ملانوما نوعی سرطان پوست است که منشأ آن سلول‌های ملانوسیت موجود در پوست هستند. ملانوما را می‌توان به عنوان تهاجمی‌ترین سرطان پوست نیز یاد کرد، زیرا این نوع سرطان می‌تواند منجر به مرگ فرد بیمار شود. با وجود خطرناک بودن ملانوما باید گفت که این بیماری در صورتی که پیش از گسترش زیاد تشخیص داده شود، قابل درمان است و احتمال زیادی دارد که فرد مبتلا به آن به طور کامل بهبود یابد. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم ملانوما چیست و چه مواردی می‌توانند باعث بروز ملانوما در بدن ما شوند، چطور از ابتلا به آن پیشگیری کنیم و اگر به ملانوما مبتلا شدیم، چگونه در مراحل اولیه متوجه شویم تا شانس درمان افزایش یابد.

ملانوما چیست؟

ملانوم یا «ملانوما» (Melanoma) که به معنی «تومور سیاه» است، به عنوان خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست شناخته می‌شود. ملانوما به سرعت رشد می‌کند و به سادگی نیز در همه اندام‌های بدن پخش و تکثیر می‌شود.رنگ بیشتر ملانوماها مشکی یا قهوه‌ای است اما رنگ‌های صورتی، قرمز، بنفش یا حتی رنگ طبیعی پوست نیز در لکه‌های موجود روی پوست می‌توانند نشان‌دهنده ملانوما باشند.

منشأ ملانوما سلول‌های ملانوسیت پوست هستند که وظیفه ساخت ملانین را برعهده دارند. ملانین رنگدانه زیستی تیره‌ای است که رنگ پوست را می‌سازد. ملانوما به طور معمول در بخش‌هایی از پوست‌ ایجاد می‌شود که به مدت طولانی و ممتد در معرض نور خورشید هستند.

حدود ۳۰ درصد ملانوم‌ها از خال‌های موجود روی پوست شروع می‌شوند، بنابراین توجه به تغییرات ایجاد شده در خال‌های بدن امری ضروری است. توجه به این که در معرض خطر ابتلا به ملانوما هستیم و شناسایی آن در مراحل اولیه از این جهت مهم است که این سرطان را به احتمال ۹۹ درصد می‌توان درمان کرد، اما بهبودی از ملانوم به شدت وابسته به زمان شروع درمان است.

شدت ملانوما به چند مرحله تقسیم می‌شود که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.

• مرحله صفر: ملانوما تنها در سطحی‌ترین لایه پوست یا اپیدرم وجود دارد.
• مرحله یک: ملانومای اولیه که خطر کمی دارد و شواهدی برای گسترش آن وجود ندارد. این مرحله به طور معمول با جراحی درمان می‌شود.
• مرحله دو: ویژگی‌هایی در ملانوما وجود دارد که حاکی از خطر بالای ملانوما است اما شواهدی در مورد گسترش بیماری وجود ندارد.
• مرحله سه: ملانوما گسترش یافته و به غدد لنفاوی نزدیک یا بخش‌های دیگر پوست اطراف خود رسیده است.
• مرحله چهار: ملانوما به غدد لنفاوی دورتر، بخش‌های دیگر یا اندام‌های داخلی بدن سرایت کرده است.

در صورتی که تمایل دارید تا ساختار پوست و ملانوسیت‌ها را بهتر بشناسید، پیشنهاد می‌دهیم مطلب «پوست چیست؟ – به زبان ساده» از مجله فرادرس را مطالعه کنید.

آیا ملانوم کشنده است؟

ملانوما خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست است که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند باعث مرگ فرد مبتلا شود.

یادگیری انواع مختلف سرطان با فرادرس

سرطان یکی از بیماری‌هایی است که از زوایای مختلف زیستی و پزشکی بررسی می‌شود، بنابراین برای یادگیری نکات مربوط به سرطان‌های مختلف در اولین قدم باید زاویه دید مناسب را انتخاب کرد، سپس با استفاده از منابع آموزشی معتبر مسیر یادگیری را آغاز کرد. فرادرس طبق برنامه‌ریزی آموزشی دقیق با شناسایی نیاز متخصصان مختلف به نکات مربوط به سرطان، دوره‌های آموزشی مختلفی را تهیه و منتشر کرده است که در ادامه تعدادی از آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

علائم ملانوما چیست؟

شناخت علائم این سرطان اهمیت بسیاری دارد زیرا تاخیر در شناسایی این سرطان گاهی به قیمت زندگی فرد مبتلا تمام می‌شود، اما با شناسایی به هنگام ملانوما شانس درمان بسیار بالا می‌رود. ملانوم ممکن است به شکل خال، لکه‌های پوسته‌پوسته، زخم‌های باز یا برجستگی‌های پوستی خود را نشان بدهد، اما برای تشخیص بهتر ، در صورت مشاهده لکه‌های پوستی می‌توان از پروتکل زیر در مورد علائم هشدار دهنده ملانوما کمک گرفت.

1. عدم تقارن: یک نیمه با نیمه دیگر همخوانی ندارد.
2. مرز: لبه‌های لکه پوستی صاف نیستند.
3. رنگ: رنگ لکه یک دست نیست و سایه‌های قهوه‌ای، مشکی، خاکستری، قرمز یا سفید دارد.
4. قطر: قطر آن بیش از ۶ میلی‌متر است.
5. تغییرات: لکه به تازگی ایجاد شده است یا در اندازه، شکل یا رنگ آن تغییراتی ایجاد شده است.

