قید کلمه یا گروهی از کلمات است که اجزایی از جمله مانند فعل، مسند، صفت و… را مقید به حالت، زمان، مقدار، کیفیت و… خاصی می‌کند. قید تکرار نیز فعل یا کل جمله را به حالت تکراری و استمراری در می‌آورد. برای نمونه، «دوباره» در جمله «مریم و سارا دوباره می‌آیند.» مثالی برای قید تکرار است که نوعی پیوستگی را در فعل جمله یعنی عمل «آمدن» نشان می‌دهد. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم قید تکرار در فارسی چیست و چندین مثال برای قید تکرار را بررسی می‌کنیم. همچنین با یادگیری انواع قید در فارسی مانند قید مکان و زمان، قید مقدار، قید تأکید و…، تفاوت آن‌ها با قید تکرار را بهتر درک می‌کنیم. در پایان مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای آورده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید و آن را افزایش دهید.
قید تکرار در فارسی
قید تکرار یعنی جزئی در جمله که فعل یا کل آن جمله را مقید به حالتی از تکرار می‌کند. برای مثال در جمله «هی حرف‌هایش را در گوش من تکرار می‌کرد.»، قید تکرار «هی» وجود دارد. قید تکرار مانند هر قید دیگری می‌تواند انواعی مانند مختص یا مشترک، ساده یا غیرساده و… داشته باشد. البته قیدها در دسته‌بندی‌های دیگری مانند نشانه‌دار و بی نشانه نیز به انواعی تقسیم می‌شوند. در این مطلب همه انواع قید تکرار را با مثال معرفی می‌کنیم و تفاوت آن با سایر انواع قید را نیز توضیح می‌دهیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری قید تکرار در زبان فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
قیدهای تکرار پرکاربرد در فارسی
در این بخش، پرکاربردترین قیدهای تکرار در فارسی را آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها نیز یک مثال قرار داده‌ایم.
- دوباره: ما دوباره همدیگر را خواهیم دید.
- باز: برای گذشتن از این مرحله باز هم تلاش کن.
- باز هم: دیروز باز هم همان حرف‌های همیشگی را تکرار می‌کرد.
- دومرتبه: سارا دومرتبه به من خیره شد.
- از نو: باید این پازل را از نو بسازیم.
- مجدد: شاید مجدد با او صحبت کنم.
- هی: تو هی من را عصبانی می‌کنی.
مثال برای قید تکرار در فارسی
در این بخش چند مثال برای قید تکرار را آورده‌ایم و درباره هرکدام از آن‌ها و چرایی قید بودن آن‌ها توضیحاتی ارائه کرده‌ایم.
مثال ۱
واژه «باز» در جمله زیر، قید تکراری است که انجام فعل جمله یعنی عمل «بازگشتن» را به حالت تکرار در آورده است.
او باز برمی‌گردد.
مثال ۲
در جمله زیر، عبارت «از نو» قید تکراری است که کل مفهوم جمله یعنی «یاد گرفتن قیدهای فارسی در امروز» را دچار حالت تکرار کرده است.
امروز قیدهای فارسی را از نو یاد می‌گیریم.
انواع قید تکرار در فارسی
قید تکرار را از نظر نوع ساختمان، بی نشانه یا بانشانه بودن و… به انواعی تقسیم می‌کنیم. در فهرست زیر، انواع قید تکرار در فارسی را آورده‌ایم.
- قید تکرار مختص و مشترک
- قید تکرار ساده
- قید تکرار بانشانه و بی نشانه
در ادامه همه این قیدها را با مثال توضیح می‌دهیم. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس، قید تکرار را به‌طور کامل یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
قید تکرار مختص و مشترک
برخی از قیدها مختص هستند یعنی آن‌ها را فقط به‌عنوان قید به کار می‌بریم. برخی از قیدها را قید مشترک می‌نامیم یعنی می‌توانیم از آن واژه‌ها هم به‌عنوان قید و هم به‌عنوان نقش‌های دستوری دیگری در جمله‌های مختلف استفاده کنیم. با مشاهده مثال‌های زیر، این موضوع را بهتر درک می‌کنید.
قید تکرار مختص
از میان قیدهای تکرار، قیدهایی مانند «مجدداً، هی، دومرتبه و…» مختص هستند زیرا این کلمه‌ها فقط به‌عنوان قید کاربرد دارند. برای مثال نمی‌توانیم آن‌ها را در نقش دستوری صفت به کار ببریم. کادر زیر را مشاهده کنید. در این مثال، یکی از قیدهای تکرار مختص وجود دارد که در هر جمله‌ای فقط می‌تواند قید باشد.
