«مَفْعولٌ لَه» یا «مَفْعولٌ لِأَجْلِه» نوعی مصدر منصوب است که از جنس فعل نیست اما علت وقوع فعل را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال، در جمله «ذَهَبْتُ إِلَی الْمَدْرَسَةِ رَغْبَةً لِلْعِلْمِ.» مصدر «رَغْبَةً» نقش مفعول له را به عهده دارد. با خواندن بخش‌های بعدی این مطلب از مجله فرادرس، هم نکته‌های بیشتری را در مورد مفعول له در عربی یاد می‌گیرید و هم روش تشخیص آن را می‌آموزید. با دقت به مثال‌ها و تمرین‌هایی که در ادامه ارائه می‌کنیم، می‌توانید آموخته‌های خود را مرور و ارزیابی کنید.

مفعول له در عربی

به مصدر منصوبی که بعد از فعل می‌آید و علت وقوع آن را نشان می‌دهد، «مَفْعولٌ لَه» یا «مَفْعولٌ لِأَجْلِه» گفته می‌شود. به‌طور خلاصه می‌توانیم ویژگی‌های اصلی مفعول له را در قالب فهرست زیر نشان بدهیم:

• نوعی مصدر است.
• به‌صورت منصوب می‌آید.
• با فعل جمله هم‌ریشه نیست.
• علت وقوع فعل را نشان می‌دهد.
• معنای درونی و باطنی دارد.
• نکره است و با تنوین می‌آید.

با دقت به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم، مفعول‌له و ویژگی‌های اصلی آن را بهتر می‌آموزید.

«إِحْتِراماً» در مثال بالا به‌عنوان مفعول له آمده است، چون:

• نوعی مصدر است. (از باب «إفْتِعال»)
• منصوب شده است. (با حرکت «ـً»)
• با فعل اصلی جمله، یعنی «قامَ» هم‌ریشه نیست.
• علت وقوع فعل «قامَ» را نشان می‌دهد.
• «إِحْتِراماً» نوعی رفتار درونی و باطنی است که در درون فرد اتفاق می‌افتد. البته می‌توان آن را با رفتارهای ظاهری و بیرونی هم نشان داد اما منشأ آن درونی است.
• همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، «إِحْتِراماً» نوعی کلمه نکره است و تنوین دارد.

برای اینکه مفعول له را با مثال‌های بیشتری یاد بگیرید و تفاوت آن را با سایر انواع مفعول بیاموزید، پیشنهاد می‌کنیم از طریق لینک زیر، فیلم آموزش قواعد عربی نحو ۴ فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.

مفعول له مجرور با حرف جرّ

تا اینجا نکته‌های کلی را در مورد مفعول له و ویژگی‌های آن یاد گرفتید. در این بخش قصد داریم حالت‌های دیگری مفعول له را نشان بدهیم. در سه حالت، بر سر مفعول له، حرف جرّ «ل‍ِـ» را قرار می‌دهیم و این مصدر را به‌صورت مجرور می‌آوریم. این دو حالت عبارتند از:

• مصدرهایی با معنای ظاهری و بیرونی
• مصدرهایی با «أَل‍ـ»
• مصدرهایی با مضاف‌‌الیه

در ادامه، هر دو مورد را با مثال بررسی می‌کنیم.

مصدرهایی با معنای ظاهری و بیرونی

گفتیم که مفعول له باید بر مصدرهایی که دلالت داشته باشد که نوعی رفتار درونی و باطنی را نشان می‌دهند. چنانچه بخواهیم از مصدرهایی که دارای معنای ظاهری و بیرونی هستند برای نشان دادن علت وقوع فعل استفاده کنیم، باید قبل از آن‌ها حرف جرّ «ل‍ِـ» را قرار بدهیم. با دقت به مثال زیر، این نکته را به‌خوبی یاد می‌گیرید.

