیشه همراه با حرف اضافه به کار می‌رود. منظور از متمم یا متمم فعل نیز، واژه یا گروهی از واژه‌ها است که معنای فعل‌هایی که برای تکمیل معنای خود به «حرف اضافه خاص + کلمه‌ای دیگر» دارند را کامل می‌کند. کادر زیر را مشاهده کنید.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مفعول با واسطه یا همان متمم در زبان فارسی، فیلم آموزش رایگان متمم همراه با ساختار و مثال‌های کاربردی آن در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
نشانه مفعول با واسطه
نشانه مفعول با واسطه یکی از حروف اضافه مانند «از، به، در و…» است زیرا همانطور که گفتیم، مفعول با واسطه در واقع همان متمم است و متمم نیز همیشه همراه با حرف اضافه به کار می‌رود.
برای تشخیص مفعول با واسطه باید به این نکته توجه کنیم که ممکن است آن را با متمم‌های قیدی اشتباه بگیریم زیرا متمم‌های قیدی نیز از ترکیب «حرف اضافه + قید یا اسم» ساخته می‌شوند اما نقش دستوری آنها قید است و از اجزای غیرضروری جمله‌ها محسوب می‌شوند. درصورتی‌که مفعول با واسطه یا همان متمم فعل از اجزای ضروری و اجباری در جمله‌های دارای فعل گذرا به متمم است. برای یادگیری روش تشخیص این دو از یکدیگر کافی است ادامه همین بخش را مطالعه کنید.
تشخیص مفعول با واسطه از قید
برای آنکه بتوانیم مفعول بی واسطه یا متمم فعل را از متمم‌های قید تشخیص دهیم باید دو مرحله را انجام دهیم. این مراحل را در فهرست زیر آورده‌ایم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش رایگان قید در فارسی همراه با انواع و مثال‌های کاربردی آن در فراردس، این نقش دستوری را به‌خوبی یاد بگیرید و آن را تشخیص دهید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
- بررسی وجود یا عدم وجود فعل گذرا به متمم در جمله: در صورت وجود چنین فعلی در جمله، وجود متمم فعلی یا همان مفعول بی واسطه نیز اجباری و قطعی است.
- حذف ترکیب «حرف اضافه + اسم» از جمله و بررسی جمله پس از آن: اگر پس از این حذف، اختلالی در معنا و ساختار جمله پدید نیاید، آن ترکیب از نوع متمم قیدی است نه متمم فعلی زیرا متمم قیدی جزء غیرضروری جمله و قابل حذف است. اما متمم فعلی، از اجزای ضروری و اجباری جمله است.
مفعول بی واسطه
مفعول بی واسطه یا مفعول مستقیم در واقع همان نقش دستوری است که در جمله‌های با فعل گذرا به مفعول وجود دارد و فعل جمله روی آن انجام می‌شود. برای مثال در جمله «محمد ناهار خورده است.»، واژه «ناهار» مفعول بی واسطه یا مستقیم است که فعل «خورده است» یعنی عمل «خوردن» روی آن انجام شده است.
برای یادگیری مفعول بی واسطه می‌توانید فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی و روش های تشخیص مفعول در جمله در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
نشانه مفعول بی واسطه چیست؟
نشانه مفعول بی واسطه، «را مفعولی» است یعنی حرف «را» که بعد از مفعول می‌آید و مفعول جمله را به ما می‌شناساند. ممکن است «را» مفعولی در همه جمله‌های دارای مفعول وجود نداشته باشد اما برای استفاده از آن، باید آن را دقیقاً بعد از مفعول قرار بدهیم. مثال موجود در کادر زیر را مشاهده کنید.
مثال
در این جمله، بلافاصله بعد از مفعول جمله یعنی «لباس‌هایشان»، را مفعولی آمده است.
بچه‌ها لباس‌هایشان را پوشیدند.
نکته: البته «را» همیشه را مفعولی و نشانه مفعول نیست و می‌تواند یکی از انواع دیگر را در زبان فارسی باشد که در همین بخش بعدی به آن می‌پردازیم.
