توکید یا تأکید یکی ازانواع توابع در زبان عربی است. هدف از کاربرد توکید این است که نکته یا موضوعی در ذهن مخاطب ثبت شود. به‌عنوان مثال در جمله «رَجَعَ خالِدٌ خالِدٌ.» دومین «خالِدٌ» نقش توکید را به عهده دارد و برای تأکید بر موضوع «برگشتن خالد» تکرار شده است. توکید به سه دسته لفظی، معنوی و شمول تقسیم می‌شود. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، انواع توکید در عربی را با مثال آموزش می‌دهیم. سپس بهطور کلی، توابع عربی را معرفی می‌کنیم و در نهایت، تمرین‌هایی را برای مرور این مبحث در اختیار مخاطبان می‌گذاریم.
آنچه در این مطلب می‌آموزید
-
می‌آموزید که توکید در عربی چیست و به چند دسته تقسیم می‌شود.
-
خواهید توانست انواع توکید در عربی و قواعد آن‌ها را در جمله تشخیص دهید.
-
اعراب توکید و نحوه تعیین اعراب آن را می‌آموزید.
-
کلمههای خاص مربوط به انواع توکید و روش استفاده از آن‌ها را یاد می‌گیرید.
-
یاد می‌گیرید که برای به‌کارگیری توابع باید چه قواعدی را رعایت کنید.
توکید در عربی
توکید یا تأکید یکی از انواع توابع در زبان عربی به شمار می‌آید که برای تثبیت موضوع خاصی در ذهن مخاطب به کار می‌رود. توکید از نظر اعراب، تابع کلمه قبل از خود است. می‌دانیم که توکید نوعی تابع به شمار می‌آید. توابع عربی، به‌ویژه صفت‌ها یکی از موضوعات اصلی فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس هستند. برای دسترسی به این فیلم آموزشی کافی است روی لینک زیر کلیک کنید.
برای آشنایی بیشتر با توکید و قواعد آن به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم، توجه کنید. در این مثال، «الْکِذْبَ» دوم برای تأکید بر «الْکِذْبَ» اول آمده است و از نظر اعراب نیز تابع آن است. بنابراین، نقش توکید جمله را به عهده دارد. تکرار این کلمه باعث می‌شود تا موضوع «تنفر گوینده از دروغ‌گویی» در ذهن مخاطب ثبت شود.
لا أُحِبُّ الْکِذْبَ الْکِذْبَ.
دروغ، دروغ را دوست ندارم.
تا اینجا بهطور کلی با توکید در عربی و کاربرد آن آشنا شدید. در بخش‌های بعدی، به انواع توکید پی می‌برید و قواعد آن را می‌آموزید.
انواع تاکید در عربی
انواع تأکید یا توکید در عربی عبارتند از:
- تأکید لفظی
- تأکید معنوی
- تأکید شمول
در بخش های بعدی، هریک از انواع توکید را به‌تفکیک و با مثال آموزش می‌دهیم.
تاکید لفظی
تأکید لفظی به این صورت است که کلمه مورد نظر عیناً تکرار می‌شود. به عبارت دیگر، کلمه‌ای که قصد داریم مورد تأکید قرار بدهیم، دو بار در جمله می‌آید. در این حالت، کلمه اول متبوع است و کلمه دوم نقش تابع و توکید آن را به عهده دارد. کلمه اول هر اعرابی داشته باشد، کلمه دوم هم همان اعراب را به خود میگیرد. در کادر زیر، مثالی از این نوع تأکید را آورده‌ایم. در این مثال، «الطّالِبُ» توکید لفظی جمله است و اعراب کلمه قبل از خود را گرفته است.
جاءَ الطّالِبُ الطّالِبُ.
دانش‌آموز، دانش‌آموز آمد.