در این مثال «کِتابَة» بر نوعی رفتار بیرونی و ظاهری دلالت دارد. برای اینکه نشان بدهیم علت وقوع فعل «أَخْذتُ»، «کِتابَة» بوده است، این مصدر را با حرف «لِ‍ـ» آورده‌ایم.

مصدرهایی با «أَل‍ـ»

در بخش‌های قبلی به این نکته اشاره کردیم که مفعول له نکره است. با این حال، در‌صورتی‌که بخواهیم از مصدرهای معرفه «بِأَل» برای نشان دادن علت وقوع فعل استفاده کنیم، باید قبل از آن‌ها حرف جرّ «ل‍ـِ» را قرار بدهیم. در کادر زیر، مثالی از این حالت را نشان داده‌ایم. در این مثال، مصدر «إِحْتِرام» با حرف «أَل‍ـ» آمده است. به همین دلیل، حرف جرّ را بر سر آن قرار داده‌ایم.

مصدرهایی با مضاف‌‌ الیه

اگر بخواهیم علت وقوع فعل را با مصدری نشان بدهیم که دارای مضاف‌الیه است، می‌توانیم قبل از آن مصدر، حرف جرّ «لِ‍ـ» را قرار بدهیم. البته این کار الزامی نیست و می‌توانیم مصدر را بدون حرف جرّ هم بیاوریم. مثالی از این دو حالت را در کادر زیر نشان داده‌‌ایم. در این مثال، مصدر «طَلَبِ» علت وقوع وقوع فعل را نشان می‌دهد. این کلمه مضاف واقع شده است و «الرّاحَةِ» نقش مضاف‌الیه آن را به عهده دارد.

نکته: توجه داشته باشید که در این حالت دوم، یعنی بدون اضافه کردن حرف «لِ‍ـ»، مفعول له «معرفه به اضافه» می‌شود و به‌جای تنوین نصب، حرکت «ـَ» می‌گیرد.

روش تشخیص مفعول له

در زبان عربی، انواع مختلفی از مفعول وجود دارند که همگی به‌صورت منصوب می‌آیند. به همین علت، گاهی تشخیص «مفعول له» در میان آن‌ها دشوار می‌شود. برای اینکه بتوانید مفعول له را از سایر مفعول‌ها و نقش‌های دستوری دیگر تشخیص بدهید، به نکته‌های زیر دقت کنید:

• مفعول له در پاسخ به سؤال «لِماذا» (چرا؟ برای چه؟) می‌آید. اگر در تشخیص مفعول له به مشکل برخوردید، جمله مورد نظر را با این کلمه سؤالی کنید. هر کلمه‌ای که در پاسخ آن بگویید، مفعول‌ له جمله است.
• اگر قبل از مصدر منصوبی بتوانید حرف «لِ‍ـ» را قرار بدهید، بدون اینکه معنای آن تغییر کند، می‌توانید مطمئن باشید که مفعول له جمله است.
• دقت داشته باشید که مفعول‌له نباید از جنس فعل جمله باشد. بنابراین، اگر با مصدر منصوبی مواجه شدید که هم‌خانواده و هم‌ریشه فعل جمله بود، مطمئن باشید که مفعو‌ل له جمله به شمار نمی‌آید.

برای اینکه هر سه این نکته‌ها را به‌طور عملی یاد بگیرید، به مثال زیر دقت کنید. «حُباً» مفعول‌له این جمله است.

برای تشخیص مفعول له در این جمله، نکته‌های زیر را با هم بررسی می‌کنیم:

• اگر جمله را با استفاده از «لِماذا» سؤالی کنید، به این صورت درمی‌آید: «لِماذا حَرِبَ الجُنْديُ؟» (سرباز چرا جنگید؟). در پاسخ به این سؤال فقط می‌توانیم از کلمه «حُباً» استفاده کنیم. بنابراین، این کلمه همان مفعول له جمله است. دقت داشته باشید که «في وَطَنِه» جار و مجرور است و معنای جمله را کامل می‌کند اما مفعول له به شمار نمی‌آید.
• اگر قبل از کلمه «حُباً»، حرف «لِ‍ـ» را قرار بدهیم، به‌صورت «لِحُباً» (برای «عشق») درمی‌آید. مشاهده می‌کنید که معنای آن تغییری نمی‌کند و همچنان بر علت وقع فعل دلالت دارد.
• فعل اصلی جمله «حَرِبَ» است. این فعل و مصدر «حُباً» هم‌ریشه نیستند. بلکه دو کلمه کاملاً متفاوت به شمار می‌آیند.