چه زمانی را نشانه مفعول نیست؟
زمانی که «را» یکی از انواع را متممی یا را فک اضافه یا را مالکیت باشد، را مفعولی نیست. در ادامه همین بخش، همه انواع «را» را با مثال توضیح می‌دهیم تا در تشخیص را مفعولی دچار اشتباه نشوید. پیش از آن می‌توانید برای یادگیری را مفعولی و دیگر انواع را، فیلم آموزش رایگان انواع را در فارسی به زبان ساده و همراه با مثال‌های کاربردی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
را متممی
هرگاه «را» به‌عنوان یک حرف اضافه و به‌جای حرف اضافه در جمله آمده باشد، را از نوع متممی خواهد بود. برای مثال در جمله «تو را گفتم که از من دور شو.»، حرف «را» نشانه مفعولی نیست بلکه را متممی است زیرا معنای این جمله چنین است: «به تو گفتم که از من دور شو.». پس «را» نیز در این جمله به‌عنوان حرف اضافه «به» به کار رفته است. مثال زیر را مشاهده کنید.
مثال
در کادر زیر نمونه‌ای از را متممی را آورده‌ایم. «را» در جمله «من او را گفتم.» به‌جای حرف اضافه «به» به کار رفته است زیرا معنای این جمله، چنین است: «من به او گفتم.»
درویشی نزدیک من آمد و گفت: «از راهی دور آمده‌ام، برای تو، مقصودم دیدار تو است.» من او را گفتم: «یک گام تو را کفایت بود که از نزدیک خویش فراتر نهی.»
(ابوعلی عثمانی)
را مالکیت
زمانی که حرف «را» در جایی معنای «داشتن، تعلق داشتن، متعلق بودن و…» بدهد، را از نوع مالکیت است. برای مثال، در جمله «عقلی که تو راست، هدایتت خواهد کرد.» را مالکیت وجود دارد زیرا معنای این جمله، چنین است: «عقلی که تو داری، تو را هدایت خواهد کرد.». به مثال زیر توجه کنید.
مثال
در کادر زیر مثالی را برای را مالکیت قرار داده‌ایم. عبارت «راست» در بیت زیر، در واقع «را است» و شکل کامل این جمله نیز چنین است: «تو را است». معنای مصراع اول این بیت نیز به‌صورت «تو جسم نازنینی لطیف‌تر از روح و جان داری» درست است. بنابراین، «را» در این بیت، را مالکیت است زیرا معنای آن، فعل «داری» شده است.
تو راست جسم نازنین، لطیف‌تر ز روح و جان
عجب که آمده زمین، مکان جسم و جان تو
(افسر کرمانی)
را فک اضافه
را فک اضافه در جایی وجود دارد که به‌جای کسره میان مضاف و مضافالیه در یک جمله، «را» قرار بدهیم. برای مثال، را در جمله «مرا نگاه بر تو افتاد که مجنون شدم.» را از نوع فک اضافه است زیرا معنای این جمله چنین است: «نگاه من بر تو افتاد که مجنون شدم.» و «را» به جای کسره موجود در ترکیب اضافی «نگاه من» آمده است.
مثال
در کادر زیر، مثالی از را فک اضافه را آورده‌ایم.
بر من مسکین نمی‌سوزد تو را دل تا به کی
دلبرا آخر جفا را نیز باشد غایتی
(جهان ملک خاتون)
دیگر انواع را
در زبان فارسی جز این چهار مورد، انواع دیگری از را نیز وجود دارند که اهمیت آنها کمتر از را مفعولی، متممی، فک اضافه و مالکیت است. این انواع را در فهرست زیر آورده‌ایم و برای هرکدام از آنها توضیحی کوتاه نیز قرار داده‌ایم.
- را حرف اضافه: امروزه پس از اسمی می‌آید که نقش قید مکان یا قید زمان را ایفا می‌کند.
- را زائد یا را تأکید: این نوع «را» در متن‌ها و شعرهای قدیم برای تأکید استفاده می‌شده است و زائد یا اضافی محسوب می‌شود.
- را همراه نهاد: در شعر و نثر کهن، گاهی پس از نهاد یک «را» می‌آوردند.
- را همراه با فعل مجهول: زمانی که فعلی را مجهول می‌کنیم، مفعول را به‌جای نهاد حذف شده قرار می‌دهیم و «را» جمله حذف می‌شود اما در ادبیات کهن گاهی را در جمله با افعال مجهول نیز می‌آمد.
