اسلوب شرط در عربی به این معناست که دو جمله را با استفاده از ادات شرط به یکدیگر ترکیب کنیم، بهصورتیکه جمله اول، شرطِ وقوع جمله دوم باشد. بهعنوان مثال، در جمله «مَنْ زَرَعَ الْعُدْوان، حَصَدَ الْخُسْران» از اسلوب شرط استفاده شده است و در واقع، «زَرَعَ الْعُدوان» شرط وقوع «حَصَدَ الْخُسْران» است. در اسلوب شرط از ادوات شرط گوناگونی استفاده میشود که رایجترین آنها عبارتند از: إِنْ، مَنْ، ما، إِذا و… . در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، ضمن آنکه اسلوب شرط را با مثال آموزش میدهیم، ساختار و ادوات آن را نیز بررسی میکنیم. در نهایت، تمرینهایی را برای یادگیری بهتر این مبحث ارائه میکنیم.

اسلوب شرط در عربی
در زبان عربی، به ساخت جملههای شرطیه، یعنی ترکیب دو جمله با استفاده از ادات شرط، «اسلوب شرط» گفته میشود. در این نوع از جملهها، وقوع جمله دوم، وابسته به جمله اول است. به عبارت دیگر، جمله اول، شرط وقوع جمله دوم به حساب میآید. برای اینکه اسلوب شرط و ارتباط دو جمله آن را بهتر درک کنید، به مثال زیر دقت کنید. مثال زیر از ترکیب دو جمله «جَدَّ» و «وَجَدَ» ساخته شده است. در واقع، ادات شرط «مَنْ» آنها را با هم ترکیب کرده است. در این جمله شرطیه، «وَجَدَ» به «جَدَّ» وابسته است. به عبارت دیگر، «جَدَّ» شرط وقوع «وَجَدَ» محسوب میشود.
مَنْ جَدَّ وَجَدَ.
هرکس تلاش کند، (چیزی را که میخواهد) مییابد.
اسلوب شرط و قواعد آن یکی از مهمترین مباحث عربی دوره متوسطه، بهویژه پایه یازدهم به شمار میآید. این مبحث را میتوانید بهطور کامل با مشاهده فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۲ پایه یازدهم رشتههای تجربی و ریاضی فرادرس یاد بگیرید. لینک دسترسی به این فیلم آموزشی را در ادامه آوردهایم.
ارکان شرط
اسلوب شرط یا جملههای شرطیه از سه جزء اصلی تشکیل میشوند. این اجزا و همچنین ترتیب قرار گرفتن آنها را در کادر زیر نشان دادهایم. در مثال کادر پایین، «مَنْ» ادات شرط است که در ابتدای جمله قرار دارد. «یَدْرُسْ» فعل شرط است که بلافاصله بعد از ادات شرط آمده است و «یَنْجَحْ» نیز جواب شرط است که بعد از فعل شرط قرار گرفته است.
جمله شرطیه: ادات شرط + فعل شرط + جواب شرط یا جزای شرط
مثال: مَنْ یَدْرُسْ یَنْجَحْ.

نکته های مهم در مورد اسلوب شرط
در مورد اسلوب شرط و قواعد مربوط به فعل و جواب شرط به نکتههای زیر دقت کنید:
- ادات شرط کلمهای است که فعل و جواب شرط را به هم مرتبط میکند.
- فعل شرط فعلی است که بعد از ادات شرط میآید و جواب شرط به آن وابسته است.
- جواب یا جزای شرط، جمله اسمیه یا فعلیهای است که بعد از فعل شرط میآید و وقوع آن وابسته به فعل شرط است.
- فعل شرط بلافاصله بعد از ادات شرط میآید و همیشه از نوع «فعل» است.
- گاهی بین ادات شرط و فعل شرط، حروفی مثل «لَم» یا «لا» قرار میگیرند.
- جواب شرط میتواند جمله اسمیه یا فعلیه باشد.
- اگر جواب شرط جمله اسمیه باشد، قبل از آن «فای جواب شرط» یا «فای جزای شرط» قرار میگیرد. (مثل: مَنْ یَدْرُسْ فَهْوَ ناجِحٌ.)
- اگر جواب شرط با کلمههایی مثل «قَدْ»، «لَیسَ»، «سَوْفَ»، «أَنَّ»، «فعل امر»، «فعل نهی» و… شروع شود، باز هم قبل از آن فای جواب شرط میآید.
- فعل شرط و جواب شرط ممکن است از نوع فعل مضارع یا فعل ماضی باشند.
- اگر فعل شرط و جواب شرط فعل مضارع باشند، اعراب آنها «مجزوم» است.
- اگر فعل شرط و جواب شرط فعل ماضی باشند، اعراب آنها «مجزوم محلّاً» است.
- اگر جواب شرط جمله اسمیه باشد، اعراب آن «مجزوم محلّاً» خواهد بود.
در اسلوب شرط، هر فعلی را میتوان بهجای «فعل شرط» و «جواب شرط» قرار داد. درحالیکه ادات شرط مشخص و محدود هستند. در ادامه، از میان ارکان شرط، فقط ادات شرط و انواع آنها را با مثال بررسی میکنیم. البته پرکاربردترین ادات شرط عربی را میتوانید با مشاهده فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۲ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس نیز یاد بگیرید.

انواع ادات شرط
ادوات شرط کلمههایی هستند که در ابتدای جمله شرطیه قرار میگیرند. انواع ادات شرط را میتوان به دو دسته زیر تقسیم کرد:
- ادوات شرط جازمه: فعل شرط و جواب شرط را مجزوم میکنند.
- ادوات شرط غیرجازمه: تأثیری بر اعراب فعل شرط و جواب شرط بعد از خود ندارند.
در ادامه، هر دو انواع ادات شرط را بهتفکیک بررسی میکنیم.
ادوات شرط جازمه
ادوات شرط جازمه با قرار گرفتن بر سر جمله شرطیه، فعل شرط و جواب شرط را مجزوم میکنند. این کلمهها از نوع اسم یا حرف هستند. در جدول زیر، هریک از ادوات شرط جازمه را مشخص کردهایم. بهجز «إِنْ» و «إذما» که از نوع حرف هستند، سایر ادوات جازمه، نوعی اسم محسوب میشوند.
ادوات شرط جازمه | معنی |
إِنْ | اگر، چنانچه، درصورتیکه |
مَنْ | هرکس، کسی که، هرکسی که |
ما | آنچه، هرآنچه، آن چیزی که |
مَهْما | آنچه، هرآنچه |
إِذْما | اگر، چنانچه، درصورتیکه |
مَتَى | هرگاه، هر زمانی که، هر زمان |
أَيْانَ | هرگاه |
أين | هرجا، هرکجا، هرجاییکه |
أينما | |
حَیْثُ | |
حَيْثُما | |
أَنَّى | |
كَيْفَما | هرطور، هرگونه |
أَيّ | هر |
نکته های مهم در مورد ادوات شرط جازمه
در جدول بالا، ادوات شرط عربی را معنی کردیم و معنای فارسی آنها را نیز آوریم. از میان این ادوات، «إِنْ»، «مَنْ» و «ما» بیشتر از همه کاربرد دارند. به همین علت، در این بخش، آنها را با جزئیات بیشتری بررسی میکنیم و قواعد استفاده از آنها را توضیح میدهیم.
ادات شرط إِن
برای آشنایی بیشتر با این نوع از ادات شرط، به نکتههای زیر دقت کنید:
- «إِن» هم برای انسان و هم برای غیرانسان به کار میرود.
- این کلمه نوعی حرف است و هیچکدام از نقشهای دستوری (مانند «مبتدا»، «خبر»، «مفعول» و…) را به عهده نمیگیرد.
- در عربی انواع مختلفی از «ان» وجود دارند. مانند: أَن ناصبه، إِن مخففه، أَن تفسیریه و… .
- مهمترین تفاوت «أَن» جازمه با سایر انواع «أَن» این است که بعد از آن حتماً فعل مجزوم میآید.
- اگر بعد از «أَن» فعل منصوب آمده باشد، این حرف دیگر «أَن» جازمه نیست، بلکه «أَنْ» ناصبه است.
- «أَنْ» جازمه در ابتدای جمله قرار میگیرد اما «أنْ» ناصبه معمولاً در وسط جمله میآید.
انواع «ان» در عربی و نقش هرکدام از آنها را در مطلب زیر بهطور مفصل توضیح دادهایم.
****** (بعد از انتشار مطلب اضافه میکنم.)******
ادات شرط مَنْ
در مورد ادات شرط «مَنْ» به نکتههای زیر دقت کنید:
- اگر موضوع جمله شرطیه، انسان و عاقل باشد، از این ادات استفاده میشود.
- «مَنْ» نوعی اسم است و در جمله شرطیه، نقش مبتدا را دارد. خبر آن هم همیشه باید از نوع جمله فعلیه باشد.
- اگر بعد از «مَنْ» حرف ساکن بیاید، انتهای این کلمه، حرکت کسره (ـِ) قرار میگیرد و بهصورت «مَنِ» درمیآید.
- انواع دیگری از «مَنْ» هم در زبان عربی وجود دارند. مانند: «مَنْ» استفهام و «مَنْ» موصولی. توجه داشته باشید که انواع «مَنْ» را با هم اشتباه نگیرید.
- «مَنْ» شرطیه عامل جزم است و فعل بعد از خود را مجزوم میکند اما «مَنْ» استفهام و «مَنْ» موصولی تأثیری بر اعراب کلمه بعد از خود ندارند.
- اگر بعد از «مَنْ»، دو فعل مجزوم آمده باشد، آن «مَنْ» حتماً از نوع «مَنْ» شرطیه است.
- در عربی، نوعی حرف جرّ داریم که بهصورت «مِنْ» تلفظ میشود. به یاد داشته باشید که آن را با ادات شرط «مَنْ» اشتباه نگیرید.
- حرف جرّ «مِنْ» با کسره (ـِ) شروع میشود و بعد از آن اسم با ضمیر مجرور میآید اما «مَنْ» جازمه با فتحه (ـَ) شروع میشود و بعد از آن فعل مجزوم قرار میگیرد.
در مطلب زیر، تمامی انواع «مَنْ» در عربی و کاربرد هرکدام از آنها را بررسی کردهایم.

ادات شرط ما
مهمترین نکتههای مربوط به این ادات شرط عبارتند از:
- اگر موضوع جمله شرطیه غیرعاقل و غیرانسان باشد، از «ما» استفاده میشود.
- «ما» انواع مختلفی در زبان عربی دارد. مانند: مای نافیه، مای موصوله، مای استفهام، مای تعجب و… .
- اگر بعد از «ما» دو فعل مجزوم آمده باشد، میتوانید مطمئن باشید که ادات جزم است.
- «ما» شرطیه نوعی اسم است و در جملههای شرطیه، معمولاً نقش مفعول جمله را به عهده دارد.
با کمک مطلب زیر میتوانید انواع «ما» در عربی و قواعد هریک از آنها را بهطور کامل یاد بگیرید.
مثال ادات شرط جازمه
برای اینکه کاربرد ادوات شرط جازمه بالا را بهتر یاد بگیرید، چند مثال را با هم بررسی میکنیم.
مثال اول
در آیه زیر از ادات شرط «إِن» استفاده شده است. این حرف، فعل شرط و جواب شرط بعد از خود را مجزوم کرده است.
«وَ إِن يَتَفَرَّقَا يُغْنِ اللهُ كُلًّا مِّن سَعَتِهِ» (نساء:۱۳۰)
و چنانچه آن دو از يكديگر جدا شوند، خداوند هرکدام را از گشايش خود بىنياز میکند.
در ادامه، ارکان این جمله شرطیه را نشان دادهایم:
- ادات شرط: إِن
- فعل شرط: يَتَفَرَّقَا
- جواب شرط: يُغْنِ
مثال دوم ادوات شرط جازمه
در کادر زیر، مثالی از کاربرد ادات شرط «مَنْ» را مشاهده میکنید. این اسم از نوع ادات شرط جازمه است و فعل شرط و جواب شرط بعد از خود را مجزوم کرده است.
«وَ مَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» (طلاق:۳)
هرکس بر خدا توکل کند، خدا برایش کافی است.
اجزا و ارکان این جمله شرطیه را در ادامه مشاهده میکنید.
- ادات شرط: مَن
- فعل شرط: يَتَوَكَّلْ
- جواب شرط: فَهُوَ حَسْبُهُ
نکته: ازآنجاییکه جواب شرط این جمله شرطیه (فَهُوَ حَسْبُهُ) از نوع جملههای اسمیه است، قبل از آن فای جزای شرط قرار گرفته است و اعراب آن نیز بهصورت «مجزوم محلّاً» است.
مثال سوم
«أَيْنَمَا» در آیه زیر نوعی ادات شرط جازمه است. فعلهای «ثُقِفُوا» و «أُخِذُوا» به سبب «أَيْنَمَا»، مجزوم شدهاند.
«أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِيلًا» (احزاب:۶۱)
هر جایی که پیدا شوند، گرفته شده و سخت كشته خواهند شد.
در ادامه، اجزای این جمله شرطیه را مشخص کردهایم.
- ادات شرط: أَيْنَمَا
- فعل شرط: ثُقِفُوا
- جواب شرط: أُخِذُوا
مجزوم در عربی چیست؟
در بخشهای قبلی، ادوات شرط جازمه را معرفی کردیم و گفتیم این ادوات با قرار گرفتن بر سر جمله شرطیه، فعل شرط و جواب شرط را مجزوم میکنند. در این بخش، توضیح میدهیم که اصولاً مجزوم شدن چگونه است و چه نشانههایی دارد. هرگاه فعل مضارع بعد از ادوات جزم قرار بگیرد، مجزوم میشود. مجزوم شدن به دو روش زیر انجام میشود:
- اگر انتهای فعل مضارع، حرکت «ـُ» قرار گرفته باشد، این حرکت به «ـْ» تبدیل میشود.
- اگر انتهای فعل مضارع، «ن» عوض رفع آمده باشد، این حرف حذف میشود.
برای مجزوم کردن فعلهای مضارع، لازم است به نکتههای زیر دقت داشته باشید:
- «ن» از انتهای فعلهای مضارع جمع مؤنث حذف نمیشود.
- اگر «ن» از انتهای فعلهای جمع مذکر حذف شود، بهجای آن «ا» قرار میگیرد.
توجه داشته باشید که اگر فعلهای مضارع بعد از ادات جازمه بیایند، چون مبنی هستند، ظاهر آنها تغییری نمیکند اما اعراب آنها بهصورت «مجزوم محلّاً» خواهد بود.
با دقت به مثال زیر، نحوه مجزوم کردن فعلهای مضارع را بهتر یاد میگیرید. در کادر زیر، مراحل مجزوم شدن فعل «یَخرُجونَ» را نشان دادهایم. ابتدا «ن» عوض رفع از انتهای آن حذف شده است. در مرحله بعد، چون این فعل در صیغه جمع مذکر صرف شده است، به انتهای آن حرف «ا» اضافه شده است.
یَخرُجونَ ← یَخْرُجو ← یَخْرُجوا
روش مجزوم کردن فعلهای مضارع و قواعد آنها در فیلم آموزش مروری بر نحو ۱ فرادرس بهطور کامل آموزش داده شدهاند. برای یادگیری بهتر فعلهای مضارع مجزوم میتوانید از این فیلم آموزشی کمک بگیرید.

ادات شرط غیرجازمه
این ادوات همگی از نوع اسم هستند و تأثیری بر اعراب فعل شرط و جواب شرط ندارند. این ادوات را در جدول زیر نشان دادهایم و معنای فارسی هرکدام را نیز آوردهایم.
ادوات شرط غیرجازمه | معنی |
إذا | زمانی که، هر زمان که، هرگاه |
لَمّا | زمانی که |
كُلَّما | هرگاه، زمانی که |
أَمّا | نوعی تأکید را در جمله ایجاد میکند. |
لَوْ | اگر، چنانچه، درصورتیکه |
لَوْلا | به معنی شرط منفی (مانند: اگر نبود…) |
مثال ادات شرط غیرجازمه
برای اینکه کاربرد ادوات شرط غیرجازمه را بهخوبی یاد بگیرید، مثالهایی از کاربرد آنها را بررسی میکنیم.
مثال اول
در این آیه، کلمه «كُلَّمَا» نوعی ادات شرط غیرجازمه است که تأثیری بر اعراب فعل شرط و جواب شرط ندارد.
«كُلَّمَا خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِيرًا» (اسراء:۹۷)
هرگاه آتش آن فروکش کند، شعلهای دیگر بر آنان میافزاییم.
اجزا و ارکان این جمله شرطیه را در ادامه مشاهده میکنید.
- ادات شرط: كُلَّمَا
- فعل شرط: خَبَتْ
- جواب شرط: زِدْنَا
مثال دوم ادوات شرط غیرجازمه
«إِذَا» یکی از پرکاربردترین ادات شرط غیرجازمه است. مثالی از کاربرد آن را در کادر زیر مشاهده میکنید.
«إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا» (مجادله:۱۱)
هرگاه به شما گفته شود در مجالس جاى باز كنيد، پس جاى باز كنيد.
ارکان جمله شرطیه بالا را در ادامه مشخص کردهایم.
- ادات شرط: إِذَا
- فعل شرط: قِيلَ
- جواب شرط: فَافْسَحُوا
مثال سوم
در کادر زیر، مثالی از کاربرد «لَوْ» را بهعنوان ادات شرط غیرجازمه نشان دادهایم.
«وَ لَوْ يُؤَاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِم مَّا تَرَكَ عَلَيْهَا مِن دَابَّةٍ» (نحل:۶۱)
و چنانچه خدا مردم را به سبب ظلمشان مؤاخذه کند، هیچ جنبندهای را روی زمین باقی نمیگذاشت.
ارکان این جمله شرطیه را در ادامه میبینید.
- ادات شرط: لَوْ
- فعل شرط: يُؤَاخِذُ
- جواب شرط: مَّا تَرَكَ
ادوات شرط و نحوه بهکارگیری آنها، موضوع اصلی مطلب زیر در مجله فرادرس است. در این مطلب، مهمترین ادوات شرط عربی را با مثال و تمرین آموزش دادهایم.

یادگیری قواعد عربی با آموزش های فرادرس
اسلوب شرط یکی از مهمترین و پرکاربردترین اسلوبهای زبان عربی است، اما تنها اسلوب نیست! در زبان عربی، از اسلوب ندا، اسلوب استثناء و… نیز استفاده میشود که هرکدام بخش گستردهای از قواعد زبان عربی را به خود اختصاص دادهاند. اگر از آن دسته مخاطبانی هستید که میخواهید قواعد زبان عربی را بهطور تخصصی یاد بگیرید و علاوهبر درسهای مدرسهها، نکتههای تکمیلی را نیز درباره صرف و نحو عربی بیاموزید، پیشنهاد میکنیم حتماً به فیلمهای آموزشی فهرست زیر مراجعه کنید.
فهرست بالا فقط نمونههایی از فیلمهای آموزشی زبان عربی را در فرادرس نشان میدهد. برای یادگیری سایر مباحث، مانند روشهای ترجمه زبان عربی، لغات پرکاربرد این زبان و… توصیه میکنیم از مجموعه فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید. مجموعه اول برای دانشآموزان مفید خواهد بود اما مجموعه دوم را تمامی علاقهمندان زبان عربی میتوانند تهیه کرده و مشاهده کنند.

مثال اسلوب شرط
در این بخش، برای یادگیری بهتر اسلوب شرط در عربی، چند مثال از کاربرد آن را در جملههای گوناگون نشان میدهیم. برای دسترسی به مثالها و نکتههای بیشتر میتوانید به فیلم آموزش مروری بر نحو ۱ فرادرس مراجعه کنید. برای مشاهده این فیلم آموزشی و کاربردی روی لینک زیر کلیک کنید.
مثال اول
در آیه زیر از اسلوب شرط استفاده شده است. «إِن» ادات شرط جازمهای است که دو جمله زیر را با هم ترکیب کرده و نوعی جمله شرطیه را ساخته است.
«وَ إِن تُطِيعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ لَا يَلِتْكُم مِّنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا» (حجرات:۱۴)
و درصورتیکه از خدا و پيامبر او فرمانبرداری کنید، از اعمالتان چيزى كم نمىكند.
ارکان جمله شرطیه بالا را در ادامه مشخص کردهایم.
- ادات شرط: إِن
- فعل شرط: تُطِيعُوا
- جواب شرط: لَا يَلِتْكُم
البته هرکدام از فعلهای شرط و جواب شرط در این آیه، بخشهای دیگری هم دارند که آنها را در کادر بالا مشاهده میکنید.
مثال دوم
«مَنِ» ادات شرط مثال زیر است. میدانیم که این ادات شرط جازمه، در حالت عادی بهصورت «مَنْ» به کار میرود اما به خاطر تلفظ راحتتر، در آیه زیر انتهای آن کسره (ـِ) گرفته است.
«فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَ لَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ» (بقره:۱۷۳)
هرکس كه مجبور شود در مواقع اضطراری از آن بخورد، درصورتیكه ستمگر نباشد، گناهی بر او نيست.
در ادامه، هریک از ارکان این جمله شرطیه را نشان دادهایم.
- ادات شرط: مَنِ
- فعل شرط: اضْطُرَّ
- جواب شرط: فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ
نکته: به این علت که جواب شرط از نوع جمله اسمیه است، قبل از آن فای جزای شرط آمده است.
مثال سوم اسلوب شرط در عربی
آیه زیر از نوع جملههای شرطیه است. «إِنْ» نیز ادات شرط آن است که با آمدن بر سر جمله، ادات شرط و جواب آن را بهصورت مجزوم درآورده است.
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ» (محمّد:۷)
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، اگر خدا را يارى كنيد، او نیز شما را یاری میکند.
برای اینکه با ارکان این جمله شرطیه آشنا شوید، به فهرست زیر دقت کنید.
- ادات شرط: إِنْ
- فعل شرط: تَنْصُرُوا
- جواب شرط: يَنْصُرْكُمْ

مثال چهارم
در کادر زیر، مثال دیگری را از اسلوب شرط مشاهده میکنید. «إِذَا» ادات شرط این جمله شرطیه است که اگرچه تأثیری بر اعراب فعل شرط و جواب شرط ندارد اما با ترکیب آنها، جمله شرطیهای را تشکیل داده است.
«وَ إِذَا جَاءُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللهُ» (مجادله:۸)
و هرگاه به حضور تو میآیند، به تو را سلام و تحیّتی میگویند که خدا نفرموده است.
ارکان این جمله شرطیه را در فهرست زیر برشمردهایم.
- ادات شرط: إِذَا
- فعل شرط: جَاءُوكَ
- جواب شرط: حَيَّوْكَ
مثال پنجم
«مَا» از رایجترین ادات شرط جازمه است. از این ادات شرط، زمانی استفاده میشود که موضوع جمله شرطیه «غیرانسان» یا «غیرعاقل» باشد.
«وَ مَا يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَن يُكْفَرُوهُ» (آلعمران:۱۱۵)
و هر كار نيكى انجام بدهند، هرگز در مورد آن ناسپاسى نمیبينند.
در ادامه، اجزا و ارکان این جمله شرطیه را نشان دادهایم.
- ادات شرط: مَا
- فعل شرط: يَفْعَلُوا
- جواب شرط: فَلَن يُكْفَرُوهُ
مثال ششم اسلوب شرط در عربی
«أَيْنَمَا» یکی از حروف شرط جازمه به شمار میآید که با قرار گرفتن بر سر جمله شرطیه، فعل شرط و جواب آن را بهصورت مجزوم درمیآورد. مثالی از کاربرد آن را در کادر زیر نشان دادهایم.
«أَيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِككُّمُ الْمَوْتُ» (نساء:۷۸)
هرجا باشید، مرگ شما را درمییابد.
ارکان این جمله شرطیه عبارتند از:
- ادات شرط: أَيْنَمَا
- فعل شرط: تَكُونُوا
- جواب شرط: يُدْرِككُّمُ
مثال هفتم
آیه زیر نوعی جمله شرطیه است. «مَهْمَا» نقش ادات شرط جازمه را در این جمله به عهده دارد.
«وَ قَالُوا مَهْمَا تَأْتِنَا بِهِ مِنْ آيَةٍ لِّتَسْحَرَنَا بِهَا فَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ» (اعراف:۱۳۲)
و گفتند: «اى موسى، هر نشانهاى که براى ما بياورى تا ما را با آن جادو كنى، ما به تو ایمان نمیآوریم.»
ارکان این جمله شرطیه را در ادامه مشاهده میکنید.
- ادات شرط: مَهْمَا
- فعل شرط: تَأْتِنَا
- جواب شرط: فَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ
نکته: جواب شرط در این جمله شرطیه از نوع جمله اسمیه است. بنابراین، قبل از آن حرف فای جزای شرط قرار گرفته است.
مثال هشتم
«إِنْ» یکی از ادات شرط جازمه است که هرگاه بر سر جمله شرطیه قرار بگیرد، فعل شرط و جواب شرط را مجزوم میکند. مثالی از کاربرد آن را در کادر زیر قرار دادهایم.
«فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا» (شوری:۴۸)
و اگر آنها رویگردان شوند، ما تو را حافظ ایشان قرار ندادهايم.
جمله شرطیه بالا از ارکان زیر تشکیل شده است:
- ادات شرط: إِنْ
- فعل شرط: أَعْرَضُوا
- جواب شرط: فَمَا أَرْسَلْنَا
نکته: همانطور که ملاحظه میکنید، در ابتدای جواب شرط این جمله شرطیه، فای جزای شرط آمده است.
مثال نهم اسلوب شرط در عربی
در این آیه، از اسلوب شرط و ادات شرط «مَنْ» استفاده شده است. «مَنْ» با قرار گرفتن بر سر این جمله شرطیه، فعل شرط و جواب شرط آن را مجزوم کرده است.
«وَ مَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا» (فتح:۱۰)
و هرکسی به پیمانی که با خدا بسته است وفا کند، خداوند بهزودی پاداشی بزرگ به او خواهد داد.
کلمههای زیر، ارکان جمله شرطیه بالا را تشکیل میدهند.
- ادات شرط: مَنْ
- فعل شرط: أَوْفَى
- جواب شرط: فَسَيُؤْتِيهِ
نکته: «فـ» در ابتدای جزای شرط این جمله شرطیه، از نوع فای جزای شرط است.

مثال دهم
در کادر زیر، مثالی از اسلوب شرط و کاربرد «كُلَّمَا» را بهعنوان یکی از ادوات شرط غیرجازمه نشان دادهایم.
«كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ» (بقره:۲۰)
زمانی که به آنان روشنی بدهد، در آن روشنی راه میروند.
اجزای این جمله شرطیه و ارکان آن را در ادامه مشخص کردهایم.
- ادات شرط: كُلَّمَا
- فعل شرط: أَضَاءَ
- جواب شرط: مَشَوْا
روش ترجمه اسلوب شرط در عربی
اکنون که قواعد اسلوب شرط در عربی را یاد گرفتید و با ساختار جملههای شرطیه آشنا شدید، چه بهتر که روش ترجمه آنها را نیز یاد بگیرید. میدانیم که فعل شرط همیشه بهصورت فعل میآید اما جواب شرط ممکن است از نوع جملههای اسمیه یا فعلیه باشد. اگر هر دوی آنها از نوع فعل باشند، بسته به ماضی یا مضارع بودن آنها، سه حالت ممکن است ایجاد شود. به این نکته هم توجه داشته باشید که هرگاه دو فعل پشت سر هم قرار بگیرند، فعل دوم با توجه به ماضی یا مضارع بودن فعل اول ترجمه میشود.
در ادامه، ضمن نشان دادن حالتهای اسلوب شرط، روش ترجمه فعل دوم را با مثال نشان میدهیم. البته این روشها استثناهایی هم دارند اما معمولاً برای ترجمه جملههای شرطیه میتوانید از آنها استفاده کنید.

حالت اول
اگر ساختار جمله شرطیه بهصورت زیر باشد، فعل دوم را بهصورت ماضی بعید ترجمه میکنیم. فعلهای ماضی بعید بهصورت «صفت مفعولی + بود + شناسه» صرف میشوند.
ادات شرط + فعل ماضی + فعل ماضی
مثال: إِنْ ذَهَبتَ إلَي الحَفلَة رأَیْتَ صَدیقَکَ.
معنی: اگر به جشن رفته بودی، دوستت را دیده بودی.
حالت دوم
در حالت زیر، فعل دوم بهصورت «ماضی استمراری» ترجمه میشود. فعلهای ماضی استمراری بهصورت «می + بن ماضی + شناسه» صرف میشوند.
ادات شرط + فعل ماضی + فعل مضارع
مثال: إِنْ ذَهَبتَ إلَي الحَفلَة تَرَ صَدیقَکَ.
معنی: اگر به جشن رفته بودی، دوستت را میدیدی.
حالت سوم
چنانچه ساختار جمله شرطیه به حالت زیر باشد، معمولاً فعل اول را بهصورت مضارع التزامی (بـ + بن مضارع + شناسه) و فعل دوم را بهصورت «مضارع اخباری» ترجمه میکنیم. فعلهای مضارع اخباری بهصورت «می + بن مضارع + شناسه» صرف میشوند.
ادات شرط + فعل مضارع + فعل مضارع
مثال: إِنْ تَذْهَبْ إلَي الحَفلَةِ تَرَ صَدیقَکَ.
معنی: اگر به جشن بروی، دوستت را میبینی.
تمرین اسلوب شرط در عربی
در بخشهای قبلی یاد گرفتید که اسلوب شرط در عربی چگونه است و از چه ارکانی تشکیل میشود. در این بخش، با حل کردن تمرینهایی که ارائه کردهایم، میتوانید سطح یادگیری خود را بسنجید و آموختههای خود را مرور کنید. تمرینهای این بخش همگی از نوع سؤالهای چهارگزینهای هستند. برای جواب دادن به آنها، لازم است یکی از گزینهها را علامت بزنید.
بعد از جواب دادن به هر سؤال، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب درست»، پاسخ صحیح آن نشان داده میشود. همچنین با کلیک روی گزینه «پاسخ تشریحی»، جواب تشریحی آن را میتوانید مشاهده کنید. بعد از جواب دادن به همه سؤالها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده میشود.
۱- در کدام گزینه از اسلوب شرط استفاده شده است؟
«إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا» (نساء:۵۸)
«وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ» (یونس:۱۰۷)
«أَكَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا أَنْ أَوْحَيْنَا إِلَى رَجُلٍ مِنْهُمْ» (یونس:۲)
«إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا» (فاطر:۱۴)
ارکان اسلوب شرط گزینه دوم را در ادامه نشان دادهایم:
- ادات شرط: إِنْ
- فعل شرط: يَمْسَسْ
- جواب شرط: فَلَا كَاشِفَ لَهُ
۲- فعل شرط و جواب شرط را در جمله زیر مشخص کنید.
مَنْ یُحاوِلْ یَنْجَحْ في الإِمتحاناتِ.
فعل شرط: مَنْ، جواب شرط: یَنْجَحْ
فعل شرط: یَنْجَحْ، جواب شرط: یُحاوِلْ
فعل شرط: یُحاوِلْ، جواب شرط: یَنْجَحْ
فعل شرط: مَنْ یُحاوِلْ، جواب شرط: في الإِمتحاناتِ
توجه داشته باشید، «مَنْ» اسم است، نه فعل. بنابراین، نمیتواند فعل شرط باشد. از سوی دیگر، اولین فعلی که بعد از ادات شرط بیاید، فعل شرط است. در این جمله، فعل «یُحاوِلْ» بدون فاصله، بعد از ادات شرط «مَنْ» قرار گرفته است، پس فعل شرط محسوب میشود. فعل مجزوم «یَنْجَحْ» نیز بعد از آن قرار گرفته است. بنابراین نتیجه میگیریم که نقش جواب شرط را به عهده دارد.
۳- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
«إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جَاءَكُمُ الْفَتْحُ» (انفال:۱۹)
در این آیه، «إِنْ» نوعی حرف مشبهة بالفعل است.
«فَـ» در این جمله، حرف عطف است.
«تَسْتَفْتِحُوا» فعل شرط است.
«الْفَتْحُ» بهعنوان جواب شرط آمده است.
۴- کدام گزینه در مورد اسلوب شرط نادرست است؟
جواب شرط بلافاصله بعد از ادات شرط میآید.
ادات شرط در ابتدای جمله شرطیه قرار میگیرد.
فعل شرط بعد از ادات شرط میآید.
جواب شرط میتواند از نوع جمله اسمیه یا فعلیه باشد.
در واقع، «فعل شرط» بلافاصله بعد از ادات شرط قرار میگیرد، نه جواب شرط.
۵- کدام گزینه ادات شرط جازمه است؟
۶- کدامیک از ادات شرط زیر، تأثیری بر اعراب فعل شرط و جواب شرط ندارد؟
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷- کدام نکته در مورد فعل شرط در آیه زیر، درست است؟
«وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ» (مزمل:۲۰)
«ن» عوض رفع از انتهای آن حذف شده است.
«ن» هرگز از انتهای آن حذف نمیشود.
انتهای آن حرکت «ـْ» گرفته است.
اعراب آن «مجزوم محلّاً» است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸- در جمله زیر، کدام کلمه جواب شرط است؟
إِنْ تقْرَأْ هذا الکِتاب تتعلَّمْ مُفْرَداتهِ.
۹- کدام ادات شرط برای «انسان» به کار میرود؟
۱۰- در ساختار «ادات شرط + فعل مضارع + فعل مضارع»، جواب شرط چگونه ترجمه میشود؟
مضارع التزامی
جدول خلاصه اسلوب شرط در عربی
در این مطلب از مجله فرادرس، ساختار اسلوب شرط در عربی و انواع ادوات شرط را بررسی کردیم. همچنین ارکان اسلوب شرط را با مثال نشان دادیم. خلاصهای از نکتههای این مطلب را در جدول زیر مشاهده میکنید.
ساختار اسلوب شرط ↓ |
||
ادات شرط + فعل شرط (فعل) + جواب شرط (جمله اسمیه یا فعلیه) | ||
انواع ادات شرط ↓ |
||
ادوات شرط جازمه ↓ | ادوات شرط غیرجازمه ↓ | |
إِنْ | مَنْ | إذا |
ما | مَهْما | لَمّا |
مَتَى | كيفما | لَوْ |
أيْنَ | أَيْنَما | لَوْلا |
حَیْثُ | حَیْثُما | كُلَّما |
أَيْانَ | أنّى | أَمّا |
إِذْما | أَيّ |
source