بچه‌ها هی از این طرف پارک به آن طرف پارک می‌دویدند. (قید تکرار)
قید تکرار مشترک
برخی از قیدهای تکرار مانند «باز، دوباره و…» از نوع مشترک هستند یعنی می‌توانیم آن‌ها را در برخی از جمله‌ها به‌عنوان قید تکرار و در جمله‌های دیگر به‌عنوان صفت یا مسند به کار ببریم. به کادر زیر توجه کنید.
قید: این جلسه را دوباره برگزار خواهیم کرد.
صفت: برگزاری دوباره این جلسه قطعی است.
در فهرست زیر اجزای جمله‌های اول و دوم در کادر بالا را تجزیه کرده‌ایم تا تفاوت نقش دستوری واژه «دوباره» در این جمله‌ها را بهتر درک کنید.
- جمله اول: این جلسه را (مفعول (صفت «این» + اسم «جلسه»)) + دوباره (قید) + برگزار خواهیم کرد (فعل)
- جمله دوم: برگزاری دوباره این جلسه (نهاد (اسم «برگزاری» + صفت «دوباره» + صفت «این» + اسم «جلسه»)) + قطعی (مسند) + است (فعل)
قید تکرار ساده و غیرساده
قیدها از نظر ساختمان به انواع ساده و غیرساده تقسیم می‌شوند. قید ساده از یک تکواژ مستقل معنادار ساخته شده است اما در ساختار قیدهای غیرساده، علاوه بر یک تکواژ معنادار، تکواژهای وابسته یا مستقل دیگری نیز وجود دارند. در فهرست زیر قیدهای تکرار پرکاربرد را آورده‌ایم و ساختمان آن‌ها را بررسی کرده‌ایم.
- باز: یک تکواژ مستقل معنادار (ساده)
- هی: یک تکواژ مستقل معنادار (ساده)
- از نو: (از + نو) دو تکواژ مستقل معنادار (مرکب)
- دوباره: (دو + بار + ه) دو تکواژ مستقل معنادار + یک تکواژ وابسته (مرکب پیشوندی)
- مجدد: یک تکواژ مستقل (ساده)
- دومرتبه: (دو + مرتبه) دو تکواژ مستقل (مرکب)
قید تکرار بی نشانه و بانشانه
برخی از قیدها با داشتن نشانه‌هایی مانند تنوین یا تکرار کلمات، نشانه‌دار محسوب می‌شوند و تشخیص آن‌ها نیز ساده‌تر است اما برخی دیگر از قیدها، هیچ‌گونه نشانه‌ای ندارند. برای درک تفاوت قیدهای تکرار بانشانه و بی نشانه، مثال‌های زیر را مشاهده کنید.
مثال قید تکرار بانشانه
در جمله زیر، کلمه «مجدداً» نقش قیدی دارد و نشانه‌دار است زیرا تنوین «اً» دارد.
تاریخ برگزاری این جلسه را مجدداً به شما اعلام می‌کنیم.
مثال قید تکرار بی نشانه
واژه «دوباره» در جمله زیر، قید تکرار برای فعل «انتخاب کرد» است اما نشانه‌ای ندارد که با دیدن آن تشخیص دهیم که قید است یا می‌تواند قید باشد.
او دوباره همان مسیر را برای برگشت به خانه انتخاب کرد.
شیوه تشخیص قید تکرار در فارسی
ممکن است در تشخیص قیدهای تکرار از نقش‌های دستوری دیگر مانند صفت و مسند دچار اشتباه شویم. قیدها در جمله‌های فارسی از اجزای اصلی نیستند یعنی با حذف آن‌ها از جمله، مشکلی برای معنا و دستور جمله پیش نمی‌آید. اما نقش‌هایی چون مسند، قابل حذف نیستند. صفت نیز ممکن است قابل حذف باشد اما همیشه به اسم یا گروهی اسمی اضافه می‌شود. پس اگر با واژه‌ای مواجه شدیم که آن را به‌عنوان قید تکرار می‌شناختیم، باید ابتدا مطمئن شویم که نقش دستوری دیگری مانند نقش مسند و… نداشته باشد. برای یادگیری بهتر و کامل این موضوع، چند مثال را با هم بررسی می‌کنیم.
برای یادگیری انواع قید و تشخیص هریک از آن‌ها می‌توانید فیلم آموزش رایگان قید در فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
نقش های دیگر قیدهای تکرار در فارسی
ممکن است واژه‌هایی که آن‌ها را به‌عنوان قید تکرار می‌شناسیم، به‌عنوان نقش‌های دستوری دیگری مانند صفت یا مسند به کار بروند و قید نباشند. این موضوع را با مثال توضیح می‌دهیم.