در مطلب زیر از مجله فرادرس، انواع را در زبان فارسی را با مثال‌های متنوع توضیح داده‌ایم.
یادگیری انواع مفعول در فارسی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم که مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی چیست و تفاوت‌های این دو را با مثال بررسی کردیم. در زبان فارسی نقش‌های دستوری زیادی وجود دارند که متناسب با نوع جمله، نوع فعل جمله و… به کار می‌روند. هرکدام از این نقش‌های دستوری دارای کاربرد خاص و مشخصی هستند و قواعد مخصوص به خود را دارند. با توجه به این کاربردهای خاص و با توجه به تعدد نقش‌های دستوری و شباهت برخی از آنها به یکدیگر، لازم است که از آموزش‌های مناسبی برای یادگیری آنها استفاده کنیم تا در تشخیص آنها از یکدیگر دچار مشکل نشویم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری مفعول و سایر نقش‌های دستوری به زبان ساده، کاربردی و مفید هستند.
همچنین برای یادگیری همه نقش‌های دستوری در دستور زبان فارسی و یادگیری همه مباحث ادبیات فارسی در دوره متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.
سؤالات پرتکرار
در این بخش به برخی از سؤالات پرتکرار در زمینه مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی پاسخ می‌گوییم.
مفعول چیست؟
امروزه مفعول در زبان فارسی، واژه یا گروهی واژگانی است که فعل گذرا به مفعول، روی آن انجام می‌شود و معمولاً با نشانه «را» مفعولی همراه است. برای مثال، «سارا» در جمله «پدرم سارا را به مدرسه برد.» مفعول است زیرا فعل جمله یعنی عمل «بردن» روی «سارا» انجام شده است. برای تشخیص مفعول نیز باید بعد از اطمینان از گذرا به مفعول بودن فعل جمله، پرسش «چه‌کسی را؟ / چه‌چیزی را؟» را قبل از فعل جمله قرار بدهیم و پاسخ آن را از جمله پیدا کنیم. پاسخ این سؤال، همان مفعول جمله است. مثال زیر را مشاهده کنید.
برای یادگیری نقش مفعول در زبان فارسی، پیشنهاد می‌کنیم که فیلم آموزش رایگان مفعول در زبان فارسی به زبان ساده در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال ۱
در جمله موجود در کادر زیر یک مفعول وجود دارد زیرا فعل آن یعنی «خریده است» از نوع گذرا به مفعول است. یعنی همیشه به چیزی نیاز داریم که خریده شود. پس برای پیدا کردن مفعول آن، باید سؤال «چه‌کسی را /چه‌چیزی را خریده است؟» را بسازیم. پاسخ این پرسش، «وسایل کوهنوردی خود» است بنابراین این گروه اسمی را مفعول این فعل و جمله می‌دانیم.
او وسایل کوهنوردی خود را از همین مغازه در خیابان آزادی خریده است.
مثال ۲
در کادر زیر یک بیت شعر را آورده‌ایم که در آن، دو مفعول وجود دارد زیرا دو عدد از فعل‌های موجود در این بیت، از نوع گذرا به مفعول هستند. به فهرست بعد از کادر، توجه کنید.
درگذر از قرب شاهان عمر اگر خواهی که خضر
یافت عمر جاودان تا شد ز اسکندر جدا
(صائب تبریزی)
در فهرست زیر، فعل‌های موجود در این بیت را همراه با نوع آنها آورده‌ایم.
- درگذر: گذرا به متمم
- خواهی: گذار به مفعول
- یافت: گذرا به مفعول
- شد: گذرا به مسند
پس در این بیت دو فعل گذرا به مفعول وجود دارد که با قرار دادن پرسش «چه‌کسی را / چه‌چیزی را؟» پیش از آنها، مفعول آنها را تشخیص می‌دهیم. در فهرست زیر با انجام همین کار، مفعول این دو فعل را شناسایی کرده‌ایم.
- خواهی: چه‌چیزی را / چه‌کسی را خواهی؟ عمر را خواهی.
- یافت: چه‌کسی را / چه‌چیزی را یافت؟ عمر جاودان را یافت.
چرا به متمم فعل مفعول با واسطه می گویند؟
دستورنویسان در گذشته به این دلیل متمم فعل را مفعول با واسطه می‌دانستند که فعل علاوه بر مفعول بی واسطه در واقع روی متمم نیز انجام می‌شود. برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه کنید.
