بررسی دقیق زیرشاخص‌های UNCTAD و راهکارهای توسعه فناوری ایران

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، در گزارش «فناوری و نوآوری ۲۰۲۵» سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD)، جایگاه ایران در فناوری و نوآوری رتبه ۷۲ در میان ۱۶۶ کشور در شاخص آمادگی برای فناوری‌های نوظهور اعلام شده است. برای درک بهتر این جایگاه لازم است تا به بررسی دقیق‌تر زیرشاخص‌های این ارزیابی بپردازیم.

شاخص تحقیق و توسعه

ایران در شاخص تحقیق و توسعه (R&D) با کسب رتبه ۳۵، بهترین عملکرد را در بین زیرشاخص‌ها داشته است. این رتبه نشان‌دهنده موقعیت نسبتاً قوی کشور در انتشار مقالات علمی، تأسیس مراکز نوآوری و تربیت پژوهشگران است. حفظ و تقویت این جایگاه نیازمند حمایت مستمر از پژوهش‌های بنیادی و کاربردی، تشویق همکاری بین‌المللی در زمینه تحقیقات، و تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی است.

شاخص تامین مالی نوآوری

ایران در شاخص تأمین مالی نوآوری (Finance) رتبه ۵۶ جهانی را به خود اختصاص داده است. فعالیت صندوق‌های نوآوری و رشد اکوسیستم دانش‌بنیان در ایران مثبت بوده، اما دسترسی به سرمایه خارجی، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تعامل مالی جهانی محدود است. تسهیل دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور به منابع مالی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، و توسعه بازار سرمایه خطرپذیر از جمله راهکارهای ارتقای این شاخص است.

شاخص زیر ساخت ICT

ایران در شاخص زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) رتبه ۹۴ را به خود اختصاص داده است. این رتبه نشان‌دهنده چالش‌های موجود در زمینه دسترسی به اینترنت پرسرعت، توسعه مراکز داده و پوشش شبکه ملی اطلاعات است. مقایسه با استانداردهای جهانی نشان می‌دهد که هنوز فاصله قابل توجهی در این زمینه وجود دارد.

شاخص مهارت‌های انسانی

ایران در شاخص مهارت‌های انسانی (Skills) رتبه ۸۲ را کسب کرده است. با وجود برخورداری از دانشگاه‌های معتبر در حوزه مهندسی، آموزش مهارت‌های عملی در زمینه‌هایی مانند یادگیری ماشین، کلان‌داده و هوش مصنوعی نیازمند توسعه و توجه ویژه است. برای ارتقای این شاخص، لازم است تا برنامه‌های آموزشی و مهارتی متناسب با نیازهای بازار کار و فناوری‌های نوظهور تدوین و اجرا شوند.

شاخص زیر ساخت‌های صنعتی

ایران در شاخص زیرساخت‌های صنعتی (Industry) در جایگاه ۹۴ جهانی قرار گرفته است. این رتبه نشان می‌دهد که صنعت ایران هنوز از فناوری‌های روز در تولید، اتوماسیون و هوشمندسازی فاصله دارد و بیشتر صنایع همچنان به صورت سنتی و با بهره‌وری پایین فعالیت می‌کنند. نوسازی و هوشمندسازی صنایع از طریق انتقال فناوری، ارائه تسهیلات مالی و آموزشی به واحدهای تولیدی، و تشویق استفاده از فناوری‌های نوین در فرآیندهای تولید ضروری است.

نقش گروه بریکس در توسعه فناوری ایران

امیرعباس محمدی با اشاره به پیوستن ایران به گروه بریکس (BRICS+)، این رویداد را فرصتی بی‌نظیر برای بازطراحی نظام جهانی اقتصاد و فناوری توصیف کرد. BRICS+، مجموعه‌ای از اقتصادهای نوظهور شامل چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی است که در تلاش برای ایجاد یک نظام اقتصادی و فناورانه عادلانه‌تر و متوازن‌تر در جهان هستند.

به گفته محمدی، عضویت در این گروه مزایای متعددی را برای ایران به همراه خواهد داشت، از جمله تبادل دانش و الگوریتم‌های هوش مصنوعی که امکان تبادل دانش و تجربیات با کشورهای پیشرو در زمینه هوش مصنوعی، دسترسی به الگوریتم‌های پیشرفته و استفاده از ظرفیت‌های یکدیگر در توسعه این فناوری را فراهم می‌کند. همچنین بهره‌گیری از زیرساخت مشترک ابری و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی به ایران این امکان را می‌دهد تا به زیرساخت‌های ابری پیشرفته و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مجهز در کشورهای عضو دسترسی داشته باشد.

حضور در بازارهای نوآورانه جهانی نیز از دیگر مزایای عضویت در BRICS+ است و دسترسی به بازارهای بزرگ و نوآورانه کشورهای عضو را برای ایران فراهم می‌کند که می‌تواند به توسعه صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و افزایش درآمدهای ارزی کمک کند. این بازارها می‌توانند شامل صنایع مختلف، از جمله فناوری اطلاعات، انرژی، بهداشت و درمان، و کشاورزی باشند.

چالش‌ها و فرصت‌های فناوری در ایران

محمدی تأکید کرد که تحقق این فرصت‌ها مشروط به رفع چالش‌های داخلی و ارتقای زیرساخت‌های کشور است. به گفته وی، مهم‌ترین چالش‌های ایران در توسعه فناوری‌های مرزی و هوش مصنوعی ضعف زیرساخت اینترنت، شبکه‌های انتقال داده و مراکز ابری است. نبود سیاست ملی جامع در حوزه هوش مصنوعی و داده‌های عمومی نیز از دیگر چالش‌ها است و عدم وجود یک سیاست ملی مدون و جامع در زمینه هوش مصنوعی و داده‌های عمومی، باعث عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف و عدم تخصیص منابع بهینه می‌شود.

خروج نخبگان و محدود بودن ارتباط دانشگاه با صنعت نیز به عنوان چالش‌های جدی در توسعه فناوری‌های نوین مطرح است. همچنین نبود حمایت کافی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه Deep Tech از دیگر مشکلات موجود است و کمبود منابع مالی، عدم دسترسی به بازارهای بزرگ، و موانع قانونی و اداری، از جمله چالش‌های پیش‌روی استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری‌های پیشرفته است.

ایران در تولید علم در حوزه‌هایی مانند مهندسی برق، مکانیک و نانوتکنولوژی، از جایگاه خوبی برخوردار است که این دستاوردها می‌توانند به توسعه فناوری‌های نوین کمک کنند. ظرفیت دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری نیز بالاست و دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری در ایران، ظرفیت بالایی برای تبدیل پژوهش به محصول و تجاری‌سازی فناوری‌ها دارند.

علاوه بر این موارد، ارتباطات جدید بین‌المللی و عضویت در BRICS+ و ارتباط با UNCTAD، فرصت‌های جدیدی را برای همکاری بین‌المللی و تبادل دانش و فناوری فراهم می‌کند. محمدی با استناد به گزارش فناوری ۲۰۲۵، تأکید کرد که آینده رقابت جهانی بر مبنای ظرفیت بهره‌برداری از فناوری‌های مرزی شکل می‌گیرد. ایران با وجود محدودیت‌ها، دارای ظرفیت‌هایی است که با سیاست‌گذاری هوشمند می‌تواند آنها را به مزیت رقابتی تبدیل کند.

همچنین بخوانید