تاکید معنوی
در تأکید معنوی، خود کلمه تکرار نمی‌شود. در این حالت، بعد از کلمه‌ای که می‌خواهیم بر آن تأکید کنیم، کلمههای «نَفْس» و «عَیْن» را قرار می‌دهیم. سپس ضمیری را که با متبوع مطابقت دارد به انتهای آن‌ها اضافه می‌کنیم. توجه داشته باشید متبوع همان کلمه‌ای است که می‌خواهیم بر آن تأکید کنیم. هم متبوع و هم کلمههای «نَفْس» و «عَیْن» باید از نظر اعراب با یکدیگر مطابقت داشته باشند. این نکته‌ها را با دقت به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم، بهتر می‌آموزید. در این مثال، «نَفْسُ» برای تأکید بر «المُدیرُ» آمده و اعراب آن را نیز گرفته است. ضمیر «ه» در انتهای این کلمه به «المُدیرُ» برمی‌گردد.
حَضَرَ المُدیرُ نَفْسُهُ.
مدیر خودش حاضر شد.
گفتیم که انتهای توکید معنوی باید ضمیری قرار بگیرد که از نظر شخص و شمار با متبوع مطابقت داشته باشد. انواع ضمایر عربی و حالت‌های مختلف آن‌ها را می‌توانید با مراجعه به فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس بیاموزید.
تأکید شمول
در این حالت، بعد از متبوع، کلمههای «کُلّ»، «جَمیع» و «اَجْمَعون» را قرار می‌دهیم. دقت داشته باشید که این کلمه‌ها باید از نظر اعراب با متبوع خود مطابقت داشته باشند. همچنین انتهای آن‌ها ضمیری قرار میگیرد که به متبوع برمی‌گردد و از نظر شخص و شمار با آن مطابقت دارد. برای اینکه تأکید شمول را بهتر یاد بگیرید، مثالی را با هم بررسی می‌کنیم. در مثال زیر، «کُلَّ» برای تأکید بر «الکِتاب» آمده و اعراب آن را به خود گرفته است. ضمیر «ه» در انتهای این کلمه نیز به کتاب برمی‌گردد.
قَرَأْتُ الْکِتابَ کُلَّهُ.
کل کتاب را خواندم.
آموزش نقش های دستوری عربی در فرادرس
در زبان عربی، نقش‌های دستوری متنوعی برای انواع کلمه‌ها در نظر گرفته شده است. اعراب کلمات نیز دقیقاً بر اساس نقش دستوری آن‌ها تعیین می‌شود. برای اینکه بتوانید نقش هریک از اعضای جمله‌ها را در زبان عربی تشخیص بدهید و اعراب آن‌ها را به‌درستی مشخص کنید باید بهطور کلی با نقش‌های دستوری کلمات در زبان عربی آشنا باشید. به این منظور می‌توانید از فیلم‌های آموزشی فهرست زیر در فرادرس کمک بگیرید.
اگر می‌خواهید اطلاعات خود را در مورد دستور زبان عربی گسترش بدهید و در عین حال، روش‌های ترجمه این زبان را نیز بیاموزید، توصیه می‌کنیم به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس نیز مراجعه کنید. در هریک از این مجموعه‌های آموزشی، ده‌ها نکته کاربردی در مورد صرف، نحو و ترجمه عربی تدریس شده است.
تمرین توکید در عربی
با خواندن بخش‌های قبلی آموختید که توکید در عربی چه انواعی دارد و برای کاربرد آن باید چه قواعدی را رعایت کنیم. در ادامه، مثال‌هایی از کاربرد توکید را در جمله‌های عربی ارائه می‌کنیم تا نحوه تشخیص و به‌کارگیری آن را بهطور عملی یاد بگیرید. البته چنانچه بخواهید با سایر نقش‌های دستوری در زبان عربی نیز آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم به فیلم آموزش عربی پایه دهم فرادرس که لینک آن در ادامه آمده است، مراجعه کنید.
تمرین اول
در مثال زیر، کلمه «المُسافَرَ» دوم، نقش توکید را به عهده دارد. این توکید از نوع لفظی است. اعراب «المُسافَرَ» دوم به تبعیت از «المُسافَرَ» اول به‌صورت «منصوب» درآمده است.