آخرین نسخه کتاب او را به کتابخانه برگرداندم.
در این جمله، «آخرین نسخه کتاب او» مفعول و «کتابخانه» متمم فعل هستند. ما «آخرین نسخه کتاب او» را مفعول می‌دانیم زیرا فعل «برگرداندم» یعنی عمل «برگرداندن» روی این جزء انجام شده است اما به‌نوعی همین عمل روی متمم فعل یعنی «کتابخانه» نیز انجام شده است.
تمرین برای یادگیری بهتر انواع مفعول
حالا که فرق مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی را یاد گرفتیم، در این بخش می‌توانید با پاسخ‌های تشریحی که طرح کرده‌ایم، آموخته‌ها را در ذهن خود ماندگار و یادگیری این مبحث را برای خود تثبیت کنید. در هر سؤال، ابتدا سعی کنید پاسخ مورد نیاز را با استفاده از دانش خود پیدا کنید سپس با کلیک بر روی گزینه «جواب»، پاسخ تشریحی همان سؤال را مشاهده خواهید کرد.
سهراب می‌گفت: «دیشب همین سؤال را از من پرسیدی.»
در فهرست زیر، جمله‌های موجود در این سؤال را به‌صورت جداگانه تجزیه کرده‌ایم.
- سهراب (فاعل) / می‌گفت (فعل)
- دیشب (قید زمان) / همین سؤال (مفعول (صفت اشاره «همین» + اسم «سؤال»)) / را (را نشانه مفعول) / از (حرف اضافه) / من (متمم یا مفعول با واسطه) / پرسیدی (فعل)
همه وسایل لازم برای کار را به او دادم تا برای راه‌اندازی کارگاه خود آماده شود.
در این عبارت، مفعول بی واسطه و مفعول با واسطه وجود دارد که آنها را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- همه وسایل لازم برای کار را: مفعول بی واسطه برای فعل «دادم»
- او: مفعول با واسطه یا متمم فعلی برای فعل «دادم»
پدرم برای ساخت خانه درختی، الوارها را از دیوار چوبی قدیمی کند.
در فهرست زیر، مفعول‌های موجود در این سؤال را آورده‌ایم و نوع آنها را مشخص کرده‌ایم.
- الوارها: مفعول مستقیم یا بی واسطه برای فعل «خرید»
- دیوار چوبی قدیمی: مفعول با واسطه یا غیرمستقیم برای فعل «خرید»
که گشتاسپ را سر پر از باد بود
وزان کار، لهراسب ناشاد بود
چنین تا برآمد برین روزگار
پر از درد گشتاسپ از شهریار
(فردوسی)
در مصراع اول این شعر، «را» وجود دارد اما از نوع مفعولی نیست زیرا فعل این جمله، «بود» است که اسنادی است و مفعول نمی‌پذیرد. معناس این مصراع نیز چنین است: «سر گشتاسپ پر از باد بود.» بنابراین، را موجود در این دو بیت، از نوع فک اضافه است و شاعر آن را به‌جای کسره میان مضاف «سر» و مضافالیه «گشتاسپ» آورده است.
گوهر کنی خرمهره را، زهره بدری زهره را
سلطان کنی بی‌بهره را، شاباش ای سلطان ما
(مولانا)
ز عشق ناتمام ما، جمال یار مستغنی است
به آب و رنگ و خال و خط چه حاجت روی زیبا را
(حافظ)
در بیت اول این سؤال، سه را مفعولی وجود دارد که آنها را در جدول زیر همراه با مفعول آنها مشخص کرده‌ایم.
- اولین را: را مفعولی برای مفعول «خرمهره» و فعل «کنی»
- دومین را: را مفعولی برای مفعول «زهره» و فعل «بدری»
- سومین را: را مفعولی برای مفعول «بی‌بهره» و فعل «کنی»
را موجود در شعر دوم این سؤال، را مالکیت است زیرا معنای جمله دارای «را» در این بیت، چنین است: «روی زیبا به آب و رنگ و خال و خط چه حاجت (نیازی) دارد؟»
نمونه سؤال مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی
حالا که یاد گرفتیم مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی چیست و تفاوت های آنها را با مثال بیان کردیم، می‌توانید با شرکت در تمرین زیر، یادگیری خود را تثبیت کنید. این تمرین در واقع یک آزمون ده سؤالی است که پرسش‌های آن چهارگزینه‌ای هستند. برای پاسخ دادن به این سؤال‌ها، باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب و روی آن کلیک کنید. سپس با کلیک بر گزینه «مشاهده جواب صحیح» گزینه درست همان پرسش را مشاهده خواهید کرد. برای دسترسی به پاسخ‌های تشریحی برخی از سؤالات دارای جواب تشریحی نیز، انجام همین مراحل کافی است.