روش ترجمه مفعول له

گفتیم مفعول له علت وقوع فعل را نشان می‌دهد. بنابراین، برای ترجمه آن باید از کلمه‌ها و عبارت‌هایی استفاده کنیم که بر معنای «علت» دلالت داشته باشند، مانند:

• برای
• به علت
• به سبب
• به جهت
• به خاطر
• و…

با دقت به مثال زیر روش ترجمه مفعول له را به‌خوبی یاد می‌گیرید. در این مثال، «إشْتیاقاً» مفعول له جمله است. در ترجمه این جمله، قبل از مفعول له از کلمه «برای» استفاده کرده‌ایم تا نشان بدهیم که این کلمه، علت وقوع فعل را نشان می‌دهد.

برای یادگیری نکته‌های تکمیلی در مورد ترجمه مفعول له و سایر انواع مفعول، توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش ترجمه از عربی به فارسی فرادرس مراجعه کنید.

چگونه نقش های دستوری عربی را با فرادرس بیاموزیم؟

اکثر کلمه‌هایی که در زبان عربی به کار می‌روند، دارای نقش دستوری به‌خصوصی هستند. نقش دستوری هر کلمه، ارتباط مستقیمی با اعراب آن دارد. از سوی دیگر، برای ترجمه جمله‌های عربی به فارسی، هر کلمه را با توجه به نقشی که دارد، معنی می‌کنیم. با توجه به این نکته‌ها متوجه می‌شویم یادگیری نقش‌های دستوری زبان عربی، نه‌تنها در تشخیص اعراب آن کلمه اهمیت بسیاری دارد، بلکه موجب می‌شود راحت‌تر بتوانیم آن را ترجمه کنیم. دانش‌آموزان مقاطع مختلف، دانشجویان و حتی علاقه‌مندان زبان عربی، با مراجعه به فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس می‌توانند قواعد و نقش‌های دستوری زبان عربی را با مثال‌ها و تمرین‌های متنوع یاد بگیرند.

البته علاوه‌بر ویدئوهای آموزشی فهرست بالا می‌توانید از مجموعه‌های آموزشی زیر نیز کمک بگیرید. در این مجموعه‌‌ها، روش ترجمه زبان عربی، لغات پرکاربرد این زبان و… نیز آموزش داده شده‌اند.

مثال مفعول له در عربی

در بخش‌های قبلی، مهم‌ترین نکته‌های مربوط به مفعول له را با مثال آموزش دادیم. برای یادگیری کامل این مبحث، مثال‌های دیگری را در این بخش ارائه و بررسی می‌کنیم. برای دسترسی به مثال‌های سایر انواع مفعول می‌توانید از فیلم آموزش قواعد عربی نحو ۳ فرادرس کمک بگیرید. لینک دسترسی به این ویدئوی آموزشی را در ادامه آورده‌ایم.

مثال اول

در جمله زیر «اِسْتَراحَةً» نقش مفعول له را به عهده دارد. این مصدر منصوب، علت وقوع فعل «جَلَسَ» را نشان می‌دهد.

مثال دوم مفعول له در عربی

در این مثال، «رَغْبَةً» به‌عنوان مفعول له آمده است. این کلمه نوعی مصدر منصوب است که با فعل جمله (یَقْرَأُ) هم‌ریشه نیست اما علت وقوع آن را نشان می‌دهد.