رَأَیْتُ المُسافَرَ المُسافَرَ.
مسافر، مسافر را دیدم.
تمرین دوم
در این مثال، «عَیْنَ» به‌عنوان توکید به کار رفته است. این توکید در دسته تأکیدهای معنوی قرار میگیرد. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، «عَیْنَ» در اعراب تابع «ٰالرَّجُلَ» است و ضمیر «ه» نیز به «الرَّجُلَ» برمی‌گردد.
شاهَدتُ الرَّجُلَ عَیْنَهُ.
خود مرد را دیدم.
تمرین سوم توکید در عربی
«جَمیعَ» توکید این جمله است که در دسته تأکیدهای شمول قرار میگیرد. با دقت به این مثال متوجه می‌شویم که «جَمیعَ» از نظر اعراب تابع متبوع خود، «الظُّیوفَ»، است و ضمیر «هُم» نیز به آن برمی‌گردد.
زارَنا الظُّیوفَ جَمیعَهُم.
همه مهمانان را ملاقات کردیم.
تمرین چهارم
با توجه به مثال زیر متوجه می‌شویم که «الْمُعَلِّمُ» دوم به‌عنوان توکید آمده است. این تأکید نوعی توکید لفظی به شمار می‌آید. «الْمُعَلِّمُ» دوم از نظر اعراب با «الْمُعَلِّمُ» اول مطابقت دارد.
قامَ الْمُعَلِّمُ الْمُعَلِّمُ.
معلم معلم برخاست.
تمرین پنجم
در این مثال، کلمه «نَفْسُ» نقش توکید را به عهده دارد. این کلمه نوعی تأکید معنوی را در مثال زیر به وجود آورده است. اعراب «نَفْسُ» و «الطّّبیبُ» در این مثال با یکدیگر مطابقت دارد. ضمیر «ه» نیز به «الطّّبیبُ» برمی‌گردد.
فَصَحَ الطّّبیبُ نَفْسُهُ.
دکتر خودش معاینه کرد.
تمرین ششم توکید در عربی
در مثال زیر، کاربرد کلمه «کُلُّ» را به‌عنوان توکید مشاهده می‌کنید. این تأکید نوعی توکید شمول محسوب می‌شود. در همین مثال، «کُلُّ» و «الْقَومُ» از نظر اعراب با یکدیگر مطابقت دارند.
جاءَ الْقَومُ کُلُّهُم.
کل قوم آمدند.
تمرین هفتم
کلمه «فیه» دوم در مثال زیر، نوعی تأکید لفظی است که برای تثبیت موضوع خاصی در ذهن مخاطب آمده است. «فیه» دوم تابع «فیه» اول است و اعراب آن را نیز گرفته است.
رَغَبْتُ فیه فیه.
به آن، به آن علاقمند شدم.
تمرین هشتم
در مثال زیر، «أَجْمَعون» به‌عنوان توکید آمده است و نوعی تأکید شمول به شمار می‌آید. «الطّالِبونَ» نیز نقش متبوع را به عهده دارد.
ذَهَبَ الطّالِبونَ أَجْمَعون.
همه دانش‌آموزان رفتند.
تمرین نهم توکید در عربی
جمله زیر، مثال خوبی است که کاربرد توکید معنوی را نشان می‌دهد. کلمه «نَفْسَ» در این مثال به‌عنوان توکید معنوی به کار رفته است. در مثال زیر، «نَفْسَ» از نظر اعراب تابع «خالِدٌ» است.
جاءَ خالِدٌ نَفْسُهُ.
خالد خودش آمد.
تمرین دهم
در مثال زیر، از کلمه «قَلَماً» دوم برای نشان داده توکید لفظی استفاده کرده‌ایم. «قَلَماً» دوم در اعراب تابع متبوع خود، «قَلَماً» اول است.