واژه «مجدد» در مثال موجود در کادر زیر، قید است زیرا با حذف آن از جمله، اختلالی در معنا و ساختار جمله پیش نمی‌آید و از نظر معنایی نیز فعل جمله یعنی عمل «سلام کردن» را به حالت تکرار مقید کرده است.
او وارد شد و مجدد سلام کرد.
اما در جمله زیر، همان واژه «مجدد» نقش صفت را برای اسم «سلام» ایفا می‌کند. بنابراین نمی‌توانیم آن را قید بدانیم زیرا نقش دستوری متفاوتی گرفته است.
سلام مجدد تو را شنیدم.
تشخیص قید تکرار از مسند
مسند یکی از نقش‌های دستوری اصلی در جمله‌های اسنادی و همان صفت یا حالتی است که آن را به نهاد جمله نسبت می‌دهیم. برای مثال «خاکی» در جمله «لباسم خاکی است.» مسند است. در تشخیص قید تکرار از نقش مسند باید به این نکته توجه کنیم که با حذف مسند از جمله، معنا و ساختار آن جمله به‌طور کامل از بین می‌رود. پس بهترین کار در زمان تردید درباره قید یا مسند بودن یک واژه، حذف آن از جمله و بررسی معنا و ساختار جمله بعد از آن حذف است.
برای یادگیری نقش مسند و تشخیص آن می‌توانید فیلم آموزش رایگان مسند و فعل اسنادی در زبان فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
مثال ۱
کلمه «باز» در جمله زیر، می‌تواند قید تکرار باشد اما ازآنجایی‌که فعل این جمله، یعنی «شدند» فعلی اسنادی است، باید مسند بودن یا نبودن این کلمه را بررسی کنیم.
غنچه‌های لاله باز شدند.
در کادر زیر، واژه «باز» را از جمله بالا حذف کرده‌ایم. این جمله هیچ معنایی ندارد و جزئی از آن کم است. بنابراین، واژه «باز» مسند این جمله است و نمی‌تواند قید باشد.
غنچه‌های لاله شدند. (بی‌معنا)
مثال ۲
در جمله زیر، واژه «دوباره» وجود دارد و این واژه به دلیل وجود فعل اسنادی «شدند»، می‌تواند مسند یا قید باشد. پس باید با حذف آن از جمله، معنادار بودن یا نبودن آن را بررسی کنیم و نقش دستوری این کلمه را مشخص کنیم.
غنچه‌های لاله دوباره شکفته شدند.
با وجود اینکه کلمه «دوباره» را از جمله کادر بالا حذف کرده‌ایم اما همانطور که در کادر پایین مشاهده می‌کنید، این جمله همچنان معنادار است. بنابراین، کلمه «دوباره» در جمله بالا قید تکرار است زیرا با حذف آن از جمله، مشکلی در معنا و ساختار جمله پیش نیامد.
غنچه‌های لاله شکفته شدند. (معنادار)
تشخیص قید تکرار فارسی از صفت
واژه‌هایی که به‌عنوان قید تکرار استفاده می‌کنیم را به دلیل نوع معنای آن‌ها می‌توانیم به‌عنوان صفت‌های بیانی نیز به کار ببریم. برای مثال واژه «مجدد» در گروه اسمی «ازدواج مجدد» صفتی بیانی برای اسم «ازدواج» است. برای تشخیص قید تکرار از صفت، باید به این نکته توجه کنیم که صفت‌های بیانی همیشه با کسره به اسمی اضافه می‌شوند اما قیدها دارای چنین وضعیتی نیستند. به مثال زیر توجه کنید.
مثال
در جمله زیر واژه «دوباره» وجود دارد و با دقت به این جمله در می‌یابیم که این واژه در گروه اسمی «دیدار دوباره» وجود دارد. بنابراین، با کسره به اسم «دیدار» اضافه شده و صفت بیانی این اسم است.
باید بدانید که دیدار دوباره با شما از آرزوهای من بوده است.
تشخیص قید تکرار از قید زمان
قید زمان قیدی است که زمان وقوع یا انجام فعل را با استفاده از آن نشان می‌دهیم. برای مثال «امروز» در جمله «امروز به اردو خواهیم رفت.» قید زمان است. قید تکرار نیز قیدی است که تکرار وقوع یا انجام فعل جمله را نشان می‌دهد. ازآنجایی‌که تکرار همیشه در بستر زمان رخ می‌دهد، قیدهای تکرار در واقع نوعی از قیدهای زمان هستند. پس هر قید زمانی، قید تکرار نیست اما قیدهای تکرار نوعی از قید زمان هستند. البته چون دستورشناسان به دلیل اهمیت قید تکرار، آن را از دیگر قیدهای زمان جدا کرده‌اند، ما نیز باید در تشخیص نوع این قیدها، آن‌ها را قید تکرار بدانیم نه قید زمان.
