مبحث صرف فعل‌ها یکی از سخت‌ترین بخش‌های زبان عربی است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیرید چطور فقط با دقت به انگشت‌های دستتان، فعل‌های ماضی را به‌راحتی صرف کنید. در سایر بخش‌ها، مثال‌هایی از صرف فعل ماضی با دست را می‌آموزید و البته با حل کردن پرسش‌های پایانی نیز می‌توانید این روش را به‌خوبی تمرین کنید.
صرف فعل ماضی با دست
تمامی فعل‌های ماضی عربی در ۱۴ صیغه صرف می‌شوند. البته این صیغه‌ها را می‌توان مطابق با تصویر زیر، به سه دسته «غائب»، «مخاطب» و «متکلّم» تقسیم کرد. صیغه‌های غائب و مخاطب هرکدام ۶ حالت دارند اما صیغه متکلم شامل ۲ حالت است.
اکنون اگر به یکی از دست‌های خود دقت کنید، می‌بینید که ۱۴ بند دارد. چهار انگشت اشاره، حلقه، میانه و کوچک، هرکدام سه بند دارند. انگشت شست هم دو بند دارد. اگر هریک از بندهای دستتان را به‌جای یکی از صیغه‌های فعل ماضی در نظر بگیرید، می‌توانید صرف این فعل‌ها را به‌آسانی یاد بگیرید. این روش کاربردی را با دقت به مثال زیر بهتر می‌آموزید.
در ادامه، روش صرف فعل ماضی با دست را مرحله به مرحله آموزش می‌دهیم. توجه داشته باشید که صرف فعل‌های ماضی یکی از موضوع‌های اصلی فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس است. برای دسترسی به این فیلم آموزشی و آشنایی بیشتر با ساختار فعل‌های ماضی، روی لینک زیر کلیک کنید.
مراحل صرف فعل ماضی با دست
برای اینکه نحوه صرف فعل ماضی را یاد بگیرید، باید طبق مراحل زیر پیش بروید.
۱. دو انگشت کوچک و حلقه را برای صیغه‌های غائب در نظر بگیرید.
۲. انگشت کوچک سه صیغه «مذکر غائب» را نشان می‌دهد.
۳. انگشت حلقه سه صیغه «مؤنث غائب» را نشان می‌دهد.
۴. دو انگشت میانه و اشاره را برای صیغه‌های مخاطب در نظر بگیرید.
۵. انگشت میانه سه صیغه «مذکر مخاطب» را نشان می‌دهد.
۶. انگشت اشاره سه صیغه «مؤنث مخاطب» را نشان می‌دهد.
۷. انگشت شست را برای صیغه‌های متکلم در نظر بگیرید. (صیغه‌های متکلم برای مؤنث و مذکر مشترک هستند.)
۸. در این مرحله باید از بند بالای انگشت کوچک، صرف فعل ماضی را شروع کنید تا به بند پایین انگشت شست برسید. (ترتیب بند انگشت‌ها را در تصویر زیر نشان داده‌ایم.)
۹. برای اینکه فعل ماضی را راحت‌تر صرف کنید، می‌توانید هر فعل را با ضمیر آن به خاطر بسپارید. همان‌طور که در تصویر زیر نشان داده‌ایم.
ساختار فعل های ماضی
برای ساختن فعل‌های ماضی، فقط لازم است ضمایر بارز یا نشانه‌های مخصوص هر صیغه را به انتهای ریشه فعل اضافه کنید. البته برخی از صیغه‌ها ضمیر بارز ندارند. مثلاً صیغه مفرد مذکر غائب، ضمیر بارز ندارند. صیغه مفرد مؤنث غائب هم ضمیر بارز ندارد اما انتهای آن «تْ» قرار می‌گیرد. در جدول زیر، صرف فعل «ذَهَبَ» و ساختار آن را نشان داده‌ایم. ریشه فعل را با رنگ مشکی مشخص کرده‌ایم و سایر بخش‌های اضافه شده را با رنگ قرمز آورده‌ایم.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «ذَهَبَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | ذَهَبَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | ذَهَبَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | ذَهَبُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | ذَهَبَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | ذَهَبَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | ذَهَبْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | ذَهَبْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | ذَهَبْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | ذَهَبْتُمْ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | ذَهَبْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | ذَهَبْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | ذَهَبْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | ذَهَبْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | ذَهَبْنَا |
یادگیری صرف فعل های عربی با آموزش های فرادرس
در این مطلب، یکی از روش‌های بسیار ساده و کاربردی صرف فعل‌های ماضی را نشان دادیم. چنانچه بخواهید روش صرف سایر فعل‌ها را یاد بگیرید یا نکته‌های تکمیلی را در مورد صرف انواع فعل‌های عربی بیاموزید، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم‌های آموزشی فهرست زیر کمک بگیرید.