در مثال بالا، علاوه‌بر کلمه «رَغْبَةً»، نوع دیگری از مفعول نیز به کار رفته است. «کَتاباً» کلمه منصوبی است که نقش مفعول‌به را در این جمله به عهده دارد. این نوع مفعول و قواعد آن را با مثال و تمرین در مطلب «مفعول‌به در عربی» از مجله فرادرس آموزش داده‌ایم.

مثال سوم

مفعول له این مثال، کلمه «خَوْفاً» است. با دقت به این کلمه متوجه می‌شویم که علت وقوع فعل «رَکَضَ»، «ترس سامی از سگ» بوده است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، «رَکَضَ» و «خَوْفاً» از نظر جنس و ریشه متفاوت هستند.

مثال چهارم

در مثال زیر، مصدر منصوب «رَغْبةً» به‌عنوان مفعول له آمده است. این کلمه یکی از رایج‌ترین مصادری است که در نقش مفعول‌له قرار می‌گیرد. «رَغْبةً» مصدر منصوبی است که از نظر جنس و ریشه با «تَجْتَهِدُ» تفاوت دارد اما علت وقوع آن را نشان می‌دهد.

مثال پنجم مفعول له در عربی

در مثال زیر، برای نشان دادن علت وقوع فعل از مصدر «قِرائَة» استفاده شده است. این مصدر بر عملی ظاهری و بیرونی دلالت دارد. از سوی دیگر، حرف «أَل‍ـ» نیز بر سر آن قرار گرفته است. به همین خاطر، قبل از این مصدر، حرف جرّ «ل‍ـِ» آمده است.

مثال ششم

«طَلَباً» مفعول له جمله زیر است که علت وقوع فعل «دَرَسَتْ» را نشان می‌دهد. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، این مصدر منصوب با فعل اصلی جمله هم‌ریشه نیست.

مثال هفتم

در جمله زیر، «اِحتراماً» مصدری است که علت وقوع فعل «قَبَّلتُ» را نشان می‌دهد. بنابراین، مفعول له جمله به شمار می‌آید. این مصدر منصوب بر عملی درونی و باطنی دلالت دارد.

مثال هشتم مفعول له در عربی

با دقت به مثال زیر پی‌ می‌بریم که کلمه «رَغْبَةً» مفعول له جمله است و علت وقوع فعل را نشان می‌دهد. این مصدر منصوب، بر عملی درونی و باطنی دلالت دارد.

مثال نهم

در این مثال، برای نشان دادن علت وقوع فعل از مصدر «اِبْتِغاءَ» استفاده شده است.

مثال دهم

«طَلَباً» در این مثال برای نشان دادن علت وقوع فعل آمده است و مفعول له جمله محسوب می‌شود. این مصدر منصوب با فعل «جَهَدَ» هم‌ریشه نیست. از سوی دیگر، بر رفتاری درونی و باطنی دلالت دارد.

نگاهی به انواع مفعول در عربی

می‌دانیم در زبان عربی، انواع مختلفی از مفعول وجود دارد که هرکدام از قواعد ویژه‌ای برخوردارند. وجود برخی شباهت‌ها میان انواع مفعول‌ها باعث می‌شود، تشخیص آن‌ها برای مخاطبان و دانش‌آموزان کمی دشوار باشد. به‌طور مثال، تمامی انواع مفعول به‌صورت منصوب می‌آیند و همین شباهت تشخیص آن‌ها را کمی دشوار می‌کند. به همین علت، در این بخش، به‌طور اجمالی، سایر انواع مفعول‌ را معرفی می‌کنیم و کاربرد اصلی آن‌ها را با مثال آموزش می‌دهیم. انواع مفعول‌ها عبارتند از:

• مفعول‌ به
• مفعول مطلق
• مفعول فیه
• مفعول معه

در ادامه، هریک از انواع مفعول‌ها را بررسی می‌کنیم. البته در فیلم آموزش قواعد عربی نحو ۴ فرادرس نیز نکته‌های مهمی در مورد مفعول‌ها و قواعد آن‌ها آموزش داده شده است. با کلیک روی لینک زیر به این ویدئوی آموزش دسترسی خواهید داشت.