در مطلب زیر از مجله فرادرس، قید زمان و انواع آن را به‌طور کامل و با مثال‌های متنوع توضیح داده‌ایم.
یادگیری انواع قید فارسی
تا اینجا دانستیم قید تکرار در فارسی چیست و مثال های زیادی از این قید را بررسی و معرفی کردیم. در زبان فارسی، قید یکی از نقش‌های دستوری پرکاربرد است که انواع زیادی نیز دارد. هم تشخیص خود قید و هم تشخیص نوع آن در جمله‌ها ضروری است. بنابراین باید از آموزش‌هایی استفاده کنیم که جامع باشند تا همه انواع قید و دیگر نقش‌های دستوری را یاد بگیریم و هم ساده باشند تا در شناخت و شناسایی قید و انواع آن، درست عمل کنیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزش فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری و تشخیص قید و انواع آن، مفید و کاربردی هستند.
همچنین برای یادگیری همه نقش‌های دستوری و تمام مباحث ادبیات فارسی دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
انواع قید در زبان فارسی
قیدها در دسته‌بندی‌های مختلفی مانند قید از نظر ساختمان کلمه، قید از نظر نشانه داشتن یا نداشتن، مختص یا مشترک بودن و… به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند اما تقریباً مهم‌ترین دسته‌بندی قیدها در زبان فارسی، مربوط به انواع قیدها از نظر مفهوم است. در فهرست زیر، انواع قید در زبان فارسی از نظر مفهوم را آورده‌ایم.
- قید زمان
- قید مکان
- قید مقدار
- قید کیفیت
- قید حالت
- قید تأکید
- قید پرسش
- قید تردید
- قید نفی
- قید تعجب
- قید آرزو
- قید تاسف
- قید تدریج
- قید ترتیب
- قید تفسیر
- قید استثناء
- قید قصد
- قید انحصار
- قید تشبیه
- قید علت
- قید ادب
- قید اختصار
در ادامه همه این قیدها را توضیح می‌دهیم و تفاوت هریک را با قید تکرار یاد می‌گیریم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری قیدهای فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
قید زمان در فارسی
قیدهایی مانند «امروز، چهارشنبه، پارسال، هفته گذشته، گاهی و…» قید زمان هستند و زمان انجام فعل جمله را نشان می‌دهند. نمونه‌ای از این نوع قید را در کادر زیر مشاهده می‌کنید. در این عبارت، قید زمان «پارسال» زمان انجام فعل «رفت» را نشان می‌دهد.
سهراب پارسال به آفریقا رفت تا مناظر طبیعی این قاره را از نزدیک تماشا کند.
قید مکان
قید مکان و زمان در فارسی از قیدهای مهم و پرکاربرد هستند. این قید، مکان جغرافیایی وقوع یا انجام فعل را نشان می‌دهد. واژه‌هایی مانند «اینجا، همه‌جا، جلو، هرجا، خانه و…» را می‌توانیم به‌عنوان قید مکان به کار ببریم. به مثال موجود در کادر زیر توجه کنید. واژه «همین‌جا» در این جمله، قید مکانی برای فعل مرکب «ازدواج کردیم» است و مکان انجام آن را بیان می‌کند.
ما همین‌جا ازدواج کردیم.
قید مقدار در فارسی
اگر واژه یا گروهی از واژه‌ها، مقدار نقش‌هایی از جمله مانند فعل، صفت، مسند و… را نشان بدهند، قید مقدار یا کمیت هستند. در کادر زیر مثال برای قید مقدار در فارسی را آورده‌ایم. واژه «بسیار» در جمله زیر، کمیت فعل مرکب «دوست دارد» را به ما نشان می‌دهد.
بهرام برادران خود را بسیار دوست دارد.
قید کیفیت
منظور از این قید، واژه یا واژگانی است که نشان‌دهنده چگونگی وقوع فعل هستند. نمونه‌ای از قید کیفیت را در کادر زیر آورده‌ایم. کلمه «سریع» در کادر زیر، کیفیت و چگونگی انجام فعل «می‌خواند» را نشان می‌دهد بنابراین قید است.
او کتاب را سریع می‌خواند و سعی می‌کرد زودتر از همه ما از انتهای داستان باخبر شود.
قید حالت در فارسی
منظور از قید حالت، واژه‌ها یا گروه‌های واژگانی هستند که چگونگی فاعل یا مفعول جمله را توصیف می‌کنند. برای مثال در کادر زیر نمونه‌ای از قیدهای حالت را آورده‌ایم. در این جمله، قید «خندان»، حالت و چگونگی فاعل جمله یعنی «کودک» را بیان می‌کند و آن را قید حالت می‌نامیم.
