1

نجات جان دیگران از طریق مداخله‌های دقیق پزشکی، همواره به عنوان ویژگی منحصربه‌فرد انسان‌ها شناخته می‌شده است. اما پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که برخی گونه‌های مورچه نیز نسخه‌ای از سیستم پشتیبانی پزشکی خود را اجرا می‌کنند؛ سیستمی پیچیده، مبتنی بر همکاری و دارای تصمیم‌گیری‌های دقیق.

مورچه‌هایی که جراحی قطع عضو انجام می‌دهند

مشاهدات علمی درباره مورچه‌های نجار فلوریدا

مطالعه‌ای منتشرشده در ژورنال علمی Current Biology نشان می‌دهد که مورچه‌های نجار فلوریدا (با نام علمی Camponotus floridanus) در مواجهه با زخم‌های جدی در میان هم‌نوعان خود، گاه تصمیم به پاک‌سازی محل زخم و گاهی به قطع عضو می‌گیرند.

در واقع، آن‌ها در صورت لزوم، پای آسیب‌دیده یک مورچه دیگر را قطع می‌کنند تا جان او را نجات دهند. این رفتار در قلمرو حیوانات بی‌سابقه است و پیچیدگی و سازمان‌یافتگی بالایی دارد.

تصمیم‌گیری بر اساس شدت زخم

دکتر اریک فرانک از دانشگاه وورزبورگ توضیح می‌دهد که انتخاب میان پاک‌سازی و قطع عضو، وابسته به میزان خطر عفونت و میزان بافت عضلانی در محل زخم است. زمانی که میزان آسیب زیاد باشد و احتمال عفونت بالا برود، قطع عضو به عنوان گزینه اصلی انتخاب می‌شود.

رفتار پزشکی مورچه‌ها چگونه انجام می‌شود؟

تمیز کردن زخم یا قطع عضو – تصمیم با مورچه‌هاست

در مشاهدات صورت‌گرفته، مورچه‌ها با بررسی زخم تصمیم می‌گیرند که آیا تمیز کردن کفایت می‌کند یا باید اندام قطع شود. برای مثال:

زخم در استخوان ران (فمور):

ابتدا زخم را تمیز می‌کنند و سپس کل پا را قطع می‌کنند. این شیوه نرخ نجاتی بین ۹۰ تا ۹۵ درصد داشته است.

زخم در ساق پا (تیبیا):

فقط تمیزکاری انجام می‌شود و قطع عضو صورت نمی‌گیرد. با این حال، نرخ بقا همچنان بالا و حدود ۷۵ درصد گزارش شده است.

تفاوت ساختاری اندام‌ها در تصمیم مورچه‌ها مؤثر است

ران پا حاوی عضلات بیشتری است که اگر عفونت کند، امکان گسترش آن به بدن زیاد است. در مقابل، ساق پا عضله کمتری دارد و تأثیر کمتری در گردش خون ایفا می‌کند؛ به همین دلیل، تمیز کردن دقیق آن کفایت می‌کند.

نکته‌ای شگفت‌انگیز درباره این رفتار

به گفته لوران کلر، زیست‌شناس تکاملی از دانشگاه لوزان، این رفتار کاملاً درونی و ذاتی است و نیاز به آموزش ندارد. یعنی مورچه‌ها به صورت غریزی می‌دانند چه موقع و چگونه عمل جراحی انجام دهند.

مورچه‌های نجار فلوریدا؛ آشنایی با این گونه خاص

زیست‌شناسی مورچه Camponotus floridanus

مورچه‌های نجار فلوریدا از جمله متداول‌ترین گونه‌های مورچه در ایالت فلوریدای آمریکا هستند. این مورچه‌ها دارای بدنی قهوه‌ای متمایل به قرمز، با سر و شکم تیره‌تر هستند و جثه‌ای بزرگ‌تر نسبت به بسیاری از گونه‌های دیگر دارند.