مخاطبانی که می‌خواهند از مبحث فعل‌ها فراتر بروند و قواعد عربی را به‌طور گسترده یاد بگیرند یا با روش ترجمه زبان عربی آشنا شوند، مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر را از دست ندهند.
مثال صرف فعل ماضی با دست
برای اینکه نحوه صرف فعل ماضی با دست را به‌خوبی یاد بگیرید، در این بخش، چند مثال را با هم بررسی می‌کنیم. به مخاطبانی که می‌خواهند فعل‌های ماضی و روش صرف آن‌ها را به‌طور گسترده یاد بگیرند، پیشنهاد می‌کنیم از طریق لینک زیر، فیلم آموزش صرف ۱ فرادرس را تهیه و مشاهده کنند.
مثال اول
در تصویر زیر، چگونگی صرف فعل «جَلَسَ» را با استفاده از انگشتان دست نشان داده‌ایم.
ساختار فعل «جَلَسَ» را در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «جَلَسَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | جَلَسَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | جَلَسَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | جَلَسُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | جَلَسَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | جَلَسَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | جَلَسْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | جَلَسْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | جَلَسْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | جَلَسْتُمْ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | جَلَسْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | جَلَسْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | جَلَسْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | جَلَسْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | جَلَسْنَا |
مثال دوم
با دقت به تصویر زیر یاد می‌گیرید که چطور با استفاده از انگشتان دستتان، فعل ماضی «خَرَجَ» را صرف کنید.
در جدول زیر، ساختار فعل «خَرَجَ» را مشاهده می‌کنید.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «خَرَجَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | خَرَجَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | خَرَجَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | خَرَجُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | خَرَجَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | خَرَجَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | خَرَجْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | خَرَجْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | خَرَجْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | خَرَجْتُمْ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | خَرَجْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | خَرَجْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | خَرَجْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | خَرَجْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | خَرَجْنَا |
فعل‌های ماضی در حالت عادی به همان شکلی که در جدول بالا نشان داده‌ایم صرف می‌شوند. با این حال، باید توجه داشت که در زبان عربی، انواع مختلفی از فعل ماضی وجود دارد که هرکدام با روش متفاوتی صرف می‌شوند. انواع فعل‌های ماضی را در مطلب «انواع ماضی در عربی» از مجله فرادرس آموزش داده‌ایم.
مثال سوم
در ادامه، روش صرف فعل ماضی «شَرِبَ» را با استفاده از انگشتان دست نشان داده‌ایم.
ساختار فعل «شَرِبَ» را در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «شَرِبَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | شَرِبَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | شَرِبَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | شَرِبُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | شَرِبَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | شَرِبَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | شَرِبْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | شَرِبْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | شَرِبْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | شَرِبْتُمْ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | شَرِبْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | شَرِبْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | شَرِبْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | شَرِبْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | شَرِبْنَا |
مثال ششم
در این تصویر، نحوه صرف فعل ماضی «نَجَحَ» با استفاده از انگشتان دست نشان داده شده است.
ساختار فعل ماضی «نَجَحَ» را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «نَجَحَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | نَجَحَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | نَجَحَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | نَجَحُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | نَجَحَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | نَجَحَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | نَجَحْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | نَجَحْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | نَجَحْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | نَجَحْتُمْ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | نَجَحْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | نَجَحْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | نَجَحْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | نَجَحْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | نَجَحْنَا |
مثال هفتم
در تصویر زیر، صرف فعل ماضی «دَخَلَ» را با استفاده از انگشتان دست می‌بینید.
ساختار فعل «دَخَلَ» را در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «دَخَلَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | دَخَلَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | دَخَلَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | دَخَلُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | دَخَلَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | دَخَلَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | دَخَلْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | دَخَلْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | دَخَلْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | دَخَلْتُمْ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | دَخَلْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | دَخَلْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | دَخَلْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | دَخَلْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | دَخَلْنَا |
مثال هشتم
با دقت کردن به تصویر زیر یاد می‌گیرید که چطور صرف فعل ماضی «رَجَعَ» را با انگشتان دستتان انجام دهید.
