1

خط آسمان‌ها بلندتر می‌شود، جاده‌ها دورتر کشیده می‌شوند و جنگل‌ها جای خود را به پارکینگ‌ها می‌دهند. شهرنشینی در حال گسترش در سراسر قاره‌هاست و زیستگاه‌های طبیعی را با فولاد، شیشه و آسفالت جایگزین می‌کند.

سازگاری یا نابودی: انتخاب موجودات زنده در شهرها

با گسترش شهرها، گیاهان و جانوران باید یا خود را با شرایط جدید سازگار کنند یا ناپدید شوند. در میان این مبارزات خاموش برای بقا، پرندگان یکی از مشهودترین نشانه‌های تغییرات دنیای طبیعی توسط زندگی شهری را ارائه می‌دهند.

بوم‌شناسی شهری: بررسی تأثیر شهرها بر طبیعت

شاخه‌ای جدید به نام بوم‌شناسی شهری پدید آمده تا به بررسی این تأثیرات بپردازد. این رشته بر چگونگی سازگاری حیوانات با زندگی شهری و تغییر در رفتار، ظاهر و شانس بقاء آن‌ها تمرکز دارد.

ما پیش‌تر می‌دانستیم که سر و صدای شهر بر نحوه آواز خواندن و ارتباط پرندگان تأثیر می‌گذارد. اما اکنون سوال دیگری مطرح است: آیا زندگی شهری بر رنگ پرهای پرندگان نیز تأثیر می‌گذارد؟

رنگ پرها و نقش آن در بقای پرندگان شهری

پرندگان فقط برای زیبایی رنگارنگ نیستند. رنگ پر نقش‌های حیاتی در بقا ایفا می‌کند؛ از تنظیم دمای بدن گرفته تا استتار در برابر شکارچیان و نشان دادن قدرت یا جذابیت به جفت‌های احتمالی.

در طبیعت، رنگ‌ها به آهستگی و در طی نسل‌ها تکامل می‌یابند. اما در شهرها، قوانین به سرعت تغییر می‌کنند.

محیط منحصربه‌فرد شهری: گرم‌تر، خاکستری‌تر، روشن‌تر

شهرها گرم‌تر از مناطق روستایی هستند. پس‌زمینه‌ها متفاوت‌اند: دیوارهای خاکستری، جاده‌های تیره و نورهای نئون. همچنین شکارچیان کمتری دارند و شب‌ها روشن‌ترند. این محیط ویژه ممکن است به نفع برخی رنگ‌های خاص پرندگان باشد.

پس سوال پیش می‌آید: آیا پرندگان شهری رنگ متفاوتی نسبت به همتایان روستایی‌شان دارند؟ گروهی از دانشمندان به دنبال یافتن پاسخ این سوال رفتند.

داده‌هایی از صدها گونه پرنده

تیمی پژوهشی به رهبری بارت کمپنرز از مؤسسه ماکس پلانک و دانشگاه گرانادا، به بررسی این موضوع پرداختند.

این تیم از یک پایگاه‌داده جهانی استفاده کردند که شامل فراوانی بیش از ۱۲۰۰ گونه پرنده در زیستگاه‌هایی با سطوح مختلف شهرنشینی بود. آن‌ها این داده‌ها را با اطلاعات دقیق در مورد رنگ پر هر گونه ترکیب کردند.

هدف ساده اما قدرتمند بود: آیا رنگ پر می‌تواند پیش‌بینی کند که کدام پرندگان در شهر موفق‌ترند؟ نتایج، الگوهای روشنی را نشان داد.

پرندگان موفق در شهرها کمتر قهوه‌ای‌اند

پژوهشگران دریافتند که پرندگانی که در شهرها موفق هستند، معمولاً کمتر از رنگ قهوه‌ای برخوردارند.

کاسپار دل‌هی، یکی از نویسندگان اصلی مطالعه، توضیح داد:
«رنگ‌های قهوه‌ای در محیط‌های طبیعی شایع‌تر از شهرها هستند. احتمالاً پرندگان قهوه‌ای در شهرهای خاکستری در وضعیت نامطلوبی قرار دارند. رنگ غالب شهر و نبود زیستگاه مناسب می‌تواند تعیین کند که کدام گونه‌های پرنده موفق خواهند بود.»

به‌نظر می‌رسد پرندگان شهری رنگ‌های خاکی را کنار گذاشته و رنگ‌هایی را برمی‌گزینند که در زمینه‌ی خاکستری شهر بهتر دیده می‌شوند یا برجسته‌ترند.

