1

زندگی روی زمین با چندین رویداد انقراض مواجه شده است، اما هیچ‌کدام به اندازه‌ی انقراض عظیم پایان دوره‌ی پرمین، که ۲۵۲ میلیون سال پیش رخ داد، ویرانگر نبودند. در این رویداد تقریباً ۹۰ درصد از تمامی گونه‌ها ناپدید شدند، با این حال، برخی از دوزیستان توانستند زنده بمانند.

این فاجعه، اکوسیستم‌ها را به شدت تغییر داد و گونه‌های باقی‌مانده را مجبور کرد تا خود را با شرایط سخت وفق دهند. در میان این بازماندگان، دوزیستان باستانی‌ای به نام تمناسپوندیل‌ها (Temnospondyls) بودند که از خویشاوندان دور قورباغه‌ها و سمندرهای امروزی محسوب می‌شوند.

دانشمندان دانشگاه بریستول به تازگی کشف کرده‌اند که این دوزیستان اولیه چگونه از بحران انقراض جان سالم به در بردند.

یافته‌های منتشرشده در مجله‌ی Royal Society Open Science نشان می‌دهد که تمناسپوندیل‌ها با تغذیه از شکارهای آب شیرین، که نسبتاً پایدار مانده بودند، توانستند زنده بمانند، در حالی که منابع غذایی در خشکی به شدت کاهش یافته بود.

توانایی انطباق‌پذیری این دوزیستان اولیه به آن‌ها کمک کرد تا در جهانی که دچار هرج‌ومرج اقلیمی و تغییرات زیست‌محیطی شده بود، دوام بیاورند.

چگونه دوزیستان از انقراض نجات یافتند؟

دوره‌ی پس از انقراض پایان پرمین، با تغییرات شدید زیست‌محیطی همراه بود. فوران‌های عظیم آتشفشانی باعث افزایش دمای جهانی، باران‌های اسیدی و آتش‌سوزی‌های گسترده شدند.

بسیاری از گونه‌های خشکی‌زی برای یافتن غذا دچار مشکل شدند، چرا که جمعیت گیاهان و جانوران به شدت کاهش یافت. با این حال، اکوسیستم‌های آب شیرین نسبتاً پایدار باقی ماندند و به شکارچیان تطبیق‌پذیری مانند تمناسپوندیل‌ها پناهگاهی امن دادند.

عامر محمود از دانشکده علوم زیستی دانشگاه بریستول در این باره گفت:
«یکی از بزرگ‌ترین معماها، چگونگی زنده ماندن و شکوفایی گروه بزرگی از دوزیستان به نام تمناسپوندیل‌ها بوده است.»

وی افزود:
«این حیوانات شکارچی، از ماهی‌ها و دیگر موجودات تغذیه می‌کردند اما بیشتر زندگی خود را در آب سپری می‌کردند، درست مانند دوزیستان امروزی مثل قورباغه‌ها و سمندرها. می‌دانیم که آب‌وهوا در آن دوران بسیار گرم بود، به ویژه پس از وقوع انقراض. چگونه این حیوانات آب‌دوست توانستند چنین موفق شوند؟»

دانشمندان بر این باورند که عادات غذایی دوزیستان نقشی حیاتی در جلوگیری از انقراض آن‌ها داشت. برخلاف شکارچیان خشکی‌زی که به منابع غذایی ناپایدار وابسته بودند، تمناسپوندیل‌ها قادر بودند طیف وسیعی از موجودات آب شیرین را شکار کنند و حتی در شرایط نامساعد محیطی، بقای خود را حفظ نمایند.

ویژگی‌های دوزیستان اولیه

دکتر سورش سینگ، یکی از نویسندگان این تحقیق، توضیح داد:
«ما داده‌های مربوط به ۱۰۰ گونه‌ی تمناسپوندیل را که در طول دوره‌ی تریاس زندگی می‌کردند، جمع‌آوری کردیم تا ببینیم چگونه اکولوژی آن‌ها تغییر کرده است. اندازه‌ی بدن آن‌ها را سنجیدیم و ویژگی‌های جمجمه و دندان‌هایشان را که نشان‌دهنده‌ی نحوه‌ی عملکرد آن‌ها است، بررسی کردیم.»