مفعول‌ به در عربی

«مفعول» یا «مفعول به» اسم یا ضمیری است که معمولاً بعد از فعل و فاعل جمله می‌آید و فعل بر آن واقع می‌شود. دو مثال از کاربرد مفعول را در کادر زیر آورده‌ایم. در مثال اول، اسم ظاهر «التِّلْمیذَ» نقش مفعول‌به را به عهده دارد. در مثال دوم، ضمیر متصل «ـ‍ه» به‌عنوان مفعول آمده است.

هنگام تشخیص مفعول‌به حتماً به نکته‌های زیر دقت داشته باشید:

• مفعول‌به می‌تواند اسم ظاهر باشد.
• مفعول‌به می‌تواند از نوع ضمایر متصل منصوبی باشد. (ه / ‍ـه، هُما، هُم، ها، هُما، هُنَّ، کَ، کُما، کُم، کِ، کُما، کُنَّ، ي، نا)
• مفعول‌به می‌تواند به‌صورت ضمایر منفصل منصوبی بیاید. (إیّاهُ، إیّاهُما، إیَّاهُم، إیّاها، إیّاهُما، إیّاهُنَّ، إیّاکَ، إیّاکُما، إیّاکُم، إیّاکِ، إیّاکُما، إیّاکُنَّ، إیّايَّ، إیّانا)
• اگر مفعول‌به اسم ظاهر باشد، بعد از فاعل و مفعول می‌آید.
• اگر مفعول‌به ضمیر باشد، ممکن است قبل از فاعل و حتی فعل قرار بگیرد.
• اگر در جمله از افعال قلوب استفاده شده باشد، در آن جمله از دو مفعول استفاده می‌شود. (مثل: اَلتِّلْمیذُ وَجَدَ المُعِلِّمَ عالِماً.)

مفعول مطلق در عربی

کلمه مفعول مطلق، مصدری منصوب و هم‌ریشه با فعل جمله است. این نوع مفعول خود به سه دسته زیر تقسیم می‌شود:

• مفعول مطلق تأکیدی: بر وقوع فعل تأکید می‌کند. (مانند: نَظَرْتُ نَظَراً.)
• مفعول مطلق بیانی: نوع فعل را نشان می‌دهد. (مانند: نَظَرْتُ نَظَر أَبي.)
• مفعول مطلق عددی: تعداد دفعات وقوع فعل را مشخص می‌‌کند. (مانند: نَظَرْتُ نَظَرَةً.)

مفعول فیه در عربی

به کلمه‌های منصوبی که «زمان» و «مکان» وقوع فعل را نشان می‌دهند، «مفعول‌فیه» گفته می‌شود. مفعول فیه در زبان عربی به دو دسته تقسیم می‌شود:

• مفعول‌فیه زمانی یا ظرف زمان: زمان وقوع فعل را مشخص می‌کند. (مثل: دَرَسَ الطّالِبُ لَیْلاً. «دانش‌آموز شب درس خواند.»)
• مفعول‌فیه مکانی یا ظرف مکان: بر مکان وقوع فعل دلالت دارد. (مثل: قامَ الطّالِبُ أَمامَ الْمُعَلِّمِ. «دانش‌آموز روبه‌روی معلم ایستاد.»)

نکته: بعضی از کلمه‌ها همیشه مفعول‌فیه هستند. مانند: عِنْدَ، لَدیٰ، لَدُنْ و… .

مفعول معه در عربی

به اسم منصوبی که بعد از کلمه‌های «وَ» و «مَعَ» قرار می‌گیرد و بر مفهوم «همراهی» دلالت دارد، «مفعول معه» گفته می‌شود. در کادر زیر، مثالی از کاربرد این نوع مفعول را نشان داده‌ایم. در این مثال، کلمه «لَیْلَی» بعد از حرف «وَ» قرار گرفته است. همچنین نشان می‌دهد که عمل رفتن با همراهی این شخص انجام شده است. این کلمه «منصوب تقدیراً» است.