کودک، خندان غذای خود را می‌خورد.
قید تأکید
قیدهایی که انجام یا وقوع فعل جمله را با قطعیت همراه می‌کنند، قید تأکید هستند. برای تماشای مثال برای قید تأکید، کادر زیر را مشاهده کنید. ما در این جمله، با استفاده از قید تأکید «حتماً»، انجام عمل «می‌روم» یعنی فعل جمله را، به حالت قطعیت درآورده‌ایم.
من حتماً برای تماشای بازی فوتبال بین استقلال و پیروزی به ورزشگاه می‌روم.
قید پرسشی در فارسی
قیدهای پرسشی، واژه‌هایی مانند «آیا، چرا، مگر، کی، چگونه و…» هستند که سؤالاتی را راجع به فعل جمله یا کلیت جمله مطرح می‌کنند. در کادر زیر مثالی از جمله دارای قید پرسشی آورده‌ایم. واژه «چگونه» در جمله زیر، قید پرسشی است که درباه کل این جمله یعنی «بیرون آمدن از تنگنای ژرف ناامیدی» سؤال می‌پرسد.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری انواع قید در زبان فارسی، فیلم آموزش رایگان قید در فارسی با انواع آن در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
چگونه از این تنگنای ژرف ناامیدی بیرون آمدی؟
قید تردید در فارسی
اگر کلمه یا گروهی از کلمات، انجام یا وقوع فعل جمله را همراه با شک و تردید کنند، قید تردید محسوب می‌شوند. به مثال زیر توجه کنید. با آوردن قید تردید «شاید» در جمله دوم این عبارت، انجام عمل «نپذیرفتن» را با شک و تردید همراه کرده‌ایم.
محمد می‌گفت: «شاید حرفم را نپذیری اما من تمام حقیقت را به تو گفتم.»
قید نفی
قید نفی، کلمه یا گروهی از کلمات هستند که انجام یا وقوع فعل جمله را کاملاً نفی می‌کنند. مثال زیر را مشاهده کنید. قید نفی «هرگز» در این جمله، مفهوم کلی آن یعنی «انجام کار اشتباه» را به‌طور کلی و قطعی نفی کرده است. یعنی امکان انجام این عمل را کاملاً از بین برده است.
به اعتقاد خودش، او هرگز کاری را اشتباه انجام نمی‌داد.
قید تعجب در فارسی
این قیدها، شگفتی و حیرت‌زدگی گوینده را نشان می‌دهند. برای مثال در کادر زیر نمونه‌ای از این نوع قید را آورده‌ایم. واژه «عجب» در این جمله، قید تعجب است و شگفتی را نشان می‌دهد.
عجب! دستپختت خیلی خوب است.
قید آرزو
واژه‌هایی مانند «کاش، لطفاً، ان‌شاءالله و…» حاوی نوعی امید و آرزو هستند و می‌توانند به‌عنوان قید آرزو در جمله‌ها به کار بروند. به مثال موجود در کادر زیر توجه کنید. قید آرزوی «ان‌شاءالله» در این جمله، مفهوم کلی این جمله یعنی «به موقع رسیدن به مراسم» را به حالت دعا و آرزو درآورده است.
ما هم ان‌شاءالله به موقع به مراسم می‌رسیم.
قید تأسف در فارسی
قیدهای تأسف، واژه‌هایی مانند «دردا، دریغ، متاسفانه، افسوس و…» هستند که به کل مفهوم جمله، حالتی همراه با اندوه و حسرت می‌دهند. برای دیدن مثالی از این نوع قید به کادر زیر توجه کنید. قید «متأسفانه» در عبارت زیر، حالتی از اندوه را به جمله داده است.
با وجود تلاش‌های زیاد ما متأسفانه اجازه پرواز این خلبان صادر نشده است.
قید تدریج
چنین قیدی، انجام یا وقوع فعل جمله را همراه با استمرار می‌کند. واژه‌هایی مانند «کم‌کم، روزبهروز، اندک‌اندک و…» قید تدریج هستند. در کادر زیر نیز نمونه‌ای از کاربرد قید تدریج را آورده‌ایم.
ما می‌دیدیم که او روزبهروز بزرگ‌تر و عاقل‌تر می‌شود.
قید ترتیب در فارسی
این قید، کلماتی مانند «دوتا‌دوتا، پی‌درپی، یکی‌یکی و…» است و انجام یا وقوع فعل و جمله را با حالتی از ترتیب و به‌صورت مرحله‌ای بیان می‌کند. به مثال زیر توجه کنید. قید «یکی‌یکی» در این جمله، انجام عمل «خارج شدن» را مقید به ترتیب خاصی کرده است.