إِشْتَرَیْتُ قَلَماً قَلَماً.
قلمی، قلمی را خریدم.
آشنایی کلی با توابع و انواع آن
در ابتدای همین مطلب به این نکته اشاره کردیم که تأکید یا توکید یکی از انواع توابع به شمار می‌آید. برای اینکه کاربرد این نوع تابع را به‌خوبی یاد بگیرید، لازم است بهطور کلی با توابع و انواع آن‌ها آشنایی داشته باشید. توابع کلمه‌هایی هستند که بعد از کلمههای دیگر (متبوع) می‌آیند و از نظر اعراب نیز تابع آن‌ها هستند. یعنی اعراب کلمه قبل از خود را می‌گیرند. در زبان عربی، ۴ نوع تابع به کار می‌رود که عبارتند از:
- صفت
- بدل
- عطف
- توکید با تأکید
در این مطلب، تأکید یا توکید و انواع آن را بررسی کردیم. در ادامه، سایر انواع تابع را با مثال آموزش می‌دهیم. توابع عربی، به‌ویژه صفت‌ها را می‌توانید به کمک فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس بیاموزید. کافی است روی لینک زیر کلیک کنید.
صفت در عربی
«صفت» کلمه‌ای است که بعد از کلمه دیگری می‌آید و یکی از ویژگی‌های آن را مشخص می‌کند. به کلمه‌ای که قبل از صفت قرار میگیرد و یکی از ویژگی‌های آن با استفاده از صفت مشخص می‌شود، «موصوف» گفته می‌شود. صفت و موصوف از نظر جنسیت، اعراب، تعداد و معرفه یا نکره بودن، با یکدیگر مطابقت دارند. برای اینکه کاربرد صفت‌ها و قواعد مربوط به آن‌ها را به‌خوبی یاد بگیرید، به مثال زیر دقت کنید. البته قواعد این مبحث را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس نیز بهطور کامل بیاموزید.
در مثال زیر، «جَمیلةً» یکی از ویژگی‌های «نجْمَةً»، یعنی «زیبا بودن» آن را نشان می‌دهد. بنابراین، صفت آن به شمار می‌آید. «نجْمَةً» نیز نقش موصوف را به عهده دارد.
نَظَرتُ إِلَی نجْمَةً جَمیلةً.
به ستاره زیبایی نگاه کردم.
«نجْمَةً» و «جَمیلةً» در مثال بالا از چهار نظر با یکدیگر مطابقت دارند:
- جنسیت: هر دو کلمه مؤنث هستند. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید انتهای هر دوی آن‌ها نشانه تأنیث «ة» قرار گرفته است.
- اعراب: هر دو کلمه منصوب هستند. در واقع، چون «نجْمَةً» نقش مفعول جمله را به عهده دارد، به‌صورت منصوب آمده است و «جَمیلةً» نیز به تبعیت از آن منصوب شده است.
- تعداد: هر دو کلمه مفرد هستند و از نظر تعداد و شمار با یکدیگر مطابقت دارند.
- معرفه یا نکره بودن: هم صفت و هم موصوف در این مثال نکره هستند. وجود تنوین «ـً» در انتهای آن‌ها، نکره بودن این کلمه‌ها را نشان می‌دهد.
قواعد صفت و موصوف عربی را در مطلب زیر از مجله فرادرس، با مثال و تمرین بررسی کرده‌ایم.
بدل در عربی
بدل کلمه‌ای است که بعد از کلمه دیگری می‌آید و مقصود گوینده و نویسنده را روشن می‌کند. در ظاهر این‌طور به نظر می‌رسد که مقصود اصلی گوینده کلمه متبوع بوده است، درحالی‌که در واقع بدل منظور اصلی او بوده است اما آن را بعد از متبوع آورده است. به متبوع بدل، «مُبْدَل‌ٌمِنْه» نیز گفته می‌شود. بدل و مبدل‌منه باید از نظر اعراب با یکدیگر مطابقت داشته باشند. انواع بدل در زبان عربی به سه دسته زیر تقسیم می‌شود:
- بدل کل از کل
- بدل جزء از کل
- بدل اشتمال
- بدل مباین یا غلط
در بخش‌های بعدی، چهار نوع بدل را با مثال بررسی می‌کنیم.