تفاوت مفعول له با سایر مفعول ها

در بخش‌های قبل خواندید که انواع مفعول در عربی چیست و هر کدام چه کاربردی دارند. برای اینکه بتوانید مفعول له را به‌راحتی از انواع دیگر مفعول تشخیص بدهید، در ادامه به‌طور خلاصه، مهم‌‌ترین تفاوت‌های مفعول له و انواع دیگر مفعول را بیان می‌کنیم:

• مفعول‌به از جنس «اسم ظاهر» یا «ضمیر» است اما مفعول‌ له از جنس «مصدر» است.
• مفعول مطلق مصدری است که از جنس فعل باشد اما مفعول له هرگز از جنس فعل جمله نیست.
• مفعول‌فیه زمان و مکان وقوع فعل را نشان می‌دهد اما مفعول له بر علت وقوع فعل دلالت دارد.
• مفعول مع بعد از «وَ» و «مَعَ» می‌آید و «همراهی» را نشان می‌دهد. درحالی‌که مفعول له بعد از این کلمه‌ها قرار نمی‌گیرد و بر «علت» دلالت می‌کند.

نکته: توجه داشته باشید که تمامی انواع مفعول، منصوب هستند. بنابراین، صرفاً با دقت به اعراب آن‌ها نمی‌توان انواع مفعول را از یکدیگر تشخیص داد.

تمرین مفعول له در عربی

با جواب دادن به تمرین‌های این بخش، هم آموخته‌های خود را در مورد مفعول له در عربی مرور می‌کنید هم سطح یادگیری خود را می‌سنجید. تمرین‌های این بخش همگی از نوع چهارگزینه‌ای هستند. برای جواب دادن به آن‌ها باید یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید.

با کلیک روی «مشاهده گزینه صحیح» جواب درست هر سؤال نشان داده می‌شود. همچنین با کلیک روی «پاسخ تشریحی»، جواب تشریحی آن را می‌توانید مشاهده کنید. بعد از جواب دان به همه سؤال‌ها، با کلیک روی گزینه «دریافت نتیجه آزمون»، تعداد امتیازهایتان در این تمرین مشخص می‌شود.

خلاصه نکته های مفعول له در عربی

مفعول له یکی از انواع رایج مفعول در زبان عربی است. در این مطلب از مجله فرادرس، قواعد، روش‌های تشخیص و نحوه ترجمه آن را با مثال و تمرین آموزش دادیم. چکیده‌ای از این نکته‌ها را در ادامه مشاهده می‌کنید.

• ویژگی‌های اصلی مفعول له: مفعول له مصدر منصوبی است که بعد از فعل می‌آید و علت وقوع آن را نشان می‌دهد.
• اعراب مفعول له: از نظر اعراب، مفعول له در حالت عادی منصوب است ولی اگر بعد از حروف جر قرار بگیرد، مجرور خواهد بود.
• ترجمه مفعول له: برای ترجمه مفعول له در فارسی، از کلماتی مانند «برای»، «به سبب»، «به علت» و «به خاطر» استفاده می‌کنیم.
• روش پیدا کردن مفعول له در جمله: با دو روش سوالی کردن جمله با «لِماذا» و قرار دادن «لِ‍ـ» بر سر مفعول له، می‌توانیم این نقش را در جمله تشخیص دهیم.

مفعول له یکی از بخش‌های مهم در نحو زبان عربی است که علت و انگیزه انجام فعل را مشخص می‌کند. با شناخت این نقش در جمله، معنای جمله را بهتر درک می‌کنیم و می‌توانیم بین علت انجام کار و دیگر اجزای جمله تمایز قائل شویم. به همین دلیل، پیشنهاد می‌کنیم با بررسی دقیق مثال‌های این مطلب، تمام نکات مربوط به مفعول له را به‌‌طور کامل یاد بگیرید.