بچه‌ها یکی‌یکی از کلاس و مدرسه خارج می‌شدند.
قید تفسیر
این قید در جایی وجود دارد که می‌خواهیم واژه یا جمله‌ای را تفسیر کنیم یعنی درباره آن اطلاعات بیشتری بدهیم. کلماتی مانند «یعنی، به‌عبارت دیگر و…» را قید تفسیر می‌نامیم. در کادر زیر، مثالی برای این قید آورده‌ایم. واژه «یعنی» در این عبارت، قید تفسیر برای هر دو جمله است.
ما هم با او بودیم یعنی همه ما با هم آن کار را انجام دادیم.
قید استثناء در فارسی
با آوردن قیدهای استثناء مانند «به‌جز، مگر، استثنائاً و…» فعل جمله یا دیگر اجزای آن را در وضعیتی غیرعادی و استثنائی قرار می‌دهیم. برای درک بهتر این نوع قید، به مثال موجود در کادر زیر توجه کنید. در این مثال با قرار دادن قید «استثنائاً» در جمله، مفهوم جمله یعنی «در خانه ماندن» را به وضعیتی استثنائی و غیرعادی تبدیل کرده‌ایم. یعنی این کار معمولاً انجام نمی‌شود.
فردا استثنائاً در خانه خواهم ماند.
قید قصد
چنین قیدی، قصد انجام‌دهنده فعل جمله از انجام آن فعل را نشان می‌دهد. برای درک بهتر این نوع قید، کادر زیر را مشاهده کنید. واژه «تفننی» در این جمله، قیدی است که قصد فاعل جمله (کورش) از انجام فعل جمله (شنا کردن) را تفنن (سرگرمی) معرفی می‌کند.
کورش تفننی شنا می‌کند.
قید انحصار
این قیدها، فعل یا دیگر اجزای جمله را دچار انحصار می‌کنند و از مثال‌های آن می‌توانیم به «تنها، فقط، منحصراً و…» اشاره کنیم. نمونه‌ای از این نوع قید را در کادر زیر مشاهده می‌کنید. در این جمله، با استفاده از قید «فقط» انجام عمل «آموزش دادن» را منحصر به اعمال روی «دانش‌آموزان» کرده‌ایم.
در این مدرسه فقط دانش‌آموزان کلاس اول تا سوم را آموزش می‌دهیم.
قید تشبیه در فارسی
واژه‌هایی که برای بیان شباهت به کار می‌بریم را قید تشبیه محسوب می‌کنیم. برای مثال، واژه‌های «گویی، مانند، مثل، پنداری و…» می‌توانند قید تشبیه باشند. در کادر زیر مثالی از کاربرد قید تشبیه را آورده‌ایم.
گویی هیچ‌کدام از حرف‌های من را درک نمی‌کنی.
قید علت
کلماتی مانند «زیرا، به این دلیل و…» را به‌عنوان قید علت استفاده می‌کنیم. برای درک بهتر کاربرد این نوع قید، به مثال زیر توجه کنید. در این مثال قید «زیرا» را بین دو جمله آورده‌ایم که دومین جمله علت وقوع جمله اول را توضیح می‌دهد.
او در خانه می‌ماند زیرا توان تحمل گرمای بیش از حد را ندارد.
قید ادب و احترام
این قیدها معمولاً عبارت‌هایی هستند که برای احترام گذاشتن و رعایت ادب به کار می‌بریم. از نمونه‌های آن می‌توانیم به «دور از جان، خدای نکرده و…» اشاره کنیم. در کادر زیر نیز نمونه‌ای از کاربرد این قید را آورده‌ایم. واژه «بلانسبت» قید ادب است و برای رعایت احترام به مخاطب آن را در جمله قرار داده‌ایم.
بلانسبت دنیایت آخرت یزید شده است.
قید اختصار
از واژه‌هایی مانند «خلاصه، باری، الغرض و…» به‌عنوان قید اختصار و برای کوتاه کردن سخن استفاده می‌کنیم. در کادر زیر نمونه‌ای از کاربرد این نوع قید را آورده‌ایم. در این مثال، قید اختصار «خلاصه» را برای کوتاه کردن کلام آورده‌ایم.
سارا دیشب در خانه مادربزرگ ماند. امروز هم با رعنا به مرکز شهر رفتند. خلاصه او با ما به خانه برنگشت.