با انتخاب هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز نهایی خود را مشاهده خواهید کرد. اگر از این امتیاز رضایت نداشتید می‌توانید دوباره و با آمادگی بیشتری در آزمون شرکت کنید و امتیاز مورد نظر خود را کسب کنید.
۱. در کدام گزینه مفعول بی واسطه وجود دارد؟
آه دلسوز عاشقان بشنو
تا تو را دل به عاشقان سوزد
(شاه نعمت الله ولی)
تو بدری و خورشید تو را بنده شده است
تا بنده تو شده است، تابنده شده است
(حافظ)
کسی کاو به رامش سزای من است
به دانش همه دلزدای من است
(فردوسی)
چو شاپور آمد آن‌جا سبزه نو بود
ریاحین را شقایق پیش رو بود
(نظامی)
مفعول بی واسطه موجود در گزینه اول این سؤال و انواع «را» موجود در گزینه‌های دیگر این سؤال را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: «آه دلسوز عاشقان» مفعول بی واسطه برای فعل «بشنو» است. / «را» موجود در مصراع دوم این بیت: را فک اضافه (معنی: تا دل تو برای عاشقان بسوزد.)
- گزینه دوم: را فک اضافه (معنی: تو بدری و خورشید، بنده تو شده است.)
- گزینه سوم: بدون مفعول و بدون حرف «را»
- گزینه چهارم: را فک اضافه (معنی: شقایق، پیش روی ریاحین بود.)
۲. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، هیچ‌کدام از مفعول‌های بی واسطه یا با واسطه وجود ندارد؟
دزدی گدایی را گفت: «شرم نداری که دست از برای جوی سیم پیش هر لئیم دراز می‌کنی؟»
(سعدی)
فرمان خدواند رسید بر زبان حاجبی. گفت: «چرا دیگر بار بازنپرسیدند؟» گفتند: «چنین بایست کرد، پس از این چنین کنیم.»
(بیهقی)
ای پیر شیدا و ای حکیم هویدا تا به مواکب کواکب رسی و به انجمن آيی به تو نزدیک‌تر، افلاک اجرامی است و از آن معمورتر، در و بامی عالمی است که آن را عالم صغری خوانند و فلکی است که آن را فلک ادنی گویند.
(حمیدالدین بلخی)
پس بدو گفتند: «این چه سر بود که… از پیش ما برگرفتی و به دوریش دادی، آنگاه آن نان گفتی که هژده گرده است از آن من نیست، چون بیست گرده شد، بستدی؟»
(عطار)
مفعول‌های موجود در گزینه‌های اول، سوم و چهارم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم و نوع هرکدام را نیز مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: «گدایی» در «دزدی گدایی را گفت.» مفعول با واسطه (متمم) است. / «شرم» مفعول بی واسطه فعل «نداری» است./ «دست» مفعول بی واسطه فعل «دراز می‌کنی» است.
- گزینه سوم: «آن» مفعول بی واسطه فعل «خوانند» است. / «آن» مفعول بی واسطه فعل «گویند» است.
- گزینه چهارم: «درویش» در «به درویش دادی» مفعول باواسطه (متمم) است.
۳. در کدام گزینه فقط مفعول بی واسطه وجود دارد؟
او مهربان‌ترین دوست من در دانشگاه بود اما خیلی‌ها او را درست نمی‌شناختند و گمان می‌کردند او بداخلاق یا خیلی جدی است.
آشپز نمک و فلفل را به غذا افزود و سپس در قابلمه را گذاشت تا غذا با حرارت کم پخته شود.
مادربزرگ مادری او همه اموال خود را به یک مرکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست بخشید.