دکتر آرمین الزلر، یکی دیگر از محققان، افزود:
«برخلاف انتظارمان، متوجه شدیم که این موجودات طی بحران انقراض تغییر چندانی نکردند. تمناسپوندیل‌ها همان تنوع اندازه‌ی بدنی را که در دوره‌ی پرمین داشتند، حفظ کردند؛ برخی از آن‌ها کوچک بودند و از حشرات تغذیه می‌کردند، در حالی که برخی دیگر بزرگ‌تر بودند.»

وی ادامه داد:
«گونه‌های بزرگ‌تر شامل حیواناتی با پوزه‌ی بلند بودند که ماهی‌ها را به دام می‌انداختند و همچنین گونه‌هایی با پوزه‌ی پهن که غذای متنوعی مصرف می‌کردند. نکته‌ی جالب این است که تنوع اندازه‌ی بدنی و عملکردی آن‌ها حدود ۵ میلیون سال پس از بحران انقراض افزایش یافت و سپس کاهش پیدا کرد.»

عبور از منطقه‌ی استوایی مرده

به دلیل گرمایش شدید زمین در اوایل دوره‌ی تریاس، بسیاری از گونه‌ها مجبور شدند از مناطق استوایی دور شوند. با این حال، تمناسپوندیل‌ها توانستند از این مناطق نامساعد عبور کنند.

پروفسور مایک بنتون اظهار داشت:
«تحقیقات ما نشان می‌دهد که تمناسپوندیل‌ها برخلاف انتظار، قادر به عبور از منطقه‌ی استوایی مرده بودند.»

وی افزود:
«فسیل‌های این موجودات در جنوب آفریقا و استرالیا و همچنین در شمال آمریکا، اروپا و روسیه یافت شده‌اند. بنابراین، تمناسپوندیل‌ها احتمالاً در دوره‌های خنک‌تر، از منطقه‌ی استوایی عبور کرده‌اند.»

افول دوزیستان اولیه

موفقیت اولیه‌ی این دوزیستان، تاب‌آوری فوق‌العاده‌ی آن‌ها را نشان می‌دهد و ثابت می‌کند که قابلیت انطباق‌پذیری، عاملی تعیین‌کننده برای بقای موجودات در شرایط سخت است. با این حال، عامر محمود اشاره کرد که موفقیت سریع تمناسپوندیل‌ها در اوایل دوره‌ی تریاس، دوام چندانی نداشت.

او توضیح داد:
«احتمالاً این موجودات با شرایط گرم آن دوران کنار آمدند، زیرا نیاز غذایی کمی داشتند، قادر بودند از اکثر حیوانات شکار کنند، و در آبگیرهای کم‌عمق پنهان شوند. اما با آغاز تنوع‌یابی اجداد دایناسورها و پستانداران در اواسط دوره‌ی تریاس، تمناسپوندیل‌ها وارد مسیر افول شدند.»

با ظهور رقبای جدید، سلطه‌ی تمناسپوندیل‌ها از بین رفت و سرانجام منقرض شدند.

میراثی از تاب‌آوری

با اینکه تمناسپوندیل‌ها از بین رفتند، اما داستان بقای آن‌ها نشان می‌دهد که چگونه سازگاری با شرایط محیطی، شانس زنده ماندن را افزایش می‌دهد.

قابلیت آن‌ها در تحمل تغییرات شدید محیطی طی میلیون‌ها سال، اهمیت استراتژی‌های تغذیه‌ای انعطاف‌پذیر و تنوع اکولوژیکی را برجسته می‌کند.

تاریخ تمناسپوندیل‌ها همچنین بینش‌هایی درباره‌ی واکنش دوزیستان مدرن به چالش‌های زیست‌محیطی ارائه می‌دهد.

همان‌طور که تغییرات اقلیمی امروزه زیستگاه‌ها را دگرگون می‌کند، گونه‌هایی که رژیم غذایی متنوع و سبک زندگی سازگار دارند، احتمال بیشتری برای بقا خواهند داشت؛ درست همانند تمناسپوندیل‌ها در میلیون‌ها سال پیش.

این مطالعه در مجله‌ی Royal Society Open Science منتشر شده است.