نمونه سؤال قید تکرار در فارسی
حالا که یاد گرفتیم قید تکرار در فارسی چیست و مثال ها و تفاوت آن با دیگر انواع قید را نیز بررسی کردیم، می‌توانید با شرکت در تمرین زیر، یادگیری خود را افزایش دهید. این تمرین از ده پرسش چهارگزینه‌ای تشکیل شده است. برای انجام این تمرین، گزینه درست موردنظر خود در هر سؤال را انتخاب و روی گزینه «مشاهده گزینه صحیح» کلیک کنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای دسترسی به پاسخ‌های تشریحی برخی از سؤال ها نیز، انجام همین مراحل کافی است. با ثبت هر یک جواب درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.
۱. در کدام گزینه قید وجود دارد؟
درخت‌های بلندبالا سایه‌سار ما هستند.
چشم‌هایت آلبالو شدند و صبح‌ها طعم مربای آلبالو را می‌چشم.
دست‌هایم یخ زده بودند و خانه اولین و آخرین پناهگاه من بود.
شنیدن نام هجران ما را غمگین می‌کند.
در فهرست زیر، اجزای همه گزینه‌های این سؤال را مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: درخت‌های بالابلند (نهاد) + سایه‌سار ما (مسند + مضاف‌الیه) + هستند (فعل)
- گزینه دوم: چشم‌هایت (نهاد) + آلبالو (مسند) + شدند (فعل) / صبح‌ها (قید زمان) + طعم مربای آلبالو (مفعول + مضاف الیه + صفت) + می‌چشم (فعل)
- گزینه سوم: دست‌هایم (نهاد) + یخ (مسند) + زده بودند (فعل) / خانه (نهاد) + اولین و آخرین پناهگاه من (صفت + مسند + مضاف‌الیه) + بود (فعل)
- گزینه چهارم: شنیدن نام هجران (مفعول + مضاف‌الیه + مضاف‌الیه) + ما (مفعول) + غمگین (مسند یا تمیز) + می‌کند (فعل)
۲. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر قید تکرار را مشاهده می‌کنید؟
بیماری پدربزرگ روزبهروز پیشرفته‌تر می‌شد و گاهی فراموش می‌کرد که ما کی هستیم و در خانه‌اش چه کار می‌کنیم.
مگر روزگار سخت و ناخوش به همین زودی‌ها سر می‌آید؟
ما در این کلانتری ابداً از دستورات مافوق خود سرپیچی نمی‌کنیم.
رستم دومرتبه به سمت دیو سپید رفت و خیلی سریع به او حمله کرد.
قیدهای موجود در گزینه‌های مختلف این سؤال و نوع آن‌ها را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: روزبهروز (قید تدریج) / گاهی (قید زمان)
- گزینه دوم: مگر (قید پرسش) / به همین زودی‌ها (قید زمان)
- گزینه سوم: در این کلانتری (قید مکان) / ابداً (قید نفی)
- گزینه چهارم: دومرتبه (قید تکرار) / خیلی (قید مقدار) / سریع (قید کیفیت)
۳. چه نوع قیدی را قید تکرار می‌دانیم؟
قیدی که با استفاده از آن به مکان یا زمانی تکراری اشاره کنیم را قید تکرار می‌گوییم.
اگر قیدی دارای معنای تکرار یعنی انجام چندباره باشد، قید تکرار است.
اگر یک واژه یا عبارت در یک جمله برای بار دوم بیاید، دومین مورد از آن، قید محسوب می‌شود و نوع آن نیز قید تکرار است.
اگر یک کلمه یا گروهی از کلمات، با نقش دستوری یکسان در یک جمله تکرار شوند، به جز اولین بار، بقیه آن‌ها قید تکرار خواهند بود.
۴. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، قید تکرار را مشاهده می‌کنید؟
به امید دوستانم که دوباره بازگردم
سر عشق و داستانم، چه امید و آرزویی
(شهریار)
مشامش از نجاست چون خبر یافت
دو چشمش باز شد، جانی دگر یافت
(عطار)
همچون لب خود مدام جان می‌پرور
زان راح که روحیست به تن پرورده
(حافظ)
چشم می‌پوشی ازان رخسار جان‌پرور چرا؟
می‌کنی آیینه را پنهان ز روشنگر چرا؟
(صائب تبریزی)
قیدهای موجود در همه گزینه‌های این سؤال و نوع آن‌ها را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: دوباره (قید تکرار)
- گزینه دوم: چون (قید زمان (زیرا معنی «زمانی‌که» می‌دهد.)) / نقش دستوری واژه‌های «باز» و «دگر» در این بیت، قیدی نیست بلکه به ترتیب، مسند و صفت هستند.
- گزینه سوم: مدام (قید تدریج)
- گزینه چهارم: چرا (قید پرسش) / چرا (قید پرسش)
۵. کدام‌گزینه دارای قید زمان است؟
کار امروز من چو ساخته نیست
کار فردا چگونه خواهم ساخت
(ادیب صابر)
داغ حسرت سوخت جان آرزومند مرا
آسمان با اشک غم آمیخت لبخند مرا
(رهی معیری)
در گوش دلم گفت فلک پنهانی
حکمی که قضا بود ز من می‌دانی
(خیام)
دیروز به توبه‌ای شکستم ساغر
و امروز به ساغری شکستم توبه
(ابوسعید ابوالخیر)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. آیا در عبارت زیر قید تکرار وجود دارد؟ اگر جواب، آری است، این قید یا قیدها متعلق به چه بخشی از جمله هستند؟
«سپس دست خویش تا به صبح بالش سرش ساختم. تا آنگاه که گفت: «دیگر بس است.» گفتمش: «دمی دیگر بمان.» گفت: «برخیز: نسیم صبا وزیدن گرفت و خروس فریاد سر کرد.»
(شیخ بهایی)
«دیگر» در «دیگر بس است.»: قید تکرار جمله / «دیگر» در «دمی دیگر بمان»: قید تکرار صفت
«دیگر» در «دیگر بس است.»: قید فاعل
«دیگر» در «دیگر بس است.»: قید تکرار فعل / «دیگر» در «دمی دیگر بمان»: قید تکرار کل جمله
«دیگر» در «دیگر بس است.»: قید تکرار کل جمله
۷. در کدام گزینه قید مکان وجود دارد؟
چون فارغ شدم گفتند: «زندگانی خداوند دراز باد، این ملکه نصیحتی کرده است و سخت به وقت آگاهی داده و خیر بزرگ است که این خبر اینجا رسید…»
(بیهقی)
یک قطره‌اش گوهر شود، یک قطره‌اش عبهر شود
وز مال و نعمت پر شود کف‌های کف خاران ما
(مولانا)
غم مخور صائب ز بی‌انصافی هم‌گوهران
خسرو صاحبقران چون می‌کند تحسین تو را
(صائب تبریزی)
دیدم که نصیحت نمی‌پذیرد و دم گرم من در آهن سرد او اثر نمی‌کند. ترک مناصحت گرفتم و روی از مصاحبت بگردانیدم…
(سعدی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، قید پرسشی وجود دارد؟
دید تا روی تو چون گل همه تن دامن شد
آنکه بر آتش من آب نصیحت می‌زد
(صائب تبریزی)
خوش باش که پخته‌اند سودای تو دی
فارغ شده‌اند از تمنای تو دی
(خیام)
میان سپاه اندر آمد چو گرگ
پراگنده گشت آن سپاه بزرگ
(فردوسی)
زو در جهان دلی نشناسم که نیست شاد
با او به دل چگونه توان بود کینه‌ور
(فرخی سیستانی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. کدام‌یک از گزینه‌های زیر دارای قید تکرار نیست؟
نوروز، روزگار مجدد کند همی
وز باغ خویش باغ ام رد کند همی
(منوچهری)
سلطان عالم او را بر تخت پادشاهی
هر روز در خراسان مجدی دهد مجدد
(امیر معزی)
باز هم در چنگ حق تاریست بس پنهان و خوش
کو به ناگه وصف آن دو نرگس جادو کند
(مولانا)
قدر او جوهر تو می‌دانی و من
بیش از این دیگر چرا گویم سخن؟
(عطار)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر نمونه‌ای از قیدهای تکرار را مشاهده می‌کنید؟
جان گرامی به پدر باز داد
کالبد تیره به مادر سپرد
(رودکی)
باز هم صحبت از گل آمد پیش
واوفتادم به یاد گلشن خویش
(ملک‌الشعرا بهار)
عمر دوباره است بوسه من و هرگز
عمر دوباره نداده‌اند کسی را
(فرخی سیستانی)
چون دیدار دوباره شود و طبع بدو مضاعف گردد و هوای دل غالب‌تر شود، پس قصد دیدار سوم کنی.
(عنصرالمعالی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جمع بندی قید تکرار در فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس، یاد گرفتیم قید تکرار در فارسی چیست و چه کاربردی دارد. همچنین مثال های زیادی برای قید تکرار در فارسی را معرفی و بررسی کردیم. علاوه بر این، دیگر انواع قید در زبان فارسی مانند قید پرسشی، قید تأکید، قید مکان و زمان و… را با مثال توضیح دادیم تا در شناسایی قیدهای تکرار، دچار مشکل نشوید. در انتهای مطلب نیز سؤالاتی چهارگزینه‌ای را آورده‌ایم تا پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را بررسی کنید و یادگیری این مطلب را در ذهن خود تثبیت کنید.
source