در دنیای تحلیل تکنیکال، واگرایی یکی از ابزارهای قدرتمند برای پیشبینی بازگشت روندهای قیمتی است. شناسایی واگرایی بین قیمت و اندیکاتورها میتواند سیگنالهای دقیقی برای ورود یا خروج از معاملات ارائه کند. در پلتفرم تریدینگ ویو اندیکاتورهای فراوانی برای پیشبینی رفتار قیمت در نمودار وجود دارد. در میان این ابزارهای تحلیلی انتخاب بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو مانند اندیکاتورهای مکدی، Awesome Oscillator و RSI به تریدرها کمک میکند تا بتوانند تحلیلهای خود را با دقت بیشتری انجام دهند و قبل از ورود به معامله تاییدهای لازم را برای انجام بهینه معاملات دریافت کنند. در این مطلب از مجله فرادرس بهترین اندیکاتورهای واگرایی و نحوه شناسایی و ترید با آنها را شرح میدهیم. سپس انواع واگرایی و نحوه استفاده از آن را در استراتژیهای معاملاتی بیان میکنیم و به برخی سوالات متداول درباره واگرایی پاسخ میدهیم.

بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو که تریدرها میتوانند برای شروع تحلیلهای خود از آن استفاده کنند «اندیکاتور مکدی» (Moving Average Convergence Divergence | MACD) است. این اندیکاتور بر روی استفاده از میانگینها در دورههای زمانی مختلف تمرکز دارد.
اندیکاتور مکدی از قیمتهای پایانی و میانگین متحرک نمایی برای این منظور استفاده میکند. میانگینگیری در این اندیکاتور بهگونهای تنظیم شده است که بر روی آخرین روندهای بازار تمرکز بیشتری دارد. دورههای زمانی که در اندیکاتور مکدی استفاده میشود میتواند دورههای ۹، ۱۲ و ۲۶ باشد.
بهترین اندیکاتورها برای شناسایی واگرایی
علاوه بر اندیکاتور مکدی، اندیکاتورهای Awesome Oscillator و RSI نیز از اندیکاتورهای مهم و کاربردی در شناسایی واگرایی هستند. برای ترید با استفاده از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو لازم است به این موضوع توجه کنیم که هر زمان قیمت بیشینههای بالاتر از قبل در نمودار تشکیل میدهد، اندیکاتور مربوطه نیز لازم است تا بیشینههای بالاتری را ثبت کند.

از سوی دیگر زمانی که قیمت کمینههای پایینتری از قبل را در نمودار ثبت میکند، اندیکاتور نیز میبایست کمینههایی پایینتر از قبل را ایجاد کند. زمانی که این هماهنگی میان قیمت و اندیکاتور از بین برود نشاندهنده افزایش احتمال تغییر در روند بازار است.
اندیکاتورهای مکدی و Awesome Oscillator بهترین اندیکاتورهایی هستند که میتوانند این عدم هماهنگی بین قیمت و اندیکاتور را نشان دهند. استفاده از اندیکاتور RSI نیز میتواند برای تشخیص واگرایی مفید باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره تریدینگ ویو میتوانید مطلب تریدینگ ویو چیست و چگونه با آن کار کنیم از مجله فرادرس را مطالعه کنید.
واگرایی در ترید چیست؟
واگرایی در ترید به معنی اختلاف بین رفتار قیمت یک دارایی در نمودار و اندیکاتور است. واگرایی در تحلیل تکنیکال زمانی روی میدهد که رفتار قیمت و مومنتوم آن که با اندیکاتورهایی مانند RSI و مکدی اندازهگیری میشوند، در یک راستا نباشند و همدیگر را تایید نکنند.
شناسایی واگرایی در زمان انجام ترید از این جهت برای معاملهگران مهم است که به آنها کمک میکند تا بتوانند نواحی از نمودار که احتمال برگشت قیمت در آنها وجود دارد را برای انجام معاملات موفق پیدا کنند.
یکی از مزیتهای مهم استفاده از اندیکاتورهای واگرایی در تحلیل تکنیکال این است که تریدرها با استفاده از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو میتوانند قبل از تغییر روند، نواحی بهینهای را برای باز کردن پوزیشن معاملاتی در نمودار مربوطه پیدا کنند.
البته لازم به یادآوری است که سیگنالهای دریافتی از اندیکاتورهای واگرایی در مواردی اشتباه است و باعث تصمیمگیریهای نادرست در زمان تحلیل قیمت میشود.
مفهوم واگرایی در تحلیل تکنیکال
واگرایی در تحلیل تکنیکال حالتی را بیان میکند که حرکت نمودار قیمت در خلاف جهت اندیکاتور است. به عبارت دیگر زمانی واگرایی در نمودار قیمت روی میدهد که نمودار بیشینهها و کمینههای جدیدی تشکیل میدهد که مورد تایید اندیکاتور نیست. اندیکاتور واگرایی به تریدرها هشدار میدهد که در زمان وجود واگرایی، روند حال حاضر قیمت ضعیف شده است و احتمال تغییر روند در نمودار قیمت وجود دارد.
برای مثال در نوعی از واگرایی، قیمت بیشینههای جدیدی را ثبت میکند ولی اندیکاتور بیشینههای بالاتر از قبل ثبت نمیکند. واگرایی موجود در نمودار قیمت نواحی از نمودار که احتمال برگشت روند در آنها وجود دارد را برای پیدا کردن موقعیتهای مناسب معاملاتی به تریدرها نشان میدهد.
ترید واگرایی در بازار ارز دیجیتال با فرادرس
یکی از روشهایی که برای دریافت تایید سیگنالهای موجود در بازار ارزهای دیجیتال در تحلیل تکنیکال استفاده میشود، دریافت تایید با توجه به تشکیل واگرایی در نمودار رمزارز موردنظر است. بررسی واگرایی در ترید ارزهای دیجیتال در تحلیل تکنیکال استفاده میشود و این امکان را به تریدرها میدهد تا بتوانند با اطمینان بیشتری نسبت به ورود به معامله یا خروج از آن در این بازار اقدام کنند.
در کنار توجه به ابزارهای موجود در تحلیل تکنیکال مانند الگوهای قیمتی و شمعی، لازم است تا تریدرها به عوامل تاثیرگذار بنیادی نیز توجه کنند تا بتوانند شانس موفقیت در انجام معاملات را افزایش دهند.