محیط زندگی و ویژگی‌های اجتماعی

برخلاف سایر مورچه‌های نجار که درختان را می‌جوند تا لانه بسازند، این گونه ترجیح می‌دهد در حفره‌های آماده مانند چوب‌های پوسیده، درون درختان یا دیوارهای خانه‌ها ساکن شود.

در شب‌های گرم به‌ویژه در فصل بهار و تابستان، می‌توان آن‌ها را در حال جست‌وجوی غذا در مسیرهای طولانی مشاهده کرد. این مورچه‌ها در جست‌وجوی غذاهای شیرین یا حاوی پروتئین هستند.

ساختار اجتماعی پیچیده و هوش گروهی

مورچه‌های نجار فلوریدا دارای سیستم ارتباطی پیشرفته‌ای هستند. آن‌ها از فرومون‌ها (سیگنال‌های شیمیایی) برای هماهنگی در جمع‌آوری غذا، دفاع و مراقبت از لانه استفاده می‌کنند.

هر مورچه در کلنی نقش خاصی دارد؛ از نگهبانی گرفته تا مراقبت از نوزادان و جمع‌آوری غذا. دانشمندان برای مطالعه رفتار اجتماعی و الگوهای فعالیت مغزی به‌ویژه در فرآیند پیری، از این گونه استفاده می‌کنند.

اهمیت رفتار جراحی در جامعه مورچه‌ها

شباهت شگفت‌انگیز به سیستم‌های پزشکی انسانی

دکتر فرانک اظهار می‌کند:
«این‌که مورچه‌ها قادر به تشخیص نوع زخم، بررسی عفونت‌زا بودن آن، و سپس درمان هدفمند و دقیق توسط یک مورچه دیگر هستند، واقعاً تنها با سیستم پزشکی انسان‌ها قابل مقایسه است.»

رفتاری بدون آموزش قبلی

این سطح از همکاری و مهارت پزشکی، به‌طور ذاتی در مورچه‌ها وجود دارد. این رفتار معمولاً در مورچه‌هایی دیده می‌شود که به مرحله‌ای خاص از زندگی خود رسیده‌اند و در آن سن، وظیفه رسیدگی به هم‌نوعان را برعهده دارند.

چه چیزی در آینده منتظرمان است؟

دانشمندان اکنون در حال بررسی هستند که آیا این رفتار خاص فقط مختص مورچه‌های نجار فلوریدا است یا در سایر گونه‌های Camponotus نیز وجود دارد.

در مقاله‌ای دیگر منتشرشده در سال ۲۰۲۳، گونه‌ای دیگر از مورچه‌ها (Megaponera analis) نیز نشان داده شد که از غده‌ای ویژه برای ترشح ترکیبات ضد میکروبی استفاده می‌کند. در حالی که مورچه‌های فلوریدا این غده را ندارند و صرفاً از ابزار مکانیکی (دهان) برای درمان استفاده می‌کنند.

تأملی بر درد و آگاهی در حشرات

در ویدئوهای ضبط‌شده، مورچه زخمی به‌طور داوطلبانه پای آسیب‌دیده خود را در اختیار مورچه‌ای دیگر قرار می‌دهد تا آن را قطع کند، و سپس زخم جدید ایجادشده را به مورچه دیگری می‌سپارد تا پاک‌سازی کند.

این همکاری ذاتی و هماهنگ، پرسش‌هایی درباره درک درد و سطح آگاهی در مورچه‌ها ایجاد کرده است، زیرا حشره در طول فرآیند قطع عضو همچنان هوشیار باقی می‌ماند.

جمع‌بندی

این تحقیقات شگفت‌انگیز، پرده از پیچیدگی‌های رفتاری در جامعه مورچه‌ها برمی‌دارد. آن‌ها نه‌تنها نقش‌هایی تخصصی و ساختاریافته دارند، بلکه در مواقع بحرانی با مهارت‌های پزشکی مادرزادی، جان هم‌نوعان خود را نجات می‌دهند.

این یافته‌ها می‌توانند سرنخ‌هایی برای شناخت بهتر تعاملات اجتماعی در حشرات و حتی الهام‌بخش فناوری‌های پزشکی آینده باشند.