بدل کل از کل
در این حالت، ذات بدل و مبدل‌منه کاملاً با یکدیگر مطابقت دارد. البته از نظر مفهومی ممکن است با یکدیگر تفاوت داشته باشند. در کادر زیر، مثالی از این نوع بدل را آورده‌ایم. در این مثال، «زَهْراءَ» بدل و «صَدیقَة» مبدل‌منه جمله است.
شَاهَدْتُ صَدیقَتي زَهْراءَ.
دوستم، زهرا را دیدم.
بدل جزء از کل
در این حالت، بدل بخشی از ذات مبدل‌منه است. در بدل جزء از کل، همیشه ضمیری در انتهای بدل قرار میگیرد که از نظر شخص و شمار با مبدل‌منه مطابقت دارد و مرجع آن نیز مبدل‌منه است. برای آشنایی بیشتر با این نوع بدل، مثالی از آن را در کادر زیر آورده‌ایم. در این مثال، «ثُلْثَ» بدل جزء از کل «الکَعْکَ» است. ضمیر «ه» نیز به «الکَعْکَ» برمی‌گردد.
أَکَلْتُ الکَعْکَ ثُلْثَه.
یک‌سوم کیک را خوردم.
بدل اشتمال
در این حالت، بدل مشتمل بر مبدل‌منه است. به انتهای بدل اشتمال نیز ضمیری متصل می‌شود که مرجع آن مبدل‌منه است و از نظر شخص و شمار با آن مطابقت دارد. در کادر زیر، مثالی از این نوع بدل را قرار داده‌ایم. در مثال زیر، «أَشْجارَ» بدل از «الحَدیقَةِ» است و ضمیر «ها» نیز «الحَدیقَةِ» برمی‌گردد.
نَظَرْتُ إِلَی الحَدیقَةِ أَشْجارَها.
به درختان باغ نگاه کردم.
بدل مباین یا غلط
در این حالت، گوینده کلمه‌ای را به‌اشتباه بیان می‌کند. سپس برای اصلاح آن، کلمه دیگری را به‌عنوان بدل می‌آورد. کلمه‌ای که به اشتباه بیان شده است نقش مبدل‌منه را به عهده دارد و بدل نیز مباین نیز برای رفع خطا از آن می‌آید. در ادامه، مثالی را از کاربرد این نوع بدل بررسی می‌کنیم. در مثال زیر، «المُدیرُ» بدل از «المُعَلِّمُ» است و برای رفع خطا از آن آمده است.
قامَ المُعَلِّمُ المُدیرُ.
معلم، مدیر برخاست.
عطف در عربی
در زبان عربی دو نوع عطف وجود دارد که در جدول زیر آن‌ها را با مثال معرفی کرده‌ایم.
| انواع عطف | تعریف | مثال |
| عطف به حروف | کلمه بعد از حروف عطف | تَناوَلَ الطِّفْلُ التُّفّاحَةَ و الْحَلیبَ. |
| عطف بیان | کلمه‌ای برای توضیح بیشتر کلمه قبل | زُرْتُ صَدیقي خالِدَ. |
برای اینکه عطف و انواع آن را بهتر یاد بگیرید، حتماً به نکته‌های زیر نیز دقت داشته باشید:
- حروف عطف در زبان عربی شامل این موارد هستند: وَ، فَ، ثُمَّ، اَوْ، اَمْ، لا، لٰکِنْ، بَلْ، حَتّیٰ.
- عطف بیان از بحاظ اعراب، جنسیت، شمار و معرفه و نکره بودن با متبوع خود مطابقت دارد.