پرندگان رنگارنگ، موفق‌تر در زندگی شهری

یافته‌ها فراتر رفتند. نه‌تنها پرندگان شهری از رنگ قهوه‌ای پرهیز می‌کنند، بلکه اغلب پرهای چشمگیرتر و رنگارنگ‌تری دارند؛ به‌ویژه در میان ماده‌ها.

این روند در تضاد با طبیعت وحشی است، جایی که جلب توجه بیشتر ممکن است خطر جذب شکارچیان را به دنبال داشته باشد.

اما در شهرها، خطر کمتری وجود دارد. با شکارچیان کمتر، پرندگان دیگر نیازی به پنهان شدن ندارند. بنابراین، رنگ‌هایی که روزگاری ریسک‌پذیر بودند، اکنون ممکن است به شناسایی، جفت‌یابی یا سلطه اجتماعی کمک کنند.

شهرها تعداد پرندگان را کاهش می‌دهند، اما تنوع رنگی را افزایش می‌دهند

مطالعات قبلی حاکی از آن بود که شهرنشینی باعث کاهش تنوع رنگی در پرندگان می‌شود. زیرا با کاهش گونه‌ها، انتظار می‌رفت تنوع رنگ هم کاهش یابد.

اما این پژوهش نشان داد که موضوع برعکس است.

خوان دیه‌گو ایبانیز-آلامو، نویسنده اول این تحقیق گفت:
«تعداد گونه‌ها در شهرها کمتر از مناطق روستایی است. اما وقتی این عامل را در نظر می‌گیریم، متوجه می‌شویم که تنوع رنگی در جوامع پرندگان شهری در واقع بیشتر است.»

به عبارت دیگر، اگرچه تعداد گونه‌ها در شهر کمتر است، ولی پرندگانی که باقی می‌مانند یا شکوفا می‌شوند، طیف وسیعی از رنگ‌ها را با خود می‌آورند. این باعث می‌شود منظره‌ی پرندگان شهری از نظر بصری شگفت‌انگیز باشد.

زندگی شهری مسیر تکامل پرندگان را تغییر می‌دهد

این پژوهش تنها به مشاهده‌ی رنگ‌ها بسنده نمی‌کند، بلکه واقعیت عمیق‌تری را نشان می‌دهد: شهرها می‌توانند بر مسیر تکامل تأثیر بگذارند.

ویژگی‌هایی که پیش‌تر خنثی یا حتی مضر تلقی می‌شدند، ممکن است در محیط شهری مفید واقع شوند.

پرندگانی با پرهای پررنگ اکنون در مکان‌هایی که روزگاری نامناسب برای حیات وحش بودند، برتری دارند. این تغییر فقط ظاهر پرندگان را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، بلکه رفتار، تولید مثل و تعاملات اجتماعی آن‌ها را نیز دگرگون می‌سازد.

سوال بعدی: آیا حیوانات دیگر هم تغییر می‌کنند؟

گرچه این تحقیق بر روی پرندگان متمرکز بود، اما دریچه‌ای برای پرسش گسترده‌تری می‌گشاید: آیا دیگر حیوانات نیز برای سازگاری با زندگی شهری، ظاهر خود را تغییر می‌دهند؟ این موضوعی است که باید در آینده مورد بررسی قرار گیرد.

شهرها چه چیزهای بیشتری می‌توانند به ما بیاموزند؟

مناطق شهری با سرعت بی‌سابقه‌ای در حال گسترش هستند. با هر ساختمانی که بنا می‌کنیم، اکوسیستم‌ها را به شکلی تغییر می‌دهیم که هنوز به‌خوبی آن را درک نکرده‌ایم.

این تحقیق قطعه‌ای از این پازل را روشن کرده است: شهرها بر رنگ پرندگان اثر می‌گذارند، نه فقط بر این‌که چه گونه‌هایی زنده می‌مانند، بلکه بر چگونگی ظاهر و رفتار آن‌ها در طول بقا نیز تأثیر می‌گذارند.

تحقیقات آینده باید بررسی کند که آیا این الگو فقط به پرندگان محدود است یا در حشرات، خزندگان و پستانداران نیز دیده می‌شود.

فعلاً پیام روشن است:
در دنیای خاکستری بتن و فولاد، رنگ همچنان اهمیت دارد — و گاهی، حتی بیشتر از قبل.

این مطالعه در مجله Ecology Letters منتشر شده است.