در جدول زیر، ساختار فعل «رَجَعَ» را نیز آورده‌ایم.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «رَجَعَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | رَجَعَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | رَجَعَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | رَجَعُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | رَجَعَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | رَجَعَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | رَجَعْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | رَجَعْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | رَجَعْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | رَجَعْتُمْ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | رَجَعْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | رَجَعْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | رَجَعْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | رَجَعْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | رَجَعْنَا |
مثال نهم
در تصویر زیر، روش صرف فعل ماضی «قَطَفَ» را با استفاده از انگشتان دست نشان داده‌ایم.
ساختار فعل ماضی «قَطَفَ» در جدول زیر آمده است.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «قَطَفَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | قَطَفَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | قَطَفَا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | قَطَفُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | قَطَفَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | قَطَفَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | قَطَفْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | قَطَفْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | قَطَفْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | قَطَفْتُمَا |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | قَطَفْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | قَطَفْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | قَطَفْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | قَطَفْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | قَطَفْنَا |
مثال دهم
صرف فعل «أَکَلَ» با انگشتان دست، در تصویر زیر نشان داده شده است.
ساختار فعل «أَکَلَ» در جدول زیر نشان داده شده است.
| صیغه‌ها (ضمیر هر صیغه) | صرف فعل «أَکَلَ» |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | أَكَلَ |
| مثنی مذکر غائب (هُما) | أَكَلا |
| جمع مذکر غائب (هُم) | أَكَلُوا |
| مفرد مؤنث غائب (هِيَ) | أَكَلَتْ |
| مثنی مؤنث غائب (هُما) | أَكَلَتَا |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | أَكَلْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب (أنْتَ) | أَكَلْتَ |
| مثنی مذکر مخاطب (أنْتُما) | أَكَلْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب (أنْتُمْ) | أَكَلْتُمَ |
| مفرد مؤنث مخاطب ( أنْتِ) | أَكَلْتِ |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنْتُما) | أَكَلْتُمَا |
| جمع مؤنث مخاطب (أنْتُنَّ) | أَكَلْتُنَّ |
| متکلم وحده (أنا) | أَكَلْتُ |
| متکلم مع‌الغیر (نَحْنُ) | أَكَلْنَا |
تمرین صرف فعل ماضی با دست
در بخش پایانی این مطلب از مجله فرادرس، ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای قرار دارد. برای جواب دادن به هر سؤال، باید فعل مورد نظر را مطابق با بند انگشتی که در تصویر نشان داده‌ایم، صرف کنید. بعد از جواب دادن به هریک از سؤال‌ها، با کلیک روی گزینه «مشاهده پاسخ صحیح»، جواب درست آن نشان داده می‌شود.
در نهایت، بعد از اینکه به همه سؤال‌ها جواب دادید، با کلیک روی گزینه «دریافت نتیجه آزمون»، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده می‌شود.
۱- فعل «سَمِعَ» را مطابق با تصویر صرف کنید.
۲- صرف فعل «فَتَحَ» مطابق با تصویر زیر چگونه است؟
۳- فعل «عَلِمَ» مطابق با تصویر زیر چگونه صرف می‌شود؟
۴- فعل «وَضَعَ» را مطابق با تصویر زیر چگونه باید صرف کنیم؟
۵- فعل «طَبَخَ» مطابق با تصویر زیر چطور صرف می‌شود؟
۶- فعل «قَبِلَ» طبق تصویر زیر چطور صرف می‌شود؟
۷- طبق تصویر زیر، فعل «فَهِمَ» را چطور باید صرف کنیم؟
۸- طبق تصویر زیر، فعل «لَعَبَ» چطور صرف می‌شود؟
۹- فعل «طَلَبَ» را طبق تصویر زیر صرف کنید.
۱۰- صرف فعل «نَظَرَ» طبق تصویر زیر چگونه است؟
دانلود PDF مقاله
ویدا حامدیان کیش دانش‌آموخته کارشناسی زبان و ادبیات فارسی است. هنر و ادبیات از علاقه‌مندی‌های او هستند. فعالیت‌های کاری او در زمینه تولید محتوا و ویرایش بوده و در حال حاضر نیز نگارش آموزش‌های حوزه ادبیات فارسی، دستور زبان فارسی و صرف و نحو عربی مجله فرادرس را به عهده دارد.
source