به یاد داشته باشید که تشخیص دقیق ملانوما باید توسط پزشکان صورت بگیرد و این موارد تنها راهنمایی برای شناسایی زمان مراجعه به متخصصان هستند.

روش درمان ملانوما چیست؟

روش درمان بستگی به دو مورد بستگی دارد.

1. مرحله بیماری
2. وضعیت سلامت فرد بیمار

به طور معمول اصلی‌ترین روش درمان ملانوما جراحی است که فرآیند آن شامل برش و حذف منطقه آلوده به سلول‌های سرطانی به همراه بخشی از پوست سالم اطراف همان ناحیه است. میزان پوست سالمی که در طی جراحی برداشته می‌شود به اندازه و محل سرطان پوست بستگی دارد.

دیگر درمان‌هایی که برای بیماران مبتلا به ملانوما پیشنهاد می‌شود شامل موارد زیر هستند.

• «لنفادنکتومی» (Lymphadenectomy): در صورت گسترش سلول‌های سرطانی گاهی نیاز به برداشت غدد لنفاوی نزدیک به محل اولیه ایجاد ملانوما وجود دارد تا از انتقال سلول‌های سرطانی به سایر نقاط بدن جلوگیری شود.
• «متاستازکتومی» (Metastasectomy): از این روش برای حذف ملانوم کوچکی استفاده می‌کنند که به اندام‌های دیگر حمله کرده است.
• «درمان هدفمند» (Targeted therapy): در این روش درمانی از داروهایی استفاده می‌شود که به طور خاص به سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند. در درمان هدفمند تنها سلول‌های سرطانی از بین می‌روند و سلول‌های سالم بدن آسیبی نمی‌بینند.
• «پرتودرمانی» (Radiation Therapy): برای پرتودرمانی از اشعه‌هایی با انرژی بالا برای حمله به سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومور استفاده می‌شود.
• «ایمونوتراپی» (Immunotherapy): در این روش سیستم ایمنی بدن به منظور مبارزه با سرطان تحریک و تقویت می‌شود.

چطور از ابتلا به ملانوما پیشگیری کنیم؟

مهم‌ترین نکته‌ای که برای پیشگیری از ملانوما باید به آن توجه نشان داد، محافظت از پوست در برابر نور خورشید و آفتاب‌سوختگی است. به این منظور موارد زیر را مدنظر داشته باشید.

• در ساعاتی که میزان تششعات نور خورشید زیاد است از بودن در معرض نور خورشید تا جای ممکن خودداری کنید.
• در روزهای آفتابی از کلاه، عینک آفتابی و لباس‌هایی استفاده کنید که پوست را می‌پوشانند.
• از کرم‌های ضدآفتاب به طور مرتب استفاده کنید.

دلایل ایجاد ملانوما چیست؟

تا اینجای این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم که ملانوما چیست. ملانوما زمانی ایجاد می‌شود که عاملی بر روی ملانوسیت‌های سالم اثر بگذارد و آن‌ها را تبدیل به سلول‌های سرطانی کند. ملانوسیت‌ها نوعی از سلول‌های پوستی هستند که رنگدانه‌ پوست یا همان ملانین را می‌سازند.

کتاب زیست‌شناسی یازدهم به مبحث ملانوما و لیپوما که نوعی تومور خوش‌خیم است برای اشاره به تقسیم بی‌رویه یاخته‌ها پرداخته است، برای یادگیری این مبحث زیستی استفاده از فیلم آموزش زیست شناسی پایه یازدهم فرادرس را پیشنهاد می‌دهیم. جهت دسترسی ساده به این آموزش، لینک آن در کادر زیر درج شده است.

این سرطان بسیار خطرناک با ایجاد تغییراتی در DNA ملانوسیت‌ها آغاز می‌شود. DNA هر سلول همان دستورالعملی است که اجزای مختلف سلول بر طبق آن فعالیت‌های خود را به پیش می‌برند. در سلول‌های سالم DNA دستوراتی می‌دهد که باعث رشد سلول و تقسیم آن در زمان مناسب می‌شود، علاوه بر این، DNA برای سلول مشخص می‌کند که چه زمانی و تحت چه شرایطی باید مرگ سلولی اتفاق بیفتد.

در سلول‌های سرطانی، دستورات DNA تغییر می‌کند، در حقیقت سلول‌های سرطانی باید در زمان کوتاهی به طور مکرر تقسیم شوند و تا جای ممکن سلول‌های سرطانی بیشتری بسازند. سلول‌های سرطانی قادر به زنده ماندن در شرایطی هستند که می‌تواند باعث مرگ سلول‌های سالم شود، بنابراین به کمک تقسیم زیاد و قدرت بقای بالا، تعداد سلول‌های سرطانی به سرعت افزایش می‌یابد.

سلول‌های سرطانی ممکن است جرمی را به وجود آورند که به آن «تومور» می‌گوییم، تومور قادر است به بخش‌های دیگر حمله کرده و بافت‌های سالم بدن را تخریب کند. در این زمان سلول‌های سرطانی می‌توانند در بخش‌های مختلف بدن پخش شوند و به این ترتیب بیماری وارد مرحله متاستاز سرطانی می‌شود. دلیل تغییرات DNA ملانوسیت‌ها که منجر به بروز ملانوما می‌شود، به طور دقیق مشخص نیست اما می‌توان ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی را مسئول ایجاد ملانوما دانست.