همه بچه‌ها هیجان‌زده بودند تا هدیه روز معلم را به معلم خود نشان بدهند.
مفعول‌های موجود در همه گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم و نوع هرکدام از آنها را نیز مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: «او» در جمله «خیلی‌ها او را درست نمی‌شناختند.» مفعول بی واسطه است.
- گزینه دوم: «نمک و فلفل» مفعول بی واسطه و «غذا» مفعول باواسطه (متمم) برای جمله اول هستند. / «در قابلمه» مفعول بی واسطه برای جمله دوم است.
- گزینه سوم: «همه اموال خود» مفعول بی واسطه و «به یک مرکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست» مفعول باواسطه (متمم) برای فعل «بخشید» هستند.
- گزینه چهارم: «هدیه روز معلم» مفعول بی واسطه و «معلم» مفعول باواسطه (متمم) برای فعل «نشان بدهند» هستند.
۴. در کدام گزینه هم مفعول با واسطه و هم مفعول بی واسطه در یک جمله وجود دارد؟
هفته آینده جلسه ساختمان را به مدیریت آقای همتی برگزار خواهیم کرد. حضور همه اعضای ساختمان در این جلسه الزامی است.
اگر همه جنگل‌های دنیا را ببینی باز هم دلت می‌خواهد در جنگل‌های هیرکانی ایران قدم بزنی و تنوع گیاهی و جانوری آن را تماشا کنی.
زبان‌شناسان و روان‌شناسان، کودکی را بهترین زمان برای یادگیری زبان‌های خارجی می‌دانند.
مربی رانندگی من همه نکات لازم برای آزمون را به من یاد داده است اما برای آمادگی بیشتر، در جلسات بیشتری شرکت خواهم کرد.
در فهرست زیر، مفعول‌های موجود در گزینه‌های مختلف این سؤال را همراه با نوع هریک از آنها آورده‌ایم.
- گزینه اول: «جلسه ساختمان» مفعول بی واسطه برای فعل «برگزار خواهیم کرد» است.
- گزینه دوم: «همه جنگل‌های دنیا» مفعول بی واسطه برای فعل «ببینی» است. / «تنوع گیاهی و جانوری آن» مفعول بی واسطه برای فعل «تماشا کنی» است.
- گزینه سوم: «کودکی» مفعول بی واسطه برای فعل «می‌دانند» است.
- گزینه چهارم: «همه نکات لازم برای آزمون» مفعول بی واسطه و «من» مفعول باواسطه برای فعل «یاد داده است» هستند.
۵. کدام‌یک از گزینه‌های زیر درست است؟
مفعول بی واسطه و مفعول با واسطه در واقع یک تقسیمبندی معنایی و محتوایی از نقش مفعول هستند نه تقسیمبندی دستوری.
مفعول با واسطه در جایی وجود دارد که بعد از آن، نشانه مفعولی «را» وجود داشته باشد. در غیر این صورت، مفعول جمله، بی واسطه خواهد بود.
اگر مفعول در جمله‌ای، یکی از نشانه‌های مفعولی مانند «را»، «ی نکره» و… را بپذیرد، مفعول با واسطه و در غیر این صورت، مفعول بی واسطه خواهد بود.
مفعول بی واسطه همان نقش دستوری است که در جمله‌های دارای فعل‌های گذار به مفعول وجود دارد و چنین افعالی روی مفعول خود انجام یا واقع می‌شوند.
۶. در کدام گزینه، را نشانه مفعول نیست؟
اوحدی عاشق آن عارض و زلف است و تو نیز
از سر لطف همین را و همان را می‌پرس
(اوحدی)
مرا گفتی تویی عاشق بدین ره جان و دل در باز
زهی فرمان، زهی تلقین، بنامیزد بنامیزد
(سنایی)
ساقی غم فردای حریفان چه خوری؟
پیش آر پیاله را که شب می‌گذرد
(خیام)
از مه ستاره می‌بری، تو پاره پاره می‌بری
گه شیرخواره می‌بری، گه می‌کشانی دایه را
(مولانا)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، تفاوت مفعول بی واسطه و با واسطه در فارسی را به‌صورت دقیق و کامل آورده‌ایم؟
تفاوت مفعول بی واسطه و با واسطه همان تفاوت مفعول مستقیم و غیرمستقیم است.