سؤالات متداول
تا اینجا نکته‌های اصلی را در مورد توکید و انواع آن یاد گرفتید. با این حال، ممکن است همچنان سؤالاتی در مورد این محیث داشته باشید. در ادامه، به تعدادی از سؤالات متداول در مورد توکید اشاره کرده و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم.
کلمات تأکید در عربی چیست؟
به کلمههای «نَفْس» و «عَیْن» که در تأکید معنوی به کار می‌روند، همین‌طور کلمههای «کُلّ»، «جَمیع» و «اَجْمَعون» که در تأکید شمول به کار می‌روند، کلمات تأکید گفته می‌شود.
ادات تأکید در عربی چیست؟
«نَفْس» و «عَیْن» در تأکید معنوی، همچنین «کُلّ»، «جَمیع» و «اَجْمَعون» در تأکید شمول، به‌عنوان ادات تأکید نیز شناخته شده‌اند.
تمرین توکید در عربی
در این بخش، ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای را در مورد توکید در عربی و کاربرد آن قرار داده‌ایم. برای جواب دادن به هر تمرین باید یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال می‌توانید با کلیک روی «مشاهده گزینه صحیح»، جواب درست آن را مشاهده کنید.
بعد از جواب دادن به تمامی سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این تمرین نشان داده خواهد شد.
۱- نوع توکید را در جمله زیر مشخص کنید.
«قاتَلَ القاعِدُ نَفْسَهُ.»
۲- در جمله زیر از کدام نوع تأکید استفاده شده است؟
«اَلْیوم اَلْیوم نُسافِرُ.»
جمله فاقد تأکید است.
۳- در جمله زیر، چه نوع توکیدی به کار رفته است؟
«سَلَّمْتُ عَلَی الضُّیوفِ کُلِّهِم.»
۴- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
«حَضَرَ الطُّلّاب جَمیعُهُم.»
در این جمله تأکید لفظی به کار رفته است.
«الطُّلّاب» نقش مبدل‌منه را به عهده دارد.
در این جمله، تأکید معنوی وجود دارد.
در این جمله از تأکید شمول استفاده شده است.
۵- کدام گزینه در مورد توکید و قواعد آن نادرست است؟
در توکید لفظی همیشه ضمیری وجود دارد که به متبوع برمی‌گردد.
برای ساخت توکید معنوی از کلمههای «نَفْس» و «عَیْن» استفاده می‌شود.
برای به وجود آوردن توکید شمول می‌توانیم از کلمههای «کُل» و «جَمیع» استفاده کنیم.
توکید برای نهادینه کردن موضوع خاصی در ذهن مخاطب به کار می‌رود.
۶- تعریف زیر مربوط به کدام نوع تابع است؟
«برای واضح‌تر کردن کلمه قبل از خود می‌آید و از نظر ذات کاملاً با آن یکسان است.»
۷- در جمله زیر از کدام نوع تابع استفاده شده است؟
«اِسْتَمَعْتُ إِلی مَحاضَرَةٍ طَویلَةٍ.»
۸- نوع تابع را در جمله زیر مشخص کنید.
«قَرَأْتُ الْکِتابَ بَعْضَهُ.»
۹- اعراب «قِصَّة» دوم در جمله زیر چیست؟
«کَتَبَ قِصَّة قِصَّة.»
محلی از اعراب ندارد.
۱۰- نقش کلمه «عَیْنَ» در جمله زیر چیست؟
«رَأْیْتُ القائِدَ عَیْنَهُ في الْمَیدانِ.»
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، یکی از رایج‌ترین انواع توابع، یعنی «توکید» را بررسی کردیم. همچنین نشان دادیم که توکید در عربی به سه دسته «لفظی»، «معنوی» و شمول تقسیم می‌شود. در ادامه، قواعد و کاربرد آن‌ها را با مثال نشان دادیم. در بخش پایانی نیز ضمن مرور انواع توابع در عربی، تمرین‌هایی را با محوریت توکید و قواعد آن به مخاطبان ارائه کردیم.
source