برای این منظور لازم است تا از ترکیب تحلیل تکنیکال و بنیادی در ترید استفاده کنند. با توجه به اهمیت این موضوع فیلمهای متنوعی در حوزه نحوه تحلیل بازار کریپتو و ترید ارزهای دیجیتال در فرادرس تهیه شده است که برخی از آنها را در فهرست زیر مشاهده میکنید.
برای آشنایی با بازار ارزهای دیجیتال و نحوه ترید در آنها میتوانید علاوه بر فیلمهای ارائه شده در فهرست بالا، از فیلمهای آموزشی موجود در لینک زیر نیز استفاده کنید.
بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو نشاندهنده چیست؟
بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو نشاندهنده اختلاف بین رفتار قیمت در نمودار و اندیکاتور مربوطه است. بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو در زمان واگرایی این موضوع را نشان میدهد که مومنتوم حرکت رو به کاهش است و روند قیمت در حال ضعیف شدن است. به عبارت دیگر واگرایی در اندیکاتورها این موضوع را نشان میدهد که مقادیر عرضه و تقاضا تغییر کردهاند و احتمال برگشت روند در بازار موردنظر وجود دارد.
استفاده از اندیکاتورهای واگرایی به تریدرها این امکان را میدهد تا با شناسایی واگراییهای موجود بین نمودار قیمت و اندیکاتور مربوطه بتوانند موقعیتهای مناسبی را برای ترید در خلاف روند اصلی بازار پیدا کنند.
استفاده از اندیکاتورهای واگرایی برای تریدرهایی که بهدنبال تایید برای باز کردن پوزیشن معاملاتی هستند، گزینه مناسبی محسوب میشود.

نمونهای از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
بسیاری از تریدرها از Awesome Oscillator بهعنوان بهترین اندیکاتور برای شناسایی واگرایی در تریدینگ ویو استفاده میکنند. واگرایی درست در این اندیکاتور زمانی روی میدهد که هیستوگرامهایی که مومنتوم را نشان میدهند دوباره به خط صفر برگردند. در این اندیکاتور اگر دو کف یا سقف متوالی تشکیل شود ولی هیستوگرامها به خط صفر برنگردند، واگرایی مربوطه اشتباه است.
انواع واگرایی در تحلیل تکنیکال
بهطور کلی چهار نوع واگرایی در نمودار قیمت قابل شناسایی است که آنها را در فهرست زیر آوردهایم.
- واگرایی صعودی
- واگرایی نزولی
- واگرایی پنهان
- واگرایی کاذب
برای کسب مهارتهای لازم در تحلیل تکنیکال و شناسایی انواع واگرایی برای ترید موفق میتوانید فیلم آموزش تحلیل تکنیکال در سرمایه گذاری بازارهای مالی فرادرس را مشاهده کنید.
واگرایی صعودی در بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
واگرایی صعودی زمانی در نمودار ایجاد میشود که قیمت در نمودار کمینههایی پایینتر از قبل تشکیل میدهد ولی اندیکاتور مومنتوم کمینههایی بالاتر از کمینههای قبلی ثبت میکند. واگرایی صعودی این موضوع را نشان میدهد که فروشندگان بازار ضعیف شدهاند و خریداران در حال کسب قدرت در بازار هستند.
این موضوع زمانی بین نمودار قیمت و اندیکاتور روی میدهد که فروشندگان ضعیف وارد بازار شوند و از سویی دیگر خریداران قوی مانند موسسات مالی اقدام به خریدهای قابلتوجهی در بازار کنند. این موضوع باعث ایجاد کمینههای بالاتر در اندیکاتور مومنتوم میشود. در نهایت بازار در اختیار خریداران قرار میگیرد و روند بازار صعودی میشود.

واگرایی نزولی در بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
واگرایی نزولی زمانی روی میدهد که در نمودار قیمت شاهد بیشینههای قیمتی متوالی هستیم ولی اندیکاتور مومنتوم نمیتواند بیشینهای بالاتر از قله قبلی را ثبت کند. این موضوع بیانگر این است که بازار در دستان خریداران ضعیفی قرار دارد. این اختلاف بین اندیکاتور و نمودار قیمت در نهایت باعث میشود تا با بالا رفتن میزان عرضه در بازار مربوطه، روند بازار از صعودی به سمت سطوح پایینتر قیمتی تغییر جهت دهد.

واگرایی پنهان در بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
واگرایی پنهان زمانی روی میدهد که حرکت قیمت یک دارایی با رفتار اندیکاتور مومنتوم هماهنگ نباشد. این نوع واگرایی نشان میدهد که نیروی محرک بازار بهطور نامحسوس در حال تغییر است و این امکان وجود دارد که روند اصلی بازار بهزودی تغییر کند.
واگرایی پنهان صعودی
واگرایی پنهان صعودی زمانی روی میدهد که بازار در یک روند صعودی تثبیتشده باشد و وارد فاز اصلاح شود. منظور از روند صعودی تثبیتشده این است که قیمت، سقفها و کفهای بالاتری نسبت به قبل بسازد. زمانی که اصلاح قیمتی روی میدهد، ممکن است حالتی در نمودار ایجاد شود که قیمت یک کف بالاتر بسازد ولی اندیکاتور برعکس این حالت باشد و کفهای پایینتری را نشان دهد. در این حالت واگرایی پنهان ایجاد میشود که معمولا بهعنوان نشانهای مثبت و صعودی در نظر گرفته میشود.

واگرایی پنهان نزولی
واگرایی پنهان نزولی زمانی به وجود میآید که بازار در یک روند نزولی تثبیتشده قرار داد و وارد فاز اصلاح میشود. روند نزولی تثبیتشده یعنی قیمت حداقل دو کف پایینتر و دو سقف پایینتر نسبت به قبل ساخته است.
اگر قیمت در زمان اصلاح یک سقف پایینتر بسازد اما اندیکاتور برعکس این حالت باشد یعنی سقفهای بالاتری را نشان دهد، واگرایی پنهان ایجاد میشود که معمولا بهعنوان سیگنالی نزولی در نظر گرفته میشود.

واگرایی کاذب
واگرایی کاذب زمانی روی میدهد که اندیکاتور مومنتوم و رفتار قیمت واگرایی را در نمودار مربوطه نشان میدهد ولی نمودار قیمت بهطوری که تریدرها از آن انتظار دارند، به این واگرایی واکنش نشان نمیدهد.
به عبارت دیگر در این حالت به جای اینکه روند مربوطه پس از ایجاد واگرایی بهتدریج قدرت خود را از دست بدهد و تغییر روند روی دهد، مسیر قبلی خود را ادامه میدهد. این موضوع باعث میشود که تریدرهایی که با توجه به واگرایی موردنظر پوزیشنهای معاملاتی لانگ یا شورت در بازار مربوطه باز کردهاند، وارد معاملات زیانده شوند.
شناسایی Divergence در بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
برای شناسایی واگرایی در نمودار قیمت میتوانیم از انواع اندیکاتورهای موجود در تحلیل تکنیکال مانند اندیکاتور شاخص قدرت نسبی، مکدی و اسیلاتور استوکاستیک استفاده کنیم. زمانی که از این اندیکاتورها برای شناسایی واگرایی در نمودار قیمت استفاده میکنیم، بهراحتی میتوانیم زمانی که روند قیمتی برخلاف روند اندیکاتورها میشود، واگرایی مربوطه را در نمودار قیمت رصد کنیم. در ادامه سعی میکنیم نحوه رصد و شناسایی واگرایی را در برخی از اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال شرح دهیم.
برای کسب مهارت در شناسایی واگرایی در یکی از بهترین اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال در تریدینگ ویو میتوانید فیلم آموزش اندیکاتور همگرایی واگرایی میانگین متحرک MACD فرادرس را مشاهده کنید.
شناسایی واگرایی در اندیکاتور RSI
واگرایی مثبت در اندیکاتور RSI زمانی ایجاد میشود که نمودار قیمت کمینههایی کمتر از قبل در نمودار قیمت ایجاد میکند ولی اندیکاتور RSI کمینههای بالاتری ثبت میکند. این موضوع نشاندهنده افزایش مومنتوم صعودی در نمودار و سیگنالی برای ضعیف شدن روند نزولی است.
از سویی دیگر واگرایی منفی در اندیکاتور RSI زمانی روی میدهد که نمودار قیمت بیشینههای بالاتری ثبت میکند ولی اندیکاتور RSI بیشینههای پایینتری ایجاد میکند. این موضوع بیانگر کاهش مومنتوم صعودی است و نشاندهنده این موضوع است که روند صعودی مربوطه قدرت خود را از دست داده است.

با توجه به اینکه واگرایی در نمودار نشانهای از احتمال برگشت روند است، بنابراین تریدرها بهدنبال اختلاف بین اندیکاتور و روندهای موجود در بازار هستند تا بتوانند موقعیتهای مناسبی برای معامله پیدا کنند.
با وجود اینکه ممکن است واگراییهایی که در اندیکاتور RSI مشاهده میشود، در مواردی باعث تغییر روند در نمودار قیمت نشود، ولی در صورتی که این اندیکاتور بههمراه سایر اندیکاتورهای موجود در تحلیل تکنیکال برای بررسی رفتار قیمت استفاده شود، میتواند در زمان مناسبی سیگنالهای قیمتی را به تریدرها بدهد.
شناسایی واگرایی با مکدی
واگرایی مثبت در اندیکاتور مکدی زمانی روی میدهد که قیمت در نمودار کمینههای پایینتری را ثبت میکند ولی اندیکاتور مکدی کمینههای بالاتری را نشان میدهد. واگرایی مثبت در اندیکاتور مکدی نشان میدهد که مومنتوم نزولی در نمودار قیمت رو به کاهش است و احتمال برگشت روند در نمودار قیمت وجود دارد.
از سویی دیگر واگرایی منفی در اندیکاتور مکدی زمانی روی میدهد که قیمت در نمودار بیشینههای بالاتری از قبل ثبت میکند ولی اندیکاتور مکدی بیشینههای کمتری را نشان میدهد. این واگرایی نزولی نشانهای از کاهش مومنتوم صعودی در نمودار مربوطه است و احتمال برگشت روند از صعودی به نزولی در نمودار را بیان میکند.

بنابراین واگرایی در اندیکاتور مکدی به تریدرها کمک میکند تا بتوانند برگشتهای قیمتی که منجر به تغییر روند میشود را در نمودار مربوطه شناسایی کنند. این واگرایی بین نمودار قیمت و هیستوگرام مکدی نیز مشاهده میشود. واگرایی مخفی نیز بین هیستوگرام مکدی و نمودار قیمت میتواند ایجاد شود.
به هر حال وجود واگرایی بهتنهایی نمیتواند سیگنالی قطعی برای انجام معاملات در نظر گرفته شود. بلکه تشکیل واگرایی بین اندیکاتور و نمودار قیمت را میتوان بهعنوان هشداری اولیه درنظر گرفته که ممکن است باعث ایجاد تغییر روند در نمودار قیمت شود.
بنابراین زمانی که تریدرها واگرایی مکدی را شناسایی میکنند برای برگشت روند خود را آماده میکنند و سعی میکنند سایر سیگنالهای تاییدی برای برگشت روند را برای باز کردن پوزیشن معاملاتی بررسی کنند.
واگرایی در اندیکاتور استوکاستیک
واگرایی مثبت در اندیکاتور استوکاستیک زمانی ایجاد میشود که قیمت در نمودار کمینههایی کمتر از قبل ایجاد میکند ولی کمینه ایجاد شده در اندیکاتور استوکاستیک از کمینه قبلی بالاتر است. واگرایی مثبت بین قیمت و اندیکاتور استوکاستیک این موضوع را بیان میکند که روند نزولی قدرت خود را از دست داده و احتمال برگشت قیمت به سمت سطوح بالاتر وجود دارد.

واگرایی منفی بین قیمت و اندیکاتور استوکاستیک نیز زمانی روی میدهد که در نمودار قیمت شاهد بیشینههای بالاتر از قبل هستیم ولی در اندیکاتور استوکاستیک بیشینه تشکیل شده پایینتر از بیشینه قبلی است.
واگرایی منفی بین قیمت و اندیکاتور استوکاستیک در تحلیل تکنیکال این موضوع را بیان میکند که مومنتوم صعودی در نمودار رو به کاهش است و احتمال برگشت روند به سمت قیمتهای پایینتر در بازار وجود دارد. واگرایی در اندیکاتور استوکاستیک نیز نمیتواند بهطور قطعی سیگنالی برای برگشت روند محسوب شود.
بلکه این واگرایی نیز مانند هشداری است که تریدرها را از ضعیف شدن روند بازار مطلع میکند و نشاندهنده احتمال برگشت روند در بازار موردنظر است.
نحوه استفاده از اندیکاتور واگرایی
برای استفاده صحیح از اندیکاتورهای واگرایی در تحلیل تکنیکال لازم است تا در ابتدا به این موضوع توجه کنیم که در روند موردنظر بیشینه و کمینههای تشکیلشده در نمودار به چه صورت است. برای مثال میبایست دقت کنیم که آیا بیشینههای مربوط به نمودار قیمت در حال افزایش است یا کاهش.
همین موضوع را لازم است تا درباره کمینههای مربوط به نمودار نیز بررسی کنیم. بنابراین برای اینکه بتوانیم مهارت کافی در استفاده از اندیکاتورهای واگرایی در تحلیل تکنیکال بهدست آوریم لازم است تا در ابتدا بتوانیم بیشینهها و کمینههای روندهای قیمتی را بهدرستی تحلیل کنیم.
واگرایی معمولی برای پیدا کردن نشانههایی از توقف روند یا برگشت روند در نمودار قیمت استفاده میشود. برای مثال واگرایی معمولی صعودی زمانی ایجاد میشود که قیمت در حال تشکیل کمینههایی پایینتر از قبل است. در این حالت اندیکاتور مربوطه کمینههای بالاتری نسبت به قبل ثبت میکند.
این حالت معمولا در انتهای روندهای نزولی روی میدهد. با توجه به اینکه نمودار قیمت و اندیکاتور مربوطه لازم است تا همراستا با هم حرکت کنند، بنابراین زمانی که قیمت کمینههای پایینتر از قبل در نمودار تشکیل میدهد ولی اندیکاتور مربوطه نمیتواند کمینهای پایینتر از قبل تشکیل دهد، احتمال اصلاح یا برگشت روند قیمت افزایش پیدا میکند.
عکس این حالت نیز برای واگرایی نزولی معمولی صادق است. واگرایی نزولی معمولی زمانی در نمودار تشکیل میشود که قیمت بیشینههای بالاتری در نمودار تشکیل میدهد ولی اندیکاتور مربوطه بیشینههای پایینتر از قبل را ثبت میکند. این نوع واگرایی معمولا در روندهای صعودی مشاهده میشود و در این حالت احتمال اصلاح یا برگشت روند افزایش پیدا میکند.
نحوه ترید واگرایی
برای اینکه نحوه ترید با واگرایی در نمودار را متوجه شویم، ترید با واگرایی را در مثالی شرح میدهیم. تصویر زیر نحوه شکلگیری واگرایی میان نمودار قیمت و اندیکاتور مکدی را نشان میدهد. برای انجام معامله تریدر میبایست در ابتدا این واگرایی را در نمودار شناسایی کند و در ادامه برای تایید موقعیت معاملاتی از آن استفاده کند.
برای مثال همانطور که در تصویر زیر مشاهده میکنید، در ابتدا واگرایی منفی در نمودار ایجاد شده است که این موضوع نشاندهنده احتمال برگشت روند به سطوح پایینتر است که موقعیتهای معاملاتی را برای باز کردن پوزیشن شورت در اختیار تریدرها قرار میدهد.
بنابراین پس از اینکه در نمودار مربوطه کندل اینگالف نزولی تشکیل میشود و خطوط اندیکاتور مکدی سیگنالی نزولی میدهند، تریدرها میتوانند وارد پوزیشن معاملاتی شورت شوند. بنابراین در این مثال از چندین سیگنال برای تایید سیگنال معاملاتی استفاده شده است.

در تصویر بالا روند صعودی قیمت به روندی نزولی تبدیل شده است. ایجاد واگرایی مربوطه در اندیکاتور را در تصویر زیر مشاهده میکنید.

تایید واگرایی با سایر ابزارهای تحلیلی
تایید واگرایی توسط دریافت سیگنالهای تایید از سایر ابزارهای تحلیلی نیز امکانپذیر است. سیگنالهایی که برای تایید واگرایی استفاده میشوند میتوانند از تاییدهای مربوط به پرایس اکشن و تحلیل بازار در تایمفریمهای مختلف بهدست آیند.
برای مثال کندلهای برگشتی که همزمان با ایجاد واگرایی در اندیکاتور در نمودار تشکیل میشود، میتوانند برای تایید واگرایی در نمودار مربوطه استفاده شوند. خطوط روند و نواحی حمایت و مقاومتی که در نمودار وجود دارد نیز میتوانند برای تاییدهای واگرایی استفاده شوند. در این حالت سیگنالهای دریافتی با توجه به رفتار قیمت نسبت به این نواحی با سیگنالهای دریافتی از واگرایی اندیکاتور همراستا است.
با استفاده از اندیکاتورهای حجم نیز میتوان سیگنالهایی همراستا با واگرایی در اندیکاتور پیدا کرد. برای مثال زمانی که قیمت در نمودار روندی صعودی دارد ولی حجم در حال کاهش است، نشاندهنده کاهش قدرت خریداران است. الگوهای قیمتی مانند کف و سقف دوقلو نیز میتوانند بههمراه اندیکاتورها برای تایید واگرایی در نمودار استفاده شوند.
در مثالی دیگر زمانی که نمودار هیستوگرام مکدی روندی کاهشی داشته باشد ولی قیمت در روندی صعودی باشد، نمونهای دیگر از تایید واگرایی نزولی در نمودار است. بنابراین تریدرها میتوانند از خطوط روند، نواحی حمایت و مقاومتی، الگوهای شمعی و سایر ابزارهای تحلیلی برای تایید واگرایی مخفی در نمودار قیمت نیز استفاده کنند.

قوانین طلایی استراتژی واگرایی در ترید
قبل از استفاده از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو برای انجام معاملات، لازم است تا قوانین زیر را رعایت کنیم.
- واگرایی تنها میتواند در چهار وضعیت مختلف قیمتی ظاهر شود.
- در واگرایی نزولی، معمولا سقفهای قیمتی در نمودار موردنظر با نقاط اوج اندیکاتور مطابق هستند.
- در واگرایی صعودی، معمولا کفهای قیمتی در نمودار مربوطه با کف اندیکاتور مطابقت دارد.
- شیب یا زاویه خطی که سقفها یا کفها را بههم متصل میکند، میزان واقعی واگرایی را نشان میدهد.
- در مواردی که حرکت قیمتی در نمودار از قبل شروع شده است، از واگرایی استفاده نکنید.
چهار وضعیت ظاهر شدن واگرایی
تنها زمانی میتوانیم از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو برای شناسایی و ترید واگرایی در نمودار قیمت استفاده کنیم که در نمودار مربوطه سقف دوقلو و کف دوقلو تشکیل شده باشد. در این حالت در زمان تشکیل سقف دوقلو، بیشینه دومی از اولی بالاتر است و در زمان تشکیل کف دوقلو در نمودار قیمت، کف دومی از کمینه اولی پایینتر است.
به عبارت دیگر برای اینکه بتوانیم با واگرایی ترید کنیم در ابتدا لازم است شرایط بالا را بررسی کنیم و در صورت تشکیل الگوهای بالا میتوانیم اندیکاتور را بررسی کنیم.
متصل کردن بیشینهها در واگرایی منفی
با توجه به این قانون زمانی که به دنبال پیدا کردن واگرایی منفی در نمودار هستیم، میبایست بیشینههای قیمتی را با خطی به هم متصل کنیم. برای بررسی واگرایی در این حالت نیز نیاز است تا دو بیشینه در اندیکاتور را نیز به هم وصل کنیم.
بنابراین نکته مهمی که لازم است در استفاده از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو رعایت کنیم این است که زمانی که بیشینههای قیمتی را در نمودار قیمت به هم متصل میکنیم نباید کمینههای قیمتی را در اندیکاتور به هم وصل کنیم و لازم است تا نقاطی از اندیکاتور را انتخاب کنیم که آنها نیز بیشینه باشند.
برای این منظور لازم است تا بیشینههایی که در اندیکاتور به هم وصل میشوند مطابق با بیشینههای موجود در نمودار قیمت باشد. برای اینکه این کار را بهطور بهینهای انجام دهیم نیز میتوانیم خط عمودی فرضی بین قلههای نمودار و قلههای اندیکاتور در نظر بگیریم.
قانونی مشابه با آنچه ذکر شد برای ترید با استفاده از واگرایی صعودی نیز صادق است اما بهطور برعکس.

متصل کردن کمینهها در واگرایی صعودی
برای استفاده از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو در پیدا کردن واگرایی صعودی لازم است تا این بار کمینههای قیمت در نمودار را بههم وصل کنیم. در اندیکاتور نیز میبایست کمینهها را با خطی به هم متصل کنیم. در این حالت برای تشخیص بهتر واگرایی با استفاده از اندیکاتور میتوانیم با خط عمودی فرضی کمینههای مربوط به نمودار قیمت را به کمینه اندیکاتور متصل کنیم.
اندازهگیری قدرت واگرایی با شیب خط
واگرایی بین نمودار و اندیکاتور تنها زمانی ایجاد میشود که بتوانیم خطی با شیب صعودی یا نزولی در نمودار و اندیکاتور رسم کنیم. در اینجا لازم است تا به نکته مهمی در زمان استفاده از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو توجه کنیم و آن این است که هر اندازه شیب خط مربوط به واگرایی بیشتر باشد، احتمال برگشت روند بیشتر میشود. علاوه بر این لازم به ذکر است که شیب بیشتر خط مربوط به واگرایی، احتمال دریافت سود بیشتر از ترید واگرایی را نیز افزایش میدهد.
ترید واگرایی پیش از واکنش بازار
اگر واگرایی تاثیر خودش را روی قیمت گذاشته باشد و بازار به آن واکنش نشان دهد، به این معنی است که برای ورود به معامله دیر شده است. روش هوشمندانه برای معامله بر اساس واگرایی این است که بهمحض وقوع آن وارد معامله شوید. بنابراین در صورتیکه قیمت برگشت خود را شروع کرده و از سقف یا کف اخیر فاصله قابلتوجهی گرفته است، نباید به معامله ورود کنید. در این حالت بهترین گزینهای که وجود دارد این است که منتظر بمانید تا سیگنال واگرایی جدیدی در نمودار ظاهر شود.
واگرایی در ترید فارکس
واگرایی در ترید بازار فارکس زمانی روی میدهد که نمودار جفتارز معاملاتی نسبت به اندیکاتور مربوطه واگرایی داشته باشد. برای مثال نمودار قیمت جفت ارز انتخابی در بازار فارکس ممکن است بیشینهای بالاتر از قبل را ثبت کند ولی اندیکاتور مربوطه بیشینهای پایینتر از قبل را نشان میدهد.
اندیکاتورهای واگرایی در متاتریدر
اسیلاتورهایی که در پلتفرم متاتریدر وجود دارند به تریدرها این امکان را میدهند تا بتوانند نواحی اشباع خرید و اشباع فروش را در نمودار مربوطه مشخص کنند. واگرایی در بازار فارکس به اختلاف موجود بین رفتار قیمت در نمودار و اندیکاتور انتخابی برای شناسایی واگرایی اشاره میکند.

در بیشتر اوقات زمانی که از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو در بازار فارکس استفاده میکنیم، هنگامیکه نمودار قیمت بیشینههای بالاتری را ثبت میکند، اندیکاتور واگرایی نیز قلههای بالاتر را نشان میدهد.
عکس این حالت نیز در زمان بررسی نمودارهای مربوط به بازار فارکس صادق است. به عبارت دیگر زمانی که نمودار جفتارز انتخابی در بازار فارکس کمینههای پایینتری را در نمودار ثبت میکند، اندیکاتوری که برای شناسایی واگرایی انتخاب شده است نیز کمینههای پایینتری را نشان میدهد. زمانی که خلاف این حالت باشد، واگرایی بین نمودار قیمت و اندیکاتور ایجاد میشود.
تایید سیگنال ورود با واگرایی
با استفاده از واگرایی در اندیکاتور میتوانیم سیگنالهای ورود به معامله را تایید کنیم. به عبارت دیگر برای اینکه بتوانیم تریدهای موفقی در بازارهای مالی انجام دهیم لازم است تا در کنار استراتژی ترید به واگرایی بین اندیکاتور و نمودار قیمت نیز توجه کنیم.
برای مثال در صورتی که مطابق با استراتژی معاملاتی انتخابی بخواهید در نزدیکی ناحیه مقاومتی مهمی وارد پوزیشن معاملاتی شورت شوید، لازم است تا واگرایی بین اندیکاتور و نمودار قیمت را نیز بهعنوان تایید سیگنال مربوطه بررسی کنید. برای مثال زمانی که در زمان ترید جفت ارز EUR/USD در بازار فارکس متوجه شوید که روند صعودی در نزدیکی ناحیه مقاومتی در حال ضعیف شدن است و همزمان واگرایی در اندیکاتور را نیز شناسایی کنید، این حالت سیگنالی بر افزایش احتمال برگشت روند از ناحیه مقاومتی مربوطه است.
تایید قیمت بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
تایید نمودار قیمت اندیکاتورها به این معنی است که روند حرکت اندیکاتور موردنظر با روند نمودار قیمت در یک راستا باشد. در این حالت زمانی که نمودار قیمت روندی صعودی دارد، اندیکاتور انتخابی نیز روندی افزایشی دارد و برعکس. همانطور که در تصویر زیر مشاهده میکنید جفتارز GBP/USD روندی نزولی دارد. در این مثال اندیکاتور RSI نیز همگام با نمودار قیمت در روندی نزولی قرار دارد.

نکات مهم در ترید واگرایی
برخی از موارد مهم در زمان ترید واگرایی را در ادامه بیان میکنیم.
- توجه به روند اصلی مربوط به نمودار بازار انتخابی
- توجه به نواحی مهم حمایت و مقاومتی و بررسی واکنش قیمت به آنها
- توجه به نحوه تاثیر واگرایی بر روی نمودار
- پیدا کردن موقعیت مناسب برای ورود به معامله با توجه به رفتار قیمت
دلیل اهمیت واگرایی در اندیکاتور
شناسایی واگرایی بین نمودار قیمت و اندیکاتور به تریدرها کمک میکند تا بتوانند با پیدا کردن نواحی احتمالی برگشت روند، نقاط بهینهای را برای ورود به معامله و خروج از آن در نمودار قیمت پیدا کنند. واگراییها بهندرت روی میدهند ولی زمانی که در نمودار قیمت شناسایی شوند نقش مهمی در نحوه انجام معامله دارند.
تریدرها برای اینکه بتوانند احتمال موفقیت در معاملات خود را افزایش دهند، معمولا در کنار بررسی وجود واگرایی در نمودار قیمت از سایر ابزارهای تحلیلی برای سیگنالهای تاییدی بیشتر نیز استفاده میکنند. واگرایی بهعنوان سیگنال تاییدی برای انجام معاملات استفاده میشود و احتمال برگشت روند در بازار مربوطه را به تریدرها هشدار میدهد.
از سویی دیگر با بررسی واگرایی تریدرها میتوانند از سیگنالهای اشتباه سایر ابزارهای معاملاتی اجتناب کنند. با توجه به این موارد کسب مهارت در بررسی و استفاده از واگرایی در تحلیل تکنیکال باعث افزایش مهارتهای معاملاتی در افراد میشود.
سیگنالهای هشداردهنده بهموقع
واگرایی سیگنالهای هشداردهنده زودهنگامی را از احتمال برگشت روند در اختیار تریدرها قرار میدهد. با توجه به اینکه در زمان واگرایی بین روند قیمت و اندیکاتور مومنتوم در بازار مربوطه اختلاف ایجاد میشود، تریدرها میتوانند تغییر در احساسات بازار مربوطه را قبل از تشکیل روند جدید شناسایی کنند.
بنابراین با شناسایی واگرایی در نمودار قیمت تریدرها میتوانند خود را برای برگشتهای قیمت احتمالی در بازار مربوطه آماده کنند. بررسی واگرایی بین اندیکاتور مومنتوم و نمودار قیمت به تریدرها کمک میکند تا قبل از تغییر روند قیمتی، تغییرات مربوط به مومنتوم را ردیابی کنند و خود را برای روندهای جدید در نمودار قیمت آماده کنند.
تایید روند با واگرایی
واگرایی همچنین روندهای در حال شکلگیری در قیمت سهام را تایید میکند. هماهنگی میان واگرایی مخفی با روند فعلی قیمت به معاملهگران اعتماد بیشتری نسبت به روند بازار میدهد. این همراستایی نشان می دهد که روند قوی است و احتمال ادامهدار بوند آن زیاد است. بنابراین تایید روندها توسط واگرایی به معاملهگران کمک میکند تا زودتر از موقع از معامله خارج نشوند و برای مدت بیشتری در پوزیشنهای معاملاتی سودده بمانند.
تشخیص نواحی برگشتی
واگرایی نواحی احتمالی برگشت روند را در نمودار مشخص میکند. واگراییهایی که در نواحی حمایت و مقاومتی مهم در نمودار قیمت تشکیل میشوند بیانگر احتمال تغییر روند در نمودار مربوطه است. به عبارت دیگر زمانی که تریدرها واگرایی را در این نواحی شناسایی کنند میتوانند پوزیشنهای باز خود را ببندند یا خود را برای باز کردن پوزیشن معاملاتی جدید آماده کنند. با بررسی واگرایی میتوانیم ضعیف شدن مومنتومهای صعودی و نزولی در نمودار را متوجه شویم.

اجتناب از سیگنالهای اشتباه
بررسی واگرایی در نمودار قیمت به تریدرها کمک میکند تا بتوانند از سیگنالهای اشتباه اجتناب کنند. زمانی که تریدرها بتوانند واگرایی را بهدرستی در نمودار تشخیص دهند، احتمال تصمیمگیریهای نادرست بر اساس نوسانات موقتی در بازار کمتر میشود.
از سویی دیگر کسب مهارت در اعتبارسنجی واگرایی توسط سایر ابزارهای تحلیلی باعث میشود تا معاملات بهتری انجام دهیم. یادگیری نحوه درست شناسایی و استفاده از واگرایی در نمودار قیمت به تریدرها کمک میکند تا بتوانند سیگنالهای درست را از سیگنالهای نادرست تشخیص دهند.
اشتباهات رایج در زمان ترید واگرایی چیست؟
اشتباهات رایجی که در زمان ترید واگرایی در نمودار ایجاد میشود را میتوانیم در دو مورد زیر خلاصه کنیم.
- بیتوجهی به سیگنالهای تایید
- بیتوجهی به روند اصلی بازار
بیتوجهی به سیگنالهای تایید بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو
یکی از اشتباهات رایجی که در زمان ترید واگرایی وجود دارد، بیتوجهی به سیگنالهای سایر ابزارهای تحلیلی بههمراه واگرایی است. برای این منظور لازم است تا تریدرها از سایر روشهای موجود برای شناسایی روند احتمالی قیمت در نمودار مانند شکست ساختار، میانگین متحرک و الگوهای شمعی برای تایید واگرایی در نمودار استفاده کنند.
تریدرهایی که تنها از واگرایی در موقعیتهای معاملاتی خود استفاده میکنند ممکن است در ناحیه نامناسبی وارد معامله شوند یا حد ضرر آنها فعال شود و مجبور شوند با زیان از معامله خارج شوند. برای جلوگیری از این حالت استفاده از روشهایی مانند تحلیل مولتی تایمفریم، پرایس اکشن و استفاده از اندیکاتورهای مکدی، شاخص قدرت نسبی و استوکاستیک پیشنهاد میشود. بنابراین قبل از اینکه پوزیشن معاملاتی خود را باز کنید از سیگنالهای مربوط به سایر ابزارهای معاملاتی نیز در کنار واگرایی استفاده کنید.

بیتوجهی به روند اصلی بازار
در زمان استفاده از واگرایی برای ترید لازم است تا تریدرها به روندهای اصلی موجود در بازار در تایمفریمهای بالاتر نیز توجه کنند. برای مثال واگرایی صعودی که در روندهای پرقدرت نزولی در نمودار تشکیل میشود، اصلاحات موقتی قیمت را نشان میدهد و دلیلی بر برگشت روند در نمودار نیست.
این حالت ممکن است باعث تشکیل الگوی جهش گربه مرده در نمودار شود که قیمت پس از جهشی موقتی به سمت بالا، دوباره به سمت سطوح پایینتر قیمتی حرکت میکند. برای آشنایی بیشتر با این الگو میتوانید مطلب الگوی جهش گربه مرده در تحلیل تکنیکال از مجله فرادرس را مطالعه کنید.
به همین ترتیب زمانی که در روند صعودی قوی در نمودار واگرایی منفی ایجاد میشود تنها ممکن است قیمت برای مدتی به سمت سطوح پایینتر پولبک بزند و روند صعودی خود را دوباره ادامه دهد. با توجه به اینکه باز کردن پوزیشنهای معاملاتی برخلاف روند اصلی بازار با ریسک زیادی همراه است، بنابراین قبل از ورود به معامله با استفاده از اندیکاتور واگرایی میبایست روند اصلی بازار را در تایمفریمهای بالاتر بررسی کنیم.
سوالات پرتکرار درباره واگرایی
در ادامه سعی میکنیم برخی از سوالات پرتکرار را در ارتباط با واگرایی پاسخ دهیم.
نرخ موفقیت واگرایی چقدر است؟
محاسبه میزان معاملات موفق با استفاده از روش واگرایی دشوار است ولی بهطور تئوری مشاهده میشود که استفاده از اندیکاتور مکدی در بازه ششماهه توانسته است نرخ موفقیت ۷۴ درصد داشته باشد. برای افزایش نرخ موفقیت معاملات در زمان استفاده از واگرایی در اندیکاتور تریدرها میتوانند از سایر اندیکاتورها نیز برای تایید استفاده کنند.
از سویی دیگر تمرکز بر روی تایمفریمهای روزانه و هفتگی برای ترید میتواند نرخ موفقیت در ترید واگرایی را نسبت به تایمفریمهای کوتاهمدتتر افزایش دهد. نوع واگرایی نیز در نرخ موفقیت معامله تاثیرگذار است. در این حالت استفاده از واگرایی معمولی نرخ موفقیت بالاتری نسبت به استفاده از واگرایی مخفی در انجام معاملات دارد.
بنابراین در صورتی که تریدرها در معاملات خود صبور باشند و از سایر ابزارهای تحلیلی نیز استفاده کنند، میتوانند نرخ موفقیت بالاتری را در زمان استفاده از واگرایی در معاملات خود انتظار داشته باشند.
بهترین تایمفریم برای ترید با بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو چیست؟
بهترین تایمفریم برای ترید واگرایی به استراتژیهای معاملاتی و روش ترید انتخابی معاملهگر بستگی دارد. ولی در حالت کلی قابل اطمینانترین سیگنالهای واگرایی را میتوان در تایمفریمهای معاملاتی روزانه و هفتگی پیدا کرد. واگرایی در تایمفریمهای کوتاهمدت مانند یکساعته و ۱۵ دقیقه نیز روی میدهد ولی اعتبار کمتری دارد.
برخی از تریدرها ممکن است از واگرایی در تایمفریم ۱۵ دقیقه برای انجام معاملات استفاده کنند. از سوی دیگر تریدرهایی که میخواهند از سیگنالهای اشتباه مربوط به نوسانات کم اهمیت بازار اجتناب کنند میتوانند از تایمفریم یکساعته برای دریافت سیگنال واگرایی در نمودار استفاده کنند. برای ترید با روش سوئینگ تریدینگ نیز استفاده از تایمفریمهای روزانه و هفتگی برای پیدا کردن واگراییهای معتبر در نمودار قیمت میتواند نرخ موفقیت در ترید را افزایش دهد.

هر اندازه تایمفریم بلندمدتتر باشد، واگرایی از اعتبار بیشتری برخوردار است. بنابراین تریدرهای مجرب تنها در تایمفریمهای روزانه و هفتگی بهدنبال واگرایی هستند. این تریدرها پس از شناسایی واگرایی در این تایمفریمها برای پیدا کردن موقعیت مناسب ورود به معامله رفتار قیمت را در تایمفریمهای پایینتر بررسی میکنند. به این ترتیب میتوانند از دریافت سیگنالهای اشتباه به دلیل نوسانات قیمتی در نمودار اجتناب کنند.
محدودیتهای واگرایی چیست؟
محدودیتهای واگرایی مربوط به دریافت سیگنالهای خطا در زمان ترید با این روش است. نوسانات قیمتی باعث ایجاد واگراییهای موقت در نمودار میشود که احتمال دریافت سیگنالهای اشتباه را افزایش میدهند. زمانی که واگرایی در تایمفریمهای کوتاهمدت در نمودار قیمت بررسی میشوند، احتمال دریافت سیگنالهای اشتباه افزایش پیدا میکند.
از سویی دیگر تمامی واگراییها به تغییر روند ختم نمیشوند. واگرایی در نمودار بیانگر اختلاف بین روند قیمت و مومنتوم موجود در بازار است اما همواره به این نکته توجه کنید که تمامی تغییر روندها بهدلیل تغییر مومنتوم در بازار ایجاد نمیشوند.
موضوع دیگری که آن را میتوان از محدودیتهای استفاده از واگرایی در ترید معرفی کرد، این است که اندیکاتورهای مربوط به تشخیص واگرایی در نمودار را بهتر است همواره با سایر اندیکاتورها و روشهای پیشبینی قیمت در نمودار ترکیب کنیم و از استفاده از واگرایی بهتنهایی برای پیدا کردن موقعیتهای مناسب معاملاتی پرهیز کنیم.
لازم به ذکر است که استفاده از واگرایی در ترید برای دریافت تایید معاملات استفاده میشود و از آن نمیتوان بهعنوان روشی برای پیشبینی روند جدید در نمودار یا پیدا کردن سقفها و کفهای قیمتی استفاده کرد. با توجه به اینکه سیگنالهای مربوط به واگرایی در تایمفریمهای بالاتر معتبرترند بنابراین در معاملات در بازههای زمانی کوتاهمدت نمیتوان به آنها اتکا کرد.
واگرایی صعودی است یا نزولی؟
واگرایی که بین نمودار قیمت و اندیکاتور مشخص میشود هم میتواند صعودی باشد و هم نزولی. زمانی که روند قیمت نزولی است ولی اندیکاتور روندی صعودی دارد، واگرایی صعودی و در حالت برعکس شاهد واگرایی نزولی در نمودار هستیم.
از سویی دیگر واگرای مخفی صعودی زمانی دیده میشود که قیمت، کفهای بالاتر ایجاد کند، اما در مرحلهای که روند صعودی تضعیف شده است، اندیکاتور کمینههای پایینتر تشکیل دهد. این حالت نشاندهنده ادامه روند صعودی است.
واگرایی نزولی مخفی زمانی مشاهده میشود که قیمت بیشینههای پایینتر از قبل تشکیل دهد و در مرحلهای که روند نزولی ضعیف شده است، اندیکاتور بیشینههای بالاتری تشکیل میدهد. این حالت بیانگر ادامه روند نزولی است.
یادگیری تحلیل تکنیکال با فرادرس
نحوه شناسایی و استفاده از واگرایی و پیدا کردن بهترین اندیکاتور واگرایی در پلتفرمهایی مانند تریدینگ ویو، در تحلیل تکنیکال بررسی میشود. تحلیل تکنیکال با استفاده از ابزارهای متنوعی مانند اندیکاتورها و الگوهای شمعی این امکان را به تریدرها میدهد تا بتوانند با توجه به رفتار گذشته قیمت در نمودار، موقعیتهای مناسبی را برای باز کردن پوزیشنهای معاملاتی در نمودار مربوطه پیدا کنند.
برای یادگیری تحلیل تکنیکال لازم است تا در ابتدا با انواع نمودارهای موجود برای ردیابی نوسانات قیمتی آشنا شویم. در این میان استفاده از نمودار شمعی و آشنایی با الگوهای متنوع تحلیلی در آن کاربرد بیشتری دارد. بررسی رفتار قیمت در حوزه پرایس اکشن نیز در تحلیل تکنیکال آموخته میشود.

با توجه به اهمیت یادگیری تحلیل تکنیکال برای انجام تریدهای موفق در بازارهای مالی فیلمهای آموزشی متنوعی در این حوزه در فرادرس تهیه شده است که برخی از آنها را در فهرست زیر مشاهده میکنید.
برای مشاهده فیلمهای آموزشی بیشتر درباره تحلیل تکنیکال میتوانید از مجموعه فیلمهای آموزشی مربوط به تحلیل تکنیکال در لینک زیر استفاده کنید.
جمعبندی
در ابتدای این مطلب از مجله فرادرس بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو را معرفی کردیم و سپس بهترین اندیکاتورها برای شناسایی واگرایی را توضیح دادیم. سپس به این موضوع پرداختیم که واگرایی در ترید چیست و مفهوم واگرایی در تحلیل تکنیکال را شرح دادیم.
در ادامه به این موضوع پرداختیم که بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو نشاندهنده چیست و نمونهای از بهترین اندیکاتور واگرایی در تریدینگ ویو را معرفی کردیم. سپس انواع واگرایی در تحلیل تکنیکال را شرح دادیم و نحوه شناسایی و استفاده از واگرایی را بیان کردیم.
نحوه ترید واگرایی و قوانین طلایی مربوط به استراتژی واگرایی در ترید را شرح دادیم. سپس واگرایی در ترید فارکس را توضیح دادیم و درباره اندیکاتورهای واگرایی در متاتریدر توضیحاتی را ارائه کردیم. دلیل اهمیت واگرایی در اندیکاتور را بیان کردیم و اشتباهات رایج در زمان ترید واگرایی را شرح دادیم. در پایان نیز به برخی سوالات پرتکرار درباره واگرایی پاسخ دادیم.
source