فرق مفعول با واسطه و بی واسطه در نوع «را» بعد از آنها است. اگر این «را» از نوع فک اضافه باشد، مفعول جمله را از نوع باواسطه محسوب می‌کنیم.
مفعول با واسطه در واقع همان نقش دستوری متمم است که دستورنویسان گذشته به جهت اینکه فعل جمله روی آن نیز انجام می‌شود، این جزء را مفعول می‌دانستند و به دلیل همراهی همیشگی آن با حروف اضافه، به آن با واسطه می‌گفتند.
مفعول موجود در جمله‌های گذرا به مفعول و متمم از نوع بی واسطه و مفعول موجود در جمله‌های گذرا به مفعول، باواسطه است.
۸. در کدام گزینه، را نشانه مفعول نیست بلکه را فک اضافه است؟
گر می نخوری، طعنه مزن مستان را
بنیاد مکن تو حیله و دستان را
(خیام)
پرده شرم است مانع در میان ما و دوست
شمع را فانوس از پروانه می‌سازد جدا
(صائب تبریزی)
تو همی گویی مرا دل نیز هست
دل فراز عرش باشد نی به پست
(مولانا)
بر آتش محبت از شرح این عجایب
عطار را دل و جان در تف و تاب مانده
(عطار)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. «را» حرف اضافه در کدام‌یک از گزینه‌های زیر وجود دارد؟
یکی را به تازیانه می‌زدند چون او را باز زندان آوردند کسی را فراخواند و سیم چندپاره از دهان خویش بیرون کرد. او را پرسیدند که: «این چیست؟» گفت: «سیم داشتم در دهان و بر کناره حلقه که به نظاره ایستاده بودند، کسی بود که نخواستم که بانگ کنم به دیدار وی و دندان برین سیم همی فشاردم تا اندر دهان من همی پاره پاره شد.»
(ابوعلی عثمانی)
رها مکن که جهان تاج بر سر تو نهد
که او به حیله تو را دست و پای خواهد بست
(قوامی رازی)
برگرد ماهش می‌تنم، بی‌لب سلامش می‌کنم
خود را زمین بر می‌زنم زان پیش کو گوید صلا
(مولانا)
خطیب اندر این لَختی بیندیشید و گفت: «این مبارک خواب است که دیدی که مرا بر عیب خود واقف گردانیدی. معلوم شد که آواز ناخوش دارم و خلق، از بلند خواندن من در رنج.»
(سعدی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. در جمله زیر چه نوع یا انواعی از مفعول و متمم وجود دارد؟
رستم با یاری پهلوان‌های دیگر، پشت دیوهای زیادی را به زمین کوبیده است.
در این جمله، یک مفعول بی واسطه یا مستقیم وجود دارد: «پشت دیوهای زیادی» مفعول برای فعل «کوبیده است»
در این جمله یک مفعول بی واسطه و یک مفعول با واسطه یا متمم وجود دارد که آنها را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- با یاری پهلوان‌های دیگر: مفعول با واسطه یا متمم
- پشت دیوهای زیادی: مفعول بی واسطه
در این جمله فقط دو مفعول با واسطه وجود دارد که آنها را در فهرست زیر آورده‌ایم. در این جمله هیچ مفعول بی واسطه‌ای وجود ندارد.
- یاری پهلوان‌های دیگر
- زمین
در این جمله، یک مفعول بی واسطه، یک مفعول با واسطه و یک متمم قیدی وجود دارد که هر سه را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- با یاری پهلوان‌های دیگر: متمم قیدی (قید کیفیت)
- پشت دیوهای زیادی را: مفعول بی واسطه
- زمین: مفعول با واسطه یا متمم فعلی
جمع بندی مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم مفعول با واسطه و بی واسطه در فارسی چیست و هرکدام از آنها را به‌طور جداگانه توضیح دادیم. تفاوت‌های این دو نوع مفعول را نیز با مثال بررسی کردیم. به‌طور کلی مفعول بی واسطه یا مستقیم همان مفعول معمولی و رایج است و مفعول با واسطه یا غیرمستقیم، در واقع متمم فعلی است. در انتهای مطلب نیز تمرین‌های تشریحی و پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار داده‌ایم تا با پاسخ دادن به آنها میزان یادگیری خود را بسنجید و آن را